Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 21 september 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/79606 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave Extra: Aletta Jacobs Vooraf Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Over dit lesmateriaal Pagina 1
Extra: Aletta Jacobs Vooraf Leerdoelen Het hele leven van Aletta Jacobs stond in het teken van gelijke rechten van mannen en vrouwen. In de tijd dat zij geboren werd mochten vrouwen niet studeren of stemmen. Dankzij haar strijd is dat allemaal veranderd. Mannen en vrouwen zijn nu gelijkwaardig, of toch nog niet helemaal? Aan het eind van deze opdracht kun je beschrijven wie Aletta Jacobs was en waarvoor zij zich allemaal heeft ingezet. uitleggen dat in die tijd geboorteregeling taboe was. uitleggen waarom tussen 1848 en 1918 vrouwen in Nederland niet mochten stemmen. uitleggen waarom tussen 1848 en 1918 niet alle mannen in Nederland mochten stemmen. uitleggen wat het verschil is tussen passief en actief kiesrecht. Tijd Voor deze opdracht heb je 45 minuten nodig. Stap1 Pagina 2
De eerste vrouw die Er zijn maar weinig vrouwen die in de Nederlandse geschiedenis zo n indruk hebben achtergelaten als Aletta Jacobs. Aletta is het achtste kind (van de elf) van Abraham Jacobs en Anna de Jongh. Alle 11 kinderen kregen de kans om te leren en dat is zeer uitzonderlijk in die tijd. Het leven van Aletta staat in het teken van de eerste vrouw die. Haar zus Charlotte is de eerste vrouw die apotheker wordt in Nederland. Haar andere zus Frederika is de eerste vrouw die in Nederland op de middelbare school examen doet in wiskunde en boekhouden. Zelf zit ze als enige meisje tussen de jongens in de klas op de HBS (Hoogere Burger School, te vergelijken met het vwo van nu). Het liefst wil Aletta net als haar vader arts worden, maar daar heb je een universitaire studie voor nodig en op universiteiten werden toen geen vrouwen toegelaten. Als vijftienjarige haalt ze het examen van leerling-apotheker. Een mannelijke leerling-apotheker heeft bij minister Thorbecke voor Onderwijs het verzoek ingediend om als leerling-apotheker vrijstelling te krijgen van het toelatingsexamen voor de universiteit. Als Aletta hoort dat zijn verzoek is ingewilligd stuurt ze eenzelfde brief naar Thorbecke. De minister is verrast en na enig heen-en-weer-schrijven krijgt ze toestemming en mag ze een jaar op proef studeren. Na dat jaar zal de minister een definitief besluit nemen. Op 20 april 1871 begint Aletta met haar studie aan de universiteit van Groningen, 17 jaar oud. Zij is de eerste vrouwelijke student van Nederland. In kranten en tijdschriften wordt ze bespot. Haar broers, ook studenten, worden getreiterd. Eén van haar broers kan daar niet tegen en wil niets meer met zijn zus te maken hebben. Dan komt het bericht dat minister Thorbecke stervende is. Gauw doet Aletta nog enkele examens en vraagt de minister om zijn definitieve besluit. Twee dagen na zijn dood krijgt Aletta de definitieve toestemming over de post. Het schijnt dat het één van Thorbecke s laatste daden als minister is geweest. Aletta rondt haar studie met succes af. Ze is de eerste vrouw die slaagt voor het kandidaatsexamen en de eerste vrouw die slaagt voor het artsexamen. Een jaar later, in 1879, promoveert zij als eerste vrouw als doctor in de medicijnen. Vraag: Waaruit blijkt dat zelfs de vooruitstrevende minister Thorbecke anders tegen vrouwen aankeek dan tegen mannen, zoals de meesten in die tijd? Stap2 Pagina 3
Dokter Jacobs Dr. Aletta Jacobs wordt in 1879 huisarts aan de Herengracht in Amsterdam. Niet iedereen is overtuigd van haar kwaliteiten. Als zij een van haar vrouwelijke patiënten een rekening stuurt, komt haar man bij haar klagen. Hoe durft zij een even hoge rekening te sturen als haar mannelijke collega s! Als dokter heeft zij als een van de eersten door dat een lichaam van een man anders in elkaar zit dan het een lichaam van een vrouw. Vrouwen hebben soms andere kwalen dan mannen en de hoeveelheid medicijnen voor een vrouw kunnen anders zijn dan voor een man. De medische stand hield daar geen rekening mee. Het werd zelfs als ongepast of onfatsoenlijk gezien om over vrouwenkwalen te spreken (spreken over kwalen van mannen mocht natuurlijk wel!). Zij stelt het boek De Vrouw. Haar bouw en haar inwendige organen samen met geïllustreerde beweegbare anatomische platen. In de Jordaan, een Amsterdamse volksbuurt, ziet zij veel ellende onder de mensen, vooral onder vrouwen. Zij verzorgt veertien jaar lang twee keer per week een gratis spreekuur voor deze vrouwen. Tijdens haar gratis consulten constateert zij dat een overmatig aantal opeenvolgende zwangerschappen verwoestende effecten heeft op een vrouwenlichaam. Openlijk pleiten voor voorlichting en het verstrekken van voorbehoedsmiddelen waren in Nederland zeer omstreden. In andere landen, zoals de Verenigde Staten, was dat zelfs verboden, maar toen een Amerikaanse journaliste in 1881 dit gratis spreekuur in een artikel omschreef als de eerste openbare kliniek voor geboorteregeling ter wereld kreeg zij brieven uit de hele wereld. De redactie durfde het niet aan om haar adres te noemen, uit angst voor een veroordeling door een Amerikaanse rechter. Desondanks kwamen brieven gericht aan Dr. Aletta Jacobs, Holland gewoon aan. Dat de redactie niet zonder reden zo voorzichtig was, blijkt in 1919. Dat jaar werd zij door een organisatie van vrouwelijke artsen uitgenodigd om op een congres in Amerika te komen spreken. Ze wilde daar graag naar toe, maar kreeg van de Amerikaanse regering geen visum. Pagina 4
Vragen: 1. Hoeveel kinderen hadden de meeste arbeiders in de Jordaan? 2. Over geboorteregeling werd niet openlijk gesproken, ook niet in het filmpje. Hoe wordt het dan wel omschreven? Stap3 Vrouwenkiesrecht In het buitenland is ze beroemd vanwege de geboorteregeling die zij propageerde. Maar in Nederland kennen we haar vooral van haar strijd voor het vrouwenkiesrecht. In de jaren vóór 1848 heeft de koning het voor het zeggen. Nederland wordt geregeerd door een absoluut vorst. Dat verandert maar langzaam, maar in 1848 is het zover. De leden van de Tweede Kamer worden vanaf dat moment gekozen door de ingezetenen van het land. Niet alle inwoners mogen stemmen, alleen als je een bepaald bedrag aan belasting betaald krijgt je het recht om te stemmen. In de praktijk kwam dat neer op 10% van alle mannen in Nederland en het waren alleen mannen, omdat zij degenen waren die de belasting betaalden. Aletta is arts en heeft voldoende inkomen, ze voldoet aan de voorwaarden. In 1883 stapt ze naar de Amsterdamse gemeenteraad voor een plaats op de kiezerslijst. De gemeenteraad antwoordt haar dat een vrouw geen burgerrechten heeft, en dus ook geen stemrecht. Jacobs besluit de strijd niet op te geven en vecht de beslissing aan bij de Amsterdamse rechtbank en als dat geen effect heeft, bij de Hoge Raad (de hoogste rechtbank van Nederland). Ook de Hoge Raad wijst haar verzoek af. Het is de man die belasting betaalt en dus heeft de vrouw geen stemrecht. Dat ook weduwen en ongetrouwde vrouwen belasting betalen, verzwijgt de Hoge Raad gemakshalve. Voor de zekerheid wijzigen de heren politici de wet toch maar. Vanaf 1887 luidt artikel 90: De leden van de Tweede Kamer worden gekozen door mannelijke ingezetenen. Aletta berust niet in de nieuwe wet. Zij richt samen met andere vrouwen in 1894 de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht (VVK) op. De vereniging heeft afdelingen in het hele land. Aletta wordt eerst presidente van de afdeling Amsterdam (in 1895) en later (in 1903) presidente van het landelijk bestuur. Zij wordt naar buiten toe het gezicht van de strijd voor het vrouwenkiesrecht. Ze reist het hele land door, houdt lezingen, organiseert congressen, schrijft artikelen voor kranten en tijdschriften en onderhoudt contacten met soortgelijke verenigingen in het buitenland. In 1911 en 1912 reist ze met Pagina 5
de presidente van de Wereldbond van Vrouwenkiesrecht de hele wereld over. Vanaf 1916 houden vrouwen in Nederland dag in dag uit demonstraties voor het parlementsgebouw in Den Haag. Die vasthoudendheid heeft succes. In 1918 halen zij de eerste overwinning: vrouwen krijgen het recht om gekozen te worden (passief kiesrecht). In 1919 komt het tweede succes: vrouwen hebben dezelfde rechten als mannen. In 1922 is het eindelijk zover. Dan zijn er voor het eerst verkiezingen in Nederland waarbij ook vrouwen naar de stembus gaan (actief kiesrecht). Vragen: 1. Het algemeen kiesrecht gaat voor een deel gelijk op met het vrouwenkiesrecht. Noem een overeenkomst tussen het algemeen kiesrecht en het vrouwenkiesrecht en noem een verschil tussen beide. 2. In het filmpje geeft Aletta aan dat de wereld er heel anders uit zal zien als vrouwen ook mogen stemmen. Waar doelt ze op? 3. Waarom zou de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht haar naam in 1920 hebben veranderd in Vereniging voor Staatsburgeressen? Stap4 Vrouwen nu Aletta Jacobs is het boegbeeld van wat later de Eerste Feministische Golf (1870-1920) in Nederland wordt genoemd. De Tweede Feministische Golf jaren vond plaats in de jaren zestig, zeventig en tachtig van de twintigste eeuw. Er is zelfs sprake van een Derde Feministische Golf die halverwege de jaren negentig begon. Kijk naar het videofragment. Video: Aletta Jacobs (Bekijk van 03:09-04:43) Vragen: 1. Aletta Jacobs was het boegbeeld van de Eerste Feministische Golf. Het belangrijkste speerpunt van deze golf was het vrouwenkiesrecht. Zoek op internet op wie de aanjagers waren van de Tweede en Derde Feministische Golf en Pagina 6
wat hun speerpunten waren. 2. Bekijk het videofragment en omschrijf de meningen van de jongeren uit het filmpje: a. Hoe wordt er tegenwoordig tegen vrouwen aangekeken? b. Is de feministische strijd gewonnen? c. Wat valt je op als je naar hun antwoorden kijkt? Pagina 7
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 september 2016 om 09:25 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VWO 2; HAVO 1; VWO 1; HAVO 3; VWO 3; HAVO 2; Leerinhoud en Industriële Revolutie en emancipatie; Industriële revolutie en de opkomst van doelen emancipatiebewegingen; De tijd van burgers en stoommachines (1800-1900); Geschiedenis; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 0 uur en 45 minuten Trefwoorden leerlijn, rearrangeerbare Pagina 8