De relatie tussen de doelgroepafbakening van kansarme kleuters en hun startpositie op school

Transcriptie

1 De relatie tussen de doelgroepafbakening van kansarme kleuters en hun startpositie op school Mayke Poesen-Vandeputte & Ides Nicaise Copyright (2007) Steunpunt SSL p/a Parkstraat 47, 3000 Leuven Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder uitdrukkelijk te verwijzen naar de bron. No part of this material may be made public without an explicit reference to the source. De verantwoordelijkheid voor dit rapport berust volledig bij de auteurs en vertolkt niet noodzakelijk de officiële visie van de Vlaamse Overheid.

2

3 De relatie tussen de doelgroepafbakening van kansarme kleuters en hun startpositie op school Mayke Poesen-Vandeputte & Ides Nicaise Promotor(en): I. Nicaise, B. De Fraine, P. Ghesquière, R. Janssen, F. Laevers, P. Onghena, R. Rymenans, M. Valcke, J. Van Damme, P. Van Petegem, L. Verschaffel & K. Verschueren Onderzoek in opdracht van de Vlaamse minister van Onderwijs en Vorming, in het kader van het programma Steunpunten voor Beleidsrelevant Onderzoek SSL-rapport nr. SSL/OD1/ datum oplevering eerste versie: 30 april 2010 datum publicatie: 20 mei 2010

4 Voor meer informatie over deze publicatie: Steunpunt SSL, onderzoeksdomein Studie- en schoolloopbanen van leerlingen en studenten Auteurs: Mayke Poesen-Vandeputte & Ides Nicaise adres: Parkstraat 47 (PB 5300), 3000 LEUVEN tel.: fax: website: Copyright (2007) Steunpunt SSL p/a Parkstraat 47, 3000 Leuven Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder uitdrukkelijk te verwijzen naar de bron. No part of this material may be made public without an explicit reference to the source. De verantwoordelijkheid voor dit rapport berust volledig bij de auteurs en vertolkt niet noodzakelijk de officiële visie van de Vlaamse Overheid.

5 v INHOUD Inhoud v Hoofdstuk 1 Inleiding 1 Hoofdstuk 2 Cognitieve prestaties Verschillen in cognitieve prestaties tussen clusters Verklaringskracht van de verschillende vermogens waarover een leerling beschikt voor de cognitieve prestaties Samenvatting 14 Hoofdstuk 3 Sociaal-emotionele ontwikkeling Verschillen in sociaal-emotionele ontwikkeling tussen clusters Sociale vaardigheden Dynamisch-affectieve attitudes en vaardigheden Verklaringskracht van de verschillende vermogens waarover een leerling beschikt voor de sociaal-emotionele ontwikkeling Samenvatting 38 Hoofdstuk 4 De startpositie van kansarme kinderen die geen GOK-leerling zijn De variabele congruentie Cognitieve prestaties Sociaal-emotionele ontwikkeling Sociale vaardigheden Dynamisch-affectieve attituden en vaardigheden 51

6 vi Inhoud 4.4. Samenvatting 55 Besluit 59 Bijlage 1 De startpositie van kleuters op school naargelang de GOK-indeling Verschillen in cognitieve prestaties tussen GOK-leerlingen en niet GOKleerlingen Taal Rekenbegrip Verschillen in sociaal-emotionele ontwikkeling tussen GOK-leerlingen en niet GOK-leerlingen Sociale vaardigheden Dynamisch-affectieve attituden en vaardigheden 67 Bijlage 2 Spreiding vals negatieven over scholen 71 Addendum bij hoofdstuk 4 De startpositie van kansarme kinderen die geen GOK-leerling zijn 73 Cognitieve prestaties 74 Zijn vals negatieven onterecht niet-gok? 74 Zijn vals positieven onterecht GOK? 75 Samenvattend 76 Sociaal-emotionele ontwikkeling 76 Zijn vals negatieven onterecht niet-gok? 76 Zijn vals positieven onterecht GOK? 78 Samenvattend 80 Profiel van de vals negatieven 80 Vermogens / kapitalen (in sociologische termen) 81 Culturele achtergrond 81 Profielkenmerken 82 Besluit 84 Literatuur 87

7 1 HOOFDSTUK 1 INLEIDING In de SSL-paper met als titel Kansarme leerlingen in de derde kleuterklas: afbakening en profiel van de doelgroep (Poesen-Vandeputte & Nicaise, 2008) werden kleuters in vier groepen gedeeld op basis van hun factorscores op drie factoren. Die vier groepen kleuters zijn: (1) cluster 1 kinderen uit de lagere middenklasse, (2) cluster 2 kinderen met nood aan extra zorg, (3) cluster 3 kansrijke kinderen en (4) cluster 4 kansarme kinderen. De factorscores zijn gebaseerd op de achtergrondkenmerken van de kleuters en geven aan hoe groot de vermogens zijn waarover een kind van huis uit kan beschikken om zijn/haar schoolloopbaan aan te vatten. Deze vermogens zijn: (1) factor 1 socioeconomisch vermogen, (2) factor 2 groei- en ontwikkelingsvermogen en (3) factor 3 socio-cultureel-educatief vermogen. Om de geldigheid van deze afbakening van kansarme kinderen verder te onderzoeken, zullen we in de onderhavige paper de relatie nagaan tussen de vier clusters en de startpositie van kleuters op school. Hiervoor nemen we de kinderen uit de referentiesteekproef van SiBO als observatie-eenheden. Met startpositie bedoelen we zowel hun cognitieve als hun niet-cognitieve kenmerken bij het begin van de derde kleuterklas 1. Figuur 1 illustreert de onderzoeksvraag. 1 Startpositie is een relatief begrip. De meting in de derde kleuterklas beschouwen we als een nulmeting alvorens de kinderen leerplichtig worden en hun lagere schoolloopbaan aanvatten.

8 2 Hoofdstuk 1 Figuur.1 De cluster waartoe een kleuter behoort op basis van zijn/haar vermogens. Onderzoeksvraag Cognitieve prestaties (begin K3) Sociaalemotionele vaardigheden (tijdens K3) De onderzoeksvraag luidt dus of de groep/cluster waartoe een kleuter behoort een predictor kan zijn voor de cognitieve prestaties en de sociaal-emotionele vaardigheden van die kleuter bij het begin van zijn/haar schoolloopbaan. Voor een goed begrip van deze paper wordt de lezer verondersteld kennis te hebben genomen van de hoger vermelde concepten in de SSL-paper van Poesen- Vandeputte & Nicaise (2008). Zo wordt het begrip kansarme leerling gedefinieerd op basis van onze eigen sociologisch gefundeerde analyses. Hierbij gaan we ervan uit dat onze doelgroepafbakening de kansarme kinderen adequater opspoort dan de GOK-indicatoren; en dit dankzij het hanteren van een breed gamma van variabelen. In het volgende hoofdstuk bestuderen we de cognitieve prestaties. Respectievelijk voor taal en rekenbegrip onderzoeken we of er tussen de clusters verschillen zijn in gemiddelde toetsscores. We gaan tevens de verklaringskracht na van de vermogens waarover een kind beschikt. Hoofdstuk 3 is analoog opgebouwd; ditmaal voor de niet-cognitieve ontwikkeling van een kleuter. Om de rapportering over de sociaal-emotionele ontwikkeling overzichtelijk te houden, maken we een opsplitsing tussen twee groepen variabelen: sociale vaardigheden en dynamisch-affectieve attitudes. Nadat we voor de verschillende clusters - zowel cognitief als niet-cognitief - de startpositie van de kleuters bepaald hebben, hernemen we de paper van Poesen- Vandeputte & Nicaise (2008) waarin sprake is van vals negatieven. In hoofdstuk 4 onderzoeken we in welke mate deze groep kansarme niet GOK -kinderen door het beleid inzake gelijke onderwijskansen over het hoofd gezien zou worden.

9 Inleiding 3 We beëindigen deze paper met een besluit. Bijkomend wordt in bijlage 1 dezelfde oefening hernomen als in hoofdstuk 2 en hoofdstuk 3; maar ditmaal naargelang de GOK-afbakening. In bijlage 1 wordt dus zeer bondig en visueel 2 gerapporteerd over de startpositie van kleuters die respectievelijk GOK-leerling zijn en niet GOK-leerling zijn. In antwoord op een bijkomende onderzoeksvraag die in het besluit geformuleerd wordt, zien we in bijlage 2 hoe de vals negatieven over de scholen gespreid zijn. 2 Aan de hand van box plots.

10

11 5 HOOFDSTUK 2 COGNITIEVE PRESTATIES Om een beeld te krijgen van de cognitieve ontwikkeling van kleuters bij het begin van hun schoolloopbaan, baseren we ons op de resultaten van de toetsen die bij het begin van de derde kleuterklas 3 afgenomen werden. De gebruikte toetsen peilen naar taalvaardigheid en voorbereidende rekenvaardigheden. Voor meer uitleg over de toetsen Taal voor Kleuters en Rekenbegrip verwijzen we naar LOA-rapport nr. 14 (Verachtert, 2003). Naar analogie met de analyses in dit rapport, zullen we ongeldige 4 of te laat 5 afgenomen toetsen niet in de analyse opnemen. Om o.a. latere vergelijkingen tussen testscores mogelijk te maken, gebruiken we kalibratiescores Verschillen in cognitieve prestaties tussen clusters Vooreerst berekenen we voor iedere cluster de gemiddelde toetsresultaten. De resultaten voor taal vinden we in tabel 1. 3 Schooljaar Een toets is ongeldig wanneer meer dan de helft van de items ongeldig is of niet ingevuld werd. 5 Een toets werd te laat afgenomen wanneer hij meer dan twee weken na de afgesproken periode afgenomen werd. Toetsen waarvan we de afnamedatum niet kennen, worden daarentegen wel in de analyse opgenomen.

12 6 Hoofdstuk 2 Tabel.1 Beschrijvende kenmerken taaltoets begin derde kleuterklas, per leerlingencluster Cluster n gemiddelde standaardafw. min max CL1 lagere ,95 9,26 14,77 69,56 middenklasse CL2 nood ,45 9,88 21,87 65,39 aan extra zorg CL3 kansrijk ,91 8,23 16,43 68,71 CL4 kansarm ,54 9,94 16,02 68,60 Bij aanvang van de derde kleuterklas stellen we gemiddeld genomen - vast dat de kansrijke kleuters (CL3) de beste taalscore hebben (48,91). De kansarme kleuters (CL4) daarentegen scoren het zwakst (42,54). De taalscore van de kinderen uit de lagere middenklasse (CL1) ligt hier tussenin (45,95). De toetsresultaten voor taal van de kleuters met nood aan extra zorg (CL2) zijn zwakker dan die van de kinderen uit de lagere middenklasse maar zijn wel beter dan die van de kansarme kinderen (44,45). Deze vaststellingen worden visueel voorgesteld in onderstaande boxplot of snorrendoos (figuur 2). Figuur.2 Box plot van testscores taal begin derde kleuterklas, per leerlingencluster Voor de interpretatie van de boxplot kijken we vooreerst naar de rechthoek die voor een bepaalde leerlingencluster de middelste helft van de taalscores toont (van het eerste tot het derde kwartiel 6 ). De horizontale streep in de rechthoek is de mediaan en het ruitje stelt het gemiddelde voor. Soms vallen de mediaan en het gemiddelde samen zoals bij cluster 2 en cluster 3. Hoe groter de rechthoek, hoe meer gespreid de taalscores zijn. Zo zien we dat bij de kansrijke kinderen (CL3) er 6 De kwartielen verdelen de van klein naar groot geordende rij data in vier gelijke delen. Die delen bevatten dus telkens een kwart van de observaties. Het tweede kwartiel (Q2) valt samen met de mediaan.

13 Cognitieve prestaties 7 het minst variatie in de scores voor taal is. De cirkeltjes zijn uitschieters 7 en de staafjes of snorharen reiken van het eerste en het derde kwartiel naar respectievelijk de laagste score die geen uitschieter is en de hoogste score die geen uitschieter is 8. In figuur 2 valt het contrast op tussen cluster 3 en cluster 4: het onderste snorhaar van de kansrijke kleuters eindigt bij een hogere taalscore dan dat van de andere clusters, terwijl het onderste snorhaar van de kansarme kleuters eindigt bij een lagere taalscore. Vervolgens berekenen we voor iedere cluster de gemiddelde toetsscores voor rekenbegrip. De resultaten vinden we in tabel 2. Tabel.2 Beschrijvende kenmerken toets rekenbegrip begin derde kleuterklas, per leerlingencluster Cluster n gemiddelde standaardafw. min max CL1 lagere ,32 8,69 19,59 61,44 middenklasse CL2 nood ,04 9,18 23,51 61,44 aan extra zorg CL3 kansrijk ,20 7,68 23,63 61,44 CL4 kansarm ,28 8,78 16,27 61,44 Bij aanvang van de derde kleuterklas stellen we gemiddeld genomen - vast dat de kansrijke kleuters (CL3) de beste score voor rekenbegrip hebben (48,20). De kansarme kleuters (CL4) daarentegen scoren het zwakst (41,28). De toetsscore voor rekenbegrip van de kinderen uit de lagere middenklasse (CL1) ligt hier tussenin (44,32). De resultaten van de kleuters met nood aan extra zorg (CL2) zijn zwakker dan die van de kinderen uit de lagere middenklasse maar zijn wel beter dan die van de kansarme kinderen (42,04). De rangorde van de clusters voor voorbereidende rekenvaardigheden blijft dus dezelfde als voor taal; met name: 1. CL 3 kansrijke kinderen; 2. CL1 kinderen uit de lagere middenklasse; 3. CL2 kinderen met nood aan extra zorg; 4. CL4 kansarme kinderen. Deze vaststellingen worden visueel voorgesteld in onderstaande boxplot (figuur 3). 7 Een uitschieter is een waarde die uitzonderlijk groot of uitzonderlijk klein is in vergelijking met de andere waarden in de dataset. Om te weten of een waarde een uitschieter is, wordt een vuistregel gebruikt. Voor uitzonderlijk groot start men op het derde kwartiel (Q3) en daar telt men nog anderhalve keer de interkwartielafstand bij. Alle waarden die nog voorbij dat punt liggen zijn uitzonderlijk groot en worden uitschieters genoemd. Uitzonderlijk kleine waarden worden op analoge wijze bepaald. 8 Wanneer er geen uitschieters zijn, spreken we respectievelijk van het minimum en het maximum.

14 8 Hoofdstuk 2 Figuur.3 Box plot van testscores rekenbegrip begin derde kleuterklas, per leerlingencluster De vraag is nu of de verschillen in cognitieve prestaties tussen de clusters significant zijn. Laten de soms kleine verschillen statistisch verantwoorde conclusies toe of zijn ze eerder aan het toeval toe te schrijven? Figuur 4 illustreert de keuze van de analysetechniek. De cognitieve ontwikkeling van kleuters wordt gemeten aan de hand van verschillende toetsen en bijgevolg zijn er verschillende afhankelijke variabelen. De onafhankelijke variabele cluster heeft een nominaal meetniveau. Deze polytome variabele telt vier categorieën. Gezien het aantal afhankelijke en onafhankelijke variabelen en hun respectievelijke meetniveaus is een multivariate variantie-analyse de meest geschikte techniek. Toetsscore taal Cluster Toetsscore rekenbegrip Figuur.4 Structuur van de multivariate variantie-analyse (one-way MANOVA) Tabel 3 toont ons de output van de variantie-analyse voor taal.

15 Cognitieve prestaties 9 Tabel.3 Variantie-analyse met cluster als onafhankelijke variabele en toetsscore taal als afhankelijke variabele Source DF Sum of Squares Mean Square F Value Pr > F Model , ,18 58,68 <.0001 Error ,82 82,3997 Corrected Total ,36 Het aantal vrijheidsgraden bepaalt welke F-verdeling nodig is. Zoals hoger vermeld, telt de onafhankelijke variabele cluster vier categorieën en dus telt de tussen groepen kwadratensom drie vrijheidsgraden. Het aantal observaties is Het aantal vrijheidsgraden van de totale kwadratensom is bijgevolg 2179 (d.i. aantal observaties min één). De som van het aantal vrijheidsgraden van de tussen groepen kwadratensom en het aantal vrijheidsgraden van de binnen groepen kwadratensom is gelijk aan het aantal vrijheidsgraden van de totale kwadratensom ( = 2179). De berekende F-waarde 58,68 is het quotiënt van de gemiddelde kwadratensommen (4835 : 82). De kans dat F gevonden wordt wanneer er geen verschillen tussen de clusters zouden zijn, is kleiner dan 0,0001. De F-toets voor cluster duidt dus op verschillen tussen de groepen van kleuters voor wat hun taalscores betreft, maar deze toets geeft geen informatie over de aard van de verschillen. Een Tukey-toets die de clusters paarsgewijs met elkaar vergelijkt, geeft ons meer inzicht. Onderstaande tabel 4 toont de resultaten. Tabel.4 Tukey-toets voor taalscore (paarsgewijze vergelijking clusters) Cluster vergelijking Verschil tussen gemiddelden *** indien significant (niveau 0,05) 3 1 2,96 *** 3 2 4,45 *** 3 4 6,36 *** 1 3-2,96 *** 1 2 1, ,40 *** 2 3-4,45 *** 2 1-1, , ,36 *** 4 1-3,40 *** ,91 De taalscores van de kansrijke kleuters (CL3) verschillen significant van de scores van alle andere clusters. Ook de taalscores van de kansarme kinderen en

16 10 Hoofdstuk 2 die van de kinderen uit de lagere middenklasse zijn significant verschillend. Echter, de taalscores van de kinderen met nood aan extra zorg (CL2) verschillen enkel significant van de scores van de kansrijke kinderen, terwijl de verschillen met de kansarme kinderen en de kinderen uit de lagere middenklasse aan toeval te wijten zijn. We gaan nu verder met de variantie-analyse voor rekenbegrip. Ook hier willen we met behulp van een F-toets achterhalen hoe groot de kans is dat de waargenomen verschillen tussen de clusters (zie tabel 2) door toeval veroorzaakt zijn. De resultaten van deze variantie-analyse staan in tabel 5. Tabel.5 Variantie-analyse met cluster als onafhankelijke variabele en toetsscore rekenbegrip als afhankelijke variabele Source DF Sum of Squares Mean Square F Value Pr > F Model , ,43 87,16 <.0001 Error ,00 69,59 Corrected Total ,28 Opnieuw kunnen we het aantal vrijheidsgraden gebruiken om de analyse te controleren (zie hoger). De berekende F-waarde is 87,16 en de kans dat F gevonden wordt wanneer er geen verschillen tussen de clusters zouden zijn, is kleiner dan 0,0001. De F-toets voor cluster duidt dus op verschillen tussen de groepen van kleuters voor wat hun wiskundescores betreft, maar deze toets geeft geen informatie over de aard van de verschillen. Een Tukey-toets die de clusters paarsgewijs met elkaar vergelijkt, geeft ons meer inzicht. Onderstaande tabel 6 toont de resultaten.

17 Cognitieve prestaties 11 Tabel.6 Tukey-toets voor wiskundescore (paarsgewijze vergelijking clusters) Cluster vergelijking Verschil tussen gemiddelden *** indien significant (niveau 0,05) 3 1 3,87 *** 3 2 6,16 *** 3 4 6,92 *** 1 3-3,87 *** 1 2 2,28 *** 1 4 3,04 *** 2 3-6,16 *** 2 1-2,28 *** 2 4 0, ,92 *** 4 1-3,04 *** ,76 Voor wat betreft de wiskunderesultaten, zijn de verschillen tussen bijna alle clusters significant; alleen de verschillen tussen de wiskundescore van de kansarme kinderen (CL4) en die van de kinderen met nood aan extra zorg (CL2) zijn niet significant Verklaringskracht van de verschillende vermogens waarover een leerling beschikt voor de cognitieve prestaties Om de verklaringskracht van de verschillende vermogens te meten, voeren we een analyse uit met als onafhankelijke variabelen degene waarmee de clusters geconstrueerd werden, en als afhankelijke variabelen de scores voor taal en rekenbegrip begin derde kleuterklas. Figuur 5 illustreert de keuze van de analysetechniek. Er zijn twee afhankelijke variabelen: de toetsscores voor taal en rekenbegrip. Er zijn drie onafhankelijke variabelen: de vermogens van een kleuter, zijnde de factorscores op de eerste, de tweede en de derde factor. Gelet op het aantal afhankelijke en onafhankelijke variabelen en het feit dat alle variabelen een metrisch meetniveau hebben, is een multivariate meervoudige regressieanalyse de meest geschikte techniek.

18 12 Hoofdstuk 2 Factorscore sociaal-econ. vermogen Factorscore groei- en ontwikkelingsvermogen Toetsscore taal Toetsscore rekenbegrip Factorscore sociaalcultureel-educatief vermogen Figuur.5 Structuur van de multivariate meervoudige regressie-analyse (PROC REG) Alvorens de regressie-analyse aan te vatten, beschrijven we de samenhang tussen de verschillende vermogens en de toetsscores. In tabel 7 zien we een matig positieve samenhang tussen factor 1 en de toetsscores. M.a.w. hoe groter het sociaal-economisch vermogen van een kind, hoe beter zijn/haar toetsscores - zowel voor wiskunde als voor taal bij het begin van de derde kleuterklas. Voor het groei- en ontwikkelingsvermogen (F2) stellen we geen lineaire statistische samenhang vast. Het sociaal-cultureel-educatief vermogen (F3) vertoont een zwakke positieve correlatie met de toetsresultaten voor wiskunde en taal. Voorts zien we een sterke positieve correlatie tussen de toetsscore voor taal en de score voor wiskunde. Dus hoe hoger een kleuter scoort op voorbereidende rekenvaardigheden, hoe hoger de score zal zijn op taal (en omgekeerd). Het feit dat er geen samenhang is tussen de verschillende vermogens of kapitalen is inherent aan de factoranalyse waarmee deze latente concepten tot stand kwamen.

19 Cognitieve prestaties 13 Tabel.7 Correlatiematrix (r) Factor1 Factor2 Factor3 Score wisk. Score taal Factor1 1 0,03 0,09 0,40 0,33 Factor2 0,03 1-0,00 0,08 0,05 Factor3 0,09-0,00 1 0,16 0,17 Score wisk. 0,40 0,08 0,16 1 0,73 Score taal 0,33 0,05 0,17 0,73 1 * F(actor) 1 = sociaal-economisch vermogen; F(actor) 2 = groei- en ontwikkelingsvermogen; F(actor) 3 = sociaal-cultureel-educatief vermogen In onderstaande tabel zien we nu de resultaten van de meervoudige regressieanalyse. Tabel.8 Verklaring van scores op taal en rekenbegrip (bij de start van de derde kleuterklas) door vermogens : resultaten van de regressieanalyse Variabelen (factorscores) Parameterschatting Standaardfout t-waarde P > t Taal Intercept 46,01 0,19 242,35 <0,0001 (R 2 =0,13) score op F1 3,39 0,22 15,62 <0,0001 score op F2 (0,38) 0,22 1,73 0,0835 score op F3 1,66 0,24 6,90 <0,0001 Wisk. Intercept 44,77 0,17 260,11 <0,0001 (R 2 =0,18) score op F1 3,89 0,20 19,74 <0,0001 score op F2 0,73 0,20 3,65 0,0003 score op F3 1,44 0,22 6,63 <0,0001 * F(actor) 1 = sociaal-economisch vermogen; F(actor) 2 = groei- en ontwikkelingsvermogen; F(actor) 3 = sociaal-cultureel-educatief vermogen Wanneer we de factorscores van een kleuter kennen op de drie hoger vermelde vermogens, kunnen we een schatting maken van de cognitieve startpositie van die kleuter: Toetsscore taal = 46,01 + (3,39 * F1) + (1,66 * F3) Toetsscore wiskunde = 44,77 + (3,89 * F1) + (0,73 * F2) + (1,44 * F3) De t-waarden in tabel 8 met hun bijhorende p-waarde, testen of elke parameter significant verschillend is van nul. Voor wiskunde zijn het intercept en de coëfficiënten van de drie vermogens zeer significant. Voor taal is dit ook het geval, behalve voor factor 2. De F-toets voor het taalmodel is 105,69 met p < 0,0001. De F-toets voor het wiskundemodel is 159,18 met eveneens p < 0,0001. Dit wijst er op dat de modellen

20 14 Hoofdstuk 2 zeer significant zijn en dus een betekenisvol deel van de spreiding in de toetsscores verklaren. De proportie verklaarde variantie (R 2 ) duidt op de kwaliteit van het model: de vermogens nemen 13% van de spreiding in de taalscores voor hun rekening. Voor de wiskundescores is dit 18% Samenvatting Door de verschillen in cognitieve prestaties tussen de clusters te onderzoeken, bekomen we zowel voor taal als voor rekenbegrip de volgende rangorde van clusters: 1. CL 3 kansrijke kinderen; 2. CL1 kinderen uit de lagere middenklasse; 3. CL2 kinderen met nood aan extra zorg; 4. CL4 kansarme kinderen. In tabel 9 zien we per cluster de gemiddelde toetsscores voor taal en voorbereidende rekenvaardigheden. Tabel.9 Gemiddelde toetsscores taal en rekenbegrip, begin derde kleuterklas, per leerlingencluster Cluster Taal Rekenbegrip Kansrijk 48,91 48,20 Lagere middenklasse 45,95 44,32 Nood aan extra zorg 44,45 42,04 Kansarm 42,54 41,28 Door middel van variantie-analyse weten we dat er voor taal en rekenbegrip significante verschillen zijn tussen de groepen van kleuters. Een Tukey-toets geeft ons meer inzicht in de aard van die verschillen. Voor taal valt vooral op dat de taalscores van de kansrijke kleuters (CL3) significant verschillen van de scores van alle andere clusters. Voor wat betreft de wiskunderesultaten, zijn de verschillen tussen bijna alle clusters significant; alleen de verschillen tussen de wiskundescore van de kansarme kinderen (CL4) en die van de kinderen met nood aan extra zorg (CL2) zijn niet significant. Op basis van deze resultaten kunnen we de onderzoeksvraag bevestigend beantwoorden: De cluster waartoe een kleuter behoort, is een predictor voor de cognitieve prestaties van die kleuter bij het begin van zijn/haar schoolloopbaan. Ook de vermogens waarover een kind bij het begin van de schoolloopbaan beschikt, leveren een bescheiden bijdrage om een schatting te maken van de startpositie van een kleuter: toetsscore taal = 46,01 + (3,39 * F1) + (1,66 * F3)

21 Cognitieve prestaties 15 toetsscore rekenbegrip = 44,77 + (3,89 * F1) + (0,73 * F2) + (1,44 * F3) Zoals we reeds op basis van de correlatiematrix (cf. tabel 7) konden vermoeden, weegt het sociaal-economisch vermogen het zwaarst door als voorspeller van cognitieve prestaties bij het begin van de derde kleuterklas.

22

23 17 HOOFDSTUK 3 SOCIAAL-EMOTIONELE ONTWIKKELING Om een beeld te krijgen van de niet-cognitieve ontwikkeling van kleuters bij het begin van hun schoolloopbaan, baseren we ons op de resultaten van de vragenlijst 9 die door de kleuterleid(st)er over het kind ingevuld werd. Voor meer uitleg over de kleutervragenlijst schooljaar verwijzen we naar LOArapport nr. 12 (Maes, 2003). De sociaal-emotionele ontwikkeling van de kleuters wordt gemeten aan de hand van verschillende schalen, die elk een deelaspect hiervan bevragen. Sociaal-emotionele ontwikkeling kan in twee groepen variabelen gedeeld worden: (1) de sociale vaardigheden en (2) de dynamischaffectieve attitudes en vaardigheden. De sociale vaardigheden worden nog eens opgesplitst in (a) prosociaal gedrag en (b) sociaal probleemgedrag, met als schalen: Agressief gedrag, Hyperactiefafleidbaar gedrag, Asociaal gedrag en Angstig gedrag en tot slot (c) sociale relaties, bestaande uit de schalen Conflict, Nabijheid en Populariteit. De dynamisch-affectieve attitudes en vaardigheden worden opgesplitst in de schaal (a) Zelfvertrouwen, (b) Welbevinden en (c) drie schalen die de werkhouding, motivatie en attitude ten aanzien van klastaken weerspiegelen, namelijk Coöperatief gedrag, Onafhankelijkheid en Werkhouding. De concrete invulling van deze schalen wordt beschreven in het voormelde LOA-rapport van Maes (2003) Verschillen in sociaal-emotionele ontwikkeling tussen clusters Tabel 10 geeft ons voor de niet-cognitieve startpositie van kleuters een algemeen overzicht van de gemiddelde schaalscores per cluster. 9 Vragenlijst van 70 items (zespuntslikertschalen) die een ruim gamma van bruikbare schalen oplevert; alleen angstig-bezorgd gedrag heeft een lage interne consistentie. Op basis van de ruwe scores per item worden er afgeleide schaalscores berekend (gemiddelde over verschillende items).

24 18 Hoofdstuk 3 Tabel.10 Gemiddelden op de sociaal-emotionele schalen (max.=6) naar cluster Variabele CL1 lagere middenklasse CL2 nood aan extra zorg CL3 kansrijk CL4 kansarm prosociaal gedrag 4,56 4,42 4,54 4,24 agressief gedrag (-) 2,00 1,90 1,91 2,16 hyperactief-afleidbaar 2,42 2,46 2,23 2,70 gedrag (-) asociaal gedrag (-) 2,07 2,22 2,13 2,34 conflict (-) 1,86 1,80 1,80 1,89 nabijheid (bij leerkracht) 4,52 4,46 4,50 4,11 populariteit 4,77 4,70 4,78 4,48 welbevinden 5,10 4,91 5,11 4,87 coöperatief gedrag 4,97 4,96 5,04 4,79 onafhankelijkheid 3,99 3,80 4,39 3,67 werkhouding 4,02 3,81 4,30 3,71 zelfvertrouwen 4,21 3,94 4,38 3,87 * (-) duidt op een negatieve attitude; d.w.z. hoe hoger de afgeleide schaalscore, hoe zwakker het resultaat voor die welbepaalde schaal van socio-emotionele ontwikkeling We bestuderen eerst de schaalscores voor sociale vaardigheden en vervolgens die voor de dynamisch-affectieve attitudes en vaardigheden Sociale vaardigheden De cijfers uit tabel 10 worden visueel weergegeven in de onderstaande box plots. Figuur.6 Box plot van prosociaal gedrag in derde kleuterklas, per leerlingencluster Prosociaal gedrag is een positieve attitude. Hoe hoger de schaalscore, hoe beter. Het valt op dat de gemiddelde schaalscore van de kansarme kinderen (CL4) lager ligt dan die van de kleuters uit de andere clusters.

25 Sociaal-emotionele ontwikkeling 19 Figuur.7 Box plot van conflict in derde kleuterklas, per leerlingencluster Deze box plot van conflict toont veel lagere scores dan de vorige box plot. Conflict is dan ook een negatieve attitude: hoe lager de schaalscore, hoe beter. Figuur.8 Box plot van agressief gedrag in derde kleuterklas, per leerlingencluster Ook agressief gedrag is een negatieve attitude. We zien aan de box plot in figuur 8 dat de kansarme kinderen (CL4) hierop het zwakst scoren.

26 20 Hoofdstuk 3 Figuur.9 Box plot van hyperactief-afleidbaar gedrag in derde kleuterklas, per leerlingencluster Figuur 9 toont ons dat de kansarme kleuters (CL4) het meest hyperactiefafleidbaar gedrag vertonen. De kansrijke kleuters (CL3) daarentegen vertonen dit gedrag opvallend minder. Figuur.10 Box plot van asociaal gedrag in derde kleuterklas, per leerlingencluster Op basis van figuur 10 stellen we vast dat asociaal gedrag eveneens een negatieve attitude het vaakst voorkomt bij kansarme kinderen (CL4).

27 Sociaal-emotionele ontwikkeling 21 Figuur.11 Box plot van integratie/populariteit in derde kleuterklas, per leerlingencluster Wanneer we naar de box plot in figuur 11 kijken, zien we aan de hogere scores dat populariteit een positieve schaal is. Kansarme kinderen (CL4) zijn duidelijk minder populair op school. Figuur.12 Box plot van nabijheid in derde kleuterklas, per leerlingencluster In figuur 12 valt op dat cluster 4 lager scoort voor nabijheid bij de leerkracht. Kansarme kleuters vertellen dus minder gemakkelijk op spontane wijze en in een open sfeer wat ze beleven. De vraag is nu of de hoger vastgestelde verschillen in sociale vaardigheden tussen de clusters significant zijn of eerder toe te schrijven aan toeval. Om deze vraag te kunnen beantwoorden, voeren we een variantie-analyse uit waarvan de structuur in onderstaande figuur wordt weergegeven.

28 AS prosociaal AS agressief AS hyperactief Cluster AS asociaal Sociale vaardigheden AS conflict AS nabijheid AS populariteit

29 * AS = afgeleide schaalscore Figuur.13 Structuur van de multivariate variantie-analyse (one-way MANOVA) voor sociale vaardigheden

30 24 Hoofdstuk 4 Tabel 11 laat de resultaten van de variantie-analyse voor sociale vaardigheden zien. Tabel.11 Variantie-analyse sociale vaardigheden Attitude F-toets p-waarde Prosociaal 20,78 <0,0001 Conflict 1,89 0,13 Agressief 8,16 <0,0001 Hyperactief 25,64 <0,0001 Asociaal 10,63 <0,0001 Populariteit 19,51 <0,0001 Nabijheid 25,63 <0,0001 Bijna alle waargenomen verschillen tussen de leerlingenclusters (zie tabel 10 en de box plots) blijken significant te zijn, behalve die voor conflict. Een Tukey-toets geeft ons d.m.v. een paarsgewijze vergelijking van de clusters meer inzicht in de aard van die significante verschillen. Tabel.12 Tukey-toets voor sociale vaardigheden (paarsgewijze vergelijking clusters) Attitude Kansarmkansrijk Kansarmmiddenklasse Kansarm extra zorg Kansrijk - middenklasse Kansrijk extra zorg Middenklasse extra zorg Prosociaal *** *** Agressief *** *** *** Hyperactief *** *** *** Asociaal *** *** Populariteit *** *** *** Nabijheid *** *** *** * *** indien significant (niveau 0,05) Wat we op basis van de box plots (zie figuur 6 12) reeds visueel vaststelden, wordt bevestigd door de Tukey-toets: heel wat afgeleide schaalscores van de kansarme kinderen (CL4) zijn significant verschillend van de scores van de andere clusters. Meer specifiek en in de lijn van de verwachting - zijn die scores lager bij positieve schalen en hoger bij negatieve attituden. Bij het begin van hun schoolloopbaan verschillen de kansarme kinderen voor alle schalen 10 m.b.t. hun sociale vaardigheden van de kansrijke kinderen en van de kinderen uit de lagere middenklasse. Voor hun sociale relaties ( populariteit en nabijheid ) en hun agressief gedrag verschillen ze eveneens van de kinderen met nood aan extra zorg. Daarnaast toont de Tukey-test een significant verschil tussen de kansrijke 10 Behalve voor conflict.

31 Sociaal-emotionele ontwikkeling 25 kinderen en de kleuters uit de lagere middenklasse voor hyperactief en afleidbaar gedrag; en dit in het voordeel van de kansrijke kleuters Dynamisch-affectieve attitudes en vaardigheden Onderstaande box plots visualiseren de schaalscores uit tabel 10. Figuur.14 Box plot van zelfvertrouwen in derde kleuterklas, per leerlingencluster Het is opvallend dat de kansrijke kinderen (CL3) het meest zelfvertrouwen hebben en de kansarme kinderen (CL4) het minst. Ook de kinderen met nood aan extra zorg (CL2) kunnen wat extra zelfvertrouwen gebruiken. Figuur.15 Box plot van welbevinden in derde kleuterklas, per leerlingencluster Figuur 15 toont ons dat de kansarme kleuters (CL4) het laagste welbevinden hebben.

32 26 Hoofdstuk 3 Figuur.16 Box plot van werkhouding in derde kleuterklas, per leerlingencluster Gemiddeld genomen, hebben kansrijke kinderen (CL3) de beste werkhouding en de kansarme kinderen (CL4) de slechtste. Figuur.17 Box plot van coöperatief in derde kleuterklas, per leerlingencluster De box plot in figuur 17 laat zien dat kansarme kleuters het minst coöperatief gedrag vertonen.

33 Sociaal-emotionele ontwikkeling 27 Figuur.18 Box plot van onafhankelijk in derde kleuterklas, per leerlingencluster Kansrijke kinderen (CL3) kunnen het best onafhankelijk werken, terwijl kansarme kinderen (CL4) dit het minst goed kunnen. Aan de hand van een variantie-analyse willen we nu onderzoeken of de waargenomen verschillen in dynamisch-affectieve attitudes tussen de clusters significant zijn. De structuur van die analyse wordt weergegeven in figuur 19.

34 AS zelfvertrouwen Cluster AS welbevinden AS coöperatief AS onafhankelijk Dynamischaffectieve attitudes en vaardigheden AS werkhouding

35 * AS = afgeleide schaalscore Figuur.19 Structuur van de multivariate variantie-analyse (one-way MANOVA) voor dynamisch-affectieve attitudes en vaardigheden

36 30 Hoofdstuk 4 Tabel 13 laat de resultaten van de variantie-analyse voor dynamisch-affectieve attitudes en vaardigheden zien. De verschillen tussen de leerlingenclusters (zie tabel 10 en de box plots) blijken significant te zijn. Tabel.13 Variantie-analyse dynamisch-affectieve attitudes en vaardigheden Attitude F-toets p-waarde Zelfvertrouwen 30,49 <0,0001 Welbevinden 17,12 <0,0001 Coöperatief 13,60 <0,0001 Onafhankelijk 57,36 <0,0001 Werkhouding 33,20 <0,0001 Een Tukey-toets geeft ons d.m.v. een paarsgewijze vergelijking van de clusters meer inzicht in de aard van de verschillen. Tabel.14 Tukey-toets voor dynamisch-affectieve attitudes en vaardigheden (paarsgewijze vergelijking clusters) Attitude Kansarm -kansrijk Kansarmmiddenklass e Kansar m extra zorg Kansrijk - middenklass e Kansrij k extra zorg Middenklass e extra zorg Zelfvertrouwe *** *** *** *** *** n Welbevinden *** *** *** *** Coöperatief *** *** Onafhankelijk *** *** *** *** Werkhouding *** *** *** *** * *** indien significant (niveau 0,05) Bij het begin van hun schoolloopbaan verschillen de kansarme kinderen voor alle schalen m.b.t. hun dynamisch-affectieve attitudes van de kansrijke kinderen en van de kinderen uit de lagere middenklasse. Zoals we konden verwachten, liggen de scores van de kansarme kleuters lager. Mogelijke verschillen tussen kansarme kinderen (CL4) en kleuters met nood aan extra zorg (CL2) zijn enkel aan het toeval te wijten. Zoals de box plot (figuur 14) reeds suggereerde, ligt het zelfvertrouwen van de kansrijke kinderen significant hoger dan dat van de andere kleuters. Het zelfvertrouwen van de kinderen met nood aan extra zorg daarentegen ligt significant lager dan dat van de kansrijke kinderen én dat van de kinderen uit de lagere middenklasse. Dit geldt ook voor hun welbevinden. Op het gebied van werkhouding, motivatie en attitude t.o.v. klastaken ( onafhankelijk en werkhouding ) liggen de schaalscores van de kansrijke kinderen significant hoger dan die van de kleuters uit de andere clusters.

37 Sociaal-emotionele ontwikkeling Verklaringskracht van de verschillende vermogens waarover een leerling beschikt voor de sociaal-emotionele ontwikkeling Om de verklaringskracht van de verschillende vermogens te meten, voeren we een analyse uit met als onafhankelijke variabelen degene waarmee de clusters geconstrueerd werden, en als afhankelijke variabelen de afgeleide schaalscores voor de sociaal-emotionale ontwikkeling in de derde kleuterklas. Figuur 20 illustreert de keuze van de analysetechniek. Voor de eenvoud van de analyse en een conceptueel gemakkelijkere interpretatie, zullen we eerst de sociale vaardigheden behandelen en daarna de dynamisch-affectieve attitudes. Er zijn drie onafhankelijke variabelen: de vermogens van een kleuter, zijnde de factorscores op de eerste, de tweede en de derde factor. Gelet op het aantal afhankelijke en onafhankelijke variabelen en het feit dat alle variabelen een metrisch meetniveau hebben, is een multivariate meervoudige regressie-analyse de meest geschikte techniek.

38 AS prosociaal Socio-econ. vermogen AS agressief AS hyperactief Groei- en ontw.vermogen AS asociaal Sociale vaardigheden AS conflict Socio-cult-educ. vermogen AS nabijheid AS populariteit

39 Figuur.20 Structuur van de multivariate meervoudige regressie-analyse (PROC REG)

40 34 Hoofdstuk 3 Alvorens de regressie-analyse aan te vatten, beschrijven we de samenhang tussen de verschillende vermogens en de schalen van sociale vaardigheden. In tabel 15 zien we dat er een zwak verband is tussen het sociaal-economisch vermogen (F1) van een kind en zijn/haar sociale vaardigheden. Dit geldt ook voor het sociaalcultureel-educatief vermogen (F3). Voor het groei- en ontwikkelingsvermogen (F2) daarentegen stellen we vast dat er geen enkele lineaire statistische samenhang is met sociale vaardigheden. Tabel.15 Correlatiematrix (r) voor vermogens en sociale vaardigheden Factor1 Factor2 Factor3 Prosociaal 0,11 0,01 0,20 Agressief -0,10 0,01-0,12 Hyperactief -0,18-0,04-0,15 Asociaal -0,04-0,01-0,14 Conflict -0,04-0,00-0,08 Nabijheid 0,12-0,03 0,18 Populariteit 0,12-0,00 0,19 * F(actor) 1 = sociaal-economisch vermogen; F(actor) 2 = groei- en ontwikkelingsvermogen; F(actor) 3 = sociaal-cultureel-educatief vermogen Deze correlatiematrix geeft al een goede indicatie van hoe de regressievergelijkingen er uit zullen zien. Wanneer we de factorscores van een kleuter kennen op de drie hoger vermelde vermogens, kunnen we een schatting maken van de niet-cognitieve startpositie van die kleuter: Prosociaal gedrag = 4,45 + (0,09 * F1) + (0,20 * F3) Agressief = 2,01 + (-0,10 * F1) + (-0,14 * F3) Hyperactief = 2,43 + (-0,20 * F1) + (-0,18 * F3) Asociaal = 2,18 + (-0,16 * F3) Conflict = 1,84 + (-0,08 * F3) Nabijheid = 4,39 + (0,12 * F1) + (0,22 * F3) Populariteit = 4,69 + (0,10 * F1) + (0,18 * F3) Factor 2, d.i. het groei- en ontwikkelingsvermogen, werd niet opgenomen in de vergelijkingen omdat deze parameter niet significant verschillend is van nul. Op basis van F-toetsen weten we dat de modellen een significant deel van de spreiding in de scores voor sociale vaardigheden verklaren. De proportie verklaarde variantie (R 2 ) is telkens laag: de vermogens nemen hoogstens 5% van de spreiding in de scores voor sociale vaardigheden voor hun rekening. Dit is niet verwonderlijk gezien de zwakke correlaties (zie tabel 15).

41 Sociaal-emotionele ontwikkeling 35 Op analoge wijze voeren we nu een regressie-analyse uit voor de dynamischaffectieve attituden en vaardigheden. De structuur van de analyse ziet er als volgt uit:

42 Socio-econ. vermogen AS zelfvertrouwen AS welbevinden Groei- en ontw.vermogen AS coöperatief Dynamischaffectieve attituden Socio-cult-educ. vermogen AS onafhankelijk AS werkhouding

43 Figuur.21 Structuur van de multivariate meervoudige regressie-analyse (PROC REG)

44 38 Hoofdstuk 3 Tabel 16 toont ons de samenhang tussen de verschillende vermogens en de schalen van dynamisch-affectieve attituden. Zowel voor het sociaal-economisch vermogen (F1) als voor het sociaal-cultureel-educatief vermogen (F3) is er een zwak verband met de dynamisch-affectieve attituden en vaardigheden van een kind. Voor het groei- en ontwikkelingsvermogen (F2) stellen we opnieuw geen enkele correlatie vast. Tabel.16 Correlatiematrix (r) voor vermogens en dynamisch-affectieve attituden Factor1 Factor2 Factor3 Zelfvertrouwen 0,20 0,06 0,16 Welbevinden 0,10 0,02 0,17 Coöperatief 0,10 0,02 0,15 Onafhankelijk 0,30 0,07 0,17 Werkhouding 0,21 0,05 0,15 * F(actor) 1 = sociaal-economisch vermogen; F(actor) 2 = groei- en ontwikkelingsvermogen; F(actor) 3 = sociaal-cultureel-educatief vermogen De regressie-analyse leidt tot de volgende vergelijkingen: Zelfvertrouwen = 4,16 + (0,22 * F1) + (0,07 * F2) + (0,19 * F3) Welbevinden = 5,03 + (0,07 * F1) + (0,14 * F3) Coöperatief = 4,95 + (0,08 * F1) + (0,14 * F3) Onafhankelijk = 4,04 + (0,36 * F1) + (0,08 * F2) + (0,20 * F3) Werkhouding = 4,02 + (0,27 * F1) + (0,06 * F2) + (0,19 * F3) De parameter groei- en ontwikkelingsvermogen is voor de afgeleide schalen welbevinden en coöperatief niet significant verschillend van nul; vandaar dat hij weggelaten werd uit de regressievergelijkingen. Uit F-toetsen blijkt dat de modellen een significant deel van de spreiding in de scores voor dynamischaffectieve attituden verklaren. De proportie verklaarde variantie (R 2 ) ligt iets hoger dan bij sociale vaardigheden : de vermogens nemen zo n 6% van de spreiding in de scores voor dynamisch-affectieve attituden voor hun rekening; voor de afgeleide schaalscore onafhankelijk loopt dit op tot 11% Samenvatting Onderstaande tabel levert ons de basisgegevens om de verschillen in sociaalemotionele ontwikkeling tussen de clusters te onderzoeken. Op basis van de resultaten voor de cognitieve prestaties uit voorgaand hoofdstuk, hebben we in tabel 17 hypothetisch een rangorde gekozen voor de clusters die voorgesteld wordt door de pijl van links naar rechts. We veronderstellen immers dat op

45 Sociaal-emotionele ontwikkeling 39 sociaal-emotioneel vlak de kansrijke kinderen het sterkst ontwikkeld zijn en de kansarme kinderen het zwakst. Tabel.17 Gemiddelden op de sociaal-emotionele schalen (max.=6) naar cluster Variabele CL3 kansrijk CL1 lagere middenklasse CL2 nood aan extra zorg CL4 kansarm prosociaal gedrag 4,54 4,56 4,42 4,24 agressief gedrag (-) 1,91 2,00 1,90 2,16 hyperactief-afleidbaar 2,23 2,42 2,46 2,70 gedrag (-) asociaal gedrag (-) 2,13 2,07 2,22 2,34 conflict (-) 1,80 1,86 1,80 1,89 nabijheid (bij leerkracht) 4,50 4,52 4,46 4,11 populariteit 4,78 4,77 4,70 4,48 welbevinden 5,11 5,10 4,91 4,87 coöperatief gedrag 5,04 4,97 4,96 4,79 onafhankelijkheid 4,39 3,99 3,80 3,67 werkhouding 4,30 4,02 3,81 3,71 zelfvertrouwen 4,38 4,21 3,94 3,87 * (-) duidt op een negatieve attitude; d.w.z. hoe hoger de afgeleide schaalscore, hoe zwakker het resultaat voor die welbepaalde schaal van socio-emotionele ontwikkeling De cijfers uit tabel 17 bevestigen de hoger geformuleerde verwachting. Door middel van variantie-analyse weten we dat behalve voor conflict - de waargenomen verschillen tussen de groepen van kleuters niet aan toeval te wijten zijn. Een Tukey-toets geeft ons meer inzicht in de aard van die verschillen. Bij het begin van hun schoolloopbaan verschillen de kansarme kinderen voor hun sociale vaardigheden van de kansrijke kinderen en van de kinderen uit de lagere middenklasse. Voor hun sociale relaties ( populariteit en nabijheid ) en hun agressief gedrag verschillen ze eveneens van de kinderen met nood aan extra zorg. Daarnaast toont de Tukey-test een significant verschil tussen de kansrijke kinderen en de kleuters uit de lagere middenklasse voor hyperactief en afleidbaar gedrag; en dit in het voordeel van de kansrijke kleuters. Ook voor hun dynamisch-affectieve attitudes verschillen de kansarme kinderen significant van de kansrijke kinderen en van de kinderen uit de lagere middenklasse. Het zelfvertrouwen van de kansrijke kinderen ligt significant hoger dan dat van de andere kleuters. De kinderen met nood aan extra zorg onderscheiden zich van de kansrijke kleuters en van de kinderen uit de lagere middenklasse door een lager zelfvertrouwen en minder welbevinden. Op het gebied van werkhouding, motivatie en attitude t.o.v. klastaken ( onafhankelijk en werkhouding ) liggen de schaalscores van de kansrijke kinderen significant hoger dan die van de kleuters uit de andere clusters. Op basis van deze resultaten kunnen we de onderzoeksvraag bevestigend beantwoorden: De cluster waartoe een kleuter behoort, is een predictor voor de

46 40 Hoofdstuk 3 sociaal-emotionele vaardigheden van die kleuter bij het begin van zijn/haar schoolloopbaan. Ook de vermogens waarover een kind bij het begin van de schoolloopbaan beschikt, leveren een bescheiden bijdrage om een schatting te maken van de startpositie van een kleuter: Prosociaal gedrag = 4,45 + (0,09 * F1) + (0,20 * F3) Agressief = 2,01 + (-0,10 * F1) + (-0,14 * F3) Hyperactief = 2,43 + (-0,20 * F1) + (-0,18 * F3) Asociaal = 2,18 + (-0,16 * F3) Conflict = 1,84 + (-0,08 * F3) Nabijheid = 4,39 + (0,12 * F1) + (0,22 * F3) Populariteit = 4,69 + (0,10 * F1) + (0,18 * F3) Zelfvertrouwen = 4,16 + (0,22 * F1) + (0,07 * F2) + (0,19 * F3) Welbevinden = 5,03 + (0,07 * F1) + (0,14 * F3) Coöperatief = 4,95 + (0,08 * F1) + (0,14 * F3) Onafhankelijk = 4,04 + (0,36 * F1) + (0,08 * F2) + (0,20 * F3) Werkhouding = 4,02 + (0,27 * F1) + (0,06 * F2) + (0,19 * F3) Daar waar het sociaal-economisch vermogen het zwaarst doorweegt als voorspeller van de cognitieve startpositie (zie hoofdstuk 2), speelt de derde factor, met name het sociaal-cultureel-educatief vermogen een belangrijker rol in de nietcognitieve ontwikkeling van een kind.

47 41 HOOFDSTUK 4 DE STARTPOSITIE VAN KANSARME KINDEREN DIE GEEN GOK-LEERLING ZIJN 4.1. De variabele congruentie In de voornoemde paper Kansarme leerlingen in de derde kleuterklas: afbakening en profiel van de doelgroep (Poesen-Vandeputte & Nicaise, 2008) werd ook nagegaan in welke mate de doelgroepleerlingen tevens GOK-leerlingen zijn. Voor alle duidelijkheid hernemen we hieronder de frequentietabel die de indeling in vier leerlingenclusters kruist met de GOK-indeling. Tabel.18 Frequentietabel GOK-leerlingen naar cluster Freq CL1 CL2 CL3 CL4 Totaal Perc lagere nood aan kansrijk kansarm Rij% Kolom% middenklasse extra zorg Niet GOK ,20 4,12 39,41 15,52 79,25 25,49 5,19 49,73 19,59 73,14 75,00 97,97 58,20 Wel GOK ,42 1,37 0,81 11,15 20,75 35,74 6,61 3,93 53,72 26,86 25,00 2,03 41,80 Totaal ,62 5,49 40,22 26, Op basis van tabel 18 hebben we in bovengenoemde paper de begrippen vals negatieven en vals positieven geïntroduceerd. Vals positieven zijn kinderen die wel GOK-leerling zijn, maar niet kansarm (noch cluster 4, noch cluster 1). Volgens onze doelgroepafbakening zou dus slechts 2,18% van de kinderen onterecht

48 42 Hoofdstuk 4 beantwoorden aan de GOK-criteria. Vals negatieven daarentegen zijn kinderen die geen GOK-leerling zijn, maar wel kansarm (cluster 4). In tabel 18 zien we dat 15,52% van de kinderen mogelijks onterecht buiten de GOK-criteria valt. Beleidsmatig gezien is dit een niet te verwaarlozen groep. Daarom onderzoeken we hier zowel cognitief als niet-cognitief - de startpositie van de vals negatieven bij het begin van hun schoolloopbaan. Voor deze analyse creëren we een nieuwe variabele congruentie die vier categorieën oplevert (zie tabel 19). Tabel.19 De variabele congruentie heeft vier mogelijke waarden niet kansarm kansarm niet GOK true negative false negative GOK false positive true positive 4.2. Cognitieve prestaties In eerste instantie bekijken we in tabel 20 de gemiddelde toetsscores voor taal en rekenbegrip naargelang de congruentie tussen GOK/kansarmoede. Tabel.20 Gemiddelde toetsscore voor taal en rekenbegrip, begin derde kleuterklas, naargelang congruentie taal niet kansarm kansarm rekenbegrip niet GOK 48,22 44,53 47,20 43,24 GOK 45,55 40,57 41,38 39,15 Zoals we kunnen verwachten scoort de groep true negative (d.i. niet GOK en niet kansarm) het best; en dit zowel voor taal als voor rekenbegrip. Op analoge wijze scoort de groep true positive (d.i. wel GOK en wel kansarm) het zwakst. De gemiddelde toetsscore van de andere groepen, met name false negative en false positive, ligt hier tussenin. De gegevens uit tabel 20 worden visueel voorgesteld in figuur 22 en figuur 23 respectievelijk voor taal en rekenbegrip.

49 De startpositie van kansarme kinderen 43 * falsne = false negative (onterecht niet-gok), falspo = false positive (onterecht GOK), truene = true negative (terecht niet-gok), truepo = true positive (terecht GOK) Figuur.22 Box plot van toetsscore taal, begin derde kleuterklas, naargelang congruentie * falsne = false negative (onterecht niet-gok), falspo = false positive (onterecht GOK), truene = true negative (terecht niet-gok), truepo = true positive (terecht GOK) Figuur.23 Box plot van toetsscore rekenbegrip, begin derde kleuterklas, naargelang congruentie De vraag is nu of de soms kleine verschillen statistisch verantwoorde conclusies toelaten of zijn ze eerder aan het toeval toe te schrijven? Figuur 24 illustreert de keuze van de analysetechniek. De cognitieve ontwikkeling van kleuters wordt gemeten aan de hand van verschillende toetsen en bijgevolg zijn er verschillende afhankelijke variabelen. De onafhankelijke variabele congruentie heeft een

50 44 Hoofdstuk 4 nominaal meetniveau. Deze polytome variabele telt vier categorieën. Gezien het aantal afhankelijke en onafhankelijke variabelen en hun respectievelijke meetniveaus is een multivariate variantie-analyse de meest geschikte techniek. Toetsscore taal Congruentie Toetsscore rekenbegrip Figuur.24 Structuur van de multivariate variantie-analyse (one-way MANOVA) Tabel 21 toont ons de output van deze variantie-analyse. Tabel.21 Variantie-analyse cognitieve resultaten i.f.v. congruentie F-toets p-waarde Taal 80,12 <0,0001 Rekenbegrip 106,52 <0,0001 De berekende F-toetsen met bijhorende p-waarden geven aan dat de cognitieve toetsscores significant verschillen i.f.v. congruentie. Om meer inzicht te krijgen in de aard van deze verschillen voeren we een Tukey-test uit die de vier categorieën van congruentie paarsgewijs vergelijkt.

51 De startpositie van kansarme kinderen 45 Tabel.22 Tukey-toets voor cognitieve prestaties (paarsgewijze vergelijking congruentie ) Taal Rekenbegrip true negative false negative *** *** true negative false positive *** true negative true positive *** *** false negative false positive false negative true positive *** *** false positive true positive *** * *** indien significant (niveau 0,05) We gebruiken de resultaten van de Tukey-toets (tabel 22) voor de interpretatie van onderstaande tabel 23 waarbij de waargenomen gemiddelde toetsscores voor taal en rekenbegrip vergeleken worden met een mogelijke hypothetische rangorde van de vier categorieën congruentie. Wellicht zal er weinig discussie ontstaan als we ervan uit gaan dat de groep true negative het best scoort en de groep true positive het zwakst. Wat de groepen false positive en false negative betreft, kunnen de veronderstellingen uiteenlopend zijn, maar wij gaan ervan uit dat hun cognitieve prestaties tussen de twee uitersten in liggen - en wel zodanig dat false positive op de tweede plaats komt en false negative op de derde plaats. Als we nu naar tabel 23 kijken, stellen we vast dat de gemiddelde prestaties voor taal de hypothese bevestigen. Voor rekenbegrip is de rangorde niet helemaal zoals we verondersteld hadden: de groep false negative scoort gemiddeld beter dan de groep false positive. De Tukey-test (zie tabel 22) leert ons echter dat de verschillen in toetsscores tussen deze twee groepen louter aan toeval te wijten zijn. Voorts zien we in tabel 22 dat de groep true positive d.i. GOK en kansarm significant verschilt van de drie andere categorieën op het gebied van taal. Op analoge wijze onderscheidt de groep true negative d.i. niet GOK en niet kansarm zich significant van de andere groepen op het gebied van rekenbegrip. Tabel.23 Gemiddelde cognitieve prestaties, begin derde kleuterklas: empirische resultaten vergeleken met hypothetische rangorde Hypothetische rangorde Empirische resultaten Taal Rekenbegrip 1. true negative niet GOK, niet kansarm 48,22 47,20 2. false positive wel GOK, niet kansarm 45,55 41,38 3. false negative niet GOK, wel kansarm 44,53 43,24 4. true positive wel GOK, wel kansarm 40,57 39,15 Hoe zit het nu met de vals negatieven? Vormt deze groep beleidsmatig gezien een probleem? Voor rekenbegrip is het alvast zo dat hun toetsresultaten significant beter zijn dan die van de groep true positive. Dit betekent dat de vals

52 46 Hoofdstuk 4 negatieven niet vals zijn en m.a.w. terecht buiten de GOK-criteria vallen. Wat de wiskunderesultaten van de vals positieven betreft, leert de Tukey-test ons dat hun prestaties significant lager liggen dan die van de groep true negative. M.a.w. de kleine groep vals positieven zijn wat rekenvaardigheden betreft - niet vals en beantwoorden dus terecht aan de GOK-criteria. Voor rekenbegrip kunnen we stellen dat de GOK-indeling correct is. Vervolgens gaan we hetzelfde na voor taal. De taalscores van de vals negatieven zijn significant beter dan die van de groep true positive. Dit betekent dat de vals negatieven ook op dit vlak niet vals zijn. We vergelijken nu de vals positieven met de groep true negative en stellen a.h.v. de Tukey-test vast dat hun prestaties voor taal niet verschillen. De vals positieven beantwoorden dus inderdaad onterecht aan de GOK-criteria. We kunnen stellen dat de GOK-criteria een correct onderscheidend vermogen hebben in het kansarme segment om de taalzwaksten eruit te halen. In het kansrijke segment echter heeft de GOK-indeling het wat moeilijker om sterk taalvaardige kleuters als niet-gok in te delen. Aangezien het slechts om een kleine groep gaat, hoeft dit beleidsmatig gezien geen probleem te zijn Sociaal-emotionele ontwikkeling Nu we de cognitieve ontwikkeling van de kleuters onderzocht hebben in functie van congruentie, bestuderen we op analoge wijze hun niet-cognitieve ontwikkeling. Eerst komen de sociale vaardigheden aan bod en vervolgens de dynamisch-affectieve attituden Sociale vaardigheden In tabel 24 rapporteren we de gemiddelde schaalscores voor sociale vaardigheden naargelang de congruentie tussen GOK/kansarmoede.

53 De startpositie van kansarme kinderen 47 Tabel.24 Gemiddelde schaalscore voor sociale vaardigheden tijdens derde kleuterklas naargelang congruentie True negative False positive False negative True positive Prosociaal 4,57 4,23 4,29 4,26 Agressief (-) 1,92 1,95 2,17 2,12 Hyperactief (-) 2,27 2,46 2,67 2,67 Asociaal (-) 2,10 2,37 2,31 2,26 Conflict (-) 1,81 1,94 1,92 1,88 Nabijheid 4,52 4,19 4,19 4,17 Populariteit 4,79 4,61 4,55 4,49 De pijl van links naar rechts duidt op de hypothetische rangorde. Naar verwachting scoort de groep true negative (d.i. niet GOK en niet kansarm) voor sociale vaardigheden het best. De groep true positive (d.i. wel GOK en wel kansarm) scoort duidelijk zwakker, maar daarom niet altijd het zwakst. Aan de hand van een variantie-analyse (cf. infra) zullen we uitspraken kunnen doen over de statistische significantie van de waargenomen verschillen. Figuur 25 toont de structuur van de analysetechniek.

54 AS prosociaal AS agressief AS hyperactief Congruentie AS asociaal Sociale vaardigheden AS conflict AS nabijheid AS populariteit

55 Figuur.25 Structuur van de multivariate variantie-analyse (one-way MANOVA)

56 50 Hoofdstuk 4 In tabel 25 zien we de output van deze variantie-analyse. Tabel.25 Variantie-analyse sociale vaardigheden i.f.v. congruentie F-toets p-waarde Prosociaal 21,08 <0,0001 Agressief (-) 8,56 <0,0001 Hyperactief (-) 23,76 <0,0001 Asociaal (-) 7,85 <0,0001 Conflict (-) 2,44 0,06 Nabijheid 20,30 <0,0001 Populariteit 18,13 <0,0001 De berekende F-toetsen met bijhorende p-waarden geven aan dat bijna alle afgeleide schaalscores voor sociale vaardigheden significant verschillen i.f.v. congruentie, behalve de schaal conflict. Om meer inzicht te krijgen in de aard van deze verschillen voeren we een Tukey-test uit die de vier categorieën van congruentie paarsgewijs vergelijkt. Tabel.26 Tukey-toets voor sociale vaardigheden (paarsgewijze vergelijking congruentie ) true negative true negative true negative false negative false negative false positive false negative false positive true positive false positive true positive true positive prosociaal agressief hyperactief asociaal nabijheid populariteit *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** * *** indien significant (niveau 0,05) Tabel 26 leert ons dat de sociale vaardigheden van de groep true negative significant verschillend zijn van die van de groep true positive. Wanneer we tabel 24 hernemen, zien we inderdaad dat de kansarme GOK-kinderen systematisch lager scoren dan de niet kansarme niet GOK-kinderen. Hetzelfde geldt voor de groepen true negative en false negative : de sociale vaardigheden van niet kansarme niet GOK-kinderen zijn beter ontwikkeld dan die van kansarme niet GOK-kinderen. Deze laatste groep is voor sociale vaardigheden onterecht niet GOK en is dus inderdaad false negative. Voor het beleid betekent dit een

57 De startpositie van kansarme kinderen 51 aandachtspunt. Tot slot toont tabel 26 ons dat het prosociaal gedrag van de groep true negative significant verschilt van de groep false positive. Concreet betekent dit (zie tabel 24) dat niet kansarme niet GOK-kinderen beter kunnen belangstelling tonen, hulp of troost bieden, samenwerken, dan niet kansarme GOK-kinderen. Voor dit aspect van sociale vaardigheden is deze kleine groep kinderen dus terecht GOK en mogen we ze niet als false bestempelen. Voor het overige zijn de verschillen in tabel 24 aan het toeval toe te schrijven Dynamisch-affectieve attituden en vaardigheden Na de sociale vaardigheden, bestuderen we vervolgens de dynamisch-affectieve attituden. In tabel 27 zien we voor dit aspect van niet-cognitieve ontwikkeling de gemiddelde schaalscores naargelang de congruentie. Tabel.27 Gemiddelde schaalscore voor dynamisch-affectieve attituden tijdens derde kleuterklas naargelang congruentie True negative False positive False negative True positive Zelfvertrouwen 4,32 3,93 3,96 3,89 Welbevinden 5,11 4,89 4,90 4,94 Coöperatief 5,03 4,91 4,78 4,82 Onafhankelijk 4,27 3,72 3,81 3,60 Werkhouding 4,22 3,80 3,76 3,67 De pijl geeft aan dat we van links naar rechts dalende scores verwachten. Inderdaad, de groep true negative is het sterkst ontwikkeld voor de dynamischaffectieve attituden en vaardigheden. Bij de andere groepen is de rangorde echter wisselend. De vraag is of deze verschillen significant zijn. We onderzoeken dit aan de hand van een variantie-analyse. Figuur 26 toont de structuur van deze analysetechniek.

58 AS zelfvertrouwen AS welbevinden Congruentie AS coöperatief Dynamischaffectieve attituden AS onafhankelijk AS werkhouding

59 Figuur.26 Structuur van de multivariate variantie-analyse (one-way MANOVA)

60 54 Hoofdstuk 4 In tabel 28 zien we de resultaten van de variantie-analyse. Tabel.28 Variantie-analyse dynamisch-affectieve attituden i.f.v. congruentie F-toets p-waarde Zelfvertrouwen 23,34 <0,0001 Welbevinden 11,82 <0,0001 Coöperatief 14,40 <0,0001 Onafhankelijk 46,65 <0,0001 Werkhouding 32,31 <0,0001 De berekende F-toetsen met bijhorende p-waarden geven aan dat alle afgeleide schaalscores voor dynamisch-affectieve attituden significant verschillen i.f.v. congruentie. Om meer inzicht te krijgen in de aard van deze verschillen voeren we een Tukey-test uit die de vier categorieën van congruentie paarsgewijs vergelijkt. Tabel.29 Tukey-toets voor dynamisch-affectieve attituden (paarsgewijze vergelijking congruentie ) true negative true negative true negative false negative false negative false positive false negative false positive true positive false positive true positive true positive zelfvertrouwen welbevinden coöperatief onafhankelijk werkhouding *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** * *** indien significant (niveau 0,05) De Tukey-test voor de dynamisch-affectieve attituden vertoont hetzelfde patroon als voor de sociale vaardigheden. Dit wil zeggen dat de dynamischaffectieve attituden van de groep true negative significant verschillend zijn van die van de groep true positive. Wanneer we tabel 27 hernemen, zien we inderdaad dat de kansarme GOK-kinderen systematisch lager scoren dan de niet kansarme niet GOK-kinderen. Hetzelfde geldt voor de groepen true negative en false negative : de dynamisch-affectieve attituden van niet kansarme niet GOKkinderen zijn beter ontwikkeld dan die van kansarme niet GOK-kinderen. Deze laatste groep is onterecht niet GOK en is dus inderdaad false negative.

61 De startpositie van kansarme kinderen 55 Beleidsmatig gezien is dit een niet onbelangrijk gegeven. In tabel 29 zien we ook dat de attitude onafhankelijk van de groep true negative significant verschilt van de groep false positive. Concreet betekent dit (zie tabel 27) dat niet kansarme niet GOK-kinderen minder hulp en leiding nodig hebben, beter onafhankelijk werken, meer uitdagingen zoeken, dan niet kansarme GOKkinderen. Voor deze attitude zijn de false positive dus terecht GOK en mogen we ze niet als false aanzien. De andere eventueel waargenomen verschillen in afgeleide schaalscores voor dynamisch-affectieve attituden zijn niet significant Samenvatting In de paper Kansarme leerlingen in de derde kleuterklas: afbakening en profiel van de doelgroep (Poesen-Vandeputte & Nicaise, 2008) werd o.m. nagegaan in welke mate kansarme kinderen tevens GOK-leerlingen zijn. Zo blijkt er een groep van ruim 15% vals negatieven te bestaan dit zijn kinderen die geen GOKleerling zijn, maar wel kansarm. In hoofdstuk 4 hebben we hun startpositie aan het begin van hun schoolloopbaan onderzocht; en dit eerst voor hun cognitieve prestaties en daarna voor hun niet-cognitieve ontwikkeling. Daartoe hebben we een nieuwe variabele congruentie gecreëerd die vier mogelijke waarden kan aannemen: true positive, false positive, true negative en false negative. Links in tabel 30 zien we voor de cognitieve prestaties de hypothetische rangorde van deze vier categorieën. Rechts in tabel 30 kunnen we die dan vergelijken met de empirische resultaten voor taal en rekenbegrip. Tabel.30 Gemiddelde cognitieve prestaties, begin derde kleuterklas: empirische resultaten vergeleken met hypothetische rangorde Hypothetische rangorde Empirische resultaten Taal Rekenbegrip 1. true negative niet GOK, niet kansarm 48,22 47,20 2. false positive wel GOK, niet kansarm 45,55 41,38 3. false negative niet GOK, wel kansarm 44,53 43,24 4. true positive wel GOK, wel kansarm 40,57 39,15 De gemiddelde prestaties voor taal bevestigen de veronderstelde rangorde. Door middel van variantie-analyse weten we dat de waargenomen verschillen ook significant zijn en een Tukey-toets verschaft meer inzicht in de aard van die verschillen. Zo is voor rekenbegrip de rangorde niet helemaal zoals we verwacht hadden: de groep false negative scoort gemiddeld beter dan de groep false positive. De Tukey-test (zie tabel 22) leert ons echter dat de verschillen in toetsscores tussen deze twee groepen louter aan toeval te wijten zijn.

62 56 Hoofdstuk 4 Voor de cognitieve prestaties kunnen we reeds een antwoord formuleren op de onderzoeksvraag van dit vierde hoofdstuk: In welke mate wordt de groep kansarme niet GOK -kinderen door het beleid inzake gelijke onderwijskansen over het hoofd gezien? Vooreerst kunnen we stellen dat er voor rekenbegrip geen probleem is: op basis van toetsscores rekenbegrip is de GOK-indeling correct. Voor taal is het antwoord meer genuanceerd: we kunnen stellen dat de GOK-criteria een correct onderscheidend vermogen hebben in het kansarme segment om de taalzwaksten eruit te halen. In het kansrijke segment echter heeft de GOK-indeling het wat moeilijker om sterk taalvaardige kleuters als niet-gok in te delen. Aangezien het slechts om een kleine groep gaat, hoeft dit beleidsmatig gezien geen probleem te zijn. In het tweede deel van hoofdstuk 4 hebben we de socio-emotionele ontwikkeling onderzocht in functie van congruentie. Tabel 31 toont de gemiddelde schaalscores voor sociale vaardigheden. De pijl geeft de verwachte rangorde aan. Tabel.31 Gemiddelde schaalscore voor sociale vaardigheden tijdens derde kleuterklas naargelang congruentie True negative False positive False negative True positive Prosociaal 4,57 4,23 4,29 4,26 Agressief (-) 1,92 1,95 2,17 2,12 Hyperactief (-) 2,27 2,46 2,67 2,67 Asociaal (-) 2,10 2,37 2,31 2,26 Conflict (-) 1,81 1,94 1,92 1,88 Nabijheid 4,52 4,19 4,19 4,17 Populariteit 4,79 4,61 4,55 4,49 Uit de variantie-analyse leiden we het bestaan af van significante verschillen in schaalscores. Alleen voor conflict berusten de verschillen tussen de groepen louter op toeval. Meer specifiek leert de Tukey-test ons dat de sociale vaardigheden van de groep true negative significant sterker zijn dan die van de groep true positive. Een aandachtspunt voor het GOK-beleid is dat er op het gebied van sociale vaardigheden ruim 15% vals negatieven bestaan. Voor het aspect prosociaal gedrag daarentegen zijn de GOK-criteria in staat om de kleuters met de hoogste en de laagste score van elkaar te onderscheiden. Tot slot toont tabel 32 de gemiddelde schaalscores voor dynamisch-affectieve attituden naargelang de congruentie. De pijl geeft de hypothetische rangorde aan.

63 De startpositie van kansarme kinderen 57 Tabel.32 Gemiddelde schaalscore voor dynamisch-affectieve attituden tijdens derde kleuterklas naargelang congruentie True negative False positive False negative True positive Zelfvertrouwen 4,32 3,93 3,96 3,89 Welbevinden 5,11 4,89 4,90 4,94 Coöperatief 5,03 4,91 4,78 4,82 Onafhankelijk 4,27 3,72 3,81 3,60 Werkhouding 4,22 3,80 3,76 3,67 Op basis van een F-toets weten we dat er significante verschillen in schaalscores bestaan tussen de vier congruentie -groepen. Meer specifiek leert de Tukey-test ons dat de dynamisch-affectieve attituden van de groep true negative significant sterker zijn dan die van de groep true positive. Een aandachtspunt voor het GOK-beleid is dat er ook op het gebied van dynamisch-affectieve attituden vals negatieven bestaan (ruim 15%). Voor het aspect onafhankelijk daarentegen zijn de GOK-criteria in staat om de kleuters met de hoogste score te onderscheiden van kinderen met een lagere score. Zo kunnen we nu ook voor het luik socio-emotionele ontwikkeling een antwoord formuleren op de onderzoeksvraag van dit vierde hoofdstuk: In welke mate wordt de groep kansarme niet GOK -kinderen door het beleid inzake gelijke onderwijskansen over het hoofd gezien? Een belangrijke bevinding is dat er een groep van 15,52% kansarme kleuters bestaat die geen GOK-leerling zijn en die op het gebied van socio-emotionele ontwikkeling significant zwakker scoren.

64

65 59 BESLUIT De relatie tussen de doelgroepafbakening van kansarme kinderen en de startpositie van deze kleuters bij het begin van hun schoolloopbaan, is het onderwerp van deze paper. Algemeen tonen de analyseresultaten dat kansarme kinderen in een significant zwakkere positie staan. Dit geldt zowel voor hun cognitieve prestaties (taal en rekenbegrip) als voor hun sociaal-emotionele ontwikkeling (sociale vaardigheden en dynamisch-affectieve attituden). Grosso modo bekomen we de volgende rangorde van clusters: 1. CL 3 kansrijke kinderen; 2. CL1 kinderen uit de lagere middenklasse; 3. CL2 kinderen met nood aan extra zorg; 4. CL4 kansarme kinderen. De resultaten van de toetsscores voor taal en rekenbegrip en van de schaalscores voor de sociaal-emotionele ontwikkeling bevestigen de inhoudelijke interpretatie van deze clusters. Ondanks de beperkte verklaringskracht van de verschillende vermogens waarover een kind beschikt, zien we in de regressievergelijkingen dat het socioeconomisch vermogen vooral een predictor is voor cognitieve prestaties, terwijl het socio-cultureel-educatief vermogen een voorspellende waarde heeft voor de socio-emotionele ontwikkeling van een kleuter. Hierop verder bouwend, stellen we vast dat de GOK-criteria aansluiten bij het socio-economisch vermogen van een kind en dus een goede voorspelling maken van cognitieve prestaties. De GOK-criteria hebben echter minder oog voor het socio-cultureel-educatief vermogen van een kind en missen hierdoor een groep van ruim 15% kansarme kinderen die sociaal-emotioneel significant zwakker ontwikkeld zijn. We zouden verder kunnen onderzoeken hoe deze kinderen gespreid zijn over de scholen. Zijn ze geconcentreerd in enkele scholen of komen ze gelijkmatig voor in alle scholen? Dit kan beleidsrelevante informatie opleveren m.b.t. de toekenning van de uren zorgcoördinatie. Een eerste aanzet tot een antwoord wordt in bijlage 2 geformuleerd.

66

67 61 BIJLAGE 1 DE STARTPOSITIE VAN KLEUTERS OP SCHOOL NAARGELANG DE GOK-INDELING Verschillen in cognitieve prestaties tussen GOK-leerlingen en niet GOK-leerlingen 1.1. Taal De toetsresultaten voor taal van kleuters die onder de GOK-criteria vallen (n=442), bedragen gemiddeld 41,09. Deze score is significant lager dan die van de niet GOK-leerlingen (F = 178 met p<0,0001). Deze laatste groep (n=1728) scoort gemiddeld 47,52. Figuur.27 Box plot van testscores taal begin derde kleuterklas, naargelang GOK-indeling 11 0 = niet GOK-leerling; 1 = GOK-leerling

68 62 Bijlage Rekenbegrip Voor voorbereidende rekenvaardigheden behalen de GOK-leerlingen (n=433) bij het begin van de derde kleuterklas een gemiddelde toetsscore van 39,38. De niet GOK-leerlingen (n=1729) doen het beter met een gemiddelde toetsscore van 46,45. Deze verschillen zijn statistisch significant (F=248,39 met p<0,0001). Figuur.28 Box plot van testscores rekenbegrip begin derde kleuterklas, naargelang GOKindeling 2. Verschillen in sociaal-emotionele ontwikkeling tussen GOKleerlingen en niet GOK-leerlingen 2.1. Sociale vaardigheden Tijdens de derde kleuterklas zijn de sociale vaardigheden van GOK-leerlingen minder ontwikkeld dan die van niet GOK-leerlingen. Alleen voor conflict zijn de verschillen niet significant.

69 Bijlage 1 63 Tabel.33 Gemiddelde afgeleide schaalscores voor sociale vaardigheden tijdens 3 de kleuterklas, naargelang GOK-indeling GOK Niet GOK F-toets p prosociaal 4,22 4,48 58,44 <0,0001 conflict (-) 1,88 1,84 1,82 0,1769 agressief (-) 2,14 1,98 15,09 0,0001 hyperactief (-) 2,70 2,40 51,54 <0,0001 asociaal (-) 2,32 2,18 15,02 0,0001 populariteit 4,46 4,72 62,48 <0,0001 nabijheid 4,16 4,43 49,19 <0,0001 N=3847 Figuur.29 Box plot van afgeleide schaalscore prosociaal tijdens derde kleuterklas, naargelang GOK-indeling

70 64 Bijlage 1 Figuur.30 Box plot van afgeleide schaalscore conflict tijdens derde kleuterklas, naargelang GOK-indeling Figuur.31 Box plot van afgeleide schaalscore agressief tijdens derde kleuterklas, naargelang GOK-indeling

71 Bijlage 1 65 Figuur.32 Box plot van afgeleide schaalscore hyperactief tijdens derde kleuterklas, naargelang GOK-indeling Figuur.33 Box plot van afgeleide schaalscore asociaal tijdens derde kleuterklas, naargelang GOK-indeling

72 66 Bijlage 1 Figuur.34 Box plot van afgeleide schaalscore populariteit tijdens derde kleuterklas, naargelang GOK-indeling Figuur.35 Box plot van afgeleide schaalscore nabijheid tijdens derde kleuterklas, naargelang GOK-indeling

73 Bijlage Dynamisch-affectieve attituden en vaardigheden Tijdens de derde kleuterklas zijn de dynamisch-affectieve attituden en vaardigheden van GOK-leerlingen minder ontwikkeld dan die van niet GOKleerlingen. Tabel.34 Gemiddelde afgeleide schaalscores voor dynamisch-affectieve attituden en vaardigheden tijdens 3 de kleuterklas, naargelang GOK-indeling GOK Niet GOK F-toets p Zelfvertrouwen 3,84 4,21 75,69 <0,0001 Welbevinden 4,87 5,04 30,89 <0,0001 Coöperatief 4,79 4,95 28,80 <0,0001 Onafhankelijk 3,54 4,11 166,39 <0,0001 Werkhouding 3,64 4,07 85,22 <0,0001 N=3847 Figuur.36 Box plot van afgeleide schaalscore zelfvertrouwen tijdens derde kleuterklas, naargelang GOK-indeling

74 68 Bijlage 1 Figuur.37 Box plot van afgeleide schaalscore welbevinden tijdens derde kleuterklas, naargelang GOK-indeling Figuur.38 Box plot van afgeleide schaalscore coöperatief tijdens derde kleuterklas, naargelang GOK-indeling