INHOUDSTAFEL. Woord vooraf 3

Transcriptie

1 INHOUDSTAFEL Woord vooraf 3 Inleiding Voorwerp en benaderingswijze 15 I. Het voorwerp Burger De burger en zijn diverse rollen Het rolbegrip Burgerrollen Concepten van burgerschap Het liberaal-individualistische concept Het communautaristische concept Het republikeinse concept Evaluatie Besluit: een schematische voorstelling Bestuur De betekenissen die schuilgaan achter het begrip bestuur De nadere invulling van het begrip bestuur vanuit een taalkundige analyse Bestuur als functie Bestuur als orgaan Het bestuursbegrip valt niet samen met het begrip publieke sector Een juridische invulling van het begrip bestuur Het begrip administratieve overheid Het begrip bestuursinstantie Het begrip instantie Het begrip bestuursinstelling Het begrip openbare dienst Besluit Beleid De omschrijving van het begrip beleid De beleidscyclus Beleid gezien als een beleidscyclus Kritiek op het rationeel fasemodel 76 5

2 II. Een bestuurskundige benadering van de relatie burger en bestuur Het politieke systeem De maatschappelijke omgeving Beleid en bestuur als een dynamische kringloop tussen overheid en omgeving De kwaliteit van het openbaar bestuur Aspecten van kwaliteit Kwaliteitsniveaus Institutionele organisatie als macroniveau Dienstverlening en beleidsvoering als mesoniveau Interne organisatie en management als microniveau 86 III. Literatuur 88 Hoofdstuk I De legitimiteit van het bestuur en van het bestuurlijk optreden Inleiding Het begrip legitimiteit Van filosofisch naar sociaalwetenschappelijk begrip Legitimiteit volgens Rosenthal Legitimiteit volgens Beetham en Lord Legitimiteit volgens Bursens De legitimiteitscriteria De dimensies van legitimiteit De legitimiteitsmodellen Besluit Legitimiteit volgens Ringeling en Hemerijck Perspectieven en logica s De vier vensters Poging tot een eigen synthese Legitimiteit en bestuurskundige kwaliteitsmaatstaven Bestuurskundige kwaliteitsmaatstaven Bestuurskundige kwaliteitsmaatstaven als spanningsvelden en als aanvullende maatstaven Openheid als voorbeeld van democratische kwaliteitsmaatstaf De democratische rechtsstaat De rechtsstaat Dimensies van het rechtsstaatbegrip De gelaagdheid van het rechtsstaatbegrip De democratie Algemene uitgangspunten Vier basismodellen van democratie 120 6

3 De relatie burgers openbaar bestuur als een proces van democratisering De democratische rechtsstaat als resultante De doelgerichtheid, de doelmatigheid en de doeltreffendheid van het overheidsoptreden De doelgerichtheid van het overheidsoptreden De doeltreffendheid van het bestuur en het bestuurlijk optreden De doelmatigheid van het bestuur en het bestuurlijke optreden De integratie van de doelgerichtheid, doeltreffendheid en doelmatigheid Legitimiteit en vertrouwen Determinerende factoren in het spanningsveld burger bestuur De invloed van cyclische factoren op het vertrouwen in het bestuur en de bestuurders Nieuwe factoren die een invloed uitoefenen op het vertrouwen in het bestuur en de bestuurders Legitieme bestuurders of een legitiem bestuur? Vertrouwen in het democratische regime De relatie tussen de overheid, het openbaar bestuur en de burger in meervoudig perspectief Het perspectief van de beleidsvoering door de overheid. Een meer kwalitatieve invulling van de democratie Het perspectief van de dienstverlening door de overheid De dienstverlening door de overheid: het wegwerken van de intellectuele barrières voor een cliënt- of klantgerichte dienstverlening De organisatie van de dienstverlening zelf: de burger vanuit organisatorisch en bedrijfsmatig perspectief en het wegwerken van de bureaucratische, organisatie- en schaalbarrières Het perspectief van het klachtenmanagement of het ombudsperspectief Het ethisch perspectief: het tegengaan van het oneigenlijke gebruik van de overheidsvoorzieningen of de burger vanuit ethisch perspectief 141 Hoofdstuk II De relatie tussen bestuur en bestuurde vanuit het communicatiemodel Het communicatieschema als analysemodel voor de relatie tussen burger en bestuur Het communicatieschema 143 7

4 1.2. De begrippen communicatie, informatie en kennis Het communicatiebegrip De centrale rol van informatie Verschuivingen in de rol van communicatie t.a.v. het beleid Het communicatieschema als analysemodel voor de relatie tussen burger en bestuur Het bestuur in het communicatieschema De burger in het communicatieschema Overheidscommunicatie Omschrijving van het begrip Vormen van informatieverstrekking door de overheid Informatie- en communicatievormen Informatie- en communicatievormen die het overbrengen van objectieve boodschappen beogen Toepassing: soorten en vormen van gemeentelijke informatieverstrekking Een normenkader voor overheidscommunicatie Normen in het Vlaams openbaarheidsdecreet Het normenkader voor de Vlaamse overheidscommunicatie uitgewerkt door de Expertencommissie voor overheidscommunicatie De specifieke communicatiediensten en -ambtenaren als spil voor overheidscommunicatie De federale wetgeving als voorbeeld Van informatie- naar voorlichtings- naar communicatieambtenaren in Vlaanderen Het spreekrecht van de ambtenaren Het principe: spreekrecht De erkenning van het spreekrecht Verantwoording voor het spreekrecht Beperkingen aan het spreekrecht De loyauteitsplicht als begrenzing van het spreekrecht 192 Hoofdstuk III De herijking van de relatie tussen burger en bestuur vanuit veranderingsprocessen Veranderingsprocessen in veelvoud De maakbare samenleving De verzorgingsstaat ter discussie Doelgerichtheid Informatie Macht Integratie 199 8

5 1.3. De noodzaak van veranderingsprocessen op grond van de Public Choice en de Principal-Agent -benaderingen van het politiek-bestuurlijk bestel Veranderingsstrategieën De versoberingsstaat Kwaliteitszorg en prestatiegerichtheid Politieke en bestuurlijke vernieuwingen Bestuurlijke vernieuwingen in de relatie tussen burger en bestuur De afbouw van traditionele overheidsprivileges en nieuwe verplichtingen Nieuwe vormen van sturing 211 Hoofdstuk IV De transparantie van het bestuur en van het bestuurlijk optreden Het begrip transparantie De formele motiveringsverplichting Het motiveringsbeginsel geplaatst binnen een ruimere maatschappelijke en juridische context Doelstellingen De motiveringsplicht als algemeen beginsel van behoorlijk bestuur en als grondrecht De motiveringsplicht als algemeen beginsel van behoorlijk bestuur De motiveringsplicht als grondrecht? De motiveringsverplichting volgens de wet van 29 juli Personeel toepassingsgebied: administratieve overheid Materieel toepassingsgebied: bestuurshandelingen De begunstigde van de motiveringsverplichting: de bestuurde of een ander bestuur Uitzonderingen De vereiste draagwijdte van de motivering De formele motivering van beslissingen die bij geheime stemming zijn genomen De formele motiveringswet als minimumvereiste De motiveringsplicht als substantiële vormvereiste Openbaarheid van bestuur Openbaarheid van bestuur: situering in het recht, in een bestuurskundige en in de politieke context Openbaarheid: lange tijd een afwezige in het bestuur 239 9

6 Openbaarheid van bestuur als juridisch verschijnsel De introductie van een algemene openbaarheidswetgeving in het Belgische recht Een bestuurskundige situering De grondwettelijke verankering van een recht van publieke toegang tot bestuursdocumenten en tot milieu-informatie Artikel 32 van de Grondwet Artikel 23, 4 van de Grondwet: indirecte grondslag voor een recht van toegang tot milieu-informatie Gemeenschappelijke kenmerken van de Belgische openbaarheidswetgeving Inhoud van het recht verbonden aan de openbaarheid van bestuur: recht op inzage, recht op uitleg, recht op kopie De explicitering van het materieel toepassingsgebied: bestuursdocument milieu-informatie De explicitering van het personeel toepassingsgebied Een uitbreiding met actieve openbaarheid en een correctierecht De explicitering van procedureregels De explicitering van beperkingen op het fundamenteel recht van toegang Een recht waaraan beroepsmogelijkheden zijn verbonden Het verbod op commerciële verspreiding en commercieel gebruik van bestuursdocumenten Beroepsmogelijkheden in de openbaarheidsregelgeving Verschillende modellen van administratief beroep De jurisdictionele beroepsprocedure De rol van de ombudsmannen op het vlak van de openbaarheidsregelgeving 324 Hoofdstuk V Kwaliteitsnormen voor het overheidsoptreden De algemene beginselen van behoorlijk bestuur Inleiding Definitie Plaats in de normenhiërarchie Kenmerken Indeling van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur

7 1.6. Processuele beginselen De hoorplicht De onpartijdigheid Fair play Zorgvuldigheid en behoorlijke belangenafweging Inhoudelijke beginselen Het gelijkheidsbeginsel Rechtszekerheid en gewekte verwachtingen Het redelijkheidsbeginsel Beginselen van goed bestuur Algemeen Europese ontwikkelingen met betrekking tot de normen voor bestuurlijk handelen De Code van goed administratief bestuur van de Europese Unie Beginselen van goed bestuur in de Europese rechtspraak De Aanbeveling CM/Rec(2007)7 of the Committee of Ministers to member states on good administration van de Raad van Europa De Nederlandse Code voor goed openbaar bestuur De ombudsnormen Inleiding De evolutie in de kwaliteitscriteria voor het beoordelen van het bestuurlijke handelen en de bestuurlijke werking door de ombudsdiensten zelf Inleiding De kwaliteitscriteria ontwikkeld door het college van de federale ombudsmannen De kwaliteitscriteria ontwikkeld door de Vlaamse Ombudsdienst De toetsingscriteria van de ombudsvrouw van de stad Gent Een vergelijking van de beoordelingsnormen van de federale en de Vlaamse Ombudsdienst Gemeenschappelijke kenmerken De rol van de billijkheid als voornaamste verschilpunt in het verleden Het belang van de ombudsnormen 387 Hoofdstuk VI Klachtenmanagement binnen het bestuur en de ombudsfunctie Klachten en de behandeling ervan door de overheid Het begrip klacht De taalkundige betekenis van het woord klacht

8 De klacht als signaal Een klacht als signaal binnen een bestuurlijke context Het begrip klacht binnen het administratief toezicht Het begrip klacht binnen de context van controlediensten Het begrip klacht binnen het strafrecht De klacht als signaal naast andere signalen De noodzaak van een klachtenbehandeling Het concept van lijnen in de klachtenbehandeling De lijnen in kaart gebracht Kritische bedenkingen bij het lijndenken Het Vlaamse klachtendecreet De kenmerken van de klachtenregeling Het toepassingsgebied Opdracht De behandeling van de klacht Een klachtenordonnantie voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Situering De uitgangspunten van de ordonnantie Het toepassingsgebied van de ordonnantie De organisatie van het klachtrecht De interne behandeling van de klachten De bewaring van de klachten en de evaluatieverplichting De invloed van de klachtenprocedure op andere klachtenprocedures en op beroepsprocedures De Ombudsfunctie De traditionele vormen van bescherming tegen onrechtmatig en onbehoorlijk bestuur Politieke controle Bestuurlijke maatregelen Jurisdictionele controle Leemten in de geboden bescherming Het ombudsinstituut in het algemeen Oorsprong van deze instelling Doelstellingen en vereisten Bevoegdheden Rolopvattingen Typologie van ombudsdiensten Ombudsdiensten en politiek dienstbetoon Een ombudsman voor justitie 432

9 2.3. De publieke ombudsdiensten in België De ombud op federaal en gewestniveau De ombud bij de autonome overheidsbedrijven De ombudsdienst pensioenen Een vergelijkende analyse Gemeenschappelijke kenmerken Differentiatie De meerwaarde van de ombudsfunctie Kwaliteitscriteria Klachtrecht. Preventieve werking. Follow-up Knelpunten De ombudsinstelling als tweedelijnsklachteninstantie Het werkgebied van de ombudsinstanties De burgers in hun relatie tot de ombudsmannen en -diensten Slotbeschouwingen