LISO-PROJECT: VRAGENLIJST VOOR VAKLEERKRACHTEN MEI 2016 Technische rapportering

Transcriptie

1 LISO-PROJECT: VRAGENLIJST VOOR VAKLEERKRACHTEN MEI 2016 Technische rapportering C. Struyve, M. De Vos, C. Custers, N. Van den Branden, J. Dockx, K. Denies & B. De Fraine

2 LISO-PROJECT: VRAGENLIJST VOOR VAKLEERKRACHTEN MEI 2016 Technische rapportering C. Struyve, M. De Vos, C. Custers, N. Van den Branden, J. Dockx, K. Denies & B. De Fraine Promotor: B. De Fraine Co-promotoren: K. Verschueren, K. Petry, B. Spruyt, M. Van Houtte, I. Glorieux, K. Van den Branden Research paper SONO/2017.OL1.1/15 Leuven, september 2017

3 Het Steunpunt Onderwijsonderzoek is een samenwerkingsverband van UGent, KU Leuven, VUB, UA en ArteveldeHogeschool. Gelieve naar deze publicatie te verwijzen als volgt: Struyve, C., De Vos, M., Custers, C., Van den Branden, N., Dockx, J., Denies, K. & De Fraine, B. (2017). LiSOproject: Vragenlijst voor vakleerkrachten mei Technisch rapport. Steunpunt Onderwijsonderzoek, Gent. Voor meer informatie over deze publicatie Deze publicatie kwam tot stand met de steun van de Vlaamse Gemeenschap, Ministerie voor Onderwijs en Vorming. In deze publicatie wordt de mening van de auteur weergegeven en niet die van de Vlaamse overheid. De Vlaamse overheid is niet aansprakelijk voor het gebruik dat kan worden gemaakt van de opgenomen gegevens STEUNPUNT ONDERWIJSONDERZOEK p.a. Coördinatie Steunpunt Onderwijsonderzoek UGent Vakgroep Onderwijskunde Henri Dunantlaan 2, BE 9000 Gent Deze publicatie is ook beschikbaar via en

4 Voorwoord Dit technisch rapport kadert binnen het Steunpunt voor Onderwijsonderzoek (SONO). Dit steunpunt omvat verschillende onderzoeksdomeinen, waarvan één betrekking heeft op de schoolloopbanen van leerlingen (themalijn 1: de lerende). Het onderzoek Loopbanen in het Secundair Onderwijs, kortweg het LiSO-project, maakt deel uit van deze themalijn 1. Het brengt de wijze waarop leerlingen het secundair onderwijs doorlopen in kaart en identificeert verklarende factoren. Dit rapport beschrijft de technische resultaten en descriptieve kenmerken van de vragenlijst voor vakleerkrachten die in functie van het LiSO-project werd afgenomen in mei Op dat moment bevonden de leerlingen van de LiSO-steekproef zich in het derde trimester van het eerste jaar van de tweede graad van het secundair onderwijs. Het LiSO-team bestaat uit Catharina Custers, Margaux De Vos, Jonas Dockx, Ilka Fidlers, dr. Charlotte Struyve, Naomi Van den Branden, en dr. Katrijn Denies (coördinator). Het team dankt het coördinatieteam en de promotoren van het LiSO-project voor hun medewerking en feedback. We danken ook alle scholen die deelnemen aan het LiSO-project. Voor deze vragenlijst zijn we in het bijzonder alle leerkrachten dankbaar die de vragenlijst voor vakleerkrachten invulden. 1

5 Inhoud Voorwoord 1 Inhoud 2 Inleiding 3 Hoofdstuk 1 Opbouw van de vragenlijst 5 Hoofdstuk 2 Afnameprocedure 7 Hoofdstuk 3 Responsgegevens en afnamedata vakleerkrachtvragenlijst mei Hoofdstuk 4 Statistische kenmerken van de vragenlijst 13 Bibliografie 38 2

6 Inleiding Kader Het project Loopbanen in het Secundair Onderwijs (LiSO) van het Steunpunt voor Onderwijsonderzoek (SONO) wil de wijze waarop leerlingen het secundair onderwijs doorlopen in kaart brengen en verklaren. Hierbij is het uitgangspunt dat niet alleen factoren op het niveau van de individuele leerling en zijn of haar thuisomgeving van belang zijn, maar ook factoren op school-, klas- en leerkrachtniveau. Het LiSO-project tracht specifiek inzicht te bieden in school-, klasen leerkrachtkenmerken die effectief zijn voor prestaties enerzijds en voor non-cognitieve uitkomsten van leerlingen (zoals schoolwelbevinden, betrokkenheid en interesse) anderzijds. De focus van het onderzoek ligt vooral op factoren die door de school of het beleid kunnen worden beïnvloed. Het uiteindelijke doel van het LiSO-project is immers om bij te dragen tot beslissingen die de onderwijseffectiviteit in Vlaanderen zullen doen toenemen. Het project tracht kennis te vergaren waarmee iedereen die betrokken is bij het secundair onderwijs aan de slag kan gaan om zowel individuele leerlingprestaties te maximaliseren, als om te komen tot meer gelijke onderwijskansen voor iedere leerling. Om deze doelstelling te bereiken, wordt sinds de start van het schooljaar een cohorte van ongeveer leerlingen gevolgd doorheen hun gehele secundaire schoolloopbaan. Deze leerlingen bevonden zich in september 2013 in het eerste leerjaar van de eerste graad van het secundair onderwijs in een LiSO-school (zie Stevens et al., 2015 voor meer informatie over de steekproef). Ze zullen verder opgevolgd worden tot ze in 2019 of 2020 de overstap maken naar de arbeidsmarkt of het hoger onderwijs. De groep groeit gaandeweg doordat ook nieuwe instromers in het getoetste jaar in een LiSO-school gevolgd worden, net zoals LiSO-leerlingen die één jaar blijven zitten. Zo komt het dat er na de afname van mei 2016 al leerlingen in de LiSO-database zaten. Het LiSO-project zet verschillende instrumenten in. Enerzijds zijn er toetsen wiskunde en Nederlands begrijpend lezen voor de leerlingen, met ook een beginmeting voor Frans. Anderzijds maakt het project gebruik van vragenlijsten. Die zijn er niet alleen voor de leerlingen, maar ook voor klastitularissen, (vak)leerkrachten, schoolleiders en ouders. Deze brede benadering zorgt voor een vollediger beeld van factoren die verschillen in schoolloopbanen kunnen verklaren. De vragenlijst voor vakleerkrachten Om meer te weten te komen over factoren op school-, klas- en leerkrachtniveau nemen we elk jaar een vragenlijst af van alle vakleerkrachten wiskunde, Nederlands en Project Algemene Vorming (PAV). Dit technische rapport beschrijft de responsgegevens, afnamedata en technische kenmerken van de schalen en items van de vragenlijst voor vakleerkrachten die werd afgenomen in mei Op dat 3

7 moment bevonden de LiSO-leerlingen zich in het derde trimester van het eerste jaar van de tweede graad van het secundair onderwijs. De instrumentontwikkeling van de vragenlijst voor vakleerkrachten van mei 2016 werd al besproken in een voorgaand rapport (Stevens et al., 2016). In februari 2014 en mei 2015 werd reeds een gelijkaardige vragenlijst afgenomen in het eerste en tweede jaar van de eerste graad van het secundair onderwijs (Dockx et al., 2015b; Stevens et al., 2016). Dit rapport In hoofdstuk 1 wordt de opbouw van de vragenlijst kort toegelicht. In hoofdstuk 2 wordt vervolgens de afnameprocedure van de vakleerkrachtenvragenlijst beschreven. In hoofdstuk 3 worden de responsgegevens besproken. In hoofdstuk 4 worden de statistische kenmerken besproken van de items en schalen opgenomen in de vakleerkrachtenvragenlijst. In bijlage 1 wordt de mail aan de vakleerkrachten voor de afname van de vakleerkrachtenvragenlijst weergegeven. Deze mail had als doel de vakleerkrachten te informeren over de start en inhoud van de vakleerkrachtenvragenlijst. In deze mail stond ook beschreven wat de einddatum was om de vakleerkrachtenvragenlijst in te vullen. In bijlage 2 wordt de mail voor de LiSO-contactpersonen weergegeven die informeert over de verschillende digitale vragenlijsten (waaronder de vakleerkrachtenvragenlijst). In bijlage 3 wordt weergegeven hoe de vragenlijst voor vakleerkrachten in de praktijk werd afgenomen in een websurvey. In bijlage 4 worden de histogrammen van alle schalen van de vakleerkrachtenvragenlijst weergegeven. 4

8 Hoofdstuk 1 Opbouw van de vragenlijst De theoretische achtergronden van de schalen en items in de vragenlijst voor vakleerkrachten van mei 2016 werden al besproken in het rapport over de instrumentontwikkeling van deze vragenlijst (Stevens et al., 2016). Het huidige rapport zal verder in gaan op het functioneren van de items en schalen. Tabel 1 geeft een overzicht van de schalen en items. Bij dit overzicht merken we op dat het thema de perceptie van leerkrachten over de vaklesgroepen een lesgroepspecifieke vragenreeks is terwijl de andere thema s leerkrachtspecifiek zijn. Concreet houdt dit in dat de vragen van de lesgroepspecifieke vragenreeks meermaals gesteld worden, namelijk per lesgroep waaraan de vakleerkracht wiskunde, Nederlands of PAV geeft. De leerkrachtspecifieke vragen worden daarentegen slechts eenmaal gesteld aan een vakleerkracht. Tabel 1 Overzicht thema s en schalen/items vragenlijst voor vakleerkrachten Thema Hoe leerkrachten over het leren van leerlingen denken en aansluitend de leeromgeving vorm geven Schaal/item Opvattingen over intelligentie Structuur bieden Autonomie verlenen Jobtevredenheid De opvattingen van leerkrachten over hun eigen functioneren Emotionele uitputting Doelmatigheidsbeleving Enthousiasme over lesgeven Enthousiasme over het vak De perceptie van leerkrachten over de vaklesgroepen De mening van leerkrachten over verschillende onderwijskundige thema s Rustige lesgroep Samenhangende lesgroep Studiegerichte lesgroep Opvattingen over inclusief onderwijs Verwachtingen ten aanzien van kansarme leerlingen Keuze uit nascholingsactiviteiten Duurtijd De professionele ontwikkeling van leerkrachten Gerichtheid op vakkennis Verbinding met eigen doelen en eerdere activiteiten Communicatie met anderen Gezamenlijke verantwoordelijkheid 5

9 Praktijkdeprivatisering Reflectieve dialoog 6

10 Hoofdstuk 2 Afnameprocedure De vragenlijst voor vakleerkrachten is een digitale vragenlijst die werd afgenomen als websurvey door middel van het programma Limesurvey. Voor elke leerkracht werd een geïndividualiseerde vragenlijst voorzien op basis van zijn of haar unieke gegevens. Deze unieke gegevens bestonden uit: de school waarin de leerkracht lesgaf en de lesgroepen waaraan de leerkracht wiskunde, Nederlands of PAV gaf. Dankzij deze unieke gegevens werden de schoolnaam en de lesgroepen waaraan de leerkracht lesgaf automatisch in de vragenlijst weergegeven. Voor elke leerkracht was er dus een persoonlijke weblink. 2.1 Verspreiding van de vragenlijsten Elke leerkracht ontving een persoonlijke weblink voor zijn geïndividualiseerde vragenlijst voor vakleerkrachten. De weblink naar deze vragenlijst werd per verstuurd, in de regel rechtstreeks naar de betrokken vakleerkracht (bijlage 1). In deze stond onder meer informatie over de inhoud en de einddatum van de vragenlijst. Ook naar de LiSO-contactpersoon werd een gestuurd met onder meer informatie over de inhoud van de verschillende digitale vragenlijsten en de einddatum van deze vragenlijsten (bijlage 2). Naast de vakleerkrachtenvragenlijst werd in dezelfde periode immers ook een klastitularisvragenlijst en directievragenlijst afgenomen. Sommige vakleerkrachten vulden bijgevolg in dezelfde periode meerdere vragenlijstsoorten in. 2.2 Opbouw van de vragenlijst We beschrijven hier kort de onderdelen van de online vragenlijst die de vakleerkrachten moesten doorlopen. - De vakleerkrachten kregen eerst informatie over het LiSO-project, de vakleerkrachtenvragenlijst zelf, hoe de vragenlijst in te vullen, de bescherming van hun privacy en de contactgegevens van het LiSO-project. - Achtereenvolgens kregen de vakleerkrachten vragen over de thema s hoe leerkrachten over het leren van leerlingen denken en aansluitend de leeromgeving vormgeven, welke opvattingen hebben leerkrachten over hun eigen functioneren en de mening van leerkrachten over verschillende onderwijskundige thema s. Alle vragen waren telkens verplicht in te vullen. Er konden dus geen vragen open gelaten worden. - Daarna kregen de vakleerkrachten vragen over het thema de professionele ontwikkeling van leerkrachten. De vakleerkrachten dienden hier eerst aan te geven welke nascholingsactiviteiten zij de voorbij 18 maanden hebben gevolgd. Op basis van deze antwoorden moesten de vakleerkrachten vervolgens meer informatie geven over elke 7

11 nascholingsactiviteit. Tevens werden ook enkele vragen gesteld die handelen over professionele leergemeenschappen. Alle vragen waren hierbij verplicht in te vullen. - Vervolgens kregen de vakleerkrachten de lesgroepspecifieke vragenreeksen te zien over het thema hoe percipiëren leerkrachten hun lesgroepen. Alle vragen waren hierbij verplicht in te vullen. Er konden dus geen vragen open gelaten worden. Per lesgroep waaraan de leerkracht wiskunde, Nederlands of PAV gaf werd een lesgroepspecifieke vragenreeks voorzien. - Nadien kregen de vakleerkrachten vragen over hun achtergrondgegevens. Alle vragen waren hierbij verplicht in te vullen, met uitzondering van de vraag naar hun stamboeknummer. Alle andere vragen konden dus niet open gelaten worden. - Wanneer alle vragen waren ingevuld, werd de optie voorzien om vragen of opmerkingen te schrijven omtrent de vakleerkrachtenvragenlijst of het LiSO-project in het algemeen. Daarna konden de leerkrachten op versturen klikken om al hun antwoorden door te sturen. De leerkrachten waren er echter ook van op de hoogte dat hun antwoorden per pagina werden opgeslagen zodat ze op elk moment konden pauzeren om nadien terug te keren naar de vragenlijst. - Ten slotte werden de vakleerkrachten bedankt voor hun medewerking, werd het gebruik van de gegevens en de bescherming van de privacy nogmaals kort toegelicht en werden de contactgegevens van het LiSO-project opnieuw vermeld. In bijlage 3 wordt de vakleerkrachtenvragenlijst weergegeven en wordt er per schermafdruk een uitgebreide toelichting voorzien over het doel en de inhoud van dat onderdeel van de vragenlijst. 8

12 Hoofdstuk 3 Responsgegevens en afnamedata vakleerkrachtvragenlijst mei Responsgegevens Totale LiSO-steekproef mei 2016 In mei 2016 bestond de totale LiSO-steekproef van leerlingen in het eerste jaar van de tweede graad uit 7143 leerlingen in 55 pedagogische gehelen (bestaande uit 66 instellingsnummers). Binnen de steekproef waren 3665 leerlingen ingeschreven in het ASO, 2025 leerlingen in het TSO, 1408 leerlingen in het BSO en 45 leerlingen in het KSO. In tegenstelling tot de afnames van de vakleerkrachtenvragenlijst in de eerste graad in mei 2014 en mei 2015, wordt de vragenlijst vanaf de tweede graad afgenomen op vaklesgroepniveau en niet op klasniveau. Daar waar het klas- en vaklesgroepniveau in de eerste graad steeds overeenstemden, kunnen deze vanaf de tweede graad van elkaar verschillen. Zo volgen leerlingen die deel uitmaken van een eerder kleine klas het betrokken vak vaak met leerlingen die deel uitmaken van een andere (kleine) klas. Met andere woorden: doordat klassen vaak samengevoegd worden voor wiskunde, Nederlands of PAV behoren leerlingen die samen een vak volgen, niet altijd tot dezelfde klas. Voor de vakleerkrachtenvragenlijst van mei 2016 bestond de beoogde steekproef uit 417 lesgroepen wiskunde, 424 lesgroepen Nederlands en 122 lesgroepen PAV. Tabel 2 Steekproef leerlingen en vaklesgroepen wiskunde, Nederlands en PAV in het eerste jaar van de tweede graad mei 2016 N leerlingen (%) N vaklesgroepen (%) Stroom Wiskunde Nederlands PAV ASO 3665 (51,31%) 237 (56,83%) 233 (54,95%) Nvt TSO 2025 (28,35%) 166 (39,81%) 166 (39,15%) Nvt BSO 1408 (19,71%) 10 (2,40%) 21 (4,95%) 122 (100%) KSO 45 (0,63%) 4 (0,96%) 4 (0,94%) Nvt TOTAAL 7143 (100%) 417 (100%) 424 (100%) 122 (100%) 9

13 3.1.2 Substeekproef LiSO mei 2016 Het LiSO-project definieert elk jaar de substeekproef voor de betrokken dataverzameling. Deze substeekproef duidt op het aantal leerlingen waarvan we bij de start van de afnameperiode in principe kunnen verwachten dat er gegevens voor aangeleverd worden omdat zowel hun school als zijzelf niet bij voorbaat uitgesloten zijn van het onderzoek. Van het totaal aantal scholen in de LiSO-steekproef die een eerste jaar van de tweede graad aanbieden, namen er 54 deel aan de toetsafname in mei Eén school nam dus structureel niet deel aan de LiSO-afnames van mei In mei 2016 waren er 116 leerlingen in deze school verdeeld over acht lesgroepen van het eerste jaar van de tweede graad, waarvan vijf lesgroepen in het TSO en drie lesgroepen in het BSO. Voor de vakleerkrachtenvragenlijst van mei 2016 bestond de substeekproef bijgevolg uit 412 lesgroepen wiskunde, 419 lesgroepen Nederlands en 119 lesgroepen PAV. Daarnaast waren er in mei leerlingen die ingeschreven zijn in het getoetste leerjaar in een LiSO-school, maar die hun deelname aan het LiSO-project formeel geweigerd hebben. Eén van deze leerlingen zat in de niet-deelnemende school. Dit brengt ons tot een substeekproef van 6996 leerlingen, waarvan 3641 leerlingen in het derde leerjaar ASO, 1952 leerlingen in het TSO, 1359 leerlingen in het BSO en 44 leerlingen in het KSO. In het BSO zijn er 10 lesgroepen met wiskunde en 21 lesgroepen met Nederlands als apart vak. Van die 10 lesgroepen wiskunde uit het BSO, is er één lesgroep met ook een vak PAV. Van de 21 lesgroepen Nederlands zijn er 12 lesgroepen met ook een vak PAV. Er zijn negen lesgroepen uit het BSO die geen vak PAV krijgen, maar wel wiskunde en Nederlands als afzonderlijke vakken. De substeekproef voor het BSO zal er per vak dus anders uitzien. Voor wiskunde bestaat de substeekproef voor het BSO uit 100 leerlingen, voor Nederlands uit 239 leerlingen en voor PAV uit 1271 leerlingen. Dit wordt weergegeven in de tabellen 3.1, 3.2 en 3.3 met ook telkens de respons op leerling- en vaklesgroepniveau Behaalde respons De respons op de vakleerkrachtenvragenlijst wordt per vak (wiskunde, Nederlands, PAV) berekend, en dit telkens op niveau van de lesgroep, van de vakleerkracht en van de leerlingen. Een ingediende vakleerkrachtenvragenlijst van een vakleerkracht die wiskunde, Nederlands of PAV geeft aan een welbepaalde lesgroep wordt als een positieve respons beschouwd op vaklesgroepniveau voor dit vak. Is er een positieve respons voor een vaklesgroep voor een vak, dan resulteert dit in een positieve respons voor alle leerlingen van die lesgroep voor dat vak. De respons in de substeekproef per vak wordt weergegeven op leerling- en vaklesgroepniveau in tabel 3.1, 3.2 en 3.3. Daarna volgt tabel 4 met de respons op vakleerkrachtniveau. 10

14 Tabel 3.1 Responsgegevens op leerling- en vaklesgroepniveau voor wiskunde binnen de substeekproef N leerlingen (%) N vaklesgroepen wiskunde (%) Stroom Respons wiskunde (binnen de substeekproef) Substeekproef Respons wiskunde (binnen de substeekproef) ASO 1932/3641 (53,06%) 237/237 (100%) 142/237 (59,92%) TSO 1420/1952 (72,75%) 161/166 (96,99%) 116/161 (72,05%) BSO 74/100 (74%) 10/10 (100%) 7/10 (70%) KSO 25/44 (56,82%) 4/4 (100%) 3/4 (75%) TOTAAL 3451/5737 (60,15%) 412/417 (98,80%) 268/412 (65,05%) Tabel 3.2 Responsgegevens op leerling- en vaklesgroepniveau voor Nederlands binnen de substeekproef N leerlingen (%) N vaklesgroepen Nederlands (%) Stroom Respons Nederlands (binnen de substeekproef) Substeekproef Respons Nederlands (binnen de substeekproef) ASO 2258/3641 (62,02%) 233/233 (100%) 150/233 (64,38%) TSO 1397/1952 (71,57%) 161/166 (96,99%) 113/161 (70,19%) BSO 158/239 (66,11%) 21/21 (100%) 13/21 (61,90%) KSO 44/44 (100%) 4/4 (100%) 4/4 (100%) TOTAAL 3857/5876 (65,64%) 419/424 (98,82%) 280/419 (66,83%) Tabel 3.3 Responsgegevens op leerling- en vaklesgroepniveau voor PAV binnen de substeekproef N leerlingen (%) N vaklesgroepen PAV (%) Stroom Respons PAV (binnen de substeekproef) Substeekproef Respons PAV (binnen de substeekproef) ASO Nvt Nvt Nvt TSO Nvt Nvt Nvt BSO 796/1271 (62,63%) 119/122 (97,54%) 71/119 (59,66%) KSO Nvt Nvt Nvt TOTAAL 796/1271 (62,63%) 119/122 (97,54%) 71/119 (59,66%) 11

15 Doorgaans was er slechts één vakleerkracht per vak per lesgroep. Eén lesgroep vormt hierop een uitzondering. In deze lesgroep wordt wiskunde door twee vakleerkrachten gegeven (elk 3 lesuren). Beide leerkrachten vulden de vragenlijst in. De meeste vakleerkrachten die de vragenlijst beantwoordden, geven slechts één vak van de drie bevraagde vakken (wiskunde, Nederlands en PAV). Drie leerkrachten geven twee vakken, d.w.z., Nederlands of wiskunde in combinatie met PAV. Er zijn 27 vakleerkrachten die lesgeven aan zowel ASO- als TSO-vaklesgroepen, TSO- als BSO-vaklesgroepen, ASO- als BSO-vaklesgroepen of zowel ASOals KSO-vaklesgroepen. Dat sommige leerkrachten zowel PAV als wiskunde of Nederlands geven, heeft als gevolg dat, hoewel er feitelijk 251 verschillende leerkrachten de vragenlijst invulden, er 278 van de 439 vragenlijsten werden beantwoord. De leerkrachten die de vragenlijst beantwoordden, vulden over het algemeen alle vragen in. Twee leerkrachten lieten de vragen over de lesgroepen volledig onbeantwoord. Deze leerkrachten werden niet meegeteld in Tabel 4. Vijf leerkrachten stopten ook bij het invullen van hun achtergrondgegevens. Tabel 4 Responsgegevens op niveau van de vakleerkrachten per onderwijsvorm en per vak (wiskunde, Nederlands en PAV) N vakleerkrachten (%) Stroom Substeekproef Respons wiskunde (binnen de substeekproef) Respons Nederlands (binnen de substeekproef) Respons PAV (binnen de substeekproef) ASO 186/186 (100%) 58/97 (59,79%) 53/89 (59,55%) Nvt TSO 161/164 (98,17%) 62/87 (71,26%) 48/74 (64,86%) Nvt BSO 86/89 (96,63%) 4/6 (6,67%) 10/16 (62,5%) 38/64 (59,38%) KSO 6/6 (100%) 2/3 (6,67%) 3/3 (100%) Nvt TOTAAL 439/445 (98,65%) 126/193 (65,28%) 114/182 (62,64%) 38/64 (59,38%) 3.2 Afnamedata De leerkrachten kregen in eerste instantie vanaf 19 april tot en met 5 juni 2016 de tijd om de vakleerkrachtenvragenlijst in te vullen. Deze termijn werd nog verlengd tot en met 30 juni 2016, wat slechts één extra ingevulde vragenlijst opleverde (op 13 juni 2016). 12

16 Hoofdstuk 4 Statistische kenmerken van de vragenlijst In de vakleerkrachtvragenlijst worden verschillende items opgenomen. Elk item meet daarbij een bepaald concept of een bepaalde mening van een vakleerkracht. De meeste items moeten beantwoord worden met een Likertschaal. Wanneer deze items naar hetzelfde concept of dezelfde mening peilen, vormen deze items samen een schaal. Op basis van de antwoorden op de Likertschalen van de items behorende tot een schaal kan een schaalscore berekend worden. Het proces waarbij een schaal wordt opgesteld op basis van verschillende items noemen we schaalconstructie. De schalen worden als volgt berekend: de scores op de verschillende items van een schaal worden opgeteld en vervolgens gedeeld door het aantal items dat tot de schaal behoort. Op deze manier is de maximale (minimale) schaalscore gelijk aan de maximale (minimale) score op één item. Van de individuele items die beantwoord worden met een Likertschaal worden de volgende descriptieve kenmerken besproken: het aantal vakleerkrachten dat een geldig antwoord gaf (N), het gemiddelde (M), de spreiding (standaarddeviatie: SD) en de item-totaalcorrelatie (R it). De itemtotaalcorrelatie wordt hierbij berekend als de correlatie tussen het item en het totaal van de andere items die tot dezelfde schaal behoren. Van de schaal zelf worden de volgende kenmerken besproken: het aantal vakleerkrachten dat een geldig antwoord gaf (N), het gemiddelde (M), de spreiding (SD), de scheefheid en de Cronbachs alfa. Hoe deze maten geïnterpreteerd dienen te worden, geven we hier weer: - Het aantal vakleerkrachten dat geldig antwoordde (N) dient steeds zo hoog mogelijk te zijn. Een relatief lage respons voor een bepaald item (of bepaalde schaal) wijst op moeilijkheden met dit item (of items behorende tot een schaal). Er moet dan zeer voorzichtig worden omgegaan met de interpretatie van dit item (deze schaal). In deze vragenlijst wijst N bij leerkrachtspecifieke vragen op het aantal leerkrachten dat de vraag beantwoordde. Bij lesgroepspecifieke vragen wijst het op het aantal lesgroepen waarvoor de vraag beantwoord werd. - Een laag of hoog gemiddelde (M) kan wijzen op sociale wenselijkheid. Tevens kan het zijn dat de antwoordtendens duidt op een uitzonderlijke situatie of een zeldzaam gedrag. Een zeer laag of hoog gemiddelde kan echter ook een interessante observatie op zich zijn. Er moet ingedachte gehouden worden dat de meeste items op een Likertschaal van vijf punten bevraagd worden. Hierbij is er dus een theoretisch minimum en theoretisch maximum van respectievelijk één en vijf. - De spreiding (standaardafwijking, SD) is een maat die weergeeft hoe groot de verschillen zijn tussen de antwoorden van de respondenten. Voor een Likertschaal van 1 tot 5, situeert de standaardafwijking zich tussen 0 en 2 waarbij 0 er op wijst dat elke respondent hetzelfde antwoord geeft en 2 de antwoorden een maximale spreiding kennen over de verschillende mogelijke scores heen. 13

17 - De item-totaalcorrelatie (R it) is de correlatie tussen een item en het totaal van de andere items die tot dezelfde schaal behoren als dat item. Een hoge item-totaalcorrelatie wijst erop dat het item het te meten concept relatief zuiver meet. Een lage hoge item-totaalcorrelatie wijst erop dat het item geen goede meting is van het te meten concept. - De Cronbachs alfa is een maat voor betrouwbaarheid of interne consistentie. Deze wordt berekend op basis van de correlatie tussen de verschillende items van een schaal en de somscore van deze items. Deze maat is sterk verwant aan de item-totaalcorrelatie. Hoe dichter bij 1 de Cronbachs alfa bedraagt, hoe hoger de betrouwbaarheid van de schaal. Hierbij is wat als voldoende betrouwbaar beschouwd wordt grotendeels afhankelijk van de context waarin men de schaal gebruikt. In dit technisch rapport kiezen we ervoor om de meest gangbare cutoff van 0,70 te hanteren om een schaal als voldoende betrouwbaar te beschouwen (Lance, Butts, & Michels, 2006). - De scheefheid geeft de mate van afwijking weer ten aanzien van de normale verdeling. Een normale verdeling heeft daarbij de waarde 0, een links-scheve verdeling heeft een negatieve waarde en een rechts-scheve verdeling heeft een positieve waarde. Bij een waarde groter dan +/- 0,5 zeggen we dat de verdeling afwijkt van de normale verdeling. Voor de items waarbij geantwoord dient te worden met een Likertschaal, maar die niet behoren tot een schaal worden enkel het gemiddelde en de standaarddeviatie besproken. Tevens wordt hierbij de relatieve antwoordfrequentie per punt in de Likertschaal weergegeven. Voor items waarbij gekozen moet worden tussen verschillende antwoordcategorieën wordt enkel de relatieve frequentie per antwoordcategorie weergegeven. In sommige gevallen heeft een item dat behoort tot een schaal een tegengestelde betekenis tot de schaal zelf. Het item heeft dan een negatieve relatie met zijn schaal. In dit geval wordt de schaal steeds geïnverteerd: score 5 wordt score 1, score 4 wordt score 2, score 3 blijft score 3, score 2 wordt score 4 en score 1 wordt score 5. Deze items worden in de tabellen steeds aangeduid met een '(-)'. De descriptieve kenmerken van een item dat een tegengestelde betekenis heeft met zijn schaal worden steeds op de inverse van dit item berekend. In bijlage 4 worden de histogrammen weergegeven van de schalen opgenomen in de vakleerkrachtenvragenlijst. Dit hoofdstuk heeft enkel als doel de technische resultaten en beschrijvende kenmerken van de schalen en items behorende tot de vakleerkrachtenvragenlijst weer te geven. Er worden hierbij dan ook geen verklaringen gegeven over de gevonden resultaten. Hiervoor zijn meer gedetailleerde onderzoeken nodig met bijhorende theoretische kaders en statistische analyses. 14

18 4.1 Statistische kenmerken van de items en schalen In deze sectie worden de statistische kenmerken van de items en schalen besproken die onderdeel zijn van de vakleerkrachtenvragenlijst Hoe leerkrachten over het leren van leerlingen denken en aansluitend de leeromgeving vorm geven In de vakleerkrachtenlijst wordt bevraagd hoe leerkrachten over het leren van leerlingen denken en aansluitend de leeromgeving vorm geven. Er wordt specifiek gevraagd naar de visie van vakleerkrachten over intelligentie, structuur bieden en autonomie ondersteunen. De vakleerkrachten kregen enkele vragen over hun opvattingen over intelligentie, namelijk over de mate waarin men intelligentie beschouwt als een onveranderbaar gegeven. Alle items van deze schaal hebben geen extreem gemiddelde (Tabel 5). De schaal in zijn geheel heeft een goede betrouwbaarheid, geen extreem gemiddelde en volgt de normale verdeling (tabel 6). De betrouwbaarheid van deze schaal in deze vragenlijst is vergelijkbaar met het SiBO-project (Vandenberghe et al., 2011) en de vorige afname in het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). Tabel 5 Items opvattingen over intelligentie ( mindset ) Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit INTEL_01 INTEL_02 INTEL_03 Slim zijn is een eigenschap van jezelf waar je niet erg veel aan kan veranderen. Je kan wel nieuwe dingen leren, maar je kan niet echt je verstand veranderen. Je bent slim of niet en je kan niet echt veel doen om dit te veranderen ,44 0,84 0, ,76 0,88 0, ,21 0,82 0,68 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 6 Schaal opvattingen over intelligentie ( mindset ) Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa INTEL_Schaal 252 2,47 0,73 0, ,82 De vakleerkrachten kregen ook enkele vragen over de mate waarin men structuur biedt aan de leerlingen. Alle items van deze schaal hebben een hoog gemiddelde (Tabel 7). De schaal in zijn geheel 15

19 heeft een voldoende betrouwbaarheid, een hoog gemiddelde en volgt de normale verdeling (Tabel 8). De betrouwbaarheid van deze schaal in deze vragenlijst is vergelijkbaar met het SiBO-project (Vandenberghe et al., 2011) en de vorige afname in het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). Tabel 7 Items structuur bieden Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit STRUCT_01 STRUCT_02 STRUCT_03 Wanneer leerlingen de leerstof niet begrijpen, probeer ik een andere aanpak uit. Ik praat met de leerlingen over mijn verwachtingen ten aanzien van hen. Als leerlingen iets niet begrijpen, leg ik het op verschillende manieren uit ,26 0,60 0, ,24 0,54 0, ,35 0,51 0,55 STRUCT_04 Wanneer ik een leerling straf, leg ik altijd uit waarom ,38 0,56 0,49 STRUCT_05 STRUCT_06 Ik probeer duidelijk te zijn tegen de leerlingen over wat ik van hen verwacht. Ik toon de leerlingen verschillende manieren om problemen op te lossen ,40 0,58 0, ,08 0,56 0,45 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 8 Schaal structuur bieden Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa STRUCT_Schaal 252 4,29 0,38-0, ,76 De vakleerkrachten kregen ook enkele vragen over de mate waarin men erin slaagt op gepaste wijze voldoende ruimte te creëren voor de eigen keuzes van leerlingen. Alle items van deze schaal hebben geen extreem gemiddelde (Tabel 9). De schaal in zijn geheel heeft een voldoende betrouwbaarheid, een niet extreem gemiddelde en volgt de normale verdeling (Tabel 10). De betrouwbaarheid van deze schaal in deze vragenlijst is vergelijkbaar met het SiBO-project (Vandenberghe et al., 2011) en met de vorige afname in het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). 16

20 Tabel 9 Items autonomie verlenen Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit AUTON_01R AUTON_02R AUTON_03R AUTON_04R AUTON_05 AUTON_06 AUTON_07R AUTON_08R AUTON_09R AUTON_10R Ik kan de leerlingen niet de dingen op hun manier laten doen. (-) Het is moeilijk om aan de leerlingen uit te leggen waarom dingen die ze op school leren belangrijk zijn. (-) Bij opdrachten moet ik altijd en herhaaldelijk aan de leerlingen zeggen wat ze moeten doen. (-) Ik kan het mij niet veroorloven de leerlingen al te veel zelf te laten beslissen over hun opdrachten. (-) Ik probeer de leerlingen veel keuzemogelijkheden te geven in opdrachten. Ik laat de leerlingen heel wat beslissingen in verband met hun werk in de klas zelf nemen. Doorgaans bied ik de leerlingen zo weinig mogelijk keuzes aan. (-) Ik moet de leerlingen stap voor stap begeleiden bij hun opdrachten. (-) Ik merk dat ik de leerlingen elke stap moet uitleggen tijdens het maken van opdrachten. (-) Het is beter niet teveel keuzemogelijkheden te geven aan de leerlingen. (-) 252 3,34 0,80 0, ,05 1,06 0, ,50 0,96 0, ,08 0,93 0, ,09 0,86 0, ,04 0,85 0, ,39 0,85 0, ,55 0,88 0, ,62 0,94 0, ,16 0,91 0,53 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 10 Schaal autonomie verlenen Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa AUTON_Schaal 252 2,98 0,54 0,11 1,60 4,60 0, De opvattingen van leerkrachten over hun eigen functioneren In de vakleerkrachtenlijst werd ook gepeild naar de opvattingen van vakleerkrachten over hun eigen functioneren. Er werd specifiek gevraagd naar hun jobtevredenheid, emotionele uitputting, doelmatigheidsbeleving, enthousiasme over lesgeven en enthousiasme over hun vak. 17

21 De vakleerkrachten kregen binnen dit thema eerst enkele vragen over hun jobtevredenheid. Twee items van deze schaal hebben een hoog gemiddelde (Tabel 11). De schaal in zijn geheel is voldoende betrouwbaar, heeft een hoog gemiddelde en volgt de normale verdeling (Tabel 12). De betrouwbaarheid ligt in lijn met voorgaand onderzoek (Caprara et al., 2003; Klassen & Chiu, 2010) en is iets lager dan de voorgaande afname in het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). Tabel 11 Items jobtevredenheid Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit TEVRE_01 Ik ben tevreden met mijn job ,11 0,68 0,63 TEVRE _02 Ik ben tevreden met wat ik bereik als leerkracht ,79 0,69 0,43 TEVRE _03 Ik voel mij goed op mijn job ,16 0,64 0,60 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 12 Schaal jobtevredenheid Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa TEVRE _Schaal 251 4,02 0,54-0,49 2,33 5 0,73 De vakleerkrachten kregen vervolgens enkele vragen over hun mate van emotionele uitputting. Alle items van deze schaal hebben geen extreem gemiddelde (Tabel 13). De schaal in zijn geheel heeft een goede betrouwbaarheid, geen extreem gemiddelde en volgt een rechts-scheve verdeling (Tabel 14). De betrouwbaarheid is gelijkaardig aan wat we zouden verwachten op basis van voorgaand onderzoek (Horn, Taris, Schaufeli & Schreurs, 2004) en de voorgaande afname in het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). 18

22 Tabel 13 Items emotionele uitputting Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit BURN _01 Ik voel me mentaal uitgeput door mijn werk ,38 1,00 0,74 BURN _02 Aan het eind van een schooldag voel ik me leeg ,60 0,92 0,63 BURN _03 BURN _04 Ik voel me vermoeid als ik s morgens opsta en er weer een werkdag voor me ligt. De hele dag met leerlingen werken vormt een zware belasting voor mij ,34 0,99 0, ,43 0,96 0,47 BURN _05 Ik voel me opgebrand door mijn werk ,03 0,85 0,80 BURN _06 Ik voel me gefrustreerd door mijn job ,08 0,88 0,66 BURN_07 Ik denk dat ik me te veel inzet voor mijn werk ,39 1,01 0,38 BURN_08 Ik voel me aan het eind van mijn Latijn ,92 0,83 0,74 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 14 Schaal emotionele uitputting Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa BURN _Schaal 251 2,40 0,67 0,67 1 4,5 0,87 De vakleerkrachten kregen ook enkele vragen over hun doelmatigheidsbeleving. Eén item van deze schaal heeft een eerder hoog gemiddelde (Tabel 15). De schaal in zijn geheel heeft een goede betrouwbaarheid, geen extreem gemiddelde en volgt de normale verdeling (Tabel 16). De betrouwbaarheid van deze schaal ligt in de lijn van het SiBO-project (Vandenberghe et al., 2011) en de voorgaande afname in het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). 19

23 Tabel 15 Items doelmatigheidsbeleving Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit DOELM _01 DOELM _02 DOELM _03 DOELM _04 DOELM _05 DOELM _06 DOELM _07 DOELM _08 DOELM _09 Ik slaag erin om elke leerling op zijn/haar niveau aan te spreken in de les. Ik slaag er doorgaans in om alle leerlingen belangrijke vorderingen te laten maken. Ik ben in staat om een waaier van onderwijsstrategieën te gebruiken in de klas. Ik slaag er doorgaans in om leerlingen bij te brengen dat leren belangrijk is. Ik slaag erin om ook leerlingen die weinig interesse tonen voor schoolwerk te motiveren. Ik slaag erin om alle leerlingen het gevoel te geven dat ze werkjes en oefeningen goed kunnen maken. Ik slaag erin om de leerlingen de regels te laten naleven in de klas. Ik slaag erin om storend gedrag in de klas onder controle te houden. Ik ben in staat om ook een moeilijke groep leerlingen te hanteren in de klas ,72 0,72 0, ,72 0,60 0, ,67 0,69 0, ,73 0,63 0, ,41 0,70 0, ,66 0,68 0, ,00 0,56 0, ,93 0,61 0, ,86 0,67 0,55 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 16 Schaal doelmatigheidsbeleving Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa DOELM _Schaal 251 3,74 0,40-0,16 2,67 4,89 0,80 De vakleerkrachten kregen nadien ook enkele vragen over hun mate van enthousiasme over lesgeven. Alle items van deze schaal hebben een hoog gemiddelde (Tabel 17). De schaal in zijn geheel heeft een goede betrouwbaarheid, een hoog gemiddelde en volgt de normale verdeling (Tabel 18). De betrouwbaarheid van deze schaal in deze vragenlijst is vergelijkbaar met voorgaand onderzoek (Kunter et al., 2013) en de voorgaande afname binnen het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). 20

24 Tabel 17 Items enthousiasme over lesgeven Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit ENTLES_01 Ik geef met veel enthousiasme les ,32 0,56 0,57 ENTLES _02 Ik hou van lesgeven ,55 0,53 0,73 ENTLES _03 Ik hou er van leerlingen nieuwe dingen aan te leren ,40 0,52 0,61 ENTLES _04 Ik hou er van om om te gaan met leerlingen ,45 0,55 0,65 ENTLES _05 Het is een plezier om les te geven ,31 0,55 0,67 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 18 Schaal enthousiasme over lesgeven Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa ENTLES _Schaal 251 4,41 0,42-0, ,84 De vakleerkrachten kregen nadien ook enkele vragen over hun mate van enthousiasme over het vak. Vier items van deze schaal hebben een hoog gemiddelde (Tabel 19). De schaal in zijn geheel heeft een goede betrouwbaarheid, een hoog gemiddelde en heeft een normale verdeling (Tabel 20). De betrouwbaarheid van deze schaal in deze vragenlijst is enigszins hoger dan voorgaand onderzoek (Kunter et al., 2013), maar gelijkaardig aan de voorgaande afname binnen het LiSO-project (Dockx et al., 2015b). 21

25 Tabel 19 Items enthousiasme over het vak Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit ENTVAK _01 Ik ben nog steeds enthousiast over mijn vak ,34 0,60 0,62 ENTVAK _02 ENTVAK _03 Ik vind mijn vak spannend en probeer dit over te brengen op de leerlingen. Met mijn vak bezig zijn is één van mijn favoriete activiteiten ,10 0,63 0, ,71 0,80 0,50 ENTVAK _04 Ik doe mijn vak omdat ik het plezierig vind ,28 0,62 0,60 ENTVAK _05 Omdat mijn vak leuk is om te doen, zou ik er niet mee willen stoppen ,10 0,70 0,65 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 20 Schaal enthousiasme over het vak Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa ENTVAK _Schaal 251 4,11 0,50-0,44 2,40 5 0, De perceptie van leerkrachten over de lesgroepen In de vakleerkrachtenlijst werd ook bevraagd hoe vakleerkrachten hun lesgroepen percipiëren. Er wordt specifiek gepeild naar hoe rustig, samenhangend en studiegericht de lesgroepen ervaren worden. De vakleerkrachten kregen eerst enkele vragen over de mate waarin de lesgroep als rustig ervaren wordt. Alle items van deze schaal hebben geen extreem gemiddelde (Tabel 21). De schaal in zijn geheel heeft een hoge betrouwbaarheid, geen extreem gemiddelde en volgt de normale verdeling (Tabel 22). De betrouwbaarheid van deze schaal in deze vragenlijst ligt in de lijn van het SiBO-project (Vandenberghe et al. 2011), LOSO-project en de voorgaande afname bij het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). 22

26 Tabel 21 Items rustige lesgroep Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit RULG _01R Deze klas is erg rumoerig. (-) 619 3,30 1,22 0,85 RULG _02R In deze klas gaat er nogal wat tijd naar orde houden. (-) 619 3,29 1,24 0,83 RULG _03 De leerlingen zijn rustig in deze klas ,32 1,15 0,81 RULG _04R De leerlingen van deze klas storen mij tijdens de les. (-) 619 3,51 1,11 0,83 RULG _05R RULG_06R RULG_07R Het duurt lang in deze klas vooraleer het rustig genoeg is om met de les te beginnen. (-) In deze klas proberen de leerlingen de leerkrachten af te leiden van de leerstof. (-) De leerlingen van deze klas kijken dikwijls op hun horloge of het nog geen tijd is. (-) 619 3,44 1,17 0, ,53 1,08 0, ,69 0,91 0,51 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 22 Schaal rustige lesgroep Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa RULG _Schaal 619 3,44 0,92-0, ,92 De vakleerkrachten kregen vervolgens enkele vragen over de mate waarin de lesgroep als samenhangend ervaren wordt. Alle items van deze schaal hebben geen extreem gemiddelde (Tabel 23). De schaal in zijn geheel heeft een goede betrouwbaarheid, geen extreem gemiddelde en volgt de normale verdeling (Tabel 24). De betrouwbaarheid van deze schaal ligt in de lijn van het SiBO-project (Vandenberghe et al. 2011) en de voorgaande afname binnen het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). 23

27 Tabel 23 Items samenhangende lesgroep Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit SALG _01 De leerlingen van deze klas kennen elkaar goed ,83 0,76 0,66 SALG _02 De leerlingen in deze klas vormen een hechte groep ,35 1,03 0,78 SALG _03 De leerlingen van deze klas voelen zich thuis in hun klas ,66 0,88 0,77 SALG _04 SALG _05R In deze klas zijn er veel leerlingen die elkaars vriend(in) zijn. In deze klas zijn er leerlingen die buiten de groep staan. (-) 619 3,75 0,76 0, ,94 1,05 0,48 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 24 Schaal samenhangende lesgroep Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa SALG _Schaal 619 3,51 0,72-0, ,85 De vakleerkrachten kregen ook enkele vragen over de mate waarin de lesgroep als studiegericht ervaren wordt. Alle items van deze schaal hebben geen extreem gemiddelde (Tabel 25). De schaal in zijn geheel heeft een hoge betrouwbaarheid, geen extreem gemiddelde en volgt de normale verdeling (Tabel 26). De betrouwbaarheid van deze schaal in deze vragenlijst is vergelijkbaar met het SiBOproject (Vandenberghe et al. 2011) en de voorgaande afname van het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). 24

28 Tabel 25 Items studiegerichte lesgroep Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit STLG _01 STLG _02 Iets leren is voor de leerlingen van deze klas erg belangrijk. De leerlingen van deze klas zoeken zelf het antwoord op vragen die hen bezighouden ,27 1,03 0, ,09 1,01 0,70 STLG _03 De leerlingen van deze klas leren hun lessen ,38 0,99 0,88 STLG _04 STLG _05 Toetsen worden in deze klas ernstig voorbereid door de leerlingen. De leerlingen van deze klas doen erg hun best om zoveel mogelijk punten te halen ,36 1,03 0, ,41 1,01 0,88 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 26 Schaal studiegerichte lesgroep Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa STLG _Schaal 619 3,30 0,91-0, , De mening van leerkrachten over verschillende onderwijskundige thema s De vakleerkrachtenlijst onderzocht ook de opvattingen van vakleerkrachten over verschillende onderwijskundige thema s. Er werd specifieke gevraagd naar hun opvattingen over inclusief onderwijs en hun verwachtingen ten aanzien van kansarme leerlingen. De vakleerkrachten kegen binnen dit thema eerst enkele vragen over hun perceptie omtrent inclusief onderwijs. Alle items van deze schaal hebben geen extreem gemiddelde (Tabel 27). De schaal in zijn geheel is voldoende betrouwbaar, heeft geen extreem gemiddelde en volgt een normale verdeling (Tabel 28). De betrouwbaarheid van deze schaal in deze vragenlijst ligt in de lijn van het SiBO-project (Vandenberghe et al. 2011) en de voorgaande afname in het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). 25

29 Tabel 27 Items opvattingen over inclusief onderwijs Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit HOUDING_INCLOND _01 HOUDING_INCLOND _02R HOUDING_INCLOND _03R HOUDING_INCLOND _04 HOUDING_INCLOND _05R Leerlingen met specifieke noden doen het in het gewoon onderwijs doorgaans beter dan in het buitengewoon onderwijs. Voor de ontwikkeling van leerlingen met specifieke noden is het beter als ze worden opgevangen in het buitengewoon onderwijs. (-) De opvang van leerlingen met specifieke noden is in hoofdzaak de taak van externe hulpverleningsinstanties. (-) Het is een zinvolle doelstelling om leerlingen minder snel naar het buitengewoon onderwijs te verwijzen. De zorg voor leerlingen met specifieke noden is wel de moeite waard, maar gaat vaak ten koste van de aandacht voor de overige leerlingen. (-) 251 2,64 0,69 0, ,58 0,90 0, ,97 0,86 0, ,02 0,91 0, ,00 0,85 0,48 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 28 Schaal opvattingen over inclusief onderwijs Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa HOUDING_INCLOND _Schaal 251 2,64 0,60-0,21 1 4,60 0,76 De vakleerkrachten kregen ook enkele vragen over de mate waarin zij negatief staan tegenover kansarme leerlingen. Alle items van deze schaal hebben geen extreem gemiddelde. Items VERW_KANSARM_05R en VERW_KANSARM_08 hebben een problematisch lage item-totaalcorrelatie (Tabel 29). De schaal in zijn geheel is voldoende betrouwbaar, heeft geen extreem gemiddelde en volgt de normale verdeling (Tabel 30). Het individueel verwijderen van VERW_KANSARM_05R en VERW_KANSARM_08 zou de betrouwbaarheid van de schaal in beperkte mate verhogen tot respectievelijk 0,72 en 0,71. De betrouwbaarheid van deze schaal in deze vragenlijst ligt in de lijn van het SiBO-project (Vandenberghe et al. 2011) en de voorgaande afname binnen het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). 26

30 Tabel 29 Items verwachtingen ten aanzien van kansarme leerlingen Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit VERW_KANSARM _01 VERW_KANSARM _02 VERW_KANSARM _03 VERW_KANSARM _04 VERW_KANSARM _05R VERW_KANSARM _06R VERW_KANSARM _07 VERW_KANSARM _08 VERW_KANSARM _09 VERW_KANSARM _10 Om realistisch te zijn, moeten de schoolse verwachtingen voor kansarme leerlingen veelal bijgesteld worden. Kansarme ouders nemen minder het initiatief tot contact met de leerkracht of de school. Leerlingen uit kansarme milieus zijn vaak van nature minder intelligent. Leerlingen uit kansarme milieus vertonen vaker moeilijk gedrag. Het onderwijs kan kansarme leerlingen uit de kansarmoede halen. (-) Goed onderwijs kan ervoor zorgen dat leerlingen uit kansarme milieus even goed presteren als andere leerlingen. (-) Kansarme ouders interesseren zich vaak minder voor de schoolloopbaan van hun kind. De school kan niet verantwoordelijk gesteld worden wanneer kansarme leerlingen weinig profiteren van het geboden onderwijs. Leerlingen uit kansarme milieus zijn vaak sneller afgeleid in de klas. Kansarme ouders staan meestal meer wantrouwig tegenover de leerkracht en de school ,77 0,82 0, ,68 0,77 0, ,15 0,89 0, ,19 0,87 0, ,20 0,72 0, ,17 0,65 0, ,31 0,90 0, ,27 0,79 0, ,00 0,88 0, ,05 0,84 0,43 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 30 Schaal verwachtingen ten aanzien van kansarme leerlingen Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa VERW_KANSARM _Schaal 251 2,88 0,43-0,13 1,50 4,20 0, De professionele ontwikkeling van leerkrachten In de vakleerkrachtenlijst werd ook de professionele ontwikkeling van leerkrachten bevraagd. Hierbij wordt eerst nagegaan welke nascholingsactiviteiten werden gevolgd door de leerkracht, vervolgens 27

31 hoeveel tijd werd gespendeerd aan deze activiteiten, hoe gericht deze activiteiten waren op vakkennis, hoe sterk verbonden deze activiteiten waren met eigen doelen en eerdere activiteiten en, tot slot, of er gecommuniceerd werd met anderen over deze activiteiten. Vervolgens worden enkele vragen gesteld in functie van professionele leergemeenschappen. In Tabel 31 zien we dat 75,4% van de nascholingsactiviteiten cursussen/workshops waren en dus het overgrote deel van de nascholingsactiviteiten uitmaakten. In een veel beperktere mate werden ook onderwijsconferenties of seminaries, deelname aan een netwerk van leraren, mentoring en/of observatie en coaching van collega s; en nascholingsopleidingen in bedrijven, openbare diensten en andere organisaties aangeduid als professionaliseringsactiviteiten. Tabel 31 Welke nascholingsactiviteiten werden gevolgd? Vraag: Welke van deze nascholingsactiviteiten heeft u het voorbije jaar doorlopen? N % NASCH _01 NASCH _02 Cursussen/workshops (bv. over vakinhoud of methoden en/of andere onderwijsgerelateerde onderwerpen). Onderwijsconferenties of -seminaries (waar leraren en/of onderzoekers hun onderzoeksresultaten presenteren en onderwijsthema s bespreken). NASCH _03 Observatiebezoeken aan andere scholen. 17 6,7 NASCH _04 NASCH _05 Observatiebezoeken aan bedrijven, openbare diensten en andere organisaties. Nascholingsopleidingen in bedrijven, openbare diensten en andere organisaties. NASCH _06 Programma dat leidt naar een diploma of certificaat. 16 6,3 NASCH _07 NASCH _08 NASCH _09 Deelname aan een netwerk van leraren, specifiek opgericht voor de professionele ontwikkeling van leraren. Onderzoek, zelf of in groepsverband opgezet, rond een onderwerp waarin u professioneel geïnteresseerd bent. Mentoring en/of observatie en coaching van collega s, als deel van een formele regeling op school. NASCH _10 Andere (vrij in te vullen) 13 5, ,4 11,5 4,0 9,5 15,1 5,2 14,3 In Tabel 32 zien we dat er over de activiteiten heen een grote spreiding is tussen de tijd die gespendeerd werd aan nascholingsactiviteiten. Wanneer we het interval tussen percentiel 10 en percentiel 90 bekijken, zien we dat de leerkrachten in dit interval tussen 3 uur tot 30 uur aan een nascholingsactiviteit spendeerden. 28

32 Tabel 32 Duurtijd NASCH_DUUR Hoeveel uren spendeerde u het voorbije jaar aan [de aangeduide activiteit]? ( uren) N P10 P25 P50 P75 P90 Min Max In Tabel 33 zien we dat de nascholingsactiviteiten de inhoudelijke kennis van de vakken die vakleerkrachten onderwijzen vaak zou hebben vergroot. Echter, er wordt ook frequent aangegeven dat de nascholingsactiviteit niet of slechts in beperkte mate inhoudelijk heeft bijgedragen. Tabel 33 Gerichtheid op vakkennis Vraag: Gelieve de onderstaande uitspraken over de [nascholingsactiviteit] te beantwoorden. Nr. Item N M SD NASCH_GER ICHTVAK Deze activiteit heeft de inhoudelijke kennis van de vakken die ik onderwijs, vergroot ,1% 25,3% 19,5% 41,6% 7,6% 3,19 1,09 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens In Tabel 34 staan verschillende items die peilen naar de verbinding van de nascholingsactiviteit met eigen doelen en eerdere activiteiten. Daarbij zien we dat het merendeel van de vakleerkrachten van mening is dat de nascholingsactiviteiten aansluiten bij de eigen doelen voor professionele ontwikkeling en bij wat men tijdens zijn of haar professionele ontwikkeling als leerkracht heeft geleerd. We zien echter dat er grote verschillen zijn in de mate dat de professionaliseringsactiviteiten worden opgevolgd door andere professionaliseringsactiviteiten die verder bouwen op het geleerde. 29

33 Tabel 34 Items verbinding met eigen doelen en eerdere activiteiten Vraag: Gelieve de onderstaande uitspraken over de [nascholingsactiviteit] te beantwoorden. Nr. Item N M SD NASCH_ACT_VER BDOEL_01 NASCH_ACT_VER BDOEL_02 NASCH_ACT_VER BDOEL_03 Deze activiteit sluit aan op mijn eigen doelen voor professionele ontwikkeling als leerkracht. Deze activiteit sluit aan op wat ik had geleerd tijdens mijn professionele ontwikkeling als leerkracht. Na deze activiteit werden er nog andere activiteiten voorzien die verder bouwden op wat ik had geleerd ,9% 6,1% 15,7% 64,6% 11,6% 3,78 0, ,4% 16,6% 19,2% 52,6% 8,3% 3,46 0, % 32,4% 25,6% 30,8% 5,2% 2,97 1,04 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens In Tabel 35 staan verschillende items die peilen of er gecommuniceerd werd met anderen over de professionaliseringsactiviteiten. Daarbij zien we dat de meeste nascholingsactiviteiten na afloop met andere leerkrachten werden besproken en in mindere mate met de directie en andere deelnemers van deze activiteit. Tabel 35 Items communicatie met anderen Vraag: Gelieve de onderstaande uitspraken over de [nascholingsactiviteit] te beantwoorden. Nr. Item Ja Nee NASCH_ACT_COMMANDER_01 NASCH_ACT_COMMANDER_02 NASCH_ACT_COMMANDER_03 Heeft u deze activiteit na afloop besproken met andere leerkrachten binnen uw school? Heeft u deze activiteit na afloop besproken met de directie binnen uw school? Heeft u deze activiteit na afloop nog gesproken met andere deelnemers die lesgeven in andere scholen? Antwoordschaal is een ja-nee vraag De vakleerkrachten kregen ook enkele vragen over de mate van gezamenlijke verantwoordelijkheid in functie van professionalisering. Alle items van deze schaal hebben geen extreem gemiddelde (Tabel 36). De schaal in zijn geheel heeft een goede betrouwbaarheid en volgt een links-scheve verdeling (Tabel 37). Dit ligt in lijn met de betrouwbaarheid van de schaal bij de voorgaande afname binnen het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). 30

34 Tabel 36 Items gezamenlijke verantwoordelijkheid Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit GEZVERANTW_01 GEZVERANTW_02 GEZVERANTW _03 Op deze school voelen leerkrachten zich verantwoordelijk om elkaar te helpen bij het verbeteren van elkaars instructie. Leerkrachten op deze school voelen zich ook buiten hun eigen klas verantwoordelijk voor het verbeteren van de school. Leerkrachten op deze school helpen om discipline te handhaven in de gehele school, naast de discipline in hun eigen klaslokaal ,51 0,89 0, ,73 0,82 0, ,67 0,81 0,66 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=helemaal oneens; 2=oneens; 3=noch eens, noch oneens; 4=eens; 5=helemaal eens Tabel 37 Schaal gezamenlijke verantwoordelijkheid Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa GEZVERANTW _Schaal 251 3,63 0,71-0, ,80 De vakleerkrachten kregen ook enkele vragen over de mate van praktijkdeprivatisering in functie van professionalisering. Alle items van deze schaal hebben een extreem laag gemiddelde. Item PRAKTDEPR_01 heeft daarbij een problematisch lage item-totaalcorrelatie (Tabel 38). De schaal in zijn geheel heeft een onvoldoende betrouwbaarheid, een extreem laag gemiddelde en volgt een sterk rechts-scheve verdeling (Tabel 39). Dit ligt in lijn met de betrouwbaarheid van de schaal bij de voorgaande afname binnen het LiSO-project (Dockx et al., 2015a). 31

35 Tabel 38 Items praktijkdeprivatisering Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit PRAKTDEPR_01 PRAKTDEPR _02 PRAKTDEPR _03 Hoe vaak hebt u tijdens dit schooljaar collega s uitgenodigd om u te helpen bij het lesgeven? Hoe vaak zijn uw collega s tijdens dit schooljaar in uw klas komen observeren? Hoe vaak hebt u tijdens dit schooljaar de klassen van collega s bezocht om hun lessen te observeren? 251 1,79 0,98 0, ,41 0,66 0, ,43 0,76 0,41 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=nooit; 2=zelden; 3=af en toe; 4=vaak; 5=zeer vaak Tabel 39 Schaal praktijkdeprivatisering Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa PRAKTDEPR _Schaal 251 1,54 0,60 1,15 1 3,67 0,59 De vakleerkrachten krijgen ook enkele vragen over de mate van reflectieve dialoog in functie van professionalisering. Alle items van deze schaal hebben geen extreem gemiddelde (Tabel 40). De schaal in zijn geheel is voldoende betrouwbaar, heeft geen extreem gemiddelde en heeft een normale verdeling (Tabel 41). De betrouwbaarheid ligt enigszins hoger dan de voorgaande afname van het LiSOproject (Dockx et al., 2015a). 32

36 Tabel 40 Items reflectieve dialoog Vraag: Gelieve voor elke stelling aan te geven in hoeverre u het eens bent met de stelling. Denk niet te lang na, maar duid uw eerste idee aan. Nr. Item N M SD Rit REFLDLG_01 REFLDLG _02 REFLDLG _03 REFLDLG _04 REFLDLG _05 Hoe vaak hebt u tijdens dit schooljaar suggesties uitgewisseld met collega s over lesmateriaal? Hoe vaak hebt u tijdens dit schooljaar gesprekken gehad met collega s over de doelstellingen van deze school? Hoe vaak hebt u tijdens dit schooljaar gesprekken gehad met collega s over de vernieuwingen in het leerplan? Hoe vaak hebt u tijdens dit schooljaar gesprekken gehad met collega s over orde en discipline in de klas? Hoe vaak hebt u tijdens dit schooljaar gesprekken gehad met collega s over hoe leerlingen het best leren? 251 3,90 0,90 0, ,35 1,00 0, ,93 1,01 0, ,79 0,91 0, ,54 0,83 0,61 Antwoordschaal is een Likertschaal met 5 punten: 1=nooit; 2=zelden; 3=af en toe,; 4=vaak; 5=zeer vaak Tabel 41 Schaal reflectieve dialoog Schaal N M SD Scheefheid Min. Max. Cronbachs alfa REFLDLG _Schaal 251 3,50 0,65-0,25 1,80 5 0, Samenhang tussen schalen Aan de hand van de Pearsons product-moment correlatiecoëfficiënt gaan we de samenhang na tussen de schalen van de vakleerkrachtenvragenlijst (Tabel 42 en Tabel 43). We verwachten hierbij dat schalen die een gelijkaardig concept meten sterker zullen samenhangen dan schalen die ongerelateerde concepten meten. De resultaten in dit onderdeel kunnen beschouwd worden als indicaties voor de validiteit van de verschillende schalen. Aangezien verschillende schalen op leerkrachtniveau gemeten zijn en andere schalen op lesgroepniveau, tonen we apart een correlatiematrix tussen de schalen op leerkrachtniveau (Tabel 42) en een correlatiematrix tussen de schalen op lesgroepniveau (Tabel 43). 33

37 Tabel 42 Correlatiematrix schalen vakleerkrachtenvragenlijst: leerkrachtspecifieke vragen Schaal Opvattingen intelligentie 1-0,10-0,26** -0,13* 0,03-0,08-0,17** -0,09-0,20** 0,20** 0,05-0,08-0,16* 2. Structuur bieden 1 0,13* 0,23** -0,04 0,42** 0,49** 0,40** -0,03-0,01 0,05 0,02 0,08 3. Autonomie verlenen 1 0,23** -0,20** 0,29** 0,20** 0,20** 0,23** -0,24** 0,14* 0,18** 0,07 4. Jobtevredenheid 1-0,62** 0,44** 0,59** 0,48** 0,19** -0,16* 0,25** 0,05 0,00 5. Emotionele uitputting 6. Doelmatigheidsbeleving 7. Enthousiasme lesgeven 1-0,30** -0,35** -0,32** -0,19** 0,15* -0,19** 0,00 0,09 1 0,48** 0,47** 0,10-0,03 0,04 0,07 0,06 1 0,65** 0,13* -0,07 0,09 0,07 0,11 8. Enthousiasme vak 1 0,09-0,06 0,11 0,10 0,09 9. Opv. inclusief onderwijs 10. Verw. kansarme lln 11. Gezamenlijke verantw. 12. Praktijkdeprivatisering 13. Reflectieve dialoog 1-0,26** 0,04 0,06-0,04 1-0,14* 0,05-0,02 1 0,16 0,27** 1 0,35** 1 * Deze correlaties zijn significant op het niveau 0,05 ** Deze correlaties zijn significant op het niveau 0,01 Tabel 43 Correlatiematrix schalen vakleerkrachtenvragenlijst: lesgroepspecifieke vragen Schaal Rustige lesgroep 1 0,29** 0,44** 2. Samenhangende lesgroep 1 0,51** 3. Studiegerichte lesgroep 1 * Deze correlaties zijn significant op het niveau 0,05 ** Deze correlaties zijn significant op het niveau 0,01 In de correlatiematrices werden de cellen met een hoge correlaties (absolute waarde correlatie 0,60) grijs gekleurd. Er waren 2 correlaties waarbij dit zo was: de correlatie tussen jobtevredenheid en emotionele uitputting, en de correlatie tussen enthousiasme over lesgeven en enthousiasme over het vak. Dit toont aan dat jobtevredenheid en emotionele uitputting sterk negatief en enthousiasme over lesgeven en enthousiasme voor het vak sterk positief samenhangen. 34

38 Omdat we geïnteresseerd zijn in de samenhang tussen de verschillende schalen, opteren we er ook voor om een principale componentenanalyse uit te voeren op de verschillende schalen. Om tot een goede oplossing te komen, volgen we de procedure voor exploratieve factoranalyses beschreven door Costello en Osborne (2005). Deze procedure omvat verschillende stappen. Eerst passen we Cattell s scree test en Kaiser s criterion toe om initiële oplossingen te bekomen. Vervolgens vergelijken we alle oplossingen gaande van één component minder dan de kleinste initiële oplossing tot één component meer dan de grootste initiële oplossing. De auteurs raden aan om tevens alle orthogonaal en obliek geroteerde oplossingen te vergelijken. Omwille van inhoudelijke redenen kijken wij echter enkel naar de orthogonaal geroteerde oplossingen. Voor onze gegevens houdt dit in dat we alle Varimax orthogonaal geroteerde oplossingen met 1 tot en met 4 componenten vergelijken. De oplossing die het best aan de volgende voorwaarden voldoet, wordt weerhouden: (1) er moeten zo weinig mogelijk items zijn die tegelijk op meerdere componenten significant laden, (2) op elk component moeten minstens 3 items significant laden en (3) items moeten op één van de componenten significant laden. We hanteren een cutoff van 0,40 als significante lading. De resultaten worden weergegeven in Tabel 44. Tabel 44 Cormponentenladingen schalen vakleerkrachtenvragenlijst Schalen Componenten Structuur bieden 0,75 4. Jobtevredenheid 0,54 0,64 6. Doelmatigheidsbeleving 0,73 7. Enthousiasme over lesgeven 0,82 8. Enthousiasme over het vak 0,76 1. Opvattingen over intelligentie -0,65 3. Autonomie verlenen 0,59 9. Opvattingen over inclusief onderwijs 0, Verwachtingen tav kansarme leerlingen -0,65 5. Emotionele uitputting -0, Gezamenlijke verantwoordelijkheid 0,53 0, Praktijkdeprivatisering 0, Reflectieve dialoog 0,81 Op de eerste component laden de schalen hoog die betrekking hebben op hoe de leerkracht zijn of haar taak ervaart. De schalen enthousiasme (over lesgeven en over het vak), jobtevredenheid, doelmatigheidsbeleving laden dan ook logischerwijs hoog op deze component. Onverwacht laadt structuur bieden ook hoog op deze component en emotionele uitputting onvoldoende hoog. Deze component is gelijkaardig aan de eerste component bij de vorige afname (Dockx et al., 2015a). Op de tweede component laden de schalen hoog die betrekking hebben op hoe leerkrachten tegenover het lesgeven staan en tegenover specifieke groepen van leerlingen. De schalen autonomie 35

39 verlenen, verwachtingen ten aanzien van kansarme leerlingen en opvattingen over inclusief onderwijs en intelligentie laden dan ook logischerwijs hoog op dit component. Deze component is gelijkaardig aan de tweede component bij de vorige afname (Dockx et al., 2015b). Op de derde component laden de schalen hoog die betrekking hebben op professionele leergemeenschappen. De schalen gezamenlijke verantwoordelijkheid, praktijkdeprivatisering en reflectieve dialoog laden hoog op deze component. Deze component is gelijkaardig aan de derde component bij de vorige afname (Dockx et al., 2015a). Op de vierde component laden de schalen hoog die betrekking hebben op de voldoening of de vermoeidheid die de leerkracht ervaart. De schalen emotionele uitputting, jobtevredenheid en gezamenlijke verantwoordelijkheid laden hoog op deze component. 4.3 Variantie op leerkracht- en schoolniveau Om na te gaan in welke mate we de leerkrachtspecifieke schaalscores kunnen beschouwen als een kenmerk van de leerkrachten of een kenmerk van de scholen hebben we het percentage variantie op leerkracht- en schoolniveau geschat aan de hand van multiniveaumodellen. We maken hiervoor gebruik van MLwiN 2.36 en gebruiken de MCMC estimatiemethode. Het percentage variantie per niveau voor elke schaal wordt weergegeven in Tabel 45. De meeste variantie voor alle schalen bevindt zich op leerkrachtniveau en dus in slechts in beperkte mate op schoolniveau. Door het beperkte aantal respondenten dat werd bevraagd in de vakleerkrachtenvragenlijst hebben we de variantie op lesgroepniveau niet geschat aan de hand van cross-classificatie modellen. De betrouwbaarheid van deze modellen kan niet gegarandeerd worden door deze kleine steekproef. 36

40 Tabel 45 Geschat percentage van de variantie op school- en leerkrachtniveau Schaal Percentage variantie per niveau School Leerkracht 1. Opvattingen over intelligentie 0,62% 99,38% 2. Structuur bieden 1,10% 98,90% 3. Autonomie verlenen 0,93% 99,07% 4. Jobtevredenheid 1,65% 98,35% 5. Emotionele uitputting 0,56% 99,44% 6. Doelmatigheidsbeleving 6,78% 93,22% 7. Enthousiasme over lesgeven 0,66% 99,34% 8. Enthousiasme over het vak 0,67% 99,33% 9. Opvattingen over inclusief onderwijs 0,88% 99,12% 10. Verwachtingen t.a.v. kansarme leerlingen 3,84% 96,16% 11. Gezamenlijke verantwoordelijkheid 2,56% 97,44% 12. Praktijkdeprivatisering 3,77% 96,23% 13. Reflectieve dialoog 1,59% 98,41% De meeste variantie voor alle schalen van het leerkrachtspecifieke onderdeel bevindt zich op leerkrachtniveau. Met uitzondering van enkele schalen, is er nauwelijks variantie op schoolniveau. 37

41 Bibliografie Caprara, G. V., Barbaranelli, C., Borgogni, L., & Steca, P. (2003). Efficacy Beliefs as Determinants of Teachers' Job Satisfaction. Journal of Educational Psychology, 95(4), Costello, A. B., & Osborne, J. W. (2005). Best practices in exploratory factor analysis: Four recommendations for getting the most from your analysis. Practical Assessment, Research, & Evaluation, 10, 1-9. Dockx, J., Stevens, E., Custers, C., Fidlers, I., De Fraine, B., & Van Damme, J. (2015a). LiSO-project: Vragenlijst voor vakleerkrachten mei 2015 technische rapportering. Steunpunt Studie- en Schoolloopbanen, Leuven. Dockx, J., Stevens, E., Custers, C., Fidlers, I., De Fraine, B., & Van Damme J. (2015b). LiSO-project: Vragenlijst voor vakleerkrachten februari 2014 technische rapportering. Steunpunt Studie- en Schoolloopbanen, Leuven. Horn, J. E., Taris, T. W., Schaufeli, W. B., & Schreurs, P. J. (2004). The structure of occupational wellbeing: A study among Dutch teachers. Journal of occupational and Organizational Psychology, 77(3), Kunter, M., Baumert, J., Blum, W., Klasman, U., Krauss, S., & Neubrand, M. (2013). Cognitive Activation in the Mathematics Classroom and Professional Competence of Teachers. Results from the COACTIV Project. Dordrecht: Springer. Lance, C. E., Butts, M. M., & Michels, L. C. (2006). The sources of four commonly reported cutoff criteria: What did they really say? Organizational Research Methods, 9(2), Stevens, E., Dockx, J., Custers, C., Fidlers, I., De Fraine, B., & Van Damme, J. (2016). LiSO-project: Vragenlijst voor vakleerkrachten mei 2016 instrumentontwikkeling. Steunpunt Studie- en Schoolloopbanen, Leuven. Vandenberghe, N., de Bilde, J., & Van Damme, J., (2011), Longitudinaal onderzoek in het basisonderwijs. Basisrapportage leerkrachtenvragenlijst zesde leerjaar (schooljaar ) Steunpunt Studie en Schoolloopbanen, Leuven. 38

42 BIJLAGEN 39

43 Bijlage 1: Mail vakleerkrachten Beste leerkracht van [SCHOOL], Uw school engageerde zich om deel te nemen aan het project Loopbanen in het Secundair Onderwijs ( In het kader van dit project nemen wij ook van alle leerkrachten die de vakken wiskunde, Nederlands en PAV geven in het derde jaar secundair onderwijs een vragenlijst af. Hiermee willen wij meer te weten komen over wat vakleerkrachten denken over onderwijs, de vakken die zij geven en de klassen waaraan zij lesgeven. Deze vragenlijst werd ook afgenomen in het schooljaar van alle vakleerkrachten in het tweede leerjaar. De resultaten van deze vragenlijst bleken cruciaal om de context waarin de leerlingen school lopen te kaderen. Voor wie? De vragenlijst is bestemd voor alle vakleerkrachten wiskunde, Nederlands of PAV van het derde jaar in een LiSO-school. Volgens onze gegevens bent u vakleerkracht in [SCHOOL]. Hoe deelnemen? De vragenlijst voor de vakleerkrachten is een online vragenlijst die u via het internet moet invullen. U kan deelnemen door te klikken op onderstaande link Deadline U kan de vragenlijst invullen tot en met 5 juni Hoe lang duurt het invullen van de vragenlijst? Neem rustig de tijd om deze vragenlijst in te vullen. Het invullen van de vragenlijst zal ongeveer 40 minuten duren. Bescherming van de privacy Het LiSO-project hecht veel belang aan de bescherming van de privacy van alle betrokken personen. Het verzamelen en verwerken van de gegevens gebeurt dan ook in overeenstemming met de Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens. Technische problemen of vragen? Indien u technische problemen ondervindt, kan u ons contacteren op het telefoonnummer: 016/ (10u - 16u). Indien u verder nog vragen of opmerkingen heeft over het LiSO-project, kan u de coördinator, mevr. Eef Stevens, contacteren via info@lisoproject.be. Wij danken u alvast voor uw medewerking, Het LiSO-team 40

44 Bijlage 2: Mail LiSO-contactpersoon Beste school, U heeft de voorbije dagen al het papieren afnamemateriaal voor het LiSO-project ontvangen. Wij hopen dat dit goed is aangekomen en dat er geen problemen zijn. Indien wel, dan mag u ons uiteraard altijd contacteren. Met deze mail willen wij u laten weten dat ook de online bevraging gestart is. Overzicht online vragenlijsten Er zijn drie online vragenlijsten: 1) Alle vakleerkrachten PAV, Nederlands en wiskunde van het 3de jaar werden persoonlijk via uitgenodigd om een vragenlijst in te vullen. Deze gaat onder meer over hun professionele ontwikkeling, over hoe zij over het leren van leerlingen denken, over de manier waarop zij de leeromgeving vorm geven, over hun eigen functioneren en over de klassen waaraan zij les geven. Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer 40 minuten, afhankelijk van het aantal klassen waaraan de leerkracht les geeft. 2) Alle klastitularissen van het 3de jaar werden eveneens persoonlijk via uitgenodigd om een vragenlijst in te vullen. We vragen aan de klastitularis om elke leerling afzonderlijk in te schatten. Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer 2 à 3 minuten per leerling. 3) Tot slot werd ook een persoonlijke uitnodiging via gestuurd naar een aantal leden van de schoolleiding die rechtstreeks betrokken zijn bij de eerste graad. Voor uw school gaat het om volgende perso(o)n(en): [NAAM] en [NAAM]. De vragenlijst peilt onder meer leiderschap, schoolbeleid, evaluatie, participatie, samenwerking, schoolklimaat en zorg op school. Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer 45 minuten. Wat moet u nog doen? Aangezien wij van alle betrokkenen adressen ontvingen, hoeft u als LiSO-contactpersoon niets meer te doen. Wel kan u, indien u dit zinvol vindt, de brief in bijlage afprinten en aan de betrokken vakleerkrachten, klastitularissen en schoolleiding bezorgen. Binnen een aantal weken zullen wij u op de hoogte brengen van het verloop van de vragenlijsten. Zo krijgt u een zicht op de respons en kan u de betrokkenen eventueel nog extra motiveren om deel te nemen. Deadline Alle vragenlijsten blijven online tot en met 5 juni 2016, met mogelijkheid tot verlenging indien gewenst. Privacy Het LiSO-project hecht veel belang aan de bescherming van de privacy van alle betrokken personen. Het verzamelen en verwerken van de gegevens gebeurt dan ook in overeenstemming met de Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens. Wij garanderen dat alle gegevens volledig geanonimiseerd worden door een omzetting in codes. 41

45 Wat doen bij (technische) problemen Indien u nog vragen of opmerkingen heeft, mag u ons uiteraard altijd contacteren via info@lisoproject.be. Indien u technische problemen ondervindt bij de vragenlijst, kan u contact nemen met Jonas Dockx op het nummer (10u-17u). Wij bedanken u alvast voor alle inspanningen! Met vriendelijke groeten, Het LiSO-team 42

46 Bijlage 3: Uitwerking vragenlijst voor leerkrachten in websurvey De vragenlijst voor vakleerkrachten werd afgenomen door middel van een websurvey. Limesurvey is de centrale enquêteservice van de KU Leuven voor het aanmaken, uitvoeren en verwerken van webenquêtes. In de volgende paragrafen beschrijven we de uitwerking van de vragenlijst voor vakleerkrachten binnen Limesurvey. In deze paragrafen verwijzen we steeds naar de onderdelen B3.1 tot en met B3.15 die de schermafdrukken van de vragenlijst in Limesurvey weergeven. Deze schermafdrukken worden weergegeven op het einde van deze bijlage. We merken op dat alle vragen in deze vragenlijst verplicht waren, uitgezonderd waar anders vermeld. In B3.1 wordt het welkomstscherm weergegeven. Met dit welkomstscherm beogen we globaal vier doelen: het LiSO-project toelichten, het doel van de vragenlijst voor vakleerkrachten weergeven, inlichtingen verstrekken over de bescherming van de privacy en het toelichten van het verloop van de vragenlijst. In B3.2, B3.4, B3.6, B3.8, B3.10 en B3.12 worden tussenschermen weergegeven. Deze schermen hebben als doel om de leerkracht te oriënteren op de komende vragen. Tevens gebruiken we deze tussenschermen om de leerkrachten een indicatie te geven hoever ze reeds in de vragenlijst gevorderd zijn. In B3.3 wordt de vragengroep van thema 1 hoe leerkrachten over het leren van leerlingen denken en aansluitend de leeromgeving vorm geven gepresenteerd. In deze vragengroep worden de items weergegeven over de concepten opvattingen over intelligentie, structuur bieden en autonomie verlenen. De items van deze concepten bestonden uit stellingen die de vakleerkrachten moeten beantwoorden op een vijfpuntenschaal van helemaal oneens tot helemaal eens. De stellingen in deze vragengroep worden op toevallige volgorde weergegeven. In B3.5 wordt de vragengroep van thema 2 de opvattingen van leerkrachten over hun eigen functioneren gepresenteerd. In deze vragengroep worden de items weergegeven over de concepten jobtevredenheid, emotionele uitputting, doelmatigheidsbeleving, enthousiasme over lesgeven en enthousiasme over het vak. De items van deze concepten bestaan uit stellingen die de vakleerkrachten moeten beantwoorden op een vijfpuntenschaal van helemaal oneens tot helemaal eens. De stellingen in deze vragengroep worden op toevallige volgorde weergegeven. In B3.7 wordt de vragengroep van thema 4 de mening van leerkrachten over verschillende onderwijskundige thema s gepresenteerd. In deze vragengroep worden de vragen weergegeven over de concepten opvattingen over inclusief onderwijs en verwachtingen ten aanzien van kansarme leerlingen. De items van deze concepten bestaan uit stellingen die de vakleerkrachten moeten beantwoorden op een vijfpuntenschaal van helemaal oneens tot helemaal eens. In tegenstelling tot vorige vragengroepen waarbij de stellingen over verschillende concepten heen op toevallige volgorde 43

47 worden weergegeven, worden de twee concepten in deze vragengroep apart bevraagd. Binnen één concept worden de stellingen wel op toevallige volgorde weergegeven. In B3.9 wordt de vragengroep van thema 4 de professionele ontwikkeling van leerkrachten gepresenteerd. In deze vragengroep wordt eerst de vraag weergegeven welke nascholingsactiviteiten werden gevolgd. Wanneer de respondent één of meer nascholingsactiviteiten aanduidt, worden er verschillende zaken bevraagd over deze nascholingsactiviteit(en). De zaken die bevraagd worden, zijn: de duurtijd, de gerichtheid op vakkennis, de verbinding met eigen doelen en andere activiteiten en de communicatie met anderen. Deze zaken worden per nascholingsactiviteit bevraagd. Indien een respondent dus geen nascholingsactiviteit aanduidt, worden er ook geen vragen gesteld. Tevens worden de stellingen gegeven omtrent de professionele leergemeenschappen. De stellingen behorende tot de schaal gezamenlijke verantwoordelijkheid worden gegroepeerd en op toevallige volgorde weergegeven, terwijl de stellingen behorende tot de schalen praktijkdeprivatisering en reflectieve dialoog samen worden gevoegd en op toevallige volgorde worden weergegeven. In B3.11 wordt de vragengroep van thema 3 de perceptie van leerkrachten over de vaklesgroepen gepresenteerd. In deze vragengroep worden de vragen weergegeven over de concepten rustige lesgroep, samenhangende lesgroep en studiegerichte lesgroep. De vragen van deze concepten bestaan uit stellingen die de vakleerkrachten moeten beantwoorden op een vijfpuntenschaal van helemaal oneens tot helemaal eens. De stellingen binnen deze vragengroep worden op toevallige volgorde weergegeven. Omdat deze vragengroep klasspecifiek is, wordt deze vragengroep weergegeven per klas waaraan de leerkracht wiskunde, Nederlands of PAV geeft (vb. als een leerkracht aan twee klassen wiskunde geeft en drie klassen PAV geeft, worden er vijf versies van B3.11 gepresenteerd in de vragenlijst). In B3.13 wordt de vragengroep gepresenteerd waarin de achtergrondvragen en vragen over de loopbaan van de leerkracht gesteld worden. We merken op dat het nummer van de lerarenkaart (stamboeknummer) geen verplichte vraag was en dit ook duidelijk vermeld werd. In B3.14 wordt de mogelijkheid gegeven aan de respondenten om opmerkingen of vragen over de vragenlijst of over het LiSO-project in het algemeen neer te schrijven, mochten zij deze hebben. In B3.15 wordt de respondent bedankt voor zijn of haar medewerking. We lichten nog eens kort toe waarvoor deze gegevens gebruikt zullen worden en hoe deze gegevens geanonimiseerd worden. Afsluitend geven we weer waar de respondenten meer informatie kunnen verkrijgen en hoe zij vragen kunnen stellen over het LiSO-project. 44

48 B3.1 Welkomstscherm B3.2 Tussenscherm 45

49 B3.3 Hoe leerkrachten over het leren van leerlingen denken en aansluitend de leeromgeving vormgeven 46

50 B3.4 Tussenscherm 47

51 B3.5 Welke opvattingen hebben leerkrachten over hun eigen functioneren 48

52 B3.6 Tussenscherm 49

53 B3.7 De mening van leerkrachten over verschillende onderwijskundige thema s 50

54 B3.8 Tussenscherm 51

55 B3.9 De professionele ontwikkeling van leerkrachten 52

56 B3.10 Tussenscherm 53

57 B3.11 Hoe percipiëren leerkrachten hun klassen 54

58 B3.12 Tussenscherm 55

59 B3.13 Achtergrondkenmerken 56

60 B3.14 Opmerkingen en vragen B 3.15 Afsluitscherm 57

61 Bijlage 4: Histogrammen schalen In deze bijlage worden de histogrammen weergegeven van de schalen die werden opgenomen in de vakleerkrachtenvragenlijst. Op de X-as worden de waarden van elke schaal weergegeven terwijl op de Y-as de proportie wordt weergegeven van waarden die zich binnen een bepaald interval bevinden. Er werd gekozen om een vaste breedte te gebruiken voor de intervallen. De intervalbreedte voor alle histogrammen is hierbij 0,5. Er moet hierbij opgemerkt worden dat het aantal verschillende waarden (de schaalscores) die in principe kunnen voorkomen binnen elk interval niet steeds gelijk is voor de opeenvolgende intervallen. Dit heeft als gevolg dat de histogrammen een discontinu verloop hebben die afhankelijk is van de gekozen intervalbreedte. Dit is dus niet ten gevolge van een discontinuïteit in de onderliggende schaal. De kans op discontinuïteit in het histogram die niet te wijten is aan een discontinuïteit in de onderliggende schaal is groter naarmate de schaal minder items bevat. Histogrammen schalen vakleerkrachtenvragenlijst: 1. Opvattingen over intelligentie 2. Structuur bieden 3. Autonomie verlenen 4. Jobtevredenheid 5. Emotionele uitputting 6. Doelmatigheidsbeleving 7. Enthousiasme over lesgeven 8. Enthousiasme over het vak 9. Rustige lesgroep 10. Samenhangende lesgroep 11. Studiegerichte lesgroep 12. Opvattingen over inclusief onderwijs 13. Verwachtingen ten aanzien van kansarme leerlingen 14. Gezamenlijke verantwoordelijkheid 15. Praktijkdeprivatisering 16. Reflectieve dialoog 58

62 59

63 60

64 61

65 62

66 63

67 64

68 65

69 66