Schoordijk Instituut. Centrum voor wetgevingsvraagstukken. M.M. van Toorenburg. Medeplegen. W.E.J. Tjeenk Willink 1998 Deventer

Transcriptie

1 Schoordijk Instituut Centrum voor wetgevingsvraagstukken M.M. van Toorenburg Medeplegen W.E.J. Tjeenk Willink 1998 Deventer

2 Gebruikte afkortingen XIII HOOFDSTUK 1 1 Doelstelling, afbakening en opzet van het onderzoek 1 2 Enkele opmerkingen betreffende strafrechtelijke aansprakelijkheid Het begrip 'strafrechtelijke aansprakelijkheid' Daderschap De ontstaansgeschiedenis van het Wetboek van Strafrecht Strafrechtelijke aansprakelijkheid voor eigen gedrag: het fysieke handelingsbegrip Rechtsontwikkelingen: naareen meer 'maatschappelijk' handelingsbegrip Slotsom 16 3 Deelneming De deelnemingsregeling, een uitbreiding en kanalisering van de strafbaarheid De geschiedenis van de deelnemingsregeling in Nederland De Belgische deelnemingsregeling De deelnemingsvormen in het huidige Wetboek van Strafrecht De Memorie van Toelichting bij art. 47 en 48 Sr De deelnemingsfiguren 29 HOOFDSTUK 2 Medeplegen: een historische beschouwing Een schets van het medeplegen in de 19e eeuw 34 3 Van Deinse's algemene beginselen van medeplegen 36 4 Artikel 47 lid 1 sub 1 Wetboek van Strafrecht Terminologie en betekenis De medepleger in het Belgische recht 43

3 4.3 'Als daders worden gestraft' 45 5 Veel vraagtekens met betrekking tot de deelnemingsfiguur medeplegen Plegen of medeplegen De 'ondergrens' van medeplegen Slotsom 57 6 De eerste fase in de ontwikkeling van de criteria voor medeplegen: de jurisprudentie tot Het formuleren van een criterium De eerste jurisprudentie Rechtstreekse deelname: niet is noodzakelijk dat betrokkene de feitelijke delictshandeling zelf heeft verricht Aansprakelijkheid voor het geheel Slotsom De uitwerking van het criterium 'rechtstreekse medewerking' Conclusie 73 7 De algemene ledenvergadering van de Nederlandse Juristenvereniging Punten van discussie Daderschap Accessoiriteit Medeplegen Afgrenzingsproblemen Een taak voor de wetgever? Consequenties Strafmaximum Voorstellen tot wijziging De stemming Conclusie 89 HOOFDSTUK 3 Medeplegen: bewuste, nauwe en volledige samenwerking Het verdere verloop Rechtstreekse medewerking: aansprakelijkheid voor het geheel Zijn samenwerkende 'volledig' plegers (ook) medeplegers? 94 VI

4 3 Gezamenlijke uitvoering: van rechtstreekse medewerking naar nauwe en volledige samenwerking Het Wormerveerse brandstichting-arrest Geen 'uitvoeringshandeling' meer vereist? Een nuanceverschil Geen uitvoeringshandeling: toch gezamenlijke 'uitvoering' Formele en materiele delicten De subjectieve zijde: enkele hoofdlijnen Bewuste samenwerking Bewuste samenwerking gericht op Doleuze en culpose misdrijven en overtredingen Dereikwijdte De (geleidelijke) invulling van het criterium 'nauwe en volledige samenwerking' De rol van de Hoge Raad De invulling tot de jaren negentig Joy-riding Nauwe en volledige samenwerking gezien de doelgerichtheid ervan Nauwe en volledige samenwerking: de persoon achter de schermen Medeplegen op grond van ervaringsregels Bewuste, nauwe en volledige samenwerking: de j aren negentig Overval te Oirschot Een collectieve aansprakelijkheid? Verdachte heeft zieh niet van de gedragingen gedistantieerd Terzijde Het Petanqueclub Best-arrest Slotsom Nader motiveren Een marginale toets Een overweging ten overvloede Juist behoefte aan een nadere motivering Aanknopingspunten 146 VII

5 HOOFDSTUK 4 Bijzondere delicten Medeplegen als strafverzwarende omstandigheid Wetsgeschiedenis De jurisprudentie Voorbereidingshandelingen Achtergrond en enkele bijzonderheden De wisselwerking met strafverzwaringsgronden Openlijke geweldpleging Een drietal bijzonderheden Met verenigde krachten Medeplegen van openlijke geweldpleging Alternatieven Deelneming aan een misdadige organisatie Artikel 140 Sr De plaats van de bepaling De bestanddelen Organisatie Deelneming Medeplegen van deelneming aan een misdadige organisatie Deelnemen aan een aanval of vechterij Aard van het delict Deelnemen Deelneming aan deelnemen aan aanval of vechterij Samenvatting en conclusie HOOFDSTUK 5 Medeplegen en de andere deelnemingsvormen, in het bijzonder de medeplichtigheid 1 2 Twee deelnemingsfiguren 2.1 Medeplegen Medeplichtigheid Het onderscheid tussen medeplegen en medeplichtigheid VIII 195

6 3.2 Verschillende opvattingen De rechtspraktijk De kwalificatie Casuistiek Misdrijven, gepleegd in fasen Het verschaffen van (gelegenheid) middelen en/of inlichtingen Meegaan en/of vervoeren, evt. wachten en/of op de uitkijk staan Daadwerkelijk deelnemen Delen in de buit Nalaten Conclusie Het onderscheid aanscherpen? Het Strafmaximum Principiele bezwaren Een paar praktische punten Uitzonderingen Enkele opmerkingen met betrekking tot de overige deelnemingsvormen en hun onderlinge grenzen Medeplegen versus uitlokking: enkele opmerkingen Uitlokking versus medeplichtigheid Doen plegen Slotopmerking 249 HOOFDSTUK 6 Het 'Einheitstätersystem' Een historische beschouwing Veranderende opvattingen De 'Internationale Kriminalistische Vereinigung' Discussies binnen de I.K.V Conclusie Verschillende rechtsstelsels Einheitstäterschaft Het Einheitstäterbegriff Kenmerken Hetzelfde Strafmaximum 264 IX

7 Geen accessoiriteit (Een) daderschapsvorm(en) in plaats van deelnemingsfiguren Verschijningsvormen Het formele 'Einheitstätersystem' Het functionele 'Einheitstätersystem' Samenvatting Een praktische uitwerking: het Oostenrijkse model Het systeem Een 'Mehrtypensystem' Consequenties 'Doppelnatur der Mitwirkung' De belangrijkste nadelen van het Einheitstäter system Die Große Strafrechtskommission Het Duitse Ordnungswidrigkeitengesetz Besluit HOOFDSTUK 7 Slotbeschouwing: Kan het Einheitstätersystem het Nederlandse Wetboek van Strafrecht uitkomst bieden? Een opmerking vooraf De nadelen (enigszins) gerelativeerd Het legaliteitsbeginsel en de reikwijdte van de strafrechtelijke aansprakelijkheid Gemakzucht Het opportuniteitsbeginsel Einheitstätersystem-aspecten in ons huidige strafrechtsstelsel De accessoiriteit Het functioneel daderschap De culpose gevolgsdelicten De individuele strafmaat Een persoonlijke afweging Welk systeem geniet de voorkeur en wat betekent een wijziging voor de praktijk? Daderschap en aansprakelijkheid voor 'eigenes Unrecht und eigene Schuld' Het Strafmaximum Conclusie 301 X

8 lnhoudsopgave Samenvatting 303 Zusammenfassung 311 Lijst van aangehaalde Iiteratuur 319 Jurisprudentieregister 329 Trefwoordenregister 339 XI