Rechtsvinding en fiscale werkelijkheid

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Rechtsvinding en fiscale werkelijkheid"

Hans van den Berg
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Dr. H.J.M. Nieuwenhuizen Rechtsvinding en fiscale werkelijkheid Een onderzoek naar de betekenis van drie spanningsvelden bij het bepalen van defiscalewerkelijkheid Qp Kluwer Deventer a Wolters Kluwer business

2 INHOUDSOPGAVE Voorwoord V HOOFDSTUK 1 Inleiding 1 Onderzoeksfase 1 Fiscale werkelijkheid: de stand van zaken 15 HOOFDSTUK 2 Fraus legis, misbruik van recht Inleiding Plaats in de algemene rechtsleer Belastingverijdeling als doorslaggevend motief (motiefvereiste) Persoonlijke of zakelijke motieven: afwegingen ter bepaling van het motief Subjectivisten versus objectivisten: inhoud en betekenis van het motiefvereiste Keuzevrijheid (en meerwegenleer) Strijd met doel en strekking van de wet (normvereiste) Doel en strekking van de wet Bedoeling van de wetgever Subjectivisme versus objectivisme: inhoud en betekenis van het normvereiste Vergelijking met teleologische wetsuitleg Rechtsgelijkheid Samenstel van (rechts)handelingen Rechtsgevolgen van fraus legis Specifieke karakter van fraus legis (eerste verkenning van drie spanningsvelden) Conclusie en vraagpunten 44 HOOFDSTUK 3 Simulatie en fiscale kwalificatie Inleiding Simulatie 48 VII

3.3 Keuzevrijheid (en meerwegenleer) 28 2.4 Strijd met doel en strekking van de wet (normvereiste) 29 2.4.1 Doel en strekking van de wet 30 2.4.2 Bedoeling van de wetgever 31 2.4.3 Subjectivisme versus objectivisme: inhoud en betekenis van het normvereiste 33 2.

3 3.2.1 Overzicht van de rechtspraak Omschrijving van het begrip 'simulatie' Bepaling van de werkelijke rechtsverhouding Verhouding tot andere technieken van rechtsvinding Fiscale kwalificatie Overzicht van de rechtspraak en voorbeelden uit de praktijk Meningen in de literatuur Verhouding tot spanningsvelden (ordeningsinstrumenten) Verhouding tot andere technieken van rechtsvinding Conclusie en vraagpunten 62 HOOFDSTUK 4 Zichtbaarheid spanningsvelden in andere rechtsstelsels Inleiding Feiten versus rechtsnormen Inleiding Duitsland België Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten Afronding Civiel versus fiscaal recht Inleiding Duitsland België Verenigde Staten Jurisprudentie Hof van Justitie EG Verenigd Koninkrijk Afsluiting Rechtsgelijkheid versus rechtszekerheid Afronding r Inleiding Duitsland België Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk Jurisprudentie Hof van Justitie EG Afsluiting VIII

4 Conclusie en vraagpunten 62 HOOFDSTUK 4 Zichtbaarheid spanningsvelden in andere rechtsstelsels 65 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 Inleiding Feiten versus rechtsnormen 4.2.1 Inleiding 4.2.2 Duitsland 4.2.3 België 4.

4 inhoudsopgave Onderzoeksfase 2 Fiscale werkelijkheid: een methodologisch kader 91 HOOFDSTUK 5 Spanningsvelden als onderdeel van fiscale rechtsvinding Recht en rechtsvinding Rechtsvinding Recht als integer systeem Interpretatie van het recht Rechtsbeginselen Dialectisch verband tussen normen en feiten Het syllogistische model Wisselwerking tussen normen en feiten Normgerelateerde of feitelijke werkelijkheid Positie van het belastingrecht Inleiding Legaliteitsbeginsel Autonomie van het belastingrecht 'Wirtschaftliche Betrachtungsweise' (economische beschouwingswijze) Samenvatting en conclusies 122 Onderzoeksfase 3 Fiscale werkelijkheid: een ander perspectief 127 HOOFDSTUK 6 Kwalificatie van feiten Inleiding Het begrip 'kwalificatie' Enkele belangrijke factoren van rechtsvinding Relevantie van feiten Verhouding tot fiscale rechtsnormen Verhouding tot civiele rechtsnormen Relevantie van civiele rechtsfeiten Karakteriseren van feiten In het spanningsveld van fiscale en civiele rechtsnormen (economische eigendom) In het spanningsveld van rechtsgelijkheid en rechtszekerheid (fiscale transparantie) Samenvatting en conclusies 158 IX

2.3 Normgerelateerde of feitelijke werkelijkheid 105 5.3 Positie van het belastingrecht 108 5.3.1 Inleiding 108 5.3.2 Legaliteitsbeginsel 109 5.3.3 Autonomie van het belastingrecht 112 5.3.4 'Wirtschaftliche Betrachtungsweise' (economische beschouwingswijze) 115 5.

5 HOOFDSTUK 7 Interpretatie van feiten Inleiding Relatie tot onderzoeksvraag Opbouw van het hoofdstuk Interpretatie van feiten Soorten feiten Interpretatie van blote feiten Interpretatie van feitelijke handelingen Interpretatie van civielrechtelijke rechtshandelingen (en rechtsverhoudingen) Nietigheden Hanteren van onjuiste rechtsvorm Inleiding Rechtswil bepaalt inhoud van de overeenkomst Achtergronden onjuiste vormgeving Verhouding tot kwalificatie van feiten Verhouding tot simulatie van feiten Verhouding tot spanningsvelden Simulatie van rechtshandelingen Inleiding Het begrip 'simulatie' Absolute en relatieve simulatie Verhouding tot interpretatie en kwalificatie van feiten Strafrechtelijke aspecten Relevantie van motieven Inleiding Drie samenhangende kwesties (rechtswil, bewustheid, motieven) Soorten motieven Zakelijke (fiscaal relevante) motieven Fiscale (irrelevante) motieven 'RechtswiF-motieven Nadere analyse van de interpretatie van rechtshandelingen Wil en verklaring Fiscaal motief Mate van bewustheid Afronding en conclusies Samenvatting en conclusies 199

3 Hanteren van onjuiste rechtsvorm 172 7.3.1 Inleiding 172 7.3.2 Rechtswil bepaalt inhoud van de overeenkomst 174 7.3.3 Achtergronden onjuiste vormgeving 175 7.3.4 Verhouding tot kwalificatie van feiten 176 7.

6 HOOFDSTUK 8 Kwalificatie en interpretatie van een 'samenstel van (rechts)handelingen' Introductie in de 'complexbenadering' Inleiding Complexbenadering in Verenigd Koninkrijk en Verenigde Staten Enkele voorbeelden uit de praktijk Een normgerelateerde invalshoek (kwalificatie) Inleiding Complexbenadering bij blote feiten Complexbenadering bij (rechts)handelingen Fiscale en civiele rechtsnormen Rechtszekerheid en rechtsgelijkheid Eindresultaattoets en zakelijke motieven Samenhang tussen de (rechts)handelingen Korte samenvatting normgerelateerde invalshoek Een feitelijke invalshoek (interpretatie); complexbenadering bij rechtshandelingen Enkele voorbeelden uit de jurisprudentie Samenhang bij tijdsverloop Eén of meer tegenpartijen Gelieerdheid van partijen De eindresultaattoets 'De gebruikelijke vorm' als interpretatievermoeden Korte samenvatting feitelijke invalshoek Dialectische overwegingen Een 'moeilijk geval' (normgerelateerde of feitelijke invalshoek) Achtergrond voor keuze van invalshoek Relatieve belang van invalshoek Feitelijke werkelijkheid ook normgerelateerd Objectivering feiten vanuit de rechtsnorm Toetsing aan rechtszekerheid Vergelijking met wetsontduiking (fraus legis, misbruik van recht) Inleiding Vergelijking vanuit normgerelateerde invalshoek Vergelijking vanuit feitelijke invalshoek Samenvatting en conclusies 256 XI

2.4 Fiscale en civiele rechtsnormen 213 8.2.5 Rechtszekerheid en rechtsgelijkheid 214 8.2.6 Eindresultaattoets en zakelijke motieven 216 8.2.7 Samenhang tussen de (rechts)handelingen 217 8.2.8 Korte samenvatting normgerelateerde invalshoek 218 8.

7 HOOFDSTUK 9 Samenvatting en afronding Inleiding De spanningsvelden De spanningsvelden als ordeningsinstrumenten Kwalificatie van feiten Interpretatie van feiten Kwalificatie en interpretatie van een 'samenstel van rechtshandelingen' Afronding 275 Nederlands jurisprudentieoverzicht 279 Buitenlands jurisprudentieoverzicht 285 Literatuuroverzicht 287 Trefwoordenregister 295 XII

3.3 Kwalificatie en interpretatie van een 'samenstel van rechtshandelingen' 272 9.

Vergelijkbare documenten

Doorwerking van Europees recht

Doorwerking van Europees recht De verhouding tussen directe werking, conforme interpretatie en overheidsaansprakelijkheid Jolande M. Prinssen KLUWER Deventer - 2004 INHOUD Lijst van gebruikte afkortingen