Rechtsbetrekking en rechtsbeginselen in het belastingrecht

Transcriptie

1 Rechtsbetrekking en rechtsbeginselen in het belastingrecht Rechtstheoretische beschouwingen over navordering, toezegging en fiscale vaststellingsovereenkomst J.L.M. Gribnau sanders lnstituut 1998 Gouda Quint

2 Inhoudsopgave 1 Proloog 1 Lijst van gebruikte afkortingen xi Deel I Rechtsstaat, rechtsbeginselen en rechtsbetrekking Een conceptueel kader 2 Inleiding 9 3 Democratische rechtsstaat en relationeel recht Rechtsstaat en democratie De democratische rechtsstaat De soevereine wetgever in ideeenhistorisch perspectief De soevereine wetgever gerelativeerd: Spinoza en Montesquieu De relationele rechtsopvatting De relationele rechtsopvatting. Vervolg Besluit 30 4 Rechtsregel en rechtsbeginsel Bevel versus norm Geschreven versus ongeschreven rechtsnormen Rechtsregels versus rechtsbeginselen Rechtsregels tegenovergewoonten Rechtsregels tegenover rechtsbeginselen Rechtswaarden Recht en rechtswaarden Rechtsgelijkheid, doelmatigheid en rechtszekerheid Rechtsbeginselen en rechtswaarden Rechtsbeginselen enpositief recht Rechtsbeginselen als grondslag van positief recht Rechtsbeginselen als grondslag van positief recht. Vervolg Algemeen en concreet recht Reflectie en interpretatieve praktijk Rechtsregels en rechtsbeginselen Inductie en deductie Regeis tegenover beginselen 58

3 Inhoudsopgave 4.8 Rechtsbronnen Formele en aanvullende rechtsbronnen Rechtsbeginselen alsfundamentele rechtsbron Rechtsvorming gebonden aan rechtsbeginselen Beginselen alsfiindament en kader van rechtsvorming Trias politica en rechtsbeginselen Evenwichtige rechtsvorming Evenwicht door rechtsbeginselen Instrumentaliteit en rechtsbescherming Instrumentalisme versus rechtsbeginselen Besluit 80 5 Rechtsbeginselen en legitimiteit Inleiding Kelsen: legitimiteit is effectiviteit Legitimiteit Legaliteit en legitimiteit Legitimiteit en integriteit bij D workin Normatieve consistentie van het recht Een samenleving op basis van beginselen De formele en de materiele dimensie van het recht De dialektiek van macht en recht Besluit De rechtsbetrekking Inleiding Rechtssubjectiviteit in de klassieke rechtsstaat Rechtssubjectiviteit in de democratische rechtsstaat Het concept rechtsbetrekking De rechtsorde als geheel van rechtsbetrekkingen Rechtsbetrekkingen rechtssubjectiviteit De rechtsbetrekking als dynamisch concept Het methodologische karakter van de rechtsbetrekking De rechtsbetrekking als juridisch grondbegrip Het relationele karakter van de rechtsbetrekking Symmetrische en asymmetrische rechtsbetrekkingen / Juridische Symmetrie en asymmetrie Feitelijke Symmetrie en asymmetrie Samenspei in de zieh ontwikkelende rechtsbetrekking Samenspei in een symmetrische rechtsbetrekking Samenspei in een asymmetrische rechtsbetrekking De correlatieve asymmetrische rechtsbetrekking Correlativiteit Geen wederkerigheid ofreeiprociteit Besluit Recapitulatie 137

4 lnhoudsopgave Deel II Wet en rechtsbeginselen in het bestuurs- en fiscale recht 8 Verschuivingen in de trias politica Inleiding Rechtsstaaten trias politica Het evenwicht van de trias politica onder druk Terugtred van wetgever ten opzichte van bestuur Modificatie eninstrumentalisering De partijdige wetgever Minder rechtszekerheid door veranderde karakter van regelgeving Reparatie van rechtszekerheid via beroep op rechtsbeginselen Conclusie Wet en rechtsbeginselen in het bestuursrecht Inleiding Rechtsstaat en legaliteitsbeginsel Legaliteitsbeginsel en bestuur Vorbehalt des Gesetzes Vorrang des Gesetzes Rechtmatigheidsbeginsel Verandering legaliteitsbeginsel door rechtsbeginselen Rechtsbeginselen in de bestuursrechtelijke literatuur Wet versus rechtsbeginselen in de bestuursrechtelijke literatuur Rechtsbeginselen in de administratieve rechtspraak De Algemene wet bestuursrecht Conclusie Wet en rechtsbeginselen in het belastingrecht Inleiding Het legaliteitsbeginsel in het belastingrecht Gevolgen legaliteitsbeginsel voor de belastingplichtige Gevolgen legaliteitsbeginsel voor de rechter Gevolgen legaliteitsbeginsel voor de belastingdienst Standpuntbepalingendoordefiscus Algemene relativering van het legaliteitsbeginsel Relativering legaliteitsbeginsel door rechtsbeginselen Rechtsbeginselen in defiscaleliteratuur Rechtsbeginselen in debelastingrechtspraak Conclusie 197

5 yjü Inhoudsopgave Deel III De rechtsbetrekking in het bestuurs- en het belastingrecht 11 De bestuursrechtelijke rechtsbetrekking Inleiding Bestuursrechtelijke rechtsbetrekking in de klassieke rechtsstaatgedachte De tegenwoordige bestuursrechtelijke rechtsbetrekking Het begrip bestuursrechtelijke rechtsbetrekking Twee aspecten van de bestuursrechtelijke rechtsbetrekking Bindingaan het recht Intermezzo: De bestuursrechtelijke rechtsbetrekking bij Vegting De bestuursrechtelijke rechtsbetrekking als dynamisch proces Juridische asymmetrie in het bestuursrecht Feitelijke asymmetrie en heteronomie in het bestuursrecht Correlativiteit in het bestuursrecht Verplichtingen van de burger Asymmetrie enplichten vandeburger Communicatieve plichten van de burger Burgerplichten en rechtsbeginselen Voorwaardelijke plichten van de burger Bezwaren tegen de rechtsbetrekking in het bestuursrecht Een exclusiej'privaatrechtelijke begrip? Bestuursbesluit en bestuursrechtelijke rechtsbetrekking Bezwaren tegen het begrip wederkerigheid in het bestuursrecht Juridische en feitelijke asymmetrie tegenover wederkerigheid Conclusie Defiscalerechtsbetrekking Inleiding De wetgever: modificatie en instrumentalisme De sturende belastingwetgever Instrumentalisme in het belastingrecht Toenemende invloed van defiscus De calculerendebelastingplichtige De rechter tussen wetgever, bestuur en burger Een precair evenwicht Toenemendberoep op de rechter Toetsingvanwetgeving Typering van defiscalerechtsbetrekking Juridische asymmetrie in de fiscale rechtsbetrekking Inleiding Juridische asymmetrie in deäwr Juridische asymmetrie in beweging Feitelijke asymmetrie in de fiscale rechtsbetrekking Inleiding Veranderdesociale verhouding tussen belastingplichtige en inspecteur Deherstructureringvandebelastingdienst 278

6 lnhoudsopgave 12.9 Correlativiteit in de fiscale rechtsbetrekking Inleiding Treu und Glauben als norm voor inspecteur en belastingplichtige? Een zorgplicht van de belastingplichtige jegens de inspecteur? Wederzijdse communicatieplichten op grond van rechtsbeginselen Correlativiteit en beginselen van behoorlijk bestuur Conclusie 291 Deel IV De concrete fiscale rechtsbetrekking 13 Inleiding De navorderingsaanslag Inleiding Aanslag en navorderingsaanslag Drie heffingsmethoden Asymmetrie en rechtsbeginselen Navordering en nieuw feit Binnen vijfjaar steeds navorderen, tenzij Navordering: wet enongeschreven recht Navordering: wet enongeschreven recht Onderzoeksplicht van de inspecteur Redelijk zorgvuldig onderzoek Minimale zorgvuldigheid, efficiency en versneide regeling Fiscale vertrauwensleer Vertrouwen op een aanslag Administratieve vergissingen zonder voorafgaand contact Administratieve vergissingen na voorafgaand contact Herziening vaststelling belastingschuld voorontvangstaanslag Fiscale vertrouwensleer: asymmetrie en correlativeit Kwade trouw Inleiding Oudejurisprudentie endeawr Kwade trouw verdient geen bescherming De opvatting van Scheltens Argumenten tegen de opvatting van Scheltens Terughoudenheid van de rechter Kwade trouw niet impliciet in de wet Nuancesin de jurisprudentie? Rechter of wetgever? Rechterlijke invulling van kwade trouw Conclusie 349

7 X lnhoudsopgave 15 Detoezegging Inleiding Wetofvertrouwensbeginsel? Vertrouwen gewekt door impliciete standpuntbepaling Vertrouwen op een toezegging Inlichtingen entoezeggingen De toezegging nader bekeken Wederzijdse plichten in het kader van een toezegging De zorgvuldigheidsplicht van de belastingplichtige Betekenis van mededelings-, informatie- en onderzoeksplichten Inleiding Procedureleplichten in de rechtsbetrekking Subjectiveringstendens Vertrouwen en duidelijkheid in rechtsbetrekkingen Gedifferentieerde zorgplicht als grondbeginsel Conclusie De fiscale vaststellingsovereenkomst Inleiding Compromisof vaststellingsovereenkomst Publiekrechtenprivaatrecht Overeenkomsten juridische Symmetrie Eenzijdige akkoordverklaring ofovereenkomst Juridische Symmetrie versus asymmetrie Grenzen van de fiscale vaststellingsovereenkomst Doorwerking civielrechtelijke normen vanwege juridische Symmetrie Totstandkoming van overeenkomst Inlichtingenplichten Gelding bestuursrechtelijke normen vanwege juridische asymmetrie Inleiding Casuistiek Conclusie Samenvatting en conclusies 415 Summary 423 Lijst van aangehaalde literatuur 429 Zaakregister 449