INHOUD. Lijst van afkortingen... xxiii Voorwoord... xxvii DEEL 1 WEGWIJS IN HET BESTUURSRECHT... 1

Transcriptie

1 INHOUD Lijst van afkortingen xxiii Voorwoord xxvii DEEL 1 WEGWIJS IN HET BESTUURSRECHT Hoofdstuk 1 Omschrijving, indeling en bijzonder karakter van het bestuursrecht I. Omschrijving van het bestuursrecht A. Algemeen B. Positieve en negatieve omschrijving Positieve omschrijving Negatieve omschrijving C. Formele en materiële omschrijving Formele omschrijving Materiële omschrijving D. Poging tot synthese II. Indeling van het bestuursrecht A. Systematiek B. Materieel en formeel bestuursrecht Materieel bestuursrecht Formeel bestuursrecht Voorbeeld C. Bijzonder versus algemeen bestuursrecht Bijzonder bestuursrecht Algemeen bestuursrecht Wisselwerking tussen algemeen en bijzonder bestuursrecht D. Plaatsing ten aanzien van de andere rechtstakken III. Door het bestuursrecht beheerste relaties A. Algemeen B. De relatie burger bestuur rechter C. De relatie bestuur personeel van het bestuur rechter D. De relatie besturen onderling rechter IV. Het bijzonder karakter van het bestuursrecht A. Principe: eenheid van rechtsorde v

2 B. Het bestuursrecht als aanvulling of uitzondering op het gemeen recht C. Fragmentarisch karakter van het bestuurs recht D. Prerogatieven van de overheid E. Specifieke verplichtingen voor het bestuur Algemeen Specifieke verplichtingen bij de keuze van een medecontractant Naleven van regels inzake openbaarheid van bestuur(sdocumenten) Respecteren van vormvoorschriften en andere voorschriften a. Algemeen b. Adviezen c. Openbaar onderzoek d. Machtiging e. Motiveringsplicht F. Het algemeen belang als rechtvaardiging G. Wisselwerking tussen het bestuursrecht en het privaatrecht Algemeen Eenheid van rechtsorde Tweewegenleer Toepassing van privaatrechtelijke technieken op bestuursrechtelijke aangelegenheden Toepassing van publiekrechtelijke technieken op privaatrechtelijke verhoudingen V. Tendensen in het bestuursrecht Hoofdstuk 2 Bronnen van het bestuursrecht I. Algemeen II. Bindende bronnen van bestuursrecht A. Het wettenrecht Internationale en supranationale wetgeving De Grondwet Formele wetten (federale wetten, decreten en ordonnanties) Reglementen en verordeningen B. Algemene rechtsbeginselen Algemene rechtsbeginselen: inleiding Algemene beginselen van behoorlijk bestuur a. Definitie b. Niet contra legem c. Oorsprong d. Toepassingssfeer vi

3 3. De algemene beginselen van behoorlijk burgerschap C. Pseudowetgeving Definitie Soorten Rechtskracht Rechtsbescherming D. Gewoonterecht III. Gezaghebbende bronnen van bestuurs recht A. Rechtspraak Geen bindende rechtsbron Belangrijke rechtspraak De draagwijdte B. Rechtsleer Geen bindende rechtsbron Belang van de rechtsleer IV. Bekendmaking van het geschreven recht DEEL 2 MATERIEEL BESTUURSRECHT Hoofdstuk 1 Het bestuur, zijn structuur en zijn organisatie I. Terminologische beschouwingen II. Het bestuur als geheel van de diverse openbare diensten III. De vele verschijnings- en organisatie vormen van het bestuur IV. Publieke en private (rechts)personen A. Rechtspersoonlijkheid B. Publieke, private en parapublieke private personen C. Publiekrechtelijke of privaatrechtelijke vorm D. De organen van de rechtspersoon E. De diensten die binnen de rechtspersoon worden verricht V. Centralisatie, decentralisatie en bestuurlijk toezicht A. Probleemstelling B. Centralisatie Begrip Kenmerken: het hiërarchische beginsel Vormen a. Zuivere centralisatie b. Deconcentratie C. Decentralisatie Begrip Kenmerken vii

4 3. Vormen a. Territoriale decentralisatie b. Functionele of dienstgewijze decentralisatie c. Aansprakelijkheid D. Het bestuurlijk (= administratief) toezicht Begrip Verplichting tot het instellen van bestuurlijk toezicht Vormen van bestuurlijk toezicht a. Gewoon en specifiek toezicht b. Normale vormen van bestuurlijk toezicht c. Algemeen toezicht d. Bijzonder toezicht e. Buitengewone vormen van bestuurlijk toezicht Verloop van het algemeen bestuurlijk toezicht Bestuurlijk toezicht in verhouding met hiërarchisch en jurisdictioneel toezicht E. Schema van centralisatie, decentralisatie en bestuurlijk toezicht VI. Het centrale bestuur A. Het federale centrale bestuur De koning a. Bevoegdheden b. De verordeningsbevoegdheid van de koning c. Delegatie van verordeningsbevoegdheid De federale regering De ministers en staatssecretarissen a. Algemeen b. De ministeriële kabinetten c. Staatssecretarissen De FOD s en de POD s Federale openbare instellingen Wetenschappelijke instellingen Raadgevende organen B. Het centrale bestuur van de gewesten en gemeenschappen De regering De ministers Beter bestuurlijk beleid VII. De gedecentraliseerde besturen A. De territoriaal gedecentraliseerde besturen Algemeen De gemeente a. Het Gemeentedecreet (en de Nieuwe gemeentewet) b. De gewesten zijn in principe bevoegd voor de gemeenten viii

5 c. Bevoegdheden d. De gemeentelijke basisstructuur e. De algemene gemeentelijke diensten f. Binnengemeentelijke territoriale organisatie g. Gemeentelijke intern verzelfstandigde agentschappen h. De gemeente en de oprichting van of deelname aan rechtspersonen De provincie a. Algemeen b. Provinciedecreet c. De bevoegdheden d. De provinciale structuur B. De functioneel gedecentraliseerde besturen Algemeen Totstandkoming Openbare instellingen Overheidsbedrijven Publiekrechtelijke verenigingen Publiekrechtelijke beroepscorporaties Besturen met technische zelfstandigheid of gepersonaliseerde besturen VIII. Medewerking van private (rechts) personen aan taken van algemeen belang A. Private (rechts)personen die als administratieve overheid worden gekwalificeerd B. Erkende (rechts)personen C. Parapublieke privaatrechtelijke rechtspersonen D. Instellingen van openbaar nut E. Vzw F. De concessie IX. Het begrip administratieve overheid A. Algemeen B. Belang van het begrip administratieve overheid C. Geen wettelijke definitie van het begrip administratieve overheid. 129 D. Een evolutief begrip? E. Een complex begrip F. Invulling door de rechtspraak G. Criteria Algemeen Negatieve criteria Positieve criteria H. Vragen (en soms antwoorden) bij de criteria ix

6 1. Algemeen Uitsluiting van wetgevende en rechterlijke macht Publieke rechtspersonen a. Publieke rechtspersonen in publiekrechtelijke vorm b. Publiekrechtelijke rechtspersonen in privaatrechtelijke vorm Private rechtspersonen Wat wordt bedoeld met imperiumbevoegdheid of het stellen van gezagshandelingen? Aandachtspunten a. Vrijwillige onderwerping aan administratiefrechtelijke regelingen b. Bevoegdheid van de Raad van State I. Samenvattend schema J. Andere gelijkaardige begrippen X. Schema Hoofdstuk 2 Bevoegdheden van het bestuur I. Algemeen II. De toekenning van bevoegdheden A. Attributiebeginsel B. Toegewezen bevoegdheid van het bestuur en volheid van bevoegdheid van de wetgevende macht C. Rechtstreekse toewijzing van bevoegdheid aan bepaalde ambtenaren D. Enkele voorbeelden van aan diverse besturen toegekende bevoegdheden Federale Staat Gemeenschappen en gewesten Provincies en gemeenten Het is niet altijd eenvoudig III. Soorten bevoegdheden A. Tweevoudige bevoegdheid B. Bevoegdheid om gebruik te maken van privaatrechtelijke instrumenten C. Bevoegdheid tot het stellen van eenzijdige bestuurlijke rechtshandelingen IV. De uitoefening van bevoegdheden A. Respecteren van het wettigheids- of rechtmatigheidsbeginsel B. Respecteren van het specialiteitsbeginsel C. Gebonden versus discretionaire bevoegdheid x

7 D. Verbod van machtsoverschrijding E. Verbod van machtsafwending V. Delegatie van bevoegdheid en van handtekening A. Delegatie van bevoegdheid B. Delegatie van handtekening Hoofdstuk 3 Handelingen van het bestuur I. Algemeen II. De eenzijdige bestuurlijke rechts handeling (EBR) A. Definitie Algemeen Eenzijdig karakter Uitgaan van het bestuur Rechtshandeling B. Belang van de EBR C. Kenmerken van de EBR Eenzijdig van aard Bindende (dwingende) en verbindende kracht Vermoeden van wettigheid Uitvoerbare kracht Voorbeeld D. Uitdrukkelijke en stilzwijgende EBR E. Reglementaire en eenzijdige EBR Algemeen Belang van het onderscheid F. EBR die rechten verleent of die geen rechten verleent Algemeen Belang van het onderscheid G. EBR op grond van gebonden of discretionaire bevoegdheid H. Gezagshandelingen en andere eenzijdige rechtshandelingen Algemeen Belang van het onderscheid I. Declaratieve handeling versus constitutieve rechtshandeling Algemeen Belang van het onderscheid J. De complexe EBR K. Een bijzondere vorm van EBR: de bestuurlijke sanctie Definitie Kenmerken a. Algemeen b. Een sanctie xi

8 c. Reactie op een inbreuk op een rechtsnorm d. De sanctie heeft een wettelijke basis e. De sanctie wordt opgelegd door een bestuursorgaan f. De sanctie neemt de vorm aan van een eenzijdige bestuurlijke rechtshandeling Vormen van bestuurlijke sancties a. Algemeen b. Situationele sancties c. Rechtsontnemende sancties d. Vermogenssancties e. Geen bestuurlijke vrijheidsstraffen Welke normen worden met bestuurlijke sancties gehandhaafd? Van vaststelling tot sanctie-uitvoering a. Algemeen b. Vaststelling c. Sanctionering d. Sanctie-uitvoering e. Sanctioneringsbeleid (Procedurele) waarborgen Onderscheid tussen administratieve sancties en strafsancties Gemeentelijke administratieve sancties a. Principe b. De straffen c. Wie legt de sanctie op? d. Procedure en waarborgen e. Beroep bij de politierechtbank III. Termijnen die het bestuur in acht dient te nemen A. Normatieve termijnen B. Redelijke termijn IV. Bekendmaking van bestuurs handelingen V. Uitvoering van de beslissing VI. Werking in de tijd van bestuurs handelingen A. Inwerkingtreding van de EBR B. Einde van de gelding van de bestuurs handeling Algemeen Automatisch verval Schorsing of vernietiging Opheffing of intrekking a. Algemeen b. Opheffing of wijziging van reglementaire beslissingen c. Opheffing of intrekking van individuele bestuurshandelingen xii

9 d. Toepassing van de intrekkingsleer op stedenbouwkundige vergunningen e. Intrekkingsleer verhindert niet de toepassing van artikel 159 Gw VII. Taal van de beslissing Hoofdstuk 4 Wetten en beginselen van toepassing op de werking van het bestuur I. Het wettigheidsbeginsel II. Algemene beginselen van behoorlijk bestuur A. Algemene inleiding Ongeschreven, niet gecodificeerde algemene rechtsbeginselen Preventieve en repressieve functie Toepassingsgebied ratione personae Procedurele en inhoudelijke algemene beginselen van behoorlijk bestuur De tegenhanger: de beginselen van behoorlijk burgerschap B. De diverse ABBB Algemeen Fair play Het recht van verdediging Hoorplicht a. Algemeen b. Doel c. Toepassingsvoorwaarden d. Waarborgen Onpartijdigheidsplicht Rechtszekerheids-, vertrouwens- en continuïteitsbeginsel a. Inhoud van het rechtszekerheids- en vertrouwensbeginsel. 239 b. Verwantschap van de beginselen c. Tegengewicht t.a.v. de beleids- en beoordelingsvrijheid d. Rechtszekerheids- en vertrouwensbeginsel t.a.v. reglementaire besluiten en het principe van veranderlijkheid van het beleid e. Rechtszekerheid t.a.v. individuele besluiten en het principe van continuïteit van het beleid f. Verhouding met het legaliteitsbeginsel g. Op het rechtszekerheidsbeginsel geënte leerstukken Het gelijkheidsbeginsel a. Inhoud van het gelijkheidsbeginsel b. Het gelijkheidsbeginsel in economische aangelegenheden xiii

10 c. Het gelijkheidsbeginsel in zaken van ruimtelijke ordening en stedenbouw d. Het gelijkheidsbeginsel bij benoemingen in openbare ambten e. Het gelijkheidsbeginsel in specifieke antidiscriminatieregels Het redelijkheidsbeginsel Het evenredigheidsbeginsel of proportionaliteitsbeginsel De materiële motiveringsplicht a. Onderscheid tussen materiële en formele motiveringsplicht 260 b. Inhoud van de materiële motiveringsplicht Zorgvuldigheidsbeginsel Is alles niet terug te brengen tot één kernvoorschrift? Marginale toetsing III. De wetten van de openbare dienst A. Algemeen B. De wetten en beginselen van de openbare dienst De wet van de veranderlijkheid (veranderlijkheidsbeginsel) De wet van de bestendigheid (continuïteitsbeginsel) De wet van de benuttingsgelijkheid (toepassing van het gelijkheidsbeginsel) IV. De formele motiveringsplicht: de wet van 29 juli A. Inleiding B. Doel van de WUM C. Toepassingsgebied van de WUM Ratione personae Ratione materiae D. Vereisten gesteld aan de motivering Motivering in de beslissing zelf a. Principe b. Uitzondering: motivering door verwijzing naar andere stukken Vermelding van de juridische overwegingen Vermelding van de feitelijke overwegingen die aan de beslissing ten grondslag liggen Afdoende motivering a. Principe b. Evenredig met het belang van de beslissing c. Evenredig met de omvang van de beleidsvrijheid d. Uitgebreider indien minder voor de hand liggend e. Draagkrachtvereiste xiv

11 f. Een louter materiële vergissing in de motivering tast deze niet aan Kennisgeving Betrekken van adviezen E. Wat is niet vereist? Geen verplichting tot beantwoording van alle aangevoerde argumenten De motieven van de motieven moeten niet vermeld worden Motieven van voorbereidende handeling (uitspraak over ingediende bezwaren) dienen niet opgenomen te worden in vergunning Wat evident/gekend is, moet niet gemotiveerd worden Geen bewijsplicht F. Uitzonderingen op de formele motiverings plicht G. Verhouding met bijzondere motiverings verplichtingen H. Het middel van de schending van de formele motiveringsplicht I. Toepassingen Motivering aangaande de verenigbaarheid met de onmiddellijke omgeving Benoemingen V. Openbaarheid van bestuur A. Inleiding B. Doel van het recht op openbaarheid van bestuur C. Openbaarheid van bestuur, participatie, inspraak, burgerinitiatief en rechts bescherming D. Vormen van openbaarheid: actieve en passieve openbaarheid E. Openbaarheid van bestuur versus andere vormen van recht van toegang F. Openbaarheid van documenten van een (bestuurs)instantie versus openbaarheid van andere overheden G. Het normerend kader Algemeen Verdrag van Aarhus Europese richtlijnen De Grondwet a. Artikel 32 van de Grondwet b. Artikel 23 van de Grondwet De federale wet Het Openbaarheidsdecreet a. Achtergrond b Uitwerking van het recht op openbaarheid H. Het Vlaamse Openbaarheidsdecreet xv

12 1. Passieve openbaarheid a. Algemeen b. Recht op inzage, uitleg of afschrift c. Toepassingsgebied ratione personae: instantie, bestuursinstantie, milieu-instantie d. Toepassingsgebied ratione materiae: bestuursdocumenten. 312 e. Beperkingen van de openbaarheid f. Procedure Actieve openbaarheid DEEL 3 FORMEEL BESTUURSRECHT Hoofdstuk 1 Algemene inleiding Hoofdstuk 2 Preventieve rechtsbescherming I. Algemeen II. Openbaar onderzoek A. Wat is een openbaar onderzoek? B. Publieke bevraging C. Openbaarheid D. Aanleiding E. Al dan niet verplicht te organiseren F. Gedurende een bepaalde periode G. Doel H. Gevolgen I. Formaliteiten III. Waarborgen binnen de administratieve procedure IV. Preventieve werking van de openbaarheid van bestuur V. Klachtendecreet A. Algemeen B. Verplichtingen C. Behandeling D. Verslag E. Minimumregeling VI. De ombudsman A. Algemeen B. Federale ombudsman C. Vlaamse ombudsman D. Andere ombudsmannen xvi

13 VII. Het Handvest van de gebruiker van de openbare diensten VIII. Raadpleging van de afdeling wetgeving van de Raad van State A. Algemeen B. Voorwerp van het advies C. Inhoud van het advies D. Gewoon advies en spoedadvies E. Substantiële vormvereiste F. Onpartijdigheid en onafhankelijkheid G. Openbaarmaking van de adviezen Hoofdstuk 3 Principes van de bestuurlijke en jurisdictionele geschillen beslechting I. Algemeenheden in verband met de rechtsbescherming tegen het overheids optreden A. Algemeen B. De bestuurlijke geschillenbeslechting C. De jurisdictionele geschillenbeslechting D. Samenvattend schema II. Verschilpunten tussen bestuurlijke en jurisdictionele beroepen A. De beroepsinstantie B. De toetsingscriteria: legaliteit en opportuniteit C. De beslissing D. De bevoegdheid van het beroepsorgaan E. De toepasselijke regelgeving F. Procedurele waarborgen G. De verplichting tot uitspraak H. Kostprijs, vorm en termijnen I. Mogelijkheid om terug te komen op de beslissing J. Samenvattend schema Hoofdstuk 4 Bestuurlijke geschillen beslechting I. Definitie II. Soorten A. Georganiseerde beroepen Algemeen Verplicht karakter Voorbeelden B. Niet georganiseerde beroepen Algemeen Willig beroep xvii

14 3. Hiërarchisch beroep Beroep op de toezichthoudende overheid (bestuurlijk toezicht) 362 III. Omvang van het administratief beroep Hoofdstuk 5 Jurisdictionele geschillen beslechting: algemeen I. Fundamentele principes van jurisdictionele geschillenbeslechting A. Algemeen B. Grondrecht op een rechterlijke beslechting van de geschillen met de overheid Artikel 6 EVRM en artikel 14 BUPO Artikel 13 van de Grondwet C. Onafhankelijke en onpartijdige rechter II. Motivering van de beslissing III. Bevoegdheidsverdeling tussen de rechterlijke macht en de administratieve rechter A. Het subjectief contentieux De bevoegdheidsverdeling in de artikelen 144 en 145 van de Grondwet Voorwerp van het subjectief contentieux: een geschil over een subjectief recht Onderscheid tussen burgerlijke en politieke rechten B. Het objectieve contentieux Artikel 160 van de Grondwet Voorwerp van het objectieve contentieux: de wettigheid van een EBR C. De leer van het werkelijke voorwerp D. Kritiek op het onderscheid tussen subjectief en objectief contentieux E. Geschillen van attributie F. Samenvattend schema Hoofdstuk 6 Jurisdictionele geschillenbeslechting bij de administratieve rechtscolleges I. Oprichting van administratieve rechtscolleges: algemeen II. Oprichting van administratieve rechtscolleges door de deelstaten A. Algemeen B. Voorbeelden Het Milieuhandhavingscollege De Raad voor Vergunningsbetwistingen xviii

15 Hoofdstuk 7 Jurisdictionele geschillen beslechting bij de Raad van State I. Algemeen II. Schorsings- en vernietigingsberoepen: algemeen III. Aandachtspunten gemeenschappelijk aan de schorsings- en vernietigings beroepen A. Bevoegdheid De bestreden rechtshandeling (wat?) Administratieve overheden Objectief contentieux B. Ontvankelijkheid Ratione personae: de verzoeker (wie?) Ratione temporis: de termijn (wanneer?) De vorm Vermelding van de feiten Vermelding van het voorwerp Uiteenzetting van de middelen C. De aan te voeren schendingen van het recht Algemeen Externe (on)wettigheid a. Algemeen b. Bevoegdheid c. Vorm Interne (on)wettigheid a. Algemeen b. Oogmerk c. Inhoud Schema IV. Aandachtspunten m.b.t. de vernietigings procedure A. Algemeen B. Gegrond middel V. Aandachtspunten m.b.t. de gewone schorsingsprocedure A. Minstens één ernstig middel B. Moeilijk te herstellen ernstig nadeel (MTHEN) VI. Bijkomende aandachtspunten bij de schorsingsprocedure bij uiterst dringende noodzakelijkheid A. Algemeen B. Uiterst dringende noodzakelijkheid VII. Verloop van de procedure A. Vernietigingsprocedure B. Gewone schorsingsprocedure C. Schorsingsprocedure bij uiterst dringende noodzakelijkheid xix

16 D. Tussenkomst E. Bijzondere regeling i.v.m. beroepen die kennelijk gegrond, kennelijk onontvankelijk of kennelijk ongegrond zijn VIII. Uitvoering van de arresten: de dwangsom IX. Boete wegens kennelijk onrechtmatig beroep X. Beroep tot herziening XI. Gevolgen van de schorsings- en vernietigingsarresten van de Raad van State XII. Eisen tot herstelvergoeding voor buitengewone schade XIII. Het cassatieberoep bij de Raad van State XIV. De rol van de advocaat voor de Raad van State Hoofdstuk 8 Jurisdictionele geschillen beslechting bij de justitiële rechter I. Algemene inleiding II. Artikel 159 van de Grondwet A. Inleiding B. Toepassingsgebied Ratione personae: de hoven en rechtbanken Ratione materiae: de algemene provinciale en plaatselijke besluiten en verordeningen a. Zowel reglementaire als individuele besluiten (?) b. Geen toepassing op formele wetgeving Ratione temporis C. Toetsing van de overeenstemming met de wet (rechtmatigheidscontrole) Overeenstemming met de wet Niet de opportuniteit Enkele voorbeelden D. De sanctie Buiten toepassing laten Maatregelen bevelen en verboden opleggen E. Bijzonderheden Het feit of al dan niet beroep werd ingesteld tegen de beslissing doet niet ter zake De burgerlijke rechter kan op basis van artikel 159 Gw. optreden zelfs als de Raad van State een beroep heeft verworpen of het beroep aldaar nog hangende is Het bestuur kan de onwettigheid aanvoeren van een besluit dat ze zelf heeft genomen Het middel van de onwettigheid raakt de openbare orde Bewijslast xx

17 6. Exceptie van onwettigheid en de complexe rechtshandeling De verhouding tussen artikel 159 Gw. en de handhaving van de gevolgen van een door de Raad van State vernietigd reglementair besluit III. De overheidsaansprakelijkheid A. Algemeen B. Burgerlijke foutaansprakelijkheid: algemeen Algemeen Fout Schade Oorzakelijk verband Herstel van de schade Besluit C. Burgerlijke foutloze aansprakelijkheid De burgerlijke rechter De Raad van State D. Toepassingen burgerlijke aansprakelijkheid Aansprakelijkheid m.b.t. het verschaffen van foutieve of gebrekkige informatie Aansprakelijkheid m.b.t. het wegverkeer a. Inleiding b. Aansprakelijkheid van de wegbeheerder op grond van de artikelen BW c. Aansprakelijkheid van de wegbeheerder op grond van artikel 1384, eerste lid BW E. Contractuele aansprakelijkheid F. Specifieke aansprakelijkheidsregelen G. Strafrechtelijke aansprakelijkheid IV. De rol van het Hof van Cassatie (geschillen van attributie) Uitleiding Lijst met relevante websites Trefwoordenregister xxi