Burger versus overheid nieuw formaat.fm Page 3 Friday, January 24, :55 PM BURGER VERSUS OVERHEID INHOUD. Inleiding 13

Transcriptie

1 Burger versus overheid nieuw formaat.fm Page 3 Friday, January 24, :55 PM INHOUD Inleiding 13 Hoofdstuk I Een verkenning van de complexe verhouding tussen burger en bestuur Burger als uitdrukking van een verhouding Een verkenning van verschillende burgerrollen De burger als onderdaan De burger als subject van rechten en plichten Over generaties en categorieën rechten en grondrechten Grondrechten benaderd vanuit grondrechtstheorieën De gelaagdheid van de mensenrechten- en grondrechtenbescherming Politieke breuklijnen De burger als kiezer De burger als klant De klantenrol De specificiteit van de klantenrol in de publieke sector De onvrijwilligheid van het klant-zijn bij het bestuur Twee groepen van klanten De burger als gebruiker De burger als belastingbetaler De burger als partner en opponent of de burger als citoyen of staatsburger De burger als partner van het bestuur De burger als opponent van het bestuur De burger als individualist Besluit Burgertypes Rollen van de overheid en koppeling van overheidsrollen aan burgerrollen Rollen van het bestuur Van burgerrollen naar bestuursrollen De verhouding bestuur en burger gesitueerd binnen opvattingen over democratie Democratie nader toegelicht Democratie als staatsrechtelijk principe Democratie als besluitvormingsmethode 61 INHOUD 3

2 Burger versus overheid nieuw formaat.fm Page 4 Friday, January 24, :55 PM Democratie als waardeset Modellen van democratie Vier basismodellen van democratie volgens HENDRIKS Vier modellen van democratie volgens DELLA PORTA Volkssoevereiniteit versus nationale soevereiniteit De leer van de volkssoevereiniteit De leer van de nationale soevereiniteit Een schematische vergelijking De soevereiniteit in België Veranderingen in samenleving en overheid Ontwikkelingen in de samenleving Een eerste ontwikkelingslijn Een tweede ontwikkelingslijn: marktwerking Deterritorialisering Ontwikkelingen in het bestuur Horizontalisering en verplaatsing van de politiek Fragmentatie en pluralisering Concretisering Proceduralisering Wijzigingen in de verhouding tussen burger en bestuur onder invloed van het New Public Management-denken New Public Management Voorbij het New Public Management De noodzaak van legitimiteit van het overheidsoptreden Het begrip legitimiteit Inleiding Van filosofisch naar sociaalwetenschappelijk begrip Het legitimiteitsraamwerk van SCHRAM Een benadering vanuit clusters Spanningsvelden binnen en tussen clusters Het legitimiteitsraamwerk in de legitimiteitsmonitor Aspecten van legitimiteit Objecten van legitimiteit Facetten van legitimiteit Struikelstenen in de verhouding tussen burger en bestuur: dienstverlening als voorbeeld Het conceptuele model Van conceptueel naar logisch model Tussen recht en rechtvaardigheid Beknopte bibliografie INHOUD

3 Burger versus overheid nieuw formaat.fm Page 5 Friday, January 24, :55 PM Hoofdstuk II De eigenheid van het bestuurlijke optreden binnen een good governance-context De gebondenheid van het bestuurlijke optreden aan het recht De rechtsstaat Het rechtsstaatbegrip Twee onderscheiden tradities Twee verschijningsvormen van de rechtsstaat De gelaagdheid van het rechtsstaatbegrip Een bestuur moet handelen binnen een dwingend publiekrechtelijk kader De hiërarchie van de rechtsnormen Patere legem quam ipse fecisti De toegewezen aard van de bevoegdheden Verbod van delegatie van bevoegdheid De bestuurshandeling als meest typische wijze van het bestuurlijke optreden Een bestuurshandeling is een rechtshandeling Definities Handelingen van het bestuur die geen rechtshandelingen zijn Indeling van de rechtshandelingen De bestuurshandeling Theorie van de bestuurshandeling Het onderscheid reglementaire bestuurshandeling individuele bestuurshandeling Gebonden en discretionaire bevoegdheid Kenmerken van de bestuurshandeling De werking van de bestuurshandeling in de tijd De inwerkingtreding van de bestuurshandeling Het einde van de gelding van de bestuurshandeling De finaliteit van het overheidsoptreden De bijzondere positie van de overheid Het optreden van het bestuur geplaatst binnen de wetten van de openbare dienst De inhoud van het begrip openbare dienst De wetten van de openbare dienst De wet van de veranderlijkheid De wet van de continuïteit De wet van de benuttigingsgelijkheid Slotbeschouwingen 161 INHOUD 5

4 Burger versus overheid nieuw formaat.fm Page 6 Friday, January 24, :55 PM 6. De openbaarheid van het bestuurlijke optreden Een bestuurskundige situering van de openbaarheid van bestuur Een versterking van de rechtsbescherming Een versterking van de democratie Een versterking van de communicatiemogelijkheden en van het vertrouwen Vernieuwde en transparante structuren en procedures Een versterking van het geloof van de politiek in het bestuur Het bevorderen van een efficiëntere en meer doeltreffende overheid De interiorisatie van door de overheid beoogde beleidsdoelstellingen Het voorkomen van corruptie Openbaarheid van bestuur als juridisch verschijnsel Openbaarheid van bestuur als juridische verplichting Openbaarheid van bestuur als recht van toegang Openbaarheid van bestuur gesitueerd binnen een toegangsstelsel Openbaarheid van bestuur als rechtstoestand Grenzen aan de openbaarheid van bestuur Algemeen Een typologie voor beperkingen op de openbaarheid van bestuur De verantwoordingsverplichting die op het bestuur rust via de motiveringsplicht Kwaliteitsnormen van toepassing op het bestuur Normen uitgewerkt door de rechtspraak: algemene beginselen van behoorlijk bestuur Inleiding Definitie Plaats in de normenhiërarchie Kenmerken Indeling van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur Normen uitgewerkt door het bestuur zelf: handvesten en charters Terminologie Soorten Eigenschappen van gebruikershandvesten Motieven INHOUD

5 Burger versus overheid nieuw formaat.fm Page 7 Friday, January 24, :55 PM Handvest van de Gebruiker van de Openbare Diensten Het Charter voor de klantvriendelijke overheid Normen uitgewerkt door ombudsdiensten in het kader van klachtenbehandeling Inleiding Het belang van de ombudsnormen De complexe kwaliteitsinvulling van het ombudswerk Normen van goed bestuur Algemeen Europese ontwikkelingen met betrekking tot de normen voor goed bestuurlijk handelen De Nederlandse code voor goed openbaar bestuur Het bestuur in een context van governance Het begrip governance Governance versus government Kenmerken van governance Een genuanceerde visie Kwaliteitsnormen van governance Beknopte bibliografie 212 Hoofdstuk III Een verkenning van oplossingsmechanismen voor bestuurlijke geschillen Bestuurlijke geschillen Oplossen van bestuurlijke geschillen via de interventie van de verkozen vertegenwoordigers Controlebevoegdheden van het Parlement op de uitvoerende macht De politieke controle De beleidscontrole De budgettaire en financiële controle Beleidsinformatieve bevoegdheden van het Parlement Het vragenrecht Het recht van onderzoek Controle- en beleidsinformatieve bevoegdheden van de lokale vertegenwoordigers Oplossen van bestuurlijke geschillen via bestuurlijke maatregelen en bestuurlijke beroepen Bestuurlijke maatregelen Bestuurlijke beroepen Op grond van de beroepsinstantie 230 INHOUD 7

6 Burger versus overheid nieuw formaat.fm Page 8 Friday, January 24, :55 PM Op grond van de bevoegdheid van de beroepsinstantie Op grond van het al dan niet georganiseerd karakter van het beroep Op grond van het facultatieve of verplichte karakter van het beroep Het administratief toezicht versus het georganiseerd administratief beroep Oplossen van bestuurlijke geschillen via klachtenbehandeling en klachtenmanagement Het begrip klacht De taalkundige betekenis van het woord klacht De klacht als signaal binnen een bestuurlijke dienstverlenende context Het begrip klacht binnen het administratief toezicht Het begrip klacht binnen de context van controlediensten Het begrip klacht binnen het strafrecht De klacht als signaal naast andere signalen Vragen om informatie, meldingen en suggesties Klachten en verzoekschriften Het concept van lijnen in de klachtenbehandeling Informatieverstrekking en communicatie als nulde lijn Klachtenbehandeling en klachtenmanagement in de eerste lijn De ombudsfunctie als tweede lijn De verzoekschriftenprocedure als derde lijn Interne en externe klachtenbehandeling Het onderscheid in kaart gebracht Het onderscheid genuanceerd Van klachtenbehandeling naar klachtenmanagement Interne klachtenbehandeling Klachtenbehandeling bij de federale overheidsdiensten Het Vlaamse Klachtendecreet Een klachtenregeling in het Vlaamse provincie-, gemeente- en OCMW-decreet Het ombudsinstituut Oorsprong van deze instelling Doelstellingen en vereisten Bevoegdheden INHOUD

7 Burger versus overheid nieuw formaat.fm Page 9 Friday, January 24, :55 PM 5. Oplossen van bestuurlijke geschillen via jurisdictionele controle Algemeen Het onderscheid tussen administratieve en jurisdictionele beroepen Het onderscheid tussen de bevoegdheid van de gewone rechter en de administratieve rechter Het subjectief contentieux Het objectief contentieux Een moeilijke grens Geschillen van attributie Rechtsbescherming geboden door de gewone rechter De organisatie van de rechterlijke macht De toepassing van artikel 159 Gw De burgerlijke aansprakelijkheid De foutloze aansprakelijkheid Rechtsbescherming geboden door de administratieve rechter De organisatie van de administratieve rechter De Raad van State: haar organisatie en haar bevoegdheden Ter overweging Beknopte bibliografie 280 INHOUD 9

8 Burger versus overheid nieuw formaat.fm Page 10 Friday, January 24, :55 PM Figuren Figuur 1: De visie van T.H. Marshall over burgerschap 25 Figuur 2: De klanten van het bestuur 45 Figuur 3: Participatie en actief burgerschap 49 Figuur 4: Vier stijlen van politieke betrokkenheid 53 Figuur 5: Visie op de bestuurlijke organisatie op grond van het New Public Management 77 Figuur 6: Eigen visie op de legitimiteit van het overheidshandelen 89 Figuur 7: Het klovenmodel van Parasuraman, Zeithaml en Berry 97 Figuur 8: Een visuele voorstelling van de gelaagdheid van het rechtsstaatbegrip 119 Figuur 9: Soorten handvesten 182 Figuur 10: Omgaan met waarden en beginselen: vormen van goed besturen 199 Figuur 11: Dimensies van goed openbaar bestuur volgens de Nederlandse Algemene Rekenkamer 212 Figuur 12: Het onderscheid tussen klachtenbehandeling en klachtenmanagement 250 Figuur 13: Een klantgerichte benadering in acht stappen INHOUD

9 Burger versus overheid nieuw formaat.fm Page 11 Friday, January 24, :55 PM Tabellen Tabel 1: Eisen vanuit grondrechten voor staat en burger 35 Tabel 2: Relatie burgerrollen en overheidsrollen 57 Tabel 3: Relatie burgerrollen, overheidsrollen en prestatievelden 58 Tabel 4: Vier basismodellen van democratie volgens Hendriks 63 Tabel 5: Vier basismodellen van democratie volgens Della Porta 65 Tabel 6: Volkssoevereiniteit versus nationale soevereiniteit 68 Tabel 7: Drie benaderingen van New Public Management 79 Tabel 8: De paradigma s van Public Value Management afgezet tegen deze van New Public Management 81 Tabel 9: Vier perspectieven van legitimiteit samengevat 90 Tabel 10: Positieve en negatieve aspecten van legitimiteit 94 Tabel 11: Objecten van legitimiteit 94 Tabel 12: Drie facetten van democratische legitimiteit 96 Tabel 13: De evolutie van de rechtsstaat volgens Bovens 123 Tabel 14: De hiërarchie der normen 126 Tabel 15: De kwalificatie van publiekrechtelijk en privaatrechtelijk vormgegeven rechtspersonen als administratieve overheden anno Tabel 16: Indeling van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur 180 Tabel 17: Interne en externe charters met elkaar vergeleken 181 Tabel 18: Vergelijking algemeen en georganiseerd administratief toezicht 238 Tabel 19: Van individuele aanpak van klachten naar klachtenmanagement 249 Tabel 20: Vergelijking administratief en jurisdictioneel beroep 267 INHOUD 11