MPB 2015-2018

Inhoudsopgave Leeswijzer bij Meerjaren Programma Begroting 2015-2018...5 1 Nota van aanbieding...9 2 Meerjarenprogrammabegroting 2015-2018...19 2.1Samenvattend overzicht 2015-2018...21 2.1 Samenvattend overzicht...23 2.2 Begrotingsprogramma's...27 Programma 1 Met elan samen DOOR: Bestuur, (wijk)organisatie, burgerzaken en financiën...29 Programma 2 Veiligheid...41 Programma 3 Openbare ruimte...47 Programma 4 Milieu...57 Programma 5 Jeugd en onderwijs...65 Programma 6 Apeldoorn activeert...77 Programma 7 Maatschappelijke ondersteuning...87 Programma 8 Cultuur, erfgoed, evenementen en sport...99 Programma 9 Door! met de buitenstad...109 3 Financiële beschouwingen...121 4 Paragrafen 2015-2018...141 4.1 Paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing....143 4.2 Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen...153 4.3 Paragraaf Financiering...157 4.4 Paragraaf Verbonden partijen...163 4.5 Paragraaf Grondbeleid...173 4.6 Paragraaf Lokale heffingen...177 4.7 Paragraaf Bedrijfsvoering...185 5 Bijzondere paragrafen 2015-2018...191 5.1 Paragraaf Dienstverlening...193 5.2 Paragraaf Vastgoed...195 Bijlagen...199 Bijlage 1 Doorrekening Algemene Reserve...201 Bijlage 2 Doorrekening bestemmingsreserves...205 2.1 Bestemmingsreserve Ontwikkeling Apeldoorn (BROA)...207 2.2 Reserve Bereikbaarheid Binnenstad...215

2.3 Reserve Riolering...216 2.4 Reserve Huisvuilrechten...217 Bijlage 3 Overige bijlagen...219 3.1 Totaal overzicht van baten en lasten...221 3.2 Overzicht incidentele baten en lasten...222 3.3 Overzicht jaarlijks terugkerende arbeidskosten 2015...223 3.4 Kapitaallasten en nieuwe investeringen 2015...224 3.5 Overzicht reserves en voorzieningen (meerjarendoorrekening)...225 3.6 Enkele kerngegevens...227 Bijlage 4 Trefwoordenlijst...229

Leeswijzer bij Meerjaren Programma Begroting 2015-2018 Inleiding In de Meerjaren-Programma-Begroting (MPB) wordt het gemeentelijk beleid op hoofdlijnen toegelicht. De MPB gaat over alle beleidsvelden; onderwijs, ruimtelijke ontwikkeling, openbare ruimte, openbare veiligheid, recreatie, volksgezondheid, milieu, gemeentebelastingen, etc. De uiteenlopende samenstelling van het gemeentelijk beleid maakt het lezen van een gemeentebegroting doorgaans niet eenvoudig. Deze leeswijzer is bedoeld om u daarbij op weg te helpen. In deze leeswijzer komen de volgende onderwerpen aan de orde: waaruit bestaat een MPB indeling van de MPB de voorgestelde beleidswijzigingen de Bestemmingsreserve Ontwikkeling Apeldoorn (BROA) hoe een bepaald onderwerp in de MPB is te vinden. Waaruit bestaat een MPB? De MPB is vergelijkbaar met een privé-huishoudboekje. De periodieke uitgaven die de gemeente jaarlijks doet ook wel exploitatie-uitgaven genoemd - staan er in vermeld. Voorbeelden zijn de jaarlijkse subsidies aan instellingen, de uitgaven in het kader van de bijstand en het armoedebestrijdingsbeleid, de kosten van rente en afschrijving als gevolg van gemeentelijke investeringen, salariskosten van het bestuur en het gemeentelijk personeel, materiële kosten etc. De gemeenteraad bepaalt de beleidsonderwerpen en per beleidsonderwerp de hoeveelheid geld (de omvang van het budget) dat er maximaal voor mag worden uitgetrokken en het resultaat dat de raad ervoor verwacht. Naast de uitgaven zijn ook de inkomsten in de begroting opgenomen. Tot de belangrijkste inkomsten van de gemeente behoren: a. de algemene uitkering uit het Gemeentefonds. Dit is een rijksbijdrage, waarvan de raad de bestedingen voor het overgrote deel naar eigen inzicht kan bepalen; b. specifieke bijdragen die het rijk maar ook de provincie aan de gemeente verstrekken om door hen bepaalde doeleinden te kunnen bekostigen. Voorbeelden zijn de rijksbijdragen die de gemeente krijgt voor sociale werkvoorziening, bijstandsuitgaven en onderwijsachterstandenbeleid; c. eigen gemeentelijke inkomsten uit gemeentebelastingen (bijv. de onroerende zaakbelasting en hondenbelasting), maar ook inkomsten uit leges die worden verkregen omdat u als burger specifieke diensten van de gemeente afneemt (bijv. een paspoort of een bouwvergunning) en gemeentelijke heffingen (bijv. voor de inzameling van huishoudelijk afval e.d.). De raad beslist over de omvang van de gemeentebelastingen, leges en rechten. De inkomsten uit het Gemeentefonds zijn grotendeels bepalend voor de bestedingsmogelijkheden van de gemeente. De omvang van het Gemeentefonds - en dus van de algemene uitkering die de gemeente daaruit krijgt is gekoppeld aan de omvang van een deel van de rijksuitgaven. Nemen die rijksuitgaven toe, dan hebben ook gemeenten meer te besteden. Besluit het rijk tot bezuinigingen op de rijksuitgaven, dan hebben gemeenten minder te besteden. Een wettelijke eis is dat de gemeentelijke exploitatie-uitgaven de inkomsten niet mogen overtreffen. Minder inkomsten uit het Gemeentefonds als gevolg van rijksbezuinigingen, hebben doorgaans tot gevolg dat ook gemeenten moeten bezuinigen. De gemeentelijke exploitatieuitgaven bedragen in totaal afgerond 515 mln per jaar (excl. mutaties reserves). Voor de specificatie wordt verwezen naar bijlage 3.1. 5

Indeling van de MPB In de inhoudsopgave treft u aan uit welke hoofdstukken de MPB is samengesteld. In vogelvlucht worden deze hoofdstukken hier nader toegelicht. - Hoofdstuk 1 Nota van aanbieding In de nota van aanbieding "Met elan samen Door!"staat het financieel herstel centraal. De financiële positie wordt weergegeven en we blikken vooruit op de verdere weg naar herstel. Door naar een toekomstbestendig Apeldoorn. - Hoofdstuk 2 Meerjarenprogrammabegroting Dit hoofdstuk vormt de exploitatiebegroting van de gemeente. De meerjarenbegroting is in 9 programma s ingedeeld. Deze programma s vormen voor u een eerste ingang om iets over het door het college voorgestelde beleid te weten te komen. De programma s zijn als volgt ingedeeld: ambitie; speerpunten van beleid; de risico s; doelenboom; doelstelling, prestaties en nieuwe ontwikkelingen per beleidsproduct; plannen en kadernotities; de financiële lasten (uitgaven) en baten (inkomsten), zowel voor 2013 en 2014 als voor de jaren 2015 t/m 2018. Opgemerkt wordt dat door afrondingen van de lasten en baten bij de uitkomst van de saldoberekening geringe afwijkingen kunnen optreden. - Hoofdstuk 3 Financiële beschouwingen Hierin schetst het college de financiële ontwikkelingen voor de komende jaren die als vertrekpunt bij de opstelling van de MPB hebben gegolden. Een belangrijk deel is gewijd aan de ontwikkeling van het Gemeentefonds en de maatregelen die het college aan de raad voorstelt om de MPB financieel sluitend te krijgen. - Hoofdstuk 4 Paragrafen Het is een wettelijke eis dat elke gemeente een aantal paragrafen in de MPB opneemt. Deze paragrafen vormen een dwarsdoorsnede van de begroting op een specifiek terrein. De volgende paragrafen zijn opgenomen: De paragraaf weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen geeft aan hoe solide de financiële positie van de gemeente is. Het weerstandsvermogen wordt bepaald door de weerstandscapaciteit af te zetten tegen de omvang van de risico s. De paragraaf onderhoud kapitaalgoederen In deze paragraaf wordt per onderdeel toegelicht op welke wijze het onderhoud van de gemeentelijke kapitaalgoederen gewaarborgd is. De paragraaf financiering In deze paragraaf wordt toegelicht op welke wijze met de financierings-behoefte van de gemeente wordt omgegaan. Het betreft een financieel-technische materie. De paragraaf verbonden partijen De gemeente werkt vaak samen met andere partijen om bepaalde doelen te bereiken. Als deze samenwerking in een bestuurlijke en financiële vorm wordt gegoten, spreken we van een verbonden partij. In deze paragraaf worden alle partijen, waarmee de gemeente een band heeft nader toegelicht. De paragraaf grondbeleid De gemeente speelt ook een actieve rol in het kopen en verkopen van gronden. In deze paragraaf wordt dieper op het grondbeleid van de gemeente ingegaan. De paragraaf lokale heffingen In deze paragraaf wordt stilgestaan bij de diverse gemeentelijke belastingen en heffingen en de consequenties daarvan voor de inwoners. Ook worden hier de tarieven voor het komende begrotingsjaar genoemd. De paragraaf bedrijfsvoering Deze paragraaf gaat in op allerlei interne ontwikkelingen binnen de gemeentelijke organisatie, 6

die erop gericht zijn een zo goed mogelijke dienstverlening aan de burgers te kunnen verstrekken en een zorgvuldige besluitvorming te kunnen garanderen. Niet verplichte paragrafen Op verzoek van uw raad zijn twee niet verplichte paragrafen in de MPB opgenomen: dienstverlening en vastgoed. Tot slot is een aantal bijlagen aan de meerjarenbegroting toegevoegd. Sommige daarvan zijn door het rijk verplicht voorgeschreven. Tot de belangrijkste bijlagen behoren: bijlage 1 de algemene reserves van de gemeente Apeldoorn; bijlage 2 de doorrekening van de bestemmingsreserves BROA, Riolering, Bereikbaarheid Binnenstad en Huisvuilrechten. Beleidswijzigingen Het college heeft voorstellen voor tegenvallers en nieuwe ontwikkelingen in de MPB verwerkt. Deze voorstellen zijn in een samenvattend overzicht vermeld dat aan het begin van hoofdstuk 2 is opgenomen. De voorstellen worden in de programma s toegelicht. Daarnaast is een overzicht opgenomen van de resterende lopende bezuinigingen, tegenvallers en ontwikkelingen. De BROA Naast de jaarlijkse exploitatie-uitgaven voert de gemeente ook investeringsprojecten uit. Deze investeringen worden geactiveerd (jaarlijkse afschrijving) of ten laste gebracht van reserves. Eén van die bestemmingsreserves is de BROA. De BROA is een reserve die ontstaan is uit het Meerjaren-Ontwikkelingsprogramma Apeldoorn(MOP). De BROA wordt gevoed met bijdragen van de provincie Gelderland (GSO en ISV) en rijksbijdragen. De financiële meerjarendoorrekening van de BROA vormt een onderdeel van de meerjarenbegroting en is onder bijlage 2.1 opgenomen. Hoe een bepaald onderwerp in de meerjarenbegroting te vinden? Afhankelijk van waarin u bent geïnteresseerd zijn de ingangen hierna samengevat: Voor beleidsmatige en financiële achtergronden die voor het college het vertrekpunt zijn geweest bij de opstelling van deze MPB verwijzen wij u naar Hfd. 1 de Nota van Aanbieding; Voor een totaalbeeld van de voorstellen voor nieuw beleid en bezuinigingsvoorstellen kunt u het samenvattend overzicht in Hfd. 2 raadplegen. De toelichting vindt u onder de programma s. Voor informatie over een specifiek beleidsonderwerp kunt u de trefwoordenlijst onder bijlage 4 raadplegen. De financiële positie van de gemeente en voorstellen over gemeentebelastingen worden in hoofdstuk 3 nader toegelicht. De paragraaf Lokale heffingen gaat specifiek in op de gemeentelijke tarieven en belastingen. 7

1 Nota van aanbieding Nota van aanbieding bij de Meerjarenprogrammabegroting 2015-2018 9

Nota van aanbieding Meerjarenprogrammabegroting 2015-2018 Met elan samen door! 1. Financieel herstel centraal Met elkaar, samenleving, gemeenteraad en college, hebben wij de ingeslagen route richting financieel herstel onverkort doorgezet. De afgelopen twee jaar bleef niets onbesproken, was er niets onaanraakbaar. De lasten gingen omhoog, de subsidies omlaag, de ambtelijke organisatie is ingekrompen. 50 miljoen is er bezuinigd. En wel structureel. Tegen dit decor lucht het ons op u te kunnen meedelen dat er op dit moment geen verdere bezuinigingen nodig zijn om onze route richting herstel met resultaat te kunnen vervolgen. En daarmee doorbreken wij de trend van de laatste jaren. Wij zijn opgelucht maar niet uitbundig. Het herstel mag dan meer en meer in zicht komen. Het herstel is broos. En veel blijft onzeker. Wij noemen de herverdeling van het Gemeentefonds en de decentralisaties binnen het sociale domein. Ook blijven er zorgen over voortdurende stijging van het aantal bijstandsgerechtigden en het maar mondjesmaat op gang komen van de bouwactiviteiten in onze gemeente. De Algemene Reserve en de Algemene Reserve Grondbedrijf zijn in deze meerjarenperiode nog niet op peil. Het regiem van preventief provinciaal toezicht blijft ook de komende jaren van kracht. Wij hopen daar uiterlijk in 2019 maar zo mogelijk eerder, vanaf te zijn. Dit alles vraagt om een continuering van het behoedzame en realistische financieel beleid. Met deze Meerjarenprogrammabegroting 2015-2018 (MPB) geven wij daar uiting aan. Een MPB zonder nieuwe bezuinigingen. Een MPB met beperkte ruimte voor nieuw beleid en het verleggen van accenten. Wij stellen u voor om geld vrij te maken voor het binnenhalen van topsportevenementen, wij zetten extra in op de binnenstad en varen een nieuwe koers op het gebied van het gemeentelijk vastgoed. Gelet op de toegenomen werkdruk (groei bijstand, nieuwe zorgtaken) zetten wij ook in op een capaciteitsuitbreiding binnen ons Activerium. Wij stellen u voor om per 2016 de forensenbelasting in te voeren. Ook maken wij een begin met het innen van zogeheten precariorechten. Vanwege alle onzekerheid voorziet ook deze MPB in een substantiële opvangbuffer. Wij hebben van ondernemers geen verzoek gekregen tot de vorming van een ondernemersfonds. Een voorstel daartoe ontbreekt dus in deze MPB. De Meerjarenprogrammabegroting 2015-2018 is de eerste in een nieuwe bestuursperiode. De eerste uitwerking van een MPB nieuwe stijl in navolging van de adviezen van uw raadswerkgroep modernisering van de begroting. Naast een beschouwing over het financiële perspectief kijken wij in deze Nota van Aanbieding ook op inhoud vooruit. Onze strategische doelen, de comfortabele gezinsstad, het toeristisch toplandschap, een innovatief economisch klimaat en duurzaamheid vormen hierbij de leidraad. Het niet in ruime mate voor handen zijn van financiële middelen laat onverlet dat wij er de komende jaren alles aan gaan doen om realisatie van deze doelen dichterbij te brengen en Apeldoorn toekomstbestendig te houden. Wij willen met elan samen door! 11

2. Financiële beschouwing op hoofdlijnen Hoofddoelstelling van ons college is om in de komende jaren het ingezette financieel herstelplan onverkort te handhaven. Er is sprake van een daadwerkelijk financieel herstel als: de Algemene Reserve (AR) minimaal gelijk is aan het benodigde weerstandsvermogen (nu 15 miljoen); de bestemmingsreserves van een adequaat niveau zijn ergo dat deze reserves zich op het door uw gemeenteraad vastgestelde minimumniveau bevinden; de Algemene Reserve Grondbedrijf (ARG) tenminste gelijk is aan het benodigde weerstandsvermogen voor de grondexploitatie; de begroting reëel en structureel in evenwicht is. Concreet: de MPB 2023-2026 is in alle jaarschijven sluitend. Met deze definitie komen wij in meer dan volledige mate tegemoet aan de eisen zoals die door de provincie Gelderland in het kader van het financieel toezicht worden gesteld. Zoals onder 1 aangegeven gaan wij er vanuit uiterlijk per 1 januari 2019 niet langer onder preventief provinciaal toezicht te vallen. Dit vraagt om een onverminderd behoedzame financiële koers. Het herstel is broos en de toekomst laat zich moeilijk voorspellen. Er liggen kansen maar er zijn ook bedreigingen. Uitgangspunt blijft dat meevallers in de komende jaren in de Algemene Reserve worden gestort. Onverhoopte tegenvallers vangen wij in eerste instantie op binnen het beleidsdomein waar de tegenvallers zich voor doen. Indien dit onmogelijk is dan wordt binnen de totale begroting naar een oplossing gezocht. Hierbij hanteren wij onderstaande volgorde: nadere efficiencymaatregelen; bezuinigingen in eigen huis over de volle breedte van het gemeentelijke domein; bezuinigingen buitenshuis (subsidies en overdrachtsuitgaven); verhoging van de algemene lasten voor burgers en ondernemers. In deze tweede paragraaf van deze Nota van Aanbieding nemen wij de meest in het oog springende financiële ontwikkelingen op hoofdlijnen met u door. Een uitgebreide toelichting treft u in hoofdstuk 3 aan. 2.1 Begroting Bestaand Beleid (BBB) Financieel vertrekpunt bij de opstelling van de MPB vormt de primaire uitkomst van de BBB; wat gebeurt er als wij het in 2014 door uw raad vastgestelde financiële beleid ongewijzigd voortzetten. Normaal gesproken sorteren wij in de Voorjaarsnota voor op de BBB. In verband met de gemeenteraadsverkiezingen is dit jaar geen Voorjaarsnota verschenen. Wel is in de bijlage Doorgerekend, behorende bij het bestuursakkoord Door, een pré BBB opgenomen. Ten opzichte van deze medio mei van dit jaar gepresenteerde pré BBB doet zich een aantal verschillen voor. Ontwikkelingen Gemeentefonds Belangrijkste inkomstenbron voor de gemeente is het Gemeentefonds. En op dit vlak zijn het turbulente tijden. Een herijking van de verdeelsystematiek levert ons een financieel nadeel van 900.000 op. Wij hebben u hier voor het zomerreces over geïnformeerd. Daarmee houdt het niet op. Technische en beleidsmatige effecten, onder meer veroorzaakt door een lagere economische groei, resulteren in een nadeel van nog eens 900.000. Daarmee leveren wij structureel totaal 1,8 miljoen in ten opzichte van de ramingen eerder dit jaar. Rente op een historisch laag peil Er zijn meer verschillen. De ontwikkelingen van de lonen zijn in de genoemde pré BBB als te hoog ingeschat. Dat levert ons een voordeel op. Ook vallen opnieuw rentevoordelen in te boeken. Dit onder andere omdat uw raad heeft besloten om aan een aantal reserves geen rente meer toe te 12

kennen. Omdat er meer subsidie binnenkomt, bijvoorbeeld een bijdrage van 17 miljoen van de provincie Gelderland, neemt onze financieringsbehoefte af. En daarnaast blijft de rente op een historisch laag peil. In totaal is er sprake van een rentevoordeel van structureel 3,5 miljoen. Negatieve ontwikkeling bijstandsuitkeringen Het aantal bijstandsgerechtigden blijft onverminderd stijgen. Apeldoorn is daarin niet uniek maar zorgelijk is wel dat het aantal bijstandsgerechtigden bij ons aanmerkelijk sneller stijgt dan elders. Dit heeft aanzienlijke financiële gevolgen. Er vanuit gaande dat deze negatieve ontwikkeling zich doorzet, voorzien wij in 2015 een extra nadeel voor onze gemeente van 2,4 miljoen. Het gemeentelijk aandeel in de bijstandsuitkeringen komt daarmee per 2015 in totaal op 3,4 miljoen. Medio oktober hopen wij u een prognose voor te leggen over de voorziene ontwikkelingen ná 2015. Met de ontwikkelingen rond het Gemeentefonds, de rente en de bijstandsuitkeringen hebben wij de belangrijkste verschillen ten opzichte van de pré BBB genoemd. Daarnaast is sprake van een hoger dividend van Circulus en wegvallende baten uit de onderverhuur van Het Portaal. De oplevering van het Park Zuidbroek zorgt voor hogere kosten voor het onderhoud van groen. OZB en leegstand De aanhoudende leegstand van kantoren zorgt voor een verminderde OZB opbrengst (categorie niet-woningen). Vertrekpunt is dat de opbrengst gelijk moet blijven. Dit maakt dat wij de opbrengstderving als gevolg van leegstand verrekenen in de tarieven voor de niet-woningen. Deze ontwikkeling houden wij het komend jaar tegen het licht. Geoormerkte middelen Gemeentefonds Hoewel de uitkering uit het Gemeentefonds wettelijk als een algemeen dekkingsmiddel geldt, oormerkt de rijksoverheid toch een deel van deze middelen. Vanaf mei jl. hebben zich wijzigingen voorgedaan. Toegevoegd zijn middelen in verband met de organisatie van de waterschapsverkiezingen in 2015 en een compensatiebedrag in verband met de uitvoering van de Participatiewet. In het kader van dezelfde wet komt er geld beschikbaar voor individuele studietoelagen. Tot slot wordt ons een extra bedrag beschikbaar gesteld ten behoeve van de opvang van vrouwen. Kortingen zijn er ook. En wel op het terrein van E-overheid, de inkoop van e-boeken en maatschappelijke opvang en verslaafdenzorg. Op onderwijsgebied worden gelden van de gemeente overgeheveld naar het onderwijs. De drie D s Stukje bij beetje raakt de puzzel compleet. Eind juni hebben wij uw raad geïnformeerd over de geldstromen die beschikbaar komen. In totaal gaat het om een bedrag van ruim 140 miljoen. Wij zijn verplicht om dit bedrag in te zetten binnen het sociale domein. Schuiven binnen de sectoren is wel toegestaan. In de primaire uitkomst van de BBB hebben wij de bijdragen die wij van het rijk en de gebruikers van WMO-voorzieningen ontvangen en de uitgaven die wij maken budgettair neutraal verwerkt. Een nadere toedeling treft u in het derde hoofdstuk van deze MPB aan. Dit onder de uitdrukkelijke kanttekening dat het hier om een voorlopige toedeling gaat. Het najaar benutten wij om tot een meer nauwkeurige toedeling te komen. Afwijkingen leggen wij vanzelfsprekend aan uw raad voor. Resumé BBB Bovenomschreven ontwikkelingen zorgen voor een primaire uitkomst van de BBB in de eerste jaarschijf (2015) van bijna 5 miljoen negatief oplopend tot een positieve uitkomst van 4 miljoen in het laatste jaar van deze MPB (2018). In uw vergadering van 17 juli jl. heeft uw raad besloten om een potentieel voordeel van structureel 3 miljoen op de huishoudelijke hulp te betrekken bij de integrale afweging in het kader van deze MPB. Om die reden hebben wij dit toegevoegd aan de primaire uitkomst van de BBB. In het eerste jaar is rekening gehouden met een nadeel van 2,5 miljoen als gevolg van het overgangsrecht, dat geldt voor de huishoudelijke hulp. De nadere toelichting treft u in het derde hoofdstuk aan. 13

2.2 Voorstellen onontkoombaar Naast de breed gewenste verlaging van de bezuiniging op Real X, de invoering van de burgerpeiling en de afschaffing van de leges op vermiste reisdocumenten lopen wij tegen de ontwikkeling van twee kostenposten aan die wat ons betreft onontkoombaar zijn. Allereerst de ontwikkeling van de omgevingsvergunningen. Er staan ons meerdere mogelijkheden ten dienste om de ontstane tekorten terug te dringen. Kostenreductie, tariefsverhogingen of een bijdrage uit de Algemene Dienst. Vooruitlopende op de, dit najaar geplande, discussie in de PMA, volstaan wij nu met de opname van een stelpost van 1,1 miljoen structureel in deze MPB. Met de vaststelling van het bestuursakkoord Door zijn twee opdrachten neergelegd bij de gemeentesecretaris. Allereerst is gevraagd om een evaluatie van de in 2012 afgeronde reorganisatie. Uit de evaluatie blijkt dat zich een aantal formatieve knelpunten voordoet. Deze worden binnen de huidige formatie opgelost, waardoor daarop opnieuw een wissel wordt getrokken. Er geldt één uitzondering. Die heeft de betrekking op het Werkplein Activerium. De eerder beschreven sterke stijging van het aantal bijstandsgerechtigden zorgt voor extra werkdruk met als reëel risico dat we niet in alle opzichten aan de wettelijke normen kunnen voldoen. Wij stellen u voor om een bedrag van 0,7 miljoen structureel vrij te maken om deze werkdruk het hoofd te kunnen bieden. Ook hebben wij het ambtelijk management gevraagd om ons de contouren van een toekomstbestendige organisatie te schetsen. En wel op een budgettair neutrale wijze. De contouren treft u ter kennisname aan in de paragraaf Bedrijfsvoering van deze MPB. Wij houden u op de hoogte van de verdere ontwikkelingen. 2.3 Niet haalbare bezuinigingen Onder 1 gaven wij aan dat er de afgelopen jaren structureel voor een bedrag van 50 miljoen is bezuinigd binnen de gemeentelijke begroting. Het gros van deze bezuinigingen wordt momenteel geëffectueerd. In de financiële bijlage behorende bij het bestuursakkoord Door wordt vastgesteld dat het op twee onderdelen niet lukt om de bezuinigingstaakstelling te halen. Het betreft de taakstellingen op het gemeentelijke vastgoed en op het parkeren. Over het beheer en de exploitatie van het gemeentelijk vastgoed is in de afgelopen jaren veel gezegd en geschreven. Wij hebben conform het Bestuursakkoord de taakstelling op het vastgoed met het gemiddelde van de daarin toegelichte bandbreedte van 600.000 verlaagd. Dat geldt eveneens voor de 400.000 in verband met maatschappelijke doeleinde van ons vastgoed. Over de taakstelling, de verduurzaming en over het omgaan met maatschappelijke doeleinden van ons vastgoed, zullen we u op korte termijn nader informeren. In de tweede helft van dit jaar zal hierover met uw raad nader worden gesproken. Over de taakstelling op parkeren hebben wij een notitie aan uw raad voorgelegd waarin de mogelijkheden zijn genoemd om een tekort van 800.000 in te lopen. Zoals in het Bestuursakkoord is aangegeven is daarmee een extra bezuinigingstaakstelling van structureel 250.000 uit de vorige MPB niet staande te houden. Ook dat hebben we in deze MPB als zodanig opgenomen. 2.4 Ambities Onze ambitie is om onze gemeente verder financieel op orde te brengen en tegelijkertijd te werken aan een toekomstbestendig Apeldoorn. Zie hier onze opgave voor de komende raadsperiode. Een toekomstbestendig Apeldoorn is een levendig Apeldoorn. Evenementen als het WK baanwielrennen, het Daviscuptennis en recent het Grand Slam Beachvolleybal dragen bij aan die levendigheid. Ook de komende jaren willen wij graag topsportevenementen naar Apeldoorn halen. Om dit voor elkaar te krijgen, stellen wij u voor om hiervoor een bedrag van 200.000 structureel beschikbaar te stellen. De ambities op het gebied van topsport en het gemeentelijk vastgoed vloeien voort uit het in mei 2014 door de coalitiepartijen gepresenteerde bestuursakkoord Door. 14

2.5 Verdere ontwikkelingen Naast de ambities uit het bestuursakkoord zijn er echter nog andere ontwikkelingen die zowel vanuit een inhoudelijk als financieel perspectief om uw aandacht vragen. Op de eerste plaats stellen wij u voor om de gemeentelijke bijdrage aan het dierenasiel structureel met 50.000 te verhogen. De toegenomen deels wettelijke taken op dit terrein zorgen voor een aanmerkelijke taakverzwaring van het asiel. Aanvullende steun is noodzakelijk om deze belangrijke voorziening overeind te houden. Artikel 228 van de Gemeentewet geeft de gemeenten de bevoegdheid tot het heffen van precariobelasting. Terzake het hebben van voorwerpen onder, op of boven voor de openbare dienst bestemde gemeentegrond, kan een precariobelasting worden geheven. Nader onderzoek leert ons dat het mogelijk is om precariobelasting van hoogspanningsleidingnetwerk te heffen. Wij ramen terzake een opbrengst van structureel 75.000. Daarnaast stellen wij uw raad voor om, in navolging tot onder meer de omliggende gemeenten, forensenbelasting in te voeren in Apeldoorn. En wel per 1 januari 2016. Dit is een belasting die gemeenten kunnen heffen van natuurlijke personen die meer dan 90 dagen in Apeldoorn verblijven zonder hier het hoofdverblijf. De opbrengst 2016 ramen wij op 750.000 en in de daarop volgende jaren op 850.000. Voor onze overwegingen die tot dit voorstel hebben geleid, verwijzen wij u naar hoofdstuk 3. 2.6 Totaalbeeld Hoewel wij op weg zijn ons te herstellen, voorziet deze MPB in 2015 nog in een tekort. In 2016 en verdere jaren is sprake van een overschot. Daarmee is de MPB structureel sluitend. De saldi van de MPB jaarschijven verrekenen wij met de Algemene Reserve. Deze bereikt daarmee per 31 december 2022 een stand van afgerond 22 miljoen. Daarmee zitten wij boven de norm van 15 miljoen. En daarmee is, zoals eerder aangegeven, onze begroting op termijn weer op orde. Vanzelfsprekend zullen wij in de komende periode geen mogelijkheid onbenut laten om dit moment naar voren te halen. 2.7 Gevolgen objectief verdeelmodel voor de zorg Met ingang van 2016 zullen de rijksbijdragen voor de WMO onder gemeenten worden verdeeld aan de hand van een objectief verdeelmodel. Dat model is momenteel in ontwikkeling. Van meet af aan was de verwachting dat onze gemeente bij de invoering van een objectief verdeelmodel een substantieel risico loopt. Het rijk heeft aangekondigd de gemeenten in de septembercirculaire over het Gemeentefonds over het verdeelmodel voor de WMO nader te informeren. We houden de ontwikkelingen nauwlettend in het oog en zullen u hierover nader informeren. 3. Modernisering van de begroting Uw raad heeft de aanbeveling van de raadswerkgroep tot modernisering van de begroting overgenomen. Daar zijn strikte kaders voor meegegeven (begroting beperken tot kerndocument, opnemen van topindicatoren op de begrotingsprogramma's en verwijzing naar relevante achterliggende beleidsdocumenten, inperken van aantal bladzijden) Voor de moderniseringsslag is een periode van twee jaar beschikbaar. Voor ligt het resultaat van de eerste slag. Die voldoet nog niet in alle opzichten aan de meegegeven kaders. Dat levert voor ons verbeterpunten op die we in de eerstvolgende begrotingscyclus ter hand zullen nemen. 15

4. Met elan samen door Onder 2.4 hebben wij, op een bescheiden wijze, u enkele voorstellen voor nieuw beleid gepresenteerd. Veel draait om geld, maar niet alles. Deze MPB draagt de titel Met elan samen door. Door dingen anders te doen, accenten te verleggen en vooral door er met elkaar vol voor te gaan, is het óók mogelijk om doelen te realiseren. In de afgelopen periode hebben wij de intenties als neergelegd in het bestuursakkoord Door nader geaccentueerd in het collegewerkprogramma Door(vertaald). Wij willen toe naar een Apeldoorn waarin iedereen de kans heeft om zijn talenten tot bloei te laten komen. Wij willen de kracht van Apeldoorn in al zijn facetten benutten. Wij willen de gemeente worden met de laagste werkloosheid van het land en een antwoord formuleren op de ontgroening en de vergrijzing waar wij mee te maken hebben. Wij zetten meer in op marketing. Wij hebben veel te bieden en dat mag men weten. Samen werken wij door aan een (financieel) gezond Apeldoorn. Wij willen een comfortabele gemeente zijn. Een gemeente waarin iedereen meedoet, graag thuis komt en zich veilig voelt. Een gemeente met een dienstbare gemeentelijke organisatie, een eigentijdse binnenstad en onverminderd veel groen. Wij willen een ondernemende en innoverende stad zijn. En wij geven zelf door middel van het verduurzamen van ons eigen vastgoed het goede voorbeeld. Ook willen wij in de komende vier jaar de vrijetijdseconomie versterken. Ondermeer door (topsport)evenementen naar Apeldoorn te halen. Als het gaat om onze openbare ruimte hebben wij het plan om de binnenstad te vergroenen, te verblauwen én te verrijken met tijdelijk groen. Op het gebied van afval gaan we voor hergebruik en voor het verder verminderen van het huishoudelijke restafval. In de jeugdzorg staat het kind centraal. Wij gaan meer dan thans inzetten op preventie en lichte zorg dan op dure zorg. Niet problematiseren, minder medicaliseren. Wij zetten in op een samenhangende aanpak van onderwijsbeleid, arbeidsmarkt en economische zaken. De Apeldoornse burgers zijn aan het werk of anderszins maatschappelijk actief. En daar helpen wij ze bij. De bijstand wordt op een sobere en rechtvaardige wijze uitgevoerd. Wij zorgen voor een vangnet om onder andere de ongewenste gevolgen van de decentralisaties binnen het sociale domein op te vangen. Op het terrein van de zorg komen vele taken onze richting op. Wij zetten in op preventie. Wij doen de komende vier jaar een optimaal beroep op de eigen verantwoordelijkheid, de eigen kracht en het eigen sociale netwerk van Apeldoorners. Er is keuzevrijheid voor cliënten. Op de beleidsterreinen cultuur, erfgoed, evenementen en sport streven wij naar voldoende en vooral optimaal benutte voorzieningen en naar het behoud van het cultureel erfgoed. Wij willen een aanbod dat aansluit bij de actuele en toekomstige wensen van bedrijven, bezoekers en bewoners. Samenwerking is voor ons het sleutelwoord binnen de economische portefeuille. Samenwerking met de bestaande bedrijven met de bestaande en nieuwe bedrijven en met de Apeldoornse attracties en toeristische sector. Openheid en transparantie spelen een grote rol binnen ons grondbeleid. Zoals eerder al aangegeven stellen wij de komende jaren orde op zaken in onze eigen vastgoedportefeuille. Dit zowel vanuit een financieel-economisch als vanuit een maatschappelijk belang. Wij verdubbelen onze energie op de binnenstad. Wij gaan door met de buitenstad. 16

Als college van B. en W. onderhouden wij, meer dan in het verleden, contact met onze inwoners in de stad en de dorpen, ondernemers en instellingen. Zowel via persoonlijk contact als via de sociale media. Gevoed door de ervaringen van het recente Toekomstfestival geven wij ruimte voor experimenten met alle mogelijke werkvormen: doetanks, stadslab burgerkracht, facebookgroepen etc. Maar bovenal willen wij door! Door op de weg richting financieel herstel. Door naar een toekomstbestendig Apeldoorn. Wij willen, wij gaan met elan samen door! College van B. en W. 17

2 Meerjarenprogrammabegroting 2015-2018 19

2.1 Samenvattend overzicht 2015-2018 21

2.1 Samenvattend overzicht 1. Samenvattend overzicht resterende ombuigingen Zomernota 2012, MPB 2013-2016 en MPB 2014-2017. In onderstaand overzicht zijn de resterende ombuigingen uit de Zomernota 2012, de MPB 2013-2016 en MPB 2014-2017 opgenomen. Hierbij geldt dat de budgetten overeenkomstig dit overzicht verlaagd zijn in de Begroting Bestaand Beleid 2015-2018. Een- Port. Prod Omschrijving heid houder 2015 2016 2017 2018 1. Bestuur, (wijk)organisatie, burgerzaken en financiën Lopende bezuinigingen MPB 2013-2016 DR JB 002 Bureau gemeentesecretaris, B&W 50 50 50 50 Lopende bezuinigingen MPB 2014-2017 POW JK 001 Subsidies/budgetten wijkbeheer 50 50 50 POW DC 002 Baliefunctie Portaal 43 43 43 S&R JK 002 Bestuursondersteuning college 50 50 50 50 POW JK 003 Digitalisering burgerlijke stand 8 8 8 8 SSC JK 930 Bedrijfsvoering en dienstverlening belastingen 150 300 300 F&C DC 960 Vermindering formatie eenheid Financiën en Control 200 200 F&C DC 960 Verlagen mat. kostenindex vanaf 2016 tot 0,75% 438 875 875 IV DC 960 Besparingen software 130 130 130 130 IV DC 960 Advieskosten software 10 20 30 30 IV DC 960 Verlaging innovatiekrediet 20 40 50 50 IV DC 960 Verschuiving van uitvoering naar regievoer. ICT-taken 60 60 60 IV DC 960 Digitaliseren van documentenverwerking -125 50 190 190 SSC DC 960 Korting vergoeding archiefbeheer 25 50 75 75 SSC DC 960 Catering/bedrijfsrestaurant 100 100 100 100 SSC DC 960 Herinrichting bode/receptie/beveiliging 75 75 75 2. Veiligheid Lopende bezuinigingen Zomernota 2012 V&R JB 140 Openbare orde en veiligheid: veiligheid 34 67 67 67 V&R JB 140 Openbare orde veiligheid: toezicht openbare ruimte 25 50 50 50 Lopende bezuinigingen MPB 2014-2017 V&R JB 120 Brandweer/VNOG 220 220 3. Openbare ruimte Lopende bezuinigingen MPB 2013-2016 RL OP 560 Accres; kinderboerderijen 100 100 100 100 RL OP 560 Accres; subsidie NME 133 133 133 133 Lopende bezuinigingen Zomernota 2012 B&O OP/DC 560 Groen 70 150 150 150 Lopende bezuinigingen MPB 2014-2017 B&O OP/DC 560 Beeldkwaliteitsniveau groen van A naar B 50 50 50 50 5. Jeugd en onderwijs Lopende bezuinigingen MPB 2013-2016 Lopende bezuinigingen Zomernota 2012 JZW JK 480 leerlingenvervoer(verhogen km-grens naar 5 km) 168 168 168 168 JZW JK 480 onderwijshuisvesting 29 57 57 57 Lopende bezuinigingen MPB 2014-2017 JZW JK 480 Onderwijshuisvesting 0 1.010 1.510 1.510 JZW JK 480 Leerlingenvervoer(verhoging km-grens naar 6 km)) 77 230 230 JZW PB 630 Preventieve jeugddomein 100 167 167 167 23

Een- Port. Prod Omschrijving heid houder 2015 2016 2017 2018 6. Werk, inkomen en arbeidsmarkt Lopende bezuinigingen MPB 2013-2016 WA JK 614 Minimabeleid 125 250 250 250 Lopende bezuinigingen MPB 2014-2017 WA JK 614 Minimabeleid pm pm pm pm 7. Zorg en welzijn Lopende bezuinigingen MPB 2013-2016 JZW PB 630 Buurtcentra (sluiting) en wijkvoorzieningenscan 305 305 305 305 JZW PB 630 Bezuiniging Accres, krimp accommodaties 117 117 117 117 JZW PB 620 Bezuiniging Accres, stelpost onderhoud Accres 17 17 17 17 Lopende bezuinigingen Zomernota 2012 JZW PB 622 WMO voorzieningen 200 300 300 300 JZW PB 620 Professionele ondersteuning welzijn 75 192 192 192 JZW PB 630 vrijwilligers en verenigingen 201 201 201 201 Lopende bezuinigingen MPB 2014-2017 JZW PB 620 Compensatiemiddelen AWBZ 30 50 70 70 JZW PB 620 Meldpunt discriminatie 15 29 29 29 JZW PB 620 Regionale vrouwenopvang 100 150 215 215 JZW PB 620 Maatschappelijke stage 117 117 117 117 JZW PB 652 Scootmobielen 30 50 80 80 JZW PB 714 GGD Noord en Oost Gelderland 23 23 23 8. Sport en cultuur Lopende bezuinigingen MPB 2013-2016 JZW NS 530 Zwembaden (sluiting) 340 340 340 340 JZW NS 530 Accres, taakstelling sport- en gymaccommodaties 83 83 83 83 JZW NS 530 Accres, subsidie sportstimulering 50 50 50 50 JZW DC 540 Grote 4 budgetgesubsidieerde instellingen - CODA 300 300 300 300 Lopende bezuinigingen Zomernota 2012 JZW NS 530 Verhogen toegangskaartje zwembaden 25 50 50 50 RL DC 541 Oudheid 0 130 130 130 9. Ruimtelijke ontwikkeling, economie en wonen Lopende bezuinigingen Zomernota 2012 RL NS 822 Volkshuisvesting RO 0 50 50 50 Lopende bezuinigingen MPB 2014-2017 V&G NS 810 Verlaging budget inhuur juristen 20 20 20 20 V&G OP 810 Debiteurenadministratie 30 30 30 24

2. Samenvattend overzicht lopende tegenvallers en ontwikkelingen vorige MPB 2014-2017 Onderstaande budgetten zijn in de Begroting Bestaand Beleid 2015-2018 verwerkt. Een- Port. Prod Omschrijving heid houder 2015 2016 2017 2017 1. Bestuur, (wijk)organisatie, burgerzaken en financiën S&R JK 002 Verbreding en intensivering lobby -200-100 POW DC 003 Vervanging GBA door Burgerzakensysteem -114-110 -110-110 PC&B JK 960 Mobiliteitsbevorderende maatregelen -pm -pm 5. Jeugd en onderwijs JZW/WA JK div Doorschuiven bezuiniging uitvoering decentralisaties -105 6. Werk, inkomen en arbeidsmarkt WA JK 610 Aanzuivering nadeel bijstandsuitgaven -1.000-1.000-1.000-1.000 7. Zorg en welzijn JZW PB 622 Huishoudelijke verzorging en eigen bijdragen -1.000-1.000-1.000-1.000 9. Ruimtelijke ontwikkeling, economie en wonen RL NS 823 Aanvulling reserve bouwleges -pm -pm -pm -pm Totaal -2.419-2.210-2.110-2.110 25

3. Samenvattend overzicht van tegenvallers en nieuwe ontwikkelingen Onderstaande budgetten zijn in de huidige MPB 2015-2018 opgenomen. Een- Port. Prod Omschrijving heid houder 2015 2016 2017 2018 1. Bestuur, (wijk)organisatie, burgerzaken en financiën POW DC 002 Burgerpeiling -30-30 POW DC 002 Ondersteuning informatiebeveiliging -75 POW JB 002 Budget VNG-congres 2015-150 POW DC 004 Afschaffing vermissingsleges reisdocumenten -32-32 -32-32 V&G OP 922 Verlaging taakstelling vastgoed -600-600 -600-600 V&G OP 922 Verduurzaming eigen vastgoed +pm +pm +pm +pm V&G OP 922 Maatschappelijke doeleinden vastgoed -400-400 -400-400 F&C DC 922 Opvangbuffer MPB 2015-2018 -500-3.500-4.000-4.000 - dekking voordeel budget huishoudelijke hulp 500 3.000 3.000 3.000 SSC DC 935 Invoering forensenbelasting 750 850 850 SSC DC 939 Precariobelasting Tennet 200 75 75 75 3. Openbare ruimte B&O DC 210 Onkruidbestrijding op verhardingen -pm -pm -pm RL JK 215 Verlaging taakstelling parkeren -250-250 -250-250 RL OP 560 Verhoging bijdrage dierenasiel -50-50 -50-50 5. Jeugd en onderwijs JZW PB 670 Verlaging bezuiniging Subsidie Real-X -72-68 -63-57 6. Werk, inkomen en arbeidsmarkt WA JK 610 Capaciteitsuitbreiding Activerium(WA) -700-700 -700-700 - dekking uit budget sociaal vangnet 200 200 200 200 7. Zorg en welzijn JZW PB 670 Mantelzorgcompliment 0 0 0 0 8. Cultuur, erfgoed, evenementen en sport JZW NS 530 Topsportevenementen -200-200 -200-200 - dekking aanjaagbudget 100 100 100 9. Ruimtelijke ontwikkeling, economie en wonen RL NS 823 Ontwikkeling omgevingsvergunning -1.000-1.100-1.100-1.100 +/- pm +/- pm +/- pm RL NS 823 Onttrekking reserve bouwleges 1.000 Totaal -2.059-2.775-3.200-3.264 Onderstaande bedragen betreffen uitgavenstelposten en inverdientaakstellingen. Deze zijn opgenomen omdat aan het gemeentefonds 'geoormerkte' gelden zijn toegevoegd of doelgerichte kortingen zijn toegepast. 1. Bestuur, (wijk)organisatie, burgerzaken IV DC 002 Inverdientaakstelling E-overheid 44 44 44 44 POW JB 003 Organisatie waterschapsverkiezingen -223 F&C DC 921 Mutatie Algemene Uitkering -109-157 3 127 5. Jeugd en onderwijs JZW JK 421/433 Inverdientaakstelling overheveling buitenonderhoud Voortgezet en Speciaal onderwijs 1.598 1.598 1.598 1.598 6. Werk, inkomen en arbeidsmarkt WA JK 623 Uitvoeringskosten Participatiewet (toename door beperking Wajong) -21-67 -111-154 WA JK 623 Individuele studietoeslag Participatiewet -43-124 -195-231 7. Zorg en welzijn JZW PB 663 Vrouwenopvang (bestaand) -43-43 -43-43 JZW PB 663 Vrouwenopvang (overheveling AWBZ-taak) -16-16 -16-16 JZW PB 663 Inverdientaakstelling maatschappelijke opvang/ regionaal Kompas 547 488 430 370 JZW PB 663 Overheveling AWBZ-taak 3D's (begeleiding en persoonlijke verzorging) -1.808-1.808-1.808-1.808 8. Cultuur, erfgoed, evenementen en sport RL DC 541 Inverdientaakstelling E-boeken (korting bibliotheekwerk) 74 85 98 113 Totaal 0 0 0 0 26

2.2 Begrotingsprogramma's 27

Programma 1 Met elan samen DOOR: Bestuur, (wijk)organisatie, burgerzaken en financiën Beleidsproducten: 001 Bestuursorganen 002 Bestuursondersteuning B&W 003/004 Burgerzaken 005 Bestuurlijke samenwerking 006 Bestuursondersteuning raad en rekenkamerfunctie 330 Dividend nutsbedrijven 511 Vormings- en ontwikkelingswerk 530 Dividend sport 721 Dividend afvalverwijdering 724 Begraafplaatsen 913/914 Geldleningen en beleggingen 921 Algemene uitkering gemeentefonds 922 Algemene baten en lasten 923 Uitkering deelfonds sociaal domein 930/941 Gemeentelijke belastingen 960 Saldi kostenplaatsen 29

1. Met elan samen DOOR: Bestuur, (wijk)organisatie, burgerzaken en financiën Portefeuillehouder(s): Allen Ambitie van het programma Dit hoofdstuk geeft op hoofdlijnen vertaling aan het bestuursakkoord "Door!". Wat we concreet gaan doen om de in dit hoofdstuk benoemde prestaties te realiseren, vindt u in alle volgende hoofdstukken en paragrafen van deze begroting. We nodigen u uit met elan samen Door te werken aan een (financieel) gezond Apeldoorn. We willen een comfortabele gemeente zijn, waarin iedereen mee doet, graag thuis komt, zich veilig voelt en deugdelijke dienstverlening krijgt. Met een eigentijdse binnenstad en veel groen. Een gemeente waarin wederzijdse zorg normaal is en met een rechtvaardig sociaal vangnet, in het bijzonder voor onze kinderen. We willen een ondernemende stad zijn met innovatie in economie, arbeidsmarkt, onderwijs en duurzaamheid. Via verduurzaming van gemeentelijk vastgoed geven we zelf het goede voorbeeld. Onze ambitie is ook een betere vrije tijdseconomie met top(sport)evenementen, sport beoefening en een sprankelend cultureel- en toeristisch aanbod. Onze regels mogen deze ambities niet belemmeren. Via samenwerking en lobby willen we bereiken dat Apeldoorn een geziene partner is op vele schaalnivo's. Onze ambitie voor de organisatie is dat deze uitnodigend, betrokken en slagvaardig is, zeker in relatie tot de sociale en fysieke transities. Speerpunten van beleid Iedereen, jong en oud, doet mee in de samenleving en redt zich met zoveel mogelijk keuzevrijheid: via ontmoeting en gesprek, nieuwe vormen van samenwerking en participatie, weten we als gemeente wat er gaande is en inspireren we; we verbreden het takenpakket in de wijk; Realiseren van de strategische doelen door aan te sluiten bij de kracht van onze ondernemers, onderwijsinstellingen en inwoners; Financieel herstel: herstelplan, kostenbewustzijn, regionalisering en externe geldbronnen. Risico's Door het werken als een andere overheid kan rechtsongelijkheid ontstaan en onze eigen regels kunnen belemmerend werken op initiatieven van inwoners en ondernemers. Er kan onvoldoende draagkracht in de samenleving zijn om de ambities te realiseren. Uitgaven Inkomsten 31

Doelenboom Wat willen Wat gaan we doen Wat is het effect we bereiken Strategisch doel Operationeel doel Prestaties 2015-2018 Effectindicatoren In gesprek met de raad en ontmoetingen met het college In Apeldoorn voelt iedereen zich uitgenodigd om mee te doen Deugdelijke service in onze dienstverlening We werken aan de Betrokkenheid, Uitnodigendheid en Slagvaardigheid van de organisatie Inwoners en ondernemers voelen zich vertegenwoordigd door de raad (burger- en ondernemerspeiling) We werken wijkgericht op alle gemeentelijke werkvelden vanuit de grondgedachte van de overheidsparticipatie: aansluiten bij burger/ondernemerskracht We voeren het financieel herstelplan uit Inwoners en ondernemers voelen zich betrokken bij hun buurt/wijk (burger- en ondernemerspeiling) Iedereen voelt zich uitgenodigd om met elan samen DOOR te werken aan de toekomst van Apeldoorn Apeldoorn is financieel gezond We werken aan het kostenbewustzijn van de organisatie en halen synergievoordelen uit schaalvergroting We boren externe geldbronnen aan onder andere door de lobby te intensiveren Buurtparticipatiegraad is groot: we zitten in de top 10 van Nederlandse gemeenten We voeren ons programma voor de binnenstad uit De strategische doelen zijn via samenwerking gerealiseerd We werken aan een comfortabele woonstad via de uitvoering van het integraal veiligheidsplan, het programma voor de openbare ruimte, het implementern van een nieuw sociaal vangnet en het uitvoeren van de woonagenda We werken aan de innovatie in onze economie en in duurzaamheid door de uitvoering van het programma de ondernemende stad We werken aan ons toeristisch toplandschap door de uitvoering van het programma Welkom in Apeldoorn Apeldoorn is duurzamer geworden (duurzaamheidsladder) Het leven en ondernemen in Apeldoorn krijgt een ruime voldoende (burger- en ondernemerspeiling) 32

Wat gaan we doen? 001 Bestuursorganen Doelstelling Inwoners en ondernemers voelen zich betrokken en hun participatiegraad en vermogen tot samenredzaamheid is hoog. Prestaties B&W onderhouden structureel en uitnodigend contact met inwoners, ondernemers & instellingen. Zowel via persoonlijk contact als sociale media; B&W hebben een netwerk rond hun vakportefeuilles en gebiedsverantwoordelijkheid voor een stadsdeel; In de samenwerking geven we ruimte voor experimenteren met alle mogelijke werkvormen: doetanks, stadslab burgerkracht, facebookgroepen; We zoeken naar nieuwe vormen van wijkgericht werken en doedemocratie; Er komt een foto van de wijk; Sociale infrastructuur en de mogelijkheden tot ontmoeten in de stadsdelen bouwen we uit, onder andere via uitvoering van de stadscontracten met de provincie Gelderland; We stellen toekomstagenda s op en stadsdeelplannen. Daarnaast introduceren we nieuwe planvormen zoals een wijk/dorpsvitaliteitsplan. De stadsdeelaanpak zal zich verder ontwikkelen; We voeren de aanbevelingen uit het onderzoeksrapport Betrokken Dorpen uit; Mochten er geschillen ontstaan dan lossen we deze in persoonlijk contact op en anders op basis van een advies van de Onafhankelijke Bezwarencommissie; We werken aan de strategische doelen: comfortabele gezinsstad, innovatie in economie & duurzaamheid en het creëren van een toeristisch toplandschap. Dit zodanig dat de binnenstad levendiger en groener wordt, Apeldoorn een stad is waarin je graag thuis komt, we meer arbeidsplaatsen en kenniswerkers krijgen, de toeristische bestedingen toenemen en we meer top(sport)evenementen krijgen; Innovatie in duurzaamheid, onder andere vorm gegeven via de Clean Tech inzet in de Stedendriehoek, moet leiden tot energie neutraliteit. Onze rol is faciliterend, zelf het goede voorbeeld geven en zorgen dat er geen belemmerende regels zijn; We werken nauw samen met bedrijfsleven en onderwijs op innovatie en zetten in op Apeldoorn als Stagestad; We werken aan stadspromotie; In het kader van het stimuleren van toeristische bestedingen sturen we op een betere koppeling van evenementen aan de strategische doelen met een transparante inzet van onze organisatie en middelen en korte beslissingstermijnen. We bieden de mogelijkheid om evenementen die van groot belang zijn voor de stad ook na een termijn van drie jaar subsidie te geven. Percent age inwoners en o ndernemers d at zich vertegenwoordigd voelt door de gemeenteraad Percent age inwoners en o ndernemers d at zich b et ro kken vo elt b ij hun b uurt 100% 80% 60% 100% 80% 60% 40% 8 0 % 8 0 % 8 0 % 8 0 % 40% 8 0 % 8 0 % 8 0 % 8 0 % 20% 20% 0% 2015 2016 2017 2018 0% 2015 2016 2017 2018 33

Posit ie o p d e N ed erland se rang lijst van buurtpart icipat ie Posit ie op de N ederlandse ranglijst van duurzaamheid 20 20 15 15 10 10 5 10 10 10 10 5 10 10 10 10 0 2015 2016 2017 2018 0 2015 2016 2017 2018 Percent ag e inwo ners en ond ernemers d at een rap p o rt cijf er 7 o f hog er g eef t vo o r leven en ondernemen in Apeldoorn 100% 80% 60% 40% 8 0 % 8 0 % 8 0 % 8 0 % 20% 0% 2015 2016 2017 2018 002 Bestuursondersteuning B&W Doelstelling Adequate ondersteuning van het college van B&W Prestaties Via de ondersteuning van het college op het vlak van koers bepaling, communicatie, relatie management, lobby, bestuurlijke samenwerking, financiële en juridische advisering wordt bijgedragen aan de drie hoofddoelstellingen van het collegeakkoord: De organisatie investeert continue in de eigen kwaliteit, flexibiliteit en toekomstbestendigheid om de ondersteuning van het college efficiënt en doelgericht te laten zijn. De besluiten van de gemeente zijn juridisch houdbaar. Een systeem van juridische kwaliteitszorg zorgt voor het beperken van de juridische risico s. Er wordt gezorgd voor de juiste indicatoren om de doelstellingen uit het collegeakkoord te kunnen monitoren; onder andere via een burger/ondernemerspeiling. Nieuwe ontwikkelingen: Burgerpeiling Hiertoe heeft uw raad bij de behandeling van de MPB 2014-2017 besloten. De burgerpeiling start voor het eerst in 2015. Ondersteuning informatiebeveiliging De Nederlandse gemeenten hebben met elkaar de afspraak gemaakt om in de komende jaren extra in te zetten op dit thema. Hiertoe is een nieuwe methode ontwikkeld. Conform het Bestuursakkoord hebben we hiervoor een eenmalig bedrag van 75.000 opgenomen. Budget congres Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) Het jaarlijkse congres van de VNG zal in 2015 in onze gemeente worden gehouden. Hiervoor hebben we een eenmalig uitvoeringsbudget van 150.000 opgenomen. 34

BROA 29.5 Leefbaarheidsonderzoek Dit project omvat een grootschalig bevolkingsonderzoek over leefbaarheid in buurt en gemeente, sociale samenhang, maatschappelijke participatie. De uitwerking van het amendement Bestemmings Reserve Ook Amenderen? heeft tot gevolg dat dit project in 2015 PM is geraamd. Inmiddels heeft uw raad geld beschikbaar gesteld voor de burgerpeiling dat in de plaats komt van het leefbaarheidsonderzoek. 003/004 Burgerzaken Doelstelling De persoonsgegevens van alle inwoners van Apeldoorn zijn juist en actueel. Deugdelijke en respectvolle dienstverlening waarin zoveel mogelijk in het eerste klantcontact wordt afgedaan; zie uitwerking in de paragraaf dienstverlening. Prestaties Verstrekken overheidsdocumenten; Basisregistratie Personen en bijdragen aan de omvorming hiervan naar een landelijke administratie; Voldoen aan vastgestelde BRP-norm; Voldoen aan ISO 9001-2008 norm; Voldoen aan beveiligingseisen; Verzorgen van verkiezingen. Nieuwe ontwikkelingen: Afschaffing vermissing leges reisdocumenten Met de inwerkingtreding van de nieuwe paspoortwet (per 9 maart 2014) mogen geen leges in verband met vermissing in rekening worden gebracht. Dit heeft een nadelig effect van 32.000 op jaarbasis. 005 Bestuurlijke samenwerking Doelstelling Apeldoorn functioneert als een geziene samenwerkingspartner zowel in relatie tot de strategische doelen, de arbeidsmarkt, de dienstverlening als in de bedrijfsvoering Prestaties Samenwerking binnen de stedendriehoek (strategische Board, leefomgeving, mobiliteit), het stedenvierkant (arbeidsmarkt, diverse bedrijfsvoeringstaken), de Noord- Veluwe (jeugdzorg, AWBZ), de grote steden van Gelderland/de provincie (Gelrestad), met Zwolle, de 32 grootste steden van Nederland, de VNG, specifieke Rijkswerkverbanden en in relatie tot de Europese agenda; Ieder raadslid, collegelid of ambtenaar van de gemeente Apeldoorn treedt binnen deze samenwerkingsverbanden op als ambassadeur; Door de lobby te intensiveren genereren we met en voor onze samenwerkingspartners extra invloed en financiële middelen; Ondernemers en (onderwijs)instellingen worden uitgenodigd als samenwerkingspartner; Er wordt aandacht gegeven aan de democratische legitimatie door regionale beleidsafspraken als sturings en controle instrument van de raad; Veel van onze doelstellingen realiseren we in samenwerking met verbonden partijen. Voor de sturing hierop werken we aan uniformering en verzakelijking van de kaderstelling. 35

006 Bestuursondersteuning raad en rekenkamerfunctie Doelstelling Ondersteuning van de raad zodanig dat deze zijn kaderstellende en controlerende functie kan uitoefenen. Prestaties de Rekenkamercommissie voert onderzoeken uit inzake doelmatigheid en doeltreffendheid, waarvan de onderzoeksbevindingen input vormen voor de controlerende functie van de raad. Deze bevindingen bieden ook handvatten voor de kaderstellende functie van de raad; de raadsgriffie adviseert de raad over de werkprocessen en procedures, organiseert deze processen en verzorgt de logistieke ondersteuning. Daarnaast advisering inzake vraagstukken met een meer inhoudelijk karakter; de raadsgriffie ondersteunt de raad op communicatief vlak door middel internet-tv en door advisering over vormen van communicatie. 330 Dividend nutsbedrijven Doelstelling Als aandeelhouder van Alliander en Vitens ontvangt de gemeente Apeldoorn jaarlijks dividend. 511 Vormings- en ontwikkelingswerk Doelstelling Subsidiëring van stichting Mondial en stichting Bevrijding 1945. 530 Dividend sport Doelstelling Door middel van de rol van eigenaar invloed uitoefenen op het overheidsbedrijf Accres Apeldoorn BV. Prestaties Zorg dragen voor de continuïteit van de vennootschap; Realiseren van een jaarlijks dividend van 260.000. 721 Dividend afvalverwijdering Doelstelling Als aandeelhouder van Circulus BV ontvangt de gemeente Apeldoorn jaarlijks dividend. 724 Begraafplaatsen Doelstelling Hier worden de kosten van begraven of crematie verantwoord van overledenen waarvan geen nabestaanden bekend zijn. De gemeente is verantwoordelijk voor deze taak op grond van de Wet op de lijkbezorging. 36

913/914 Geldleningen en beleggingen Doelstelling Er voor zorg dragen dat de rente over de uitgezette gelden tijdig wordt ontvangen. Zo zorgvuldig mogelijk inschatten van de rentelasten in de begroting. 921 Algemene uitkering gemeentefonds Doelstelling Een meerjarenberekening van de algemene uitkering gebaseerd op een juiste interpretatie van de circulaires gemeentefonds aangevuld met een inschatting van factoren die relevant zijn voor Apeldoorn. Prestaties Actief samenwerken met andere (100.000+) gemeenten, Rijk, G32 en VNG; In de jaarrekening een afwijking van maximaal 1% van de geraamde algemene uitkering. 923 Uitkering deelfonds sociaal domein Doelstelling Een meerjarenberekening van de uitkering deelfonds sociaal domein gebaseerd op een juiste interpretatie van de circulaires gemeentefonds aangevuld met een inschatting van factoren die relevant zijn voor Apeldoorn. Prestaties Actief samenwerken met andere (100.000+) gemeenten, Rijk, G32 en VNG; In de jaarrekening een afwijking van maximaal 1% van de geraamde uitkering deelfonds sociaal domein. 930/941 Gemeentelijke belastingen Doelstelling Naast de uitkeringen van de rijksoverheid vormen de gemeentelijke belastingen een belangrijke bron van inkomsten. De belastingen die onder dit beleidsproduct vallen zijn de OZB, de toeristenbelasting, de hondenbelasting en de precariobelasting. De inkomsten uit deze belastingen vallen in de algemene middelen van de gemeente. Dat betekent dat de gemeenteraad bepaalt waarvoor de opbrengsten van deze belastingen worden ingezet. De algemene belastingen hebben een belangrijke budgettaire functie voor de gemeente Apeldoorn. Prestaties De gemeente is wettelijk verplicht om aan elke onroerende zaak binnen haar grondgebied een waarde toe te kennen, de zogeheten WOZ-waarde. De gemeente geeft de WOZ-waarde door aan het waterschap en de rijksbelastingdienst die de WOZ-waarde gebruiken voor hun eigen belastingheffing. Bij de gemeentelijke belastingen is de WOZ-waarde belangrijk bij het bepalen van de hoogte van de OZB en de rioolheffing (zie beleidsproduct 722). 37

Nieuwe ontwikkelingen Precario Tennet Voor een nadere toelichting verwijzen wij u naar de paragraaf lokale heffingen bij deze MPB. Invoering forensenbelasting (progr.1) functie 935 Onze overwegingen die ten grondslag liggen aan ons voorstel tot invoering van de forensenbelasting, hebben wij toegelicht in paragraaf 6 van hoofdstuk 3, Financiële beschouwingen. Ook in de paragraaf Lokale heffingen komen we hier op terug. Kortheidshalve verwijzen wij u daar naar. 922 Algemene baten en lasten Doelstelling Ramen van een op basis van de Gemeentewet verplicht budget voor onvoorziene en bestuurlijk onontkoombare uitgaven ( 1,13 per inwoner). Ramen van stelposten voor lasten en baten die (nog) niet aan een specifiek beleidsproduct toegerekend kunnen worden. Nieuwe ontwikkelingen Verlaging taakstelling, verduurzaming en maatschappelijke doeleinden vastgoed. Wij zijn voornemens om de opgaven op het gebied van de verlaging van de vastgoedtaakstelling, de verduurzaming van ons eigen vastgoed en de wijze van omgaan met maatschappelijke doeleinden van ons vastgoed toe te lichten in een separate raadsbrief. Deze brief zal op korte termijn naar u worden verzonden. Conform het Bestuursakkoord zijn we in de MPB vooralsnog uitgegaan van de verlaging van de taakstelling voor vastgoed van 600.000 en voor maatschappelijke doeleinden van 400.000 (voor beiden het gemiddelde van de bandbreedtes). In de tweede helft van dit jaar zal met uw raad inhoudelijk worden gesproken over de wijze waarop kan worden omgegaan met het maatschappelijke vastgoed en oneigenlijke woningbezit. Op basis van deze bespreking en op grond van de ervaringen rondom het afstoten kan vervolgens een gefundeerde prognose worden gegeven van de bandbreedtes. Hetzelfde geldt voor de ambities op het gebied van duurzaamheid, die in het Bestuursakkoord budgettair neutraal zijn verwerkt. De financiële gevolgen van deze 'kaderwijzigingen' zullen - naar analogie van de werkwijze rondom het Meerjarenperspectief grondexploitaties (MPG) - worden vastgelegd in het Meerjarenperspectief vastgoed (MPV), dat begin 2015 gereed komt. Nieuwe opvangbuffer In het Bestuursakkoord is voorzien in een opvangbuffer voor toekomstige ontwikkelingen en mogelijke tegenvallers van 0,5 mln in 2015, oplopend tot 1 mln in 2016 en 1,5 mln in 2017 en verdere jaren. Uw raad heeft op 17 juli jl. het amendement Goed sociaal beleid én goed financieel beleid aangenomen, waarin is bepaald dat het potentieel voordeel op de huishoudelijke hulp van structureel 3 mln bij de integrale afweging in het kader van de MPB moet worden betrokken. Wij hebben dit voordeel aan de opvangbuffer toegevoegd. In 2015 is de toevoeging aan de opvangbuffer lager als gevolg van het overgangsrecht van de cliënten van huishoudelijke hulp. De daarmee gemoeide kosten ramen we op 2,5 mln. Voorts hebben wij de capaciteitsuitbreiding van het Werkplein Activerium met structureel 0,5 mln ten laste van de opvangbuffer gebracht. Deze beide ontwikkelingen hebben we nader toegelicht in Hoofdstuk3 Financiële Beschouwingen. Per saldo bedraagt de opvangbuffer daardoor 0,5 mln in 2015, oplopend tot 3,5 mln in 2016 en 4 mln in 2017 en verdere jaren. BROA 30.5 Investeringen 2014-2017 In de vorige MPB 2014-2017 heeft uw raad besloten 4 jaar lang 300.000 te investeren in aantrekkelijkheid van de stad. Er zijn 6 thema's waarop die sturing in om Apeldoorn extra aandacht vraagt: (1) slimme concepten voor de binnenstad; (2) meer groen in de stad, (3) het uitlokken van extra bestedingen door een aantrekkelijker en zichtbaarder aanbod van cultuur, 38

horeca en top(sport)evenementen; (4) het aanbieden van een toeristisch toplandschap waarbinnen de stad Apeldoorn meer profijt haalt uit de Veluwe en de toeristische attracties; (5) meer innovatie in de topsectoren van onze economie; (6) een groter hoog opgeleid arbeidspotentieel in en om de stad. Aan deze thema s wordt invulling gegeven. 960 Saldi kostenplaatsen Doelstelling Dit is een administratief product. 39

Plannen en Kadernotities Bestuursakkoord "Door!" 2014-2018; Stadsdeelaanpak 2006 en evaluatie stadsdeelaanpak 2011; Samen verder werken aan Apeldoorn, april 2014; Strategisch kader; Zien en gezien worden; strategische visie op de Apeldoornse lobby; maart 2014; Structuurvisie Apeldoorn geeft ruimte, 2013; Strategische inzet samenwerkingsverbanden, mei 2014; Visie op de Organisatie; We zijn er als organisatie voor publiek, ondernemers en collega s; oktober 2012; Jaarverslag Onafhankelijke Bezwarencommissie 2013; Werkplan JKZ 2014; Nota Besturen op afstand. Met elan samen DOOR: Bestuur, (wijk)organisatie, burgerzaken en financiën Beleidsproduct Rekening Begroting Meerjarenbegroting Saldo 2013 Saldo 2014 001 Bestuursorganen -6.398-6.665 6.743 0-6.743-6.375-5.878-5.865 002 Bestuursondersteuning B&W -11.892-12.451 17.552 4.608-12.945-12.340-12.215-11.804 003/004 Burgerzaken -1.708-2.419 5.091 2.815-2.275-2.087-2.167-2.098 005 Bestuurlijke samenwerking -256-434 444 0-444 -456-469 -482 006 Bestuursondersteuning raad en -1.717-2.730 2.641 0-2.641-2.658-2.679-2.696 330 rekenkamerfunctie Dividend nutsbedrijven 1.683 1.679 19 1.706 1.688 1.661 1.661 1.661 511 Vormings- en ontwikkelingswerk -52-48 49 0-49 -50-51 -52 530 Dividend sport 260 260 0 260 260 260 260 260 721 Dividend afvalverwijdering 1.125 290 0 500 500 500 500 500 724 Begraafplaatsen -35-18 19 0-19 -19-19 -19 913,914 Geldleningen en beleggingen 8.953 8.779 2.777 14.899 12.122 10.872 10.722 10.872 921 Algemene uitkering gemeentefonds 161.905 162.152 0 151.216 151.216 152.967 153.811 153.871 923 Uitkering deelfonds sociaal domein 0 0 0 137.257 137.257 135.112 132.967 132.967 930 t/m 941 Gemeentelijke belastingen 41.043 43.350 2.505 47.949 45.444 48.104 50.351 52.453 922 Algemene baten en lasten 2.094 9.751 3.145 12.447 9.303 8.835 2.164 2.634 960 Saldi kostenplaatsen 5.445-208 0 115 115 120 126 135 Saldo van baten en lasten voor bestemming 200.450 201.288 40.985 373.772 332.789 334.446 329.084 332.337 Rentetoerekening div reserves -940-1.331 Reserve BROA -3.367-6.506 4.243 1.400-2.843-3.209 430-500 Huisvesting 56 259 112 98-15 -16 17 12 Riolering 7 5 5 5 5 5 6 Reserve herstel onderhoud wegen -1.000 1.500-1.500-2.000-250 -250 Huisvuilrechten 11 9 9 9 9 9 9 Reserve aandelenkapitaal Teuge 45 45 45 45 45 45 45 Lasten 2015 Baten 2015 Saldo 2015 Saldo 2016 Bcf Reserve 673 600 375 375 210 Algemene reserve 6.601 4.104 6.495 7.866 1.371-7.093-7.610-7.251 Reserve kaplasten transformatieplan 120 161 161 161 161 161 161 Algemene reserve Grondbedrijf -7.400 Reserve de haere 72 72 72 72 72 72 72 Reserve bedrijfsvoering / overlopende projecten -133-396 57 57 24 Saldo van baten en lasten na bestemming 196.195 197.310 52.735 383.860 331.127 323.105 322.263 324.791 Saldo 2017 Saldo 2018 40

Programma 2 Veiligheid Beleidsproducten: 120 Brandweer en rampenbestrijding 140 Openbare orde en veiligheid 160 Opsporing en ruiming conventionele explosieven 41

2. Veiligheid Portefeuillehouder(s): J.C.G.M. Berends Ambitie van het programma De centrale doelstelling voor de komende vier jaar is dat Apeldoorn een comfortabele en veilige woon-, werk- en recreatiegemeente is. Speerpunten van beleid In het Integraal Veiligheidsplan Apeldoorn 2015-2018 worden de volgende speerpunten onderscheiden: sociale kwaliteit: overlast in de woonomgeving; objectieve veiligheid: met name huiselijk geweld, woninginbraken, (woning)-overvallen en straatroof; jeugdoverlast en jeugdcriminaliteit; georganiseerde criminaliteit; met name hennepteelt, mensenhandel en outlaw motorcycle gangs (OMG s); veilig toerisme en veilige evenementen. Risico's - maatschappelijke ontwikkelingen De sturing op veiligheid is complex door het autonome karakter van maatschappelijke ontwikkelingen. Als gevolg van sociale, fysieke en economische ontwikkelingen in de samenleving bestaat de kans dat we dergelijke ontwikkelingen niet zien, verkeerd interpreteren of niet kunnen beïnvloeden met als gevolg dat het veiligheidsgevoel verder daalt en/of het aantal misdrijven gaat toenemen. - afhankelijkheid van partners De kern van een succesvol veiligheidsbeleid ligt in de samenwerking die we met de maatschappelijke partners organiseren. Als gevolg van het ontbreken van de essentiële integrale samenwerking met de maatschappelijke partners bestaat de kans dat we de inzet en de budgetten van de ketenpartners missen met als gevolg dat het veiligheidsbeleid niet succesvol is. Uitgaven Inkomsten 43

Doelenboom Wat willen Wat gaan we doen Wat is het effect we bereiken Strategisch doel Operationeel doel Prestaties 2015-2018 Effectindicatoren behoud van het veiligheidsgevoel van de Apeldoornse burgers De activiteiten en projecten die worden uitgevoerd om Apeldoorn een comfortabele en veilige woon-, werk- en recreatiegemeente te laten zijn worden opgenomen in een uitvoeringsplan Integraal Veiligheidsplan Apeldoorn. Toezicht en handhaving door het team THOR, in samenspraak met de politie, met als doel een schoon, heel en veilig Apeldoorn. Het zodanig verlenen van vergunningen voor evenementen, horeca-inrichtingen en op grond van andere bijzondere wetten dat de openbare orde, de gezondheid en de veiligheid in Apeldoorn is gewaarborgd. Rapportcijfer veiligheid in de buurt is een 7 of hoger (vastgesteld door de raad op 30 mei 2013) Behoud van de veiligheid in Apeldoorn behouden van de feitelijke veiligheid van de Apeldoornse burgers -Het voeren van casusoverleggen in de Veiligheidskamer (als onderdeel van het Veiligheidshuis NOG) zodat straf en zorg op elkaar worden afgestemd ter voorkoming van overlast en criminaliteit. geven van voorlichting en andere preventieactiviteiten, zodanig dat bewoners zelf maatregelen treffen ter voorkoming van brand Aantal misdrijven is lager dan 11.500 verminderen van de gevolgen van onveiligheid in Apeldoorn (preventie en nazorg) Het maken van de jaarlijkse prestatieafspraken met de Veiligheidsregio Noord- en Oost Gelderland (VNOG) voor een basisbrandweerzorg. Er wordt jaarlijks gemiddeld 25 ha afgezocht en geruimd. Het exacte aantal explosievenvrije ha s wordt bepaald door het beschikbare budget uit een bijdrage van het gemeentefonds en de aard van de werkzaamheden inzet van het regionale team Brandonderzoek zodanig dat van incidenten wordt geleerd en nuttige voorlichting wordt gegeven; 44

Wat gaan we doen? 120 Brandweer en rampenbestrijding Doelstelling Het voorkomen van en het voorbereid zijn op het bestrijden van branden en andere incidenten en rampen. Prestaties Het maken van de jaarlijkse prestatieafspraken met de Veiligheidsregio Noord- en Oost Gelderland (VNOG) voor een basisbrandweerzorg afgestemd op de risico s genoemd in het door de raad vastgestelde risicoprofiel; Het opzetten en paraat houden van een rampenbestrijdingsorganisatie. 140 Openbare orde en veiligheid Doelstelling Het voorkomen en aanpakken van onveilige situaties en overlast. Prestaties Integrale veiligheid: uitvoeren activiteiten en projecten opgenomen in een op te stellen uitvoeringsplan IVA (Integraal Veiligheidsplan Apeldoorn) zodat Apeldoorn een veilige, woon-, werk- en recreatiestad is; Toezicht en handhaving door het team THOR op een geprioriteerde inzet, zodanig dat deze is afgestemd met de inzet van de politie op de doelen schoon, heel en veilig Apeldoorn; Vergunningverlening publiek domein voor evenementen, horeca-inrichtingen en op grond van andere bijzondere wetten, zodanig dat alle relevante belangen (veiligheid, leefbaarheid, overlast, bereikbaarheid, gezelligheid, gezondheid, etc) worden afgewogen; Het voeren van casusoverleggen in de Veiligheidskamer (als onderdeel van het Veiligheidshuis NOG) zodat straf en zorg op elkaar worden afgestemd ter voorkoming van overlast en criminaliteit. R ap po rt cijf er veiligheid in d e b uurt 10 8 6 4 7 7 7 7 2 0 2015 2016 2017 2018 45

160 Opsporing en ruiming conventionele explosieven Doelstelling Het laten opsporen en ruimen van munitie/explosieven in de gemeentelijke natuurgebieden. Prestaties Systematisch wordt jaarlijks gemiddeld 25 hectares afgezocht en geruimd. Het exacte aantal explosievenvrije hectares wordt bepaald door het beschikbare budget uit een bijdrage van het gemeentefonds en de aard van de werkzaamheden. Dit gebeurt voor de gemeente budgettair neutraal. Het Ministerie van BZK stelt per periode van 4 jaar de bijdrageregeling voor het gemeentefonds vast. Voor de periode 2015-2018 overweegt de minister op verzoek van enkele gemeenten de regeling te herzien. Plannen en Kadernotities 120. Brandweer en rampenbestrijding - Beheer- en organisatieplan Rampenbestrijding - Prestatieafspraken EVA - Jaarplan EVA 2014 - Risicoprofiel - Regionaal crisisplan 140. Openbare orde en Veiligheid - IVA 2011-2014 - Uitvoeringsplan IVA 2014 - Jaarwerkplan THOR 2014 - Evaluatierapport Cameratoezicht - Coffeeshopbeleid - Prostitutiebeleid - Handreiking organisatie evenementen - Jaarwerkplan Veiligheidshuis NOG 2014 - Jaarwerkplan PTH 2014 (Preventie, Toezicht en Handhaving) - Preventie en handhavingsplan alcohol 160. Explosieven - Jaarverslag 2013 - Werkplan 2014 Veiligheid Beleidsproduct Rekening Begroting Meerjarenbegroting Saldo 2013 Saldo 2014 120 Brandweer en rampenbestrijding -11.379-11.167 12.157 865-11.292-11.512-11.536-11.788 140 Openbare orde en veiligheid -2.515-3.903 5.047 1.145-3.902-3.900-3.927-3.978 160 Opsporing en ruiming conventionele -2.720-1.000 0 0 explosieven Saldo van baten en lasten voor bestemming -16.614-16.070 17.204 2.010-15.194-15.412-15.463-15.766 Reserve bedrijfsvoering / overlopende projecten -248 1.055 Saldo van baten en lasten na bestemming -16.862-15.015 17.204 2.010-15.194-15.412-15.463-15.766 Lasten 2015 Baten 2015 Saldo 2015 Saldo 2016 Saldo 2017 Saldo 2018 46

Programma 3 Openbare ruimte Beleidsproducten: 210 Wegen, straten, pleinen en verkeersmaatregelen 210, 212, Openbaar vervoer 214/215 Parkeren 550, 560 Natuurbescherming 560 Openbaar groen 580 Recreatieve (speel)voorzieningen 722/726 Riolering 724/732 Begraafplaatsen 47

3. Openbare ruimte Portefeuillehouder(s): O.G. Prinsen (groen en water), J.G. Kruithof (verkeer) en D.H. Cziesso (beheer en onderhoud) Ambitie van het programma Wegen, groen en water vormen de drie hoofdcomponenten van de openbare ruimte. De openbare ruimte faciliteert de verkeersbewegingen voor bedrijven, bewoners en recreanten, biedt ruimte voor een prettig verblijf, natuur en cultuurhistorie en faciliteert de schone en vuile waterstromen. De economische en maatschappelijke baten van de openbare ruimte staan centraal. We streven naar waardebehoud door een goede zorg voor de bestaande voorzieningen en waardecreatie door uitbouw en versterking van het aanbod. Meerwaarde wordt behaald door samenwerking met andere partijen, functies slim te combineren en kansen voor integraliteit te benutten. Maar ook door verbinding met doelen als arbeidsparticipatie, zorg, gezondheid, voedselproductie en energie. De openbare ruimte is toekomstbestendig, met een stevig casco als basis, maar met flexibiliteit om in te kunnen spelen op veranderende behoeften en omstandigheden. Het denken in kringlopen is uitgangspunt. De voorzieningen zijn van duurzame kwaliteit, worden doelmatig beheerd en hebben een uitstraling die past bij de Buitenstad. De gebruikers kunnen rekenen op een basiskwaliteit van functioneren, comfort en veiligheid van de voorzieningen. De bewoners en bedrijven worden uitgedaagd om medeverantwoordelijkheid te nemen voor en identiteit te geven aan de eigen leefomgeving. Speerpunten van beleid vergroenen en verblauwen binnenstad en benutten tijdelijk groen versterken groene verbindingen van de stad met de stadsranden uitvoering bekenprogramma bereikbaarheid en actualisatie visie hierop (arbeids) participatie van bewoners en partijen Risico's Achterstand in onderhoud van wegen waardoor onveilige situaties kunnen ontstaan. Uitgaven Inkomsten 49

Doelenboom Wat willen Wat gaan we doen Wat is het effect we bereiken Strategisch doel Operationeel doel Prestaties 2015-2018 Effectindicatoren Toekomstbestendig functionerend infranetwerk voor auto, fiets en OV met verknoping en bovenlokale aansluitingen - maatregelen ter verbetering doorstroming (oa Zutphensestraat) - nieuwe verkeersvisie - participereren in planvorming andere overheden (A1 N786)p - Fietsdoorstroomassen (oa Ugchelseweg) - verknopingsmaatregelen (carpool, fietsenstalling station zuidzijde Bereikbaar voor bewoners, bedrijven en bezoekers Goede bereikbarheid van de binnenstad voor auto, fiets, OV en parkeervoorzieningen - uitbreiding fietsenstallingscapaciteit binnenstad - verkeersplan binnenstad - efficiencyverbetering (bv digitalisering parkeren) Beleving /waardering bereikbaarheid door bewoners en bedrijven beleving verkeersveiligheid Beheersen effecten van mobiliteit m.b.t. verkeersveiligheid, parkeeroverlast en mobiliteitsmanagement. - Maatregelen ter bevordering van verkeersveiligheid infrastructuur - Gedragsbeïnvloedende maatregelen - Aanpak parkeeroverlast woonwijken Versterken groene en blauwe waarden van de Buitenstad Een robuust netwerk van groen en beken met goede verbindingen tussen stad en landschap en met behoud en versterking biodiversiteit, landschap en cultuurhistorische waarden. Nabijheid van voldoende groen en speelruimte in de directe woonomgeving - versterken verbindingen stad-stadsranden - Versterken groene gebieden Weteringse Broek en Landgoed Woudhuis - uitvoering bekenprogramma - Groen op tijdelijke gronden - Toekomst bossen en landgoederen - monitoring biodiversiteit - groeninrichting nieuwe woongebieden - stimulering aantrekkelijke speelomgevingen Beleving/waardering beschikbaarheid groen Versterken aanbod groen en water in de binnenstad - vergroeningsprojecten binnenstad - ondersteuning initiatieven voor tijdelijke gebruik gebouwen/gronden In stand houden basiskwaliteit infrastructuur mbt functionaliteit, veiligheid en uitstraling en die financieel houdbaar is op de lange termijn. - Uitvoeringsprogramma herstelplan wegen (MJOP) - uitvoering DVO beheer en onderhoud - monitoring kwaliteit en achterstanden in aanpak wegen en groen - versterken integraliteit in aanpak beheer Duurzaam beheerbaar, met aandacht voor kwaliteit Een goed functionerend waterbergingsen rioolstelsel en voorzieningen voor waterberging - Uitvoering vervangingsprogramma riolering - Realisatie afkoppelingsprojecten 5 ha/jaar - Opstellen nieuw GRP en actualisatie uitvoeringsprogramma waterplan - Verduurzaming afvalwaterketen (oa Nieuwe sanitatie) Waardering kwaliteit 'grijs' waardering kwaliteit 'groen' kostendekkende begraafplaatsen met gedifferentieerd aanbod - op peil brengen begraafplaatsreserve - ruimte voor natuurbegraven Stimuleren van een betrokken samenleving - verbetering faciliteiten voor participatie van bewoners en bedrijven - actieve inzet speciale doelgroepen bij beheer en onderhoud 50

Wat gaan we doen? 210 Wegen, straten, pleinen en verkeersmaatregelen Doelstelling Instandhouden basiskwaliteit verharde infrastructuur mbt functionaliteit, veiligheid en uitstraling en financieel houdbaar voor de lange termijn. Kwaliteitsniveau asfalt 2011 2013 2015 (streefcijfer) A (goed) 79,4 % 75,5 % 76,5 % B (voldoende) 10,6 % 13,6 % 13,5 % C (matig, binnen 2 1,1 % 2,6 % 2,5 % jr ingrijpen) D (slecht, direct 8,9 % 8,3 % 7,5 % ingrijpen) Totaal 100,0 % 100,0 % 100,0 % Werkvoorraad C+D 10,0 % 10,9 % 10,5 % Ideale werkvoorraad 4-6 % 4-6 % 4-6 % Prestaties - Uitvoeringsprogramma herstelplan wegen (verwijzing naar herstelplan wegen) In het Herstelplan wegen is een aanpak voor de problematiek van de onderhouds-achterstanden voorgesteld. In 2014 is hiertoe het onderhoudsbudget verhoogd. Verder is voor 2014, 2015 en 2016 5 mln beschikbaar vanuit de provinciale middelen. De huidige structurele middelen stoppen de achteruitgang. Maatregelen zijn gericht op aanpak wegen met kwaliteitsniveau C en D. (gestreefd wordt naar een maximum werkvoorraad in deze categorie van 6%.) De extra middelen van de provincie zouden bij de meting in 2017 een lichte inloop moeten laten zien. In het Uitvoeringsplan 2015 is ook een beperkt aantal wegen met schadeklasse E2 en E3 opgenomen. Dit zijn de zogenaamde risicowegen: wegen die met klein onderhoud frequent zijn opgelapt en daardoor een verhoogd risico op schades hebben. Nieuwe ontwikkelingen Onkruidbestrijding op verhardingen Op dit moment bestrijden wij de onkruidgroei op verhardingen met het middel Glyfosaat. Per november 2015 wordt het gebruik van dit middel verboden. Op dit moment wordt gestudeerd op een alternatief. Of dit budgettair neutraal kan worden ingezet is vooralsnog niet duidelijk. Vandaar de opname van een pm post in de ramingen vanaf 2016. R apport cijf er kwalit eit grijs 10 8 6 4 7 7 7 7 2 0 2015 2016 2017 2018 51

210, 212, 214 en 215 Verkeersmaatregelen, openbaar vervoer en parkeren Doelstelling Toekomstbestendig functionerend infranetwerk voor auto, fiets en OV met verknoping en bovenlokale aansluitingen (verwijzing naar verkeersvisie). Goede bereikbaarheid van de binnenstad voor auto, fiets, OV en parkeervoorzieningen Beheersen effecten van mobiliteit m.b.t. verkeersveiligheid, parkeeroverlast en mobiliteitsmanagement. Prestaties - Maatregelen ter verbetering doorstroming auto: Lopende projecten zijn: verdubbeling van de Zutphensestraat, verdubbeling van de Laan van Malkenschoten (tussen Oude Apeldoornseweg en Paramariboweg) en de reconstructie van de Arnhemseweg. - Nieuwe verkeersvisie: Dit is een uitvloeisel van het bestuursakkoord "Door!" - Maatregelen ivm teruglopende parkeeropbrengsten Dit heeft een negatieve invloed op het saldo van de Reserve Bereikbaarheid Binnenstad, waarbinnen alle inkomsten en uitgaven van de parkeersector samen komen. Oplossingsrichtingen worden uitgewerkt.teruglopende opbrengsten worden deels opgevangen door incidentele meevallers en het zuinig omgaan met regulier onderhoud. Voor de langere termijn wordt onderzocht hoe de bedrijfsvoering en de aansluiting met de markt kunnen verbeteren. - Participereren in planvorming andere overheden: Dit betreft de aanpak van de A1 en de leefbaarheidsproblemen van de N786 bij Loenen. - Fietsdoorstroomassen: Realisatie deel van de fietsdoorstroomas tussen het centrum en Ugchelen. (Ugchelseweg). - Verbetering openbaar vervoer: In 2015 komt er een snelle busverbinding tussen Arnhem en Apeldoorn. Tevens worden de mogelijkheden verkend van nieuwe stations op de lijn Apeldoorn-Amersfoort. Verder speelt het Programma Hoogfrequent Spoor (PHS) met mogelijke consequenties voor Apeldoorn. - Verknopingsmaatregelen: Verruiming capaciteit van de fietsenstalling aan de zuidzijde van station. - Verkeersplan binnenstad: Diverse maatregelen voor doorstroming autoverkeer, fietsbereikbaarheid en fietsparkeren. - Efficiencyverbetering parkeren door digitalisering - Verkeersveiligheidsmaatregelen en gedragsbeïnvloeding Snelheidsremmende - en verkeersveiligheidsmaatregelen, zoveel mogelijk gekoppeld aan asfaltonderhoud. Op gebied van gedragsbeïnvloeding gaat het om doelgroepgerichte acties. - Aanpak parkeeroverlast woonwijken: Gaat om maatwerk voor de locaties waar overlast wordt ervaren. Lopende projecten in dit kader zijn Kruisvoorde, Zuiderlaan en Vondellaan. In 2015 wordt de parkeeroverlast aan de zuidzijde van het station aangepakt. Nieuwe ontwikkelingen Verlaging taakstelling parkeren De in het Bestuursakkoord opgenomen verlaging van de bezuinigingstaakstelling op parkeren met 250.000 structureel hebben wij gehandhaafd. Voor de meerjarendoorrekening van de reserve Bereikbaarheid Binnenstad verwijzen wij u naar de bijlage van deze MPB. BROA 11.0 Infrastructuur Oostzijde stad/omnisportcentrum Dit project betreft het verdubbelen van de Zutphensestraat en de aanpassing van kruispunten. In 2014 is gestart met de uitvoering van de werkzaamheden voor de verdubbeling van de Zutphensestraat, incl kruising met Laan van Erica en Laan van Osseveld. In 2015 zal het project worden afgerond. 52

Fig. ontwikkeling beleving gemeentelijke bereikbaarheid en verkeersveiligheid Gemeentelijke bereikbaarheid Beleving verkeersveiligheid R appo rt cijf er verkeersveiligheid door bewoners en bedrijven Rap port cijf er bereikbaarheid binnenst ad d oor bewoners en bedrijven 10 10 8 8 6 6 4 7 7 7 7 4 7 7 7 7 2 2 0 2015 2016 2017 2018 0 2015 2016 2017 2018 550, 560 en 580 Natuurbescherming, openbaar groen en recreatieve voorzieningen Doelstelling Een robuust netwerk van groen en beken met goede verbindingen tussen stad en landschap en met behoud en versterking biodiversiteit, landschap en cultuurhistorische waarden. Nabijheid van voldoende groen en speelruimte in de directe woonomgeving en versterken aanbod groen en water in de binnenstad. (verwijzing naar groene mal) In stand houden basiskwaliteit en die financieel houdbaar is op de lange termijn met een groeiende betrokkenheid van bewoners en bedrijven. Prestaties - Versterken verbindingen stad-stadsranden Realiseren van aantrekkelijkere en beter verbonden wandel- en fietsroutes - Versterken groene gebieden Gebiedsmatige aanpak Weteringse Broek en Landgoed Woudhuis in samenwerking met partijen gericht op kansen voor natuur, recreatie en lokale economie. - uitvoering bekenprogramma Gebeurt in samenwerking met Waterschap. Trajecten die in ontwikkeling zijn o.a. Orderbeek e.a. - Groen op tijdelijke gronden Diverse initiatieven voor groen, natuur en biomassa. - Toekomst bossen en landgoederen Verkenning naar samenwerkingsmogelijkheden die gebruik en exploitatie verbeteren. - groeninrichting nieuwe woongebieden - stimulering natuurlijke speelomgevingen - vergroeningsprojecten binnenstad 53

Nieuwe ontwikkelingen Verhoging bijdrage dierenasiel Sinds 2010 is de zorg voor zwerfdieren (een wettelijke taak) uitbesteed aan Stichting Dierenasiel Kuipershoek, opgenomen in een regiocontract (stedendriehoek). De Dierenbescherming, waar de Kuipershoek onder valt, geeft aan dat de vergoeding, gebaseerd op een bijdrage van 0,70 per inwoner en 55 per dier, niet toereikend is voor de uitvoering van de wettelijke taken. Ondanks de inzet van veel vrijwilligers, interne bezuinigingsmaatregelen zoals afslanken van het personeelsbestand en samenvoegen van afdelingen, heeft de Dierenbescherming al drie jaar spaartegoeden moeten inzetten om het jaarlijkse tekort van rond 300.000,- op te vangen. De Dierenbescherming verzoekt alle contractgemeenten om een verhoging van de inwonersbijdrage naar 1,20 per inwoner om de begroting kostendekkend te maken (het bedrag per dier komt dan te vervallen). De bijdrage sluit aan bij het landelijke tarief. Voor ons betekent dat een jaarlijkse vergoeding van 189.000, hetgeen neerkomt op een verhoging van 50.000 per jaar. Overigens zijn wij voornemens van omliggende gemeenten een offerte te vragen voor de uitvoering van deze wettelijke taak. BROA 3.14 Herinrichting stadsranden De verbindingen aan de noord- en oostkant van de stad behoeven een investering om stad en land beter op elkaar aan te laten sluiten. Concreet gaat het om de verbinding Zevenhuizen- Zuidbroek met het Weteringse Broek én de verbinding Zonnehoeve/De Maten met Landgoed Woudhuis. De focus ligt rond de A50. Dit doen we samen met partners en betrokken bewoners en eigenaren. In de eerste helft van 2014 zoeken we verbinding met deze groep om de betrokkenheid en investeringsbereidheid te creëren. Daar waar gezamenlijke energie zit worden de eerste projecten gestart. Voor 1 jan 2016 moeten de projecten zijn aanbesteed (voorwaarde provincie). Dat betekent dat de voorbereidingskosten eind 2014 en in 2015 gemaakt worden. De projecten moeten vóór 1 januari 2018 afgerond zijn. BROA 3.15 Beekbergsebroek Voor de verbinding aan de zuidoostkant van de stad is een investering nodig om stad en land beter op elkaar aan te laten sluiten. Daarbij gaat het om de verbinding Matenpark- Beekbergerwoud. Deze loopt via het Beekbergsebroek, waar de grootste ontbrekende schakel ligt. Dit doen we samen met partners, bewoners en eigenaren. Dit project moet vóór 1 januari 2018 worden afgerond. BROA 3.16 Betere aansluiting Apeldoorn West en Binnenstad op Berg en Bos Afgelopen jaren is veel geïnvesteerd om het Park Berg en Bos op te knappen. Echter de verbindingen met Apeldoorn West kunnen nog verbeterd worden. Dit in aansluiting op de Badhuisspreng. Die dan weer de verbinding met de binnenstad vormt. Samen met de buurt en de dorpsraad zal het plan in het najaar worden uitgewerkt. Rapport cijfer beschikbaarheid groen Rapportcijf er kwaliteit groen 10 10 8 8 6 6 4 7 7 7 7 4 7 7 7 7 2 2 0 2015 2016 2017 2018 0 2015 2016 2017 2018 54

722/726 Riolering Doelstelling Een goed functionerend rioolstelsel en voorzieningen voor waterberging gericht op volksgezondheid, milieu, veiligheid en kwaliteit van de leefomgeving, waarbij geanticipeerd wordt op de effecten van klimaatverandering. Prestaties Uitvoering vervangingsprogramma riolering; - reparaties, vernieuwingen, vervangingen en (hydraulische) verbeteringen. Realisatie afkoppelingsprojecten 5 ha/jaar; - met name door meeliften met herstructurering en herinrichting van de openbare ruimte. Opstellen nieuw Gemeentelijk rioleringsplan; - voldoen aan de wettelijke planverplichting mbt realisatie van de doelen en toekomstbestendige financiering van de rioleringszorg. Actualisatie uitvoerings-programma waterplan; - programma Actief Duurzamer 2006-2015 op basis van economische en maatschappelijke ontwikkelingen. Verduurzaming afvalwaterketen - verminderen van rioolvreemd water, verbeteren bedrijfsvoering en het verder scheiden van afval(water)stromen (nieuwe sanitatie) om energie en grondstoffen te besparen en terug te winnen. Nieuwe ontwikkelingen BROA 3.13 Projecten beken en sprengen, herstel Eendrachtsprengen Herstel van de Eendrachtsprengen is een uitwerking van het Apeldoorn Waterplan. Er wordt ruimte geboden aan afgekoppeld regenwater, overtollig grondwater, natuurontwikkeling, recreatie en cultuurhistorie. De bijdrage vanuit de BROA is onderdeel van de cofinanciering. Voor het project is synergiesubsidie verkregen. In 2014/2015 wordt de Eendrachtspreng Zuidoost gerealiseerd. 724/732 Begraafplaatsen Doelstelling Instandhouding gemeentelijk begraafplaatsen met gedifferentieerd aanbod van voorzieningen en op basis van kostendekkendheid. Prestaties Maatregelen ter versterking van de begraafplaatsreserve: Uitvoering plan van aanpak voor maatregelen die de reservepositie versterken; Ruimte voor natuurbegraven: Er wordt naar gestreefd om in 2016 ruimte voor natuurbegraven te hebben als toevoeging aan het bestaande pakket voorzieningen. 55

Plannen en Kadernotities Kadernotitie beheer openbare ruimte 2009 Herstelplan wegen 2013 Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) 2011-2015 Waterplan Apeldoorn 2005-2015 Verkeersvisie 2010-2020 Groene Mal 2002 Bekenplan 2004 Beeldkwaliteitshandboek openbare ruimte CROW Visie op begraafplaatsen 2002 Openbare ruimte Beleidsproduct Rekening Begroting Meerjarenbegroting Saldo 2013 Saldo 2014 210 Wegen, straten, pleinen en -20.029-30.217 29.232 998-28.234-24.166-24.619-23.072 212 verkeersmaatregelen Openbaar vervoer -101-168 170 0-170 -172-173 -175 214/215 Parkeren 1.665 1.032 8.445 8.105-340 930 1.018 1.221 550 Natuurbescherming -222-84 310 223-87 -87-88 -89 560 Openbaar groen -14.662-15.285 18.720 1.788-16.933-17.399-15.849-16.236 580 Recreatieve (speel)voorzieningen -422-556 501 0-501 -503-507 -514 722/726 Riolering 368 2.648 10.531 11.957 1.425 1.019 570 516 724/732 Begraafplaatsen -113-29 1.879 1.871-8 26 34 40 Saldo van baten en lasten voor bestemming -33.516-42.659 69.788 24.942-44.848-40.352-39.614-38.309 Riolering 462-1.651 11.942 11.512-430 -18 439 507 Bereikbaarheid Binnenstad -633 409 5.803 6.365 562 471 455 419 Reserve BROA 335 4.370 6.454 6.454 1.838 250 252 Afkoop graven 113-336 1.602 1.620 17-17 -24-29 Reserve herstel onderhoud wegen 1.000 1.000 1.000 1.500 2.000 250 Huisvuilrechten 41 39 39 39 39 39 39 Reserve kaplasten brinkparkgarage Vernieuwen bomenbestand -13-13 13-13 -13-14 -14 Egalisatie Bouwleges 10 11 11 11 11 11 Reserve bedrijfsvoering / overlopende projecten -2.022 2.692 Saldo van baten en lasten na bestemming -35.233-36.138 89.149 52.209-36.942-36.275-36.192-36.688 Lasten 2015 Baten 2015 Saldo 2015 Saldo 2016 Saldo 2017 Saldo 2018 56

Programma 4 Milieu Beleidsproducten: 721/725 Afvalverwijdering en -verwerking 723 Milieubeheer 57

4. Milieu Portefeuillehouder(s): O.G. Prinsen Ambitie van het programma Het programma milieu wil voor een juiste balans zorgen in de Apeldoornse markt en samenleving bij de afwegingen die gemaakt worden voor de ontwikkeling van de stad. Programma Milieu acht zich verantwoordelijk voor het verminderen van de hoeveelheid restafval uit huishoudens (tegen acceptabele kosten en met de juiste service). Zij zorgt voor zo optimaal mogelijk hergebruik waarbij grondstoffen weer ingezet kunnen worden in een lokale of regionale circulaire economie. Een gezonde en vooral veilige leefomgeving kan alleen bestaan als er rechtszekerheid is bij haar gebruikers middels regulering door vergunningen, milieutoezicht, handhaving en bijbehorende milieuadvisering. Deze taken zijn ondergebracht bij de Omgevingsdienst Veluwe IJssel (OVIJ). Circulair en gezond voor de toekomst betekent ook dat een energietransitie nodig is. Een transitie naar meer duurzame energieopwekking maar ook naar minder energieverspilling. Vanuit haar stimulerende rol zal deze transitie getracht worden te versnellen. Duurzaamheid in dit programma richt zich op afval en energie. Onderdelen uit dit programma passen zeer goed in de Cleantech filosofie van de regio. Speerpunten van beleid Voor de invulling van deze ambitie zijn dit onze speerpunten: De goede samenwerking met de OVIJ zal gecontinueerd worden. De taken die bij de OVIJ zijn ondergebracht reguleren de gewenste balans tussen de functies wonen, werken en recreëren; Het huishoudelijke restafval zal verder verminderd worden en hergebruik van afvalstromen zal worden gestimuleerd; Aansluiten bij de regionale ambitie voor energieneutraliteit in 2030; Energieneutraliteit zal door de gemeente zoveel als mogelijk binnen het eigen vastgoed worden toegepast. Uitgaven Inkomsten 59

Doelenboom programma 4 Milieu Wat willen we bereiken Wat gaan we doen Wat is het effect Strategisch doel Operationeel doel Prestaties 2015-2018 Effectindicatoren Zorgt voor een schone, gezonde, stad door het inzamelen van huishoudelijk afval Via de landelijke benchmark (bij top 5), een klantentevredenheidsonderzoek (cijfer 7) en de massabalans (naar < 150 kg p.p.jr) vermindering aantal storingen en schooheidsgraad B voor alle containers. Aantal kg restafval per inwoner Versnelt de (lokale en regionale) circulaire economie door zoveel mogelijk afval als grondstoffen in te, laten, zetten. opstellen en ter besluitvorming brengen van nieuw afval- cq grondstoffenplan Zorgt voor een veilige leefomgeving, rechtszekerheid, door regulering op basis van vergunningverlening en milieutoezicht en -handhaving De naleefdoelstellingen wordt beoordeeld en gecontroleerd; het handhavingsprogramma wordt bijgehouden en uitgevoerd Zorgt voor een actueel vergunningenbestand Een gezonde, veilige en circulaire Apeldoornse leefomgeving Zorgt voor een veilige leefomgeving, milieubescherming, middels milieuadvisering in ruimtelijke plannen, bodem-en grondwatersanering, voorkomen en saneren geluidhindersituaties en terugdringen van lunchtverontreiniging Bij elk ruimtelijk plan zit een actuele, volledige en kwalitatief juiste milieuparagraaf Uitvoeren ISV bodemprogramma 2010-2015 Uitvoeren gemeentelijke Geluidnota en actieplan Omgevingslawaai Uitvoeren Uitvoeringsnota Lucht en regionaal Programma Luchtkwaliteit Zorgt voor een circulaire en gezonde maatschappij door het versnellen van de transitie naar meer energiebesparing Zorgt voor een circulaire en gezonde maatschappij door het versnellen van de transitie naar meer duurzame energieopwekking - Verbindt betrokken partijen en (zo nodig) regisseert het proces - Stimuleert door het beschikbaar stellen van financiele arrangementen. - Ondersteunt en adviseert lokale (energie)initiatieven (gemiddeld) energielabel gebouwen 60

Wat gaan we doen? 721/725 Afvalverwijdering en -verwerking Doelstelling Verdere verlaging van de hoeveelheid restafval en meer inzet van herbruikbare stromen (als grondstof) in een, liefst, regionale of lokale circulaire economie. Op grond van de wet Milieubeheer heeft de gemeente de plicht (zorgplicht in verband met volksgezondheid) voor het inzamelen en verwerken van het huishoudelijke afval. De taak en rol van de gemeente strekt echter verder. Belangrijkste ambitie in dat kader komt uit het afvalplan 2008-2012: minder dan 150 kg restafval per inwoner per jaar. Hoewel gehaald zal de weg naar minder afval onverminderd doorgezet worden. Het afvalplan is afgelopen en verdient herijking. Landelijk, regionaal en lokaal zijn er vele ontwikkelingen die de inzameling van afval en herbruikbare grondstoffen in een ander daglicht zullen gaan stellen. Hierbij moet gedacht worden aan de verdere invoering van producentenverantwoordelijkheid voor meerdere afvalstromen, intensivering kunststofinzameling (inclusief discussie, landelijk, over vergoedingen) eventuele inzameling van drankenkartons, afschaffing van statiegeld, andere vormen van inzameling en afzet van textiel (inclusief kleding), de komst van de participatiewet (oa in relatie tot kringloopbedrijvigheid), landelijke, wettelijke, doelstellingen ten aanzien van hergebruik en het opnieuw inzetten van herbruikbare afvalstromen met een zo beperkt mogelijke uitval in de hele cyclus (circulaire economie). Een discussie over de rol van de gemeente zal hierbij noodzakelijk blijken te zijn. In het programma afval is de begroting opgebouwd uit een aantal hoofdcomponenten. Circa 50% bestaat uit onderdelen gerelateerd aan de dienstverleningsovereenkomst (DVO) met Circulus (exclusief verwerking en eigendom containers). Circulus is voor de gemeente de uitvoerende organisatie voor vele afvalgerelateerde zaken. De gemeente is aandeelhouder van Circulus. Bij het onderdeel verbonden partijen meer hierover. Circa 25% van het budget is noodzakelijk voor de verwerking van het afval (exclusief inkomsten) en 25% voor de inzameling hiervan. Daarnaast zijn er kosten voor het beheer circa 10%. Prestaties leveren van een nieuw afval- cq grondstoffen cq circulair economisch plan; Evaluatie kunststofinzameling en besluit over vervolg; Evaluatie textielinzameling (inclusief speelgoed, elektra en boeken) en voorstel voor aanpassing structuur; Besluit over aanpassing beheer containers door Circulus. Ontwikkeling hoeveelheid restafval 61

723 Milieubeheer Doelstelling Middels uitvoering van vergunningverlening, toezicht, handhaving en planadvisering reguleren van de gewenste balans tussen de functies wonen, werken en recreëren. Verduurzaming middels projecten op het gebied van bodem, geluid, energie en luchtkwaliteit. Uitvoering van rijks- provinciaal en regionaal beleid en het uitvoeren van gemeentelijk beleid met betrekking tot het voorkomen, beperken dan wel beheersen van bodem-, water- en luchtverontreiniging, geluidsoverlast en de toepassing van duurzame energie. Onder dit product valt onder meer: vergunningen, handhaving en toezicht, uitvoering milieu en werken voor derden. De uitvoering van deze milieutaken en het milieubeleid is vanaf 2013 via een dienstverleningsovereenkomst (DVO) belegd bij de Omgevingsdienst Veluwe IJssel (OVIJ). De gemeente Apeldoorn blijft verantwoordelijk voor de regie en het strategisch en tactisch milieubeleid en stelt de kaders waarbinnen de uitvoering moet plaatsvinden. Doordat de taakuitvoering van vergunningverlening, toezicht- en handhaving is ondergebracht bij de OVIJ voldoet dit aan de landelijke kwaliteitscriteria 2.1. Prestaties Uitvoeren van het ISV-bodemprogramma 2010-2015; Uitvoeren gemeentelijke Geluidsnota en actieplan Omgevingslawaai; Uitvoeren van de Uitvoeringsnota Lucht en het Regionaal Programma Luchtkwaliteit; Uitvoeren van het Handhavingsprogramma; Uitvoeren actualisatieprogramma vergunningen; Milieuadvisering in ruimtelijke plannen. Programma Duurzaamheid/Energieneutraliteit Doelstelling: Zorgt voor een circulaire en gezonde maatschappij door het versnellen van de transitie naar meer energiebesparing en meer duurzame energieopwekking Duurzaamheid binnen programma 4 vertaalt zich naar energieneutraliteit. Duurzaamheid is een groter begrip en op een andere plek in de MPB beschreven en uitgewerkt. Hier is energie het kernbegrip. De opgave op dit terrein kent twee hoofdthema s: het verminderen van de energieverspilling of anders het versnellen van de transitie naar meer energiebesparing en als tweede hoofdthema het versnellen van de transitie naar het gebruik van meer duurzame energie of anders het versnellen van de transitie naar meer duurzame energieopwekking. Vanuit dit programma wordt voortdurend, aan de hand van de twee thema s, gesondeerd wat er leeft bij bedrijven en burgers om vervolgens, in overleg, samen te bekijken wat de gemeente hierbij kan betekenen. Dit kan zeer divers zijn en afhankelijk van de vraag. Stimulerend, faciliterend, weghalen belemmeringen, adviserend, regisserend en soms ook financieel ondersteunend door de uitvoering van een aantal financieringsmogelijkheden. Kern is dat vanuit dit programma verbindingen worden gelegd tussen partijen en betrokkenen zodat bestaande initiatieven sneller tot volle wasdom kunnen komen. Aan kiempjes die uit het zaad ontspruiten, moet je zeker niet te hard trekken, want dan breken ze. Selecteer de kiempjes die de planten gaan opleveren die je hebben wilt, goed groeien en op de juiste plaats staan. Geef deze zo nodig wat water en voedsel, hou gulzige grazers op afstand en laat vooral de tijd en het eigen ontwikkelplan van de plantjes hun werk doen. Het is de omgekeerde participatieladder: Bewoners en bedrijven bepalen zelf in welke mate zij de gemeente willen betrekken bij hun initiatieven. De gemeente stimuleert, ondersteunt, adviseert en zo nodig regisseert hierbij. Bestaand vastgesteld beleid: Routekaart Apeldoorn Energieneutraal 2020 62

Prestaties: In samenwerking met lokale partijen, markt en belangenorganisaties, zijn concepten (technisch, juridisch, financieel) ontwikkeld om versnelt stappen naar energieneutraal te zetten. Er is gewerkt vanuit principe burgerparticipatie; Inrichting ondersteuningsstructuur energiebesparing en duurzame energiewet SER- Energieakkoord; Kansen/mogelijkheden voor grootschalige duurzame energieopwekking zijn verkend. Nieuwe ontwikkelingen BROA 27.1 Bodemmodule De gemeente Apeldoorn is programmagemeente in het kader van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV). Om in aanmerking te komen voor ISV-subsidie heeft de gemeente Apeldoorn een meerjarenontwikkelingsprogramma stedelijke vernieuwing 2010-2014 (MOP3) opgesteld. Het bodemsaneringsprogramma maakt hier integraal onderdeel van uit, maar is wel afzonderlijk gebudgetteerd. De provincie en de gemeente hebben formeel een akkoord gesloten over het doorschuiven van de prestaties ISV-2/Vinac naar het bodemprogramma ISV-3 zonder dat daar extra geld bijkomt. De resterende gelden ISV-2 zijn daarom doorgeschoven. Voor het ISV-3 bodemprogramma 2010-2014 is een subsidie toegekend van 1.110.000. Energielabels 2010-2014 Apeldoorn 25.000 aantal labels 20.000 15.000 10.000 label A* label B label C label D label E label F label G 5.000 0 2010 2011 2012 2013 2014 * Label A inclusief A+ en A++; Label A++ is de meest energiezuinige categorie. 63

Milieu Beleidsproduct Rekening Begroting Meerjarenbegroting Saldo 2013 Saldo 2014 723 Milieubeheer -4.074-4.593 5.496 377-5.119-4.377-4.428-4.481 721,725 Afvalverwijdering en -verwerking 207-141 20.766 20.359-407 1.481 1.242 1.136 Saldo van baten en lasten voor bestemming -3.867-4.734 26.262 20.736-5.526-2.896-3.186-3.345 Reserve BROA -198 343 750 750 130 131 133 Huisvuilrechten -1.059 1 19.556 19.820 264-1.626-1.388-1.284 Egalisatie Bouwleges 41 41 41 42 43 43 Algemene reserve 69 Lasten 2015 Baten 2015 Saldo 2015 Reserve bedrijfsvoering / overlopende projecten 113 396 105-105 Saldo van baten en lasten na bestemming -4.943-3.953 45.923 41.347-4.576-4.350-4.400-4.452 Saldo 2016 Saldo 2017 Saldo 2018 64

Programma 5 Jeugd en onderwijs Beleidsproducten: 420 Basisonderwijs, excl. onderwijshuisvesting (openbaar en bijzonder) 421, 431, Basis-, speciaal- en voortgezet onderwijs, onderwijshuisvesting (openbaar en bijzonder) 480 Overige onderwijsaangelegenheden 530 Sport (schoolzwemmen) 630 Sociaal cultureel werk 650 Kinderopvang (peuterspeelzaalwerk) 670 Algemene voorzieningen jeugd 671 Eerste lijnsloket jeugd 672 Individuele voorzieningen PGB jeugd 682 PGB Wmo en jeugd progr 5 683 Veiligheid, jeugdreclassering en opvang jeugd 715 Gezondheidszorg jeugd 65

5. Jeugd en onderwijs Portefeuillehouder(s): J. Kruithof en P. Blokhuis Ambitie van het programma De datum 1 januari 2015 is voor het programma Jeugd en Onderwijs de datum waarop de gemeente verantwoordelijk wordt voor de jeugdzorg. We hebben ons voorbereid op de taken door gesprekken met cliënten en zorgaanbieders om een goed beeld te krijgen van de opgave. Ook hebben we via CJG4Kracht ervaring opgedaan met een deel van de taken. Tenslotte hebben we onze eigen organisatie en die van het CJG versterkt om onze kennis over inkoop van zorg en de toegang tot zorg te vergroten. Ondanks deze inspanningen moeten we realistisch zijn. Het is een complexe en kwetsbare doelgroep. De praktijk van (cultuur)veranderingen in de zorg is weerbarstiger dan die van de doorgevoerde stelselwijziging. We krijgen de taak voor het eerst. We zullen ongetwijfeld op verrassingen stuiten. Soms positief, soms negatief. We zullen monitoren of we onze doelen bereiken en de gemeenteraad hierover informeren. In het verlengde van de taken op het gebied van de jeugdzorg, hebben de schoolbesturen invulling gegeven aan het passend onderwijs. De samenwerking met schoolbesturen beperkt zich niet tot passend onderwijs. Met schoolbesturen willen we tot een Lokale Educatieve Agenda (LEA) komen om ook andere opgaven zoals krimp het hoofd te kunnen bieden. Daarnaast moet de going concern binnen Jeugd en Onderwijs (zoals onderwijshuisvesting, preventieve jeugdbeleid (JUMP), onderwijsachterstandenbeleid en leerplicht/rmc overeind blijven. Het goed uitvoeren hiervan moet leiden tot sneller signaleren van knelpunten, zodat vergroting van de problemen (en toename van kosten) wordt voorkomen. De ambitie van het Apeldoorns jeugd- en onderwijsbeleid is en blijft daarmee dat álle jeugd kan opgroeien in veiligheid en geborgenheid, voldoende kansen krijgt om zijn eigen talenten te ontwikkelen en gestimuleerd wordt tot sociaal en verantwoordelijk burgerschap. Speerpunten van beleid Jeugd: Wij versterken de samenwerking met onze partners in het veld. Uitgangspunt is dat een gezin met meervoudige zorgvragen vanuit één team wordt geholpen door middel van een wijkgerichte aanpak; Wij willen in de jeugdzorg dat het kind centraal staat. Wij investeren liever in preventie en lichte zorg dan dure zorg: niet problematiseren, minder medicaliseren; Wij streven ernaar met de beschikbare budgetten uit te komen. Dit is een grote opgave is mede omdat die budgetten tot 2017 jaarlijks met 5% krimpen. Onderwijs: Wij zetten een samenhangende aanpak van onderwijsbeleid, arbeidsmarkt en economische zaken centraal. Dit heeft inmiddels geleid tot het programma voor de Ondernemende Stad en bijvoorbeeld Apeldoorn Stagestad; Wij intensiveren de samenwerking met het onderwijs om ontwikkelingen, zoals het afnemen van de aantallen leerlingen, passend onderwijs en overheveling van taken voor onderwijshuisvesting naar de schoolbesturen, in goede banen te leiden; Wij streven ernaar dat steeds meer vormen van hoger beroepsonderwijs zich vestigen in Apeldoorn. Waar kansen zich voordoen op dat vlak, grijpen we die; Wij helpen bij het vinden van de goede plek voor elk kind dat extra aandacht behoeft. 67

Risico's Jeugd: Onvoldoende kwaliteit van zorg en onvoldoende transformeren naar lichtere vormen van zorg. Om dit risico te beheersen worden deskundige medewerkers geplaatst op die plekken waar besloten wordt over niet vrij toegankelijke zorg en toeleiding naar het juridisch kader. Medewerkers die naar het hele gezin kijken, de eigen kracht benutten en durven inzetten op lichte vormen van zorg indien mogelijk; Onvoldoende zorgcontinuïteit voor jeugdigen wanneer zorgaanbieders failliet gaan en de zorg niet (tijdig) overgenomen kan worden, of wanneer veel verloop (en ontslag) van personeel plaats vindt vanwege onzekerheid voor instellingen. Om dit risico te beheersen is onder meer het Regionaal Transitiearrangement (RTA) afgesloten; Budgetoverschrijdingen. De budgetten voor de jeugdzorg worden gekort, terwijl de bestaande rechten (kosten) van de cliënten worden geborgd. Ook heeft de gemeente geen controle over alle toegang naar individuele voorzieningen in de jeugdzorg want ((huis)artsen en medisch specialisten bepalen zélf wanneer dit nodig is. Om dit risico te beheersen worden prognoses gemaakt om uitgaven te monitoren en bij te stellen; Korte termijn om de organisatie gereed te maken voor de nieuwe taken. Denk hierbij aan de Stichting CJG waar het gaat om keuzes omtrent zorg en de gemeente waar het gaat om het inkopen van de zorg; Korte termijnen om allerhande uitvoeringsaspecten gereed te hebben. Denk hierbij aan aspecten als automatisering, werkprocessen en protocollen. Om dit risico te beheersen wordt aangesloten bij landelijke en regionale kennis op dit gebied; Risico s op incidenten zoals familiedrama s. Feit is hierbij dat we ons systeem kunnen inrichten om de risico s hierop te verminderen, maar uitsluiten is een utopie. Beter is het om ons voor te bereiden op het moment dat dit plaatsvindt. Onderwijs: Door de terugloop van leerlingen kunnen scholen onder de opheffingsnorm komen. Met name in dorpen is dit een risico omdat daar weinig alternatieven voorhanden zijn. Om dit risico te beheersen wordt gezocht naar multifunctioneel gebruik van gebouwen en wordt er gewerkt met het systeem van de gemiddelde schoolgrootte; Financiële knelpunten door het teruglopen van het aantal leerlingen (vermindering uitkering gemeentefonds en vrijkomende locaties). Dit risico is te beperken door goed portefeuillemanagement. Daarnaast houden we de informatie over de verkoopwaarde van het vastgoed actueel; Uitname uit het gemeentefonds van 2,7 mln (beperking investeringscapaciteit) en uitname van 1,5 mln (doordecentralisatie aan schoolbesturen op het gebied van buitenonderhoud/aanpassingen). Uitgaven Inkomsten 68

Doelenboom Wat willen Wat gaan we doen Wat is het effect we bereiken Strategisch doel Operationeel doel Prestaties 2015-2018 Effectindicatoren Eén visie van gemeente en onderwijsveld Integrale aanpak Lokale Educatieve Agenda Afspraken over passend onderwijs Onderzoek naar gevolgen krimp leerlingen De jeugd krijgt voldoende kansen om de eigen talenten te ontwikkelen. Goede doorstroming tussen scholen en arbeidsmarkt Onderwijskansen voor ieder kind Afspraken aansluiting Po/Vo/MBO-HBO-WO Afspraken met werkgevers over aansluiting arbeidsmarkt Toereikend aanbod voorscholen Vergroten deskundigheid pedagogisch med. Kwalitatief goede onderwijshuisvesting Schoolzwemmen speciaal onderwijs - Herplaatste schoolverlaters t.o.v. aantal meldingen schoolverzuim Onderwijsdeelname door ieder kind Voorkomen en bestrijden van schoolverzuim Terugleiden naar onderwijs en arbeidsmarkt Onder voorwaarden financieren vervoer Jongeren worden gestimuleerd tot sociaal verantwoordelijk burgerschap. Voldoende aanbod aan overige voorzieningen Voorkomen overlast door jongeren Begeleiding via Jeugd en Jongerenwerk Premie op Actie/Young055 Aanbod aan opvoedondersteuning Zo min mogelijk overlast gevende groepen Geen criminele groepen De juiste zorg voor iedereen Stichting CJG oprichten Deskundig personeel beslist over toegang Juiste zorg(bouwstenen) ingekocht Alle jeugd kan opgroeien in veiligheid en geborgenheid, Werken binnen de financiele kaders Veiligheid voor en opvang van jeugd Zorg (bouwstenen) scherp ingekocht Afname gebruik individuele voorzieningen en PGB Maatschappelijke opvang Tegengaan huiselijk geweld Verslavingszorg - Clienttevredenheid over resultaat/advies, geboden hulp CJG Voorkomen en tijdig opsporen gezondheidsproblemen Voldoende aanbod en spreiding voorzieningen jeugdgezondheidszorg Uitvoeren van wettelijke basistaken Resultaten ijgz bekend 69

Wat gaan we doen? 420 Basisonderwijs, excl. onderwijshuisvesting (openbaar en bijzonder) Doelstelling De doelstelling is om kwalitatief goed onderwijs te bieden in de wijken en dorpen binnen de gemeente Apeldoorn, zodanig dat iedereen kansen krijgt om zicht te ontwikkelen. Hiertoe wordt de samenwerking tussen de gemeente en de schoolbesturen geïntensiveerd. Prestaties Met de schoolbesturen wordt een Lokale Educatieve agenda opgesteld waarin de Het voorkomen en bestrijden van schoolverzuim; Afspraken rondom informatie, advies en doorverwijzing worden met de schoolbesturen gemaakt in het kader van passend onderwijs en jeugdzorg; De doorgaande leerlijn tussen scholen richting de arbeidsmarkt wordt gestimuleerd in de projecten stagestad en het techniekpact; Maximale toegankelijkheid (nabijheid) van basisonderwijs, in het bijzonder in de dorpen. 421, 431, 441, 480 (deels) Basis-, speciaal- en voortgezet onderwijs, onderwijshuisvesting (openbaar en bijzonder) Doelstelling Het gaat om voldoende en kwaliteitsvolle onderwijshuisvesting ten behoeve van een inspirerende leeromgeving, zodanig dat er een evenwichtige spreiding van de scholen over de wijken blijft. De kwaliteit van de gebouwen richt zich in het bijzonder op het in stand houden van de kwaliteit van de scholen via renovatie of vervangende huisvesting. De gemeente heeft hierbij een gedeelde verantwoordelijkheid met schoolbesturen. De rol van de schoolbesturen bij onderwijshuisvesting neemt toe door decentralisatie van het buiten onderhoud. Prestaties Het voorzien en in stand houden van voldoende onderwijsvoorzieningen; Het voorzien en in stand houden van gymnastieklokalen; Renovatie van circa 20 gymnastiekaccommodaties die meer dan 40 jaar oud zijn; Het opstellen van leerlingenprognoses waarmee inzicht verkregen wordt in de spreiding van voorzieningen. 480 Overige onderwijsaangelegenheden Doelstelling Doelstelling onderwijskansen: Wij willen de jeugd voldoende onderwijskansen bieden zodanig dat stagnaties in de doorlopende leerlijn worden tegengegaan. Doelstelling onderwijsdeelname: Wij willen dat ieder kind tot 18 jaar deelneemt aan het onderwijs en de school regelmatig bezoekt. Wij doen dit zodanig dat: Zoveel mogelijk jongeren tot 23 jaar een startkwalificatie behalen en daardoor hun kansen op de arbeidsmarkt vergroten; Voortijdige schoolverlaters worden toe- of teruggeleid naar opleiding en/of werk of waar nodig passende zorg. 70

De meldingsbereidheid van verzuim is toegenomen. Dit is positief, maar leidt ook tot meer casussen. Gekoppeld aan een afname van de formatie betekent dit dat er meer wordt gericht op de wettelijke taken en minder op preventie en nazorg. Prestaties Prestaties onderwijskansen: Het leveren van een toereikend aanbod van voorscholen; Het vergroten van deskundigheid van pedagogische medewerkers van voorscholen zodat zij in staat zijn achterstanden te signaleren en passende leermethoden te bieden; Het realiseren van een doorgaande lijn tussen voorschool en basisschool; Het inrichten en uitbreiden van intensieve taalklassen voorzieningen verlengde schooltijd. Prestaties onderwijsdeelname: Het voorkomen en bestrijden van schoolverzuim; Het voorkomen en bestrijden van voortijdig schoolverlaten; Het terugleiden van jongeren naar onderwijs of arbeidsmarkt; Het onder voorwaarden bekostigen van vervoer van en naar school. 800 700 700 700 700 700 600 450 500 500 500 500 400 aantal schoolverlaters 200 aantal succesvolle herplaatste schoolverlaters 0 2014 2015 2016 2017 2018 530 Sport (schoolzwemmen) Doelstelling Wij willen kwetsbare en hulpbehoevende kinderen in het speciaal onderwijs voldoende kansen bieden voor bewegingsonderwijs. Daarom stellen wij deze kinderen in de gelegenheid om deel te nemen aan schoolzwemmen. Prestaties Het mogelijk maken van schoolzwemmen voor de meest kwetsbare en hulpbehoevende kinderen in het speciaal onderwijs door financiële bijdragen. 650 Kinderopvang (peuterspeelzaalwerk) Doelstelling Wij streven naar goede voorzieningen voor kinderopvang en peuterspeelzaalwerk zodanig dat wordt voldaan aan de door de wetgever gestelde kwaliteitseisen. Prestaties Een up-to-date Landelijk Register Kinderopvang en Peuterspeelzaalwerk (LRKP); Risicogestuurd toezicht: meer waar nodig, minder waar mogelijk; Jaarlijkse inspectie van de geregistreerde voorzieningen; Aanpassing gemeentelijk handhavingsbeleid aan wijziging wet- en regelgeving. 71

670 Algemene voorzieningen jeugd Doelstelling Wij willen jeugdige inwoners kansen geven om mee te doen eventueel met enige ondersteuning en wij willen kwetsbare jeugdige inwoners een vangnet bieden. Wij doen dit zodanig dat de voorzieningen voor iedereen toegankelijk zijn (geen beschikking nodig). Prestaties Faciliteren van mogelijkheden voor ontmoeting en ontspanning; Stimuleren van vrijwillige inzet voor en door jeugd- en jongeren; Het begeleiden, ondersteunen en opvangen van dakloze en/of kwetsbare jongeren zodat zij weer actief deel kunnen nemen aan de maatschappij; Verminderen van jeugdoverlast door hinder van (risico)jongeren en jeugdgroepen door de inzet van jongerenwerkers op straat; Voorkomen van jeugdprostitutie en seksuele uitbuiting van jongeren door verstrekken van informatie, advies op scholen en delen van kennis waardoor signalering toeneemt. Nieuwe ontwikkelingen Verlaging bezuiniging Real X Uw raad heeft bij de behandeling van de MPB 2014-2018 in een motie opgeroepen om een permanente huisvestingsoplossing voor Real-X te vinden en de bezuinigingstaakstelling op het subsidie deels te verlagen. De verlaging van de bezuiniging hebben we hier opgenomen. BROA 10.3 Wijken Uitvoeren jeugdbeleid (GSO-4) Het onderdeel Jeugd en Onderwijs is onderdeel van het stadscontract 2012-2015 en bestaat uit 7 deelprojecten. Deze deelprojecten zijn in de loop van 2012 gestart. Bij 4 projecten is de uitvoering gepland in 2013 en verder. Daarvoor zijn ook (meerjarige)verplichtingen aangegaan. 671 Eerste lijnsloket jeugd Doelstelling Wij ondersteunen inwoners bij het gezond en veilig opvoeden en opgroeien van hun kinderen zodanig dat: Preventie voorop staat; Waar mogelijk lichte zorg wordt geboden en waar nodig zware zorg. In 2015 wordt de laatste tranche van de bezuinigingen op JUMP II gerealiseerd. Dit betekent met name een terugloop van het aantal uren jongerenwerk. JUMP II loopt eind 2015 af. In 2015 zal het jeugdbeleid opnieuw vorm gegeven worden. Prestaties Oprichten van de Stichting CJG die beslist over recht op niet-vrij toegankelijke zorg en toeleiding richting juridisch kader en jeugdzorg plus; Het geven van informatie en advies aan opvoeders en jongeren op de 4 inlooppunten; Zorgen voor een adequaat aanbod aan lichte opvoedingsondersteuning in de wijken; Verbinden van de preventieve zorg met de voorschoolse voorzieningen en het onderwijs; Vroegtijdige signalering van zorgen rondom kinderen en jongeren (verwijsindex); Het invoeren van een nieuwe methode van werken waarbij zorgen voor de afstemming in ondersteuning en hulpverlening kan plaatsvinden: één kind/gezin, één plan. 72

R app ort cijf er cliënt t evred enheid gebo den result aat / advies en gebod en hulp C JG 10,0 8,0 6,0 4,0 7,5 7,5 7,5 7,5 2,0 0,0 2015 2016 2017 2018 672 Individuele voorzieningen PGB jeugd Hierin worden alle persoonsgebonden budgetten (PGB s) benoemd die worden verstrekt op grond van de Jeugdwet. PGB s lopen via de Sociale Verzekeringsbank via trekkingsrecht. Er is geen zicht op de ontwikkeling van het aantal PGB s. Bestaande PGB s blijven gedurende maximaal 1 jaar nog onder dezelfde voorwaarden bestaan. Doelstelling Kinderen en gezinnen ontvangen de hulp die past bij hun gezinssituatie. Prestaties Verstrekken van PGB s wanneer er geen zorg in natura kan zijn; Adequate wijze van gegevensuitwisseling met sociale verzekeringsbank om fraude te voorkomen. 682 Individuele voorzieningen natura jeugd Deze functie bevat de individuele voorzieningen in natura. Het betreft alle vormen van jeugdhulp die door de gemeente als individuele voorziening worden aangemerkt. Dit zijn vormen van jeugden opvoedhulp, jeugd-ggz, zorg aan kinderen en jongeren met een verstandelijke beperking, begeleiding, persoonlijke verzorging, kortdurend verblijf voor de doelgroep 18- en jeugdzorg-plus (gesloten jeugdhulp). Doelstelling Waar kinderen niet gezond en veilig opgroeien bieden wij adequate ondersteuning zodanig dat de situatie hanteerbaar wordt voor de jeugdige en het gezin. Prestaties Zorgen voor een adequaat aanbod aan jeugdhulp en voorzieningen (spoedeisende zorg, Advies Meldpunt Huiselijk Geweld en Kindermishandeling (AMHK), voortgezette diagnostiek, jeugdbescherming/reclassering); Voorzien in een voldoende aanbod aan plaatsen in jeugd GGZ, VG en jeugdzorgplus; Goede samenwerkingsafspraken met AMHK, Raad voor de Kinderbescherming, gecertificeerde instellingen; Voorzien in een adequate wijze van gegevensuitwisseling. 73

683 Veiligheid, jeugdreclassering en opvang jeugd Deze functie omvat alle uitgaven die worden gedaan om de veiligheid van het kind te verbeteren en de uitgaven aan opvang, voor zover ze de doelgroep 18- betreffen. Dit laatste gaat om bijvoorbeeld maatschappelijke opvang, huiselijk geweld, regionale instellingen beschermd wonen (RIBW s) en programma s omtrent verslaving (voor zover het de doelgroep 18- betreft). Dit zijn dure vormen van zorg met bijbehorende financiële risico s. Doelstelling Zorgen dat kinderen gezond en veilig opgroeien en niet worden belemmerd in hun ontwikkeling en voorkomen dat jongeren voor hun omgeving of zichzelf een gevaar vormen. Prestaties Bieden van begeleiding aan jongeren met meervoudige problemen; Voorzien in een voldoende en adequaat aanbod. 715 Gezondheidszorg jeugd Doelstelling Voorkomen en vroegtijdig opsporen van gezondheidsproblemen van jongeren en hen ondersteunen bij het ontwikkelen van een gezonde leefstijl. Er is een pilot gestart om te komen tot integrale Jeugdgezondheidszorg (ijgz), waarbij de knip die bij 4 jaar ligt wordt opgeheven. De resultaten worden in 2015 bekend. De raad heeft een motie aangenomen waarmee zij oproept de ijgz zo spoedig mogelijk binnen de Stichting CJG onder te brengen. Prestaties Voldoende aanbod van voorzieningen op het gebied van jeugdgezondheidszorg; Eén uitvoeringsorganisatie voor de integrale JGZ 0-19; Gedifferentieerd aanbod JGZ, aansluitend bij de vraag van cliënten. 74

Plannen en Kadernotities Kadernota Jeugd, onze zorg Doorontwikkeling CJG Apeldoorn Inkoopnota en uitvoeringsnota jeugdzorg JUMP II Kaderstelling IHP 2012-2015 Jeugd en onderwijs Beleidsproduct Rekening Begroting Meerjarenbegroting Saldo 2013 Saldo 2014 421 Basis-, speciaal-, en voortgezet -23.339-23.897 25.889 1.987-23.902-23.307-23.617-23.887 480 onderwijs, Overige onderwijsaangelegenheden onderwijshuisves -4.178-4.422 7.231 2.866-4.365-4.355-4.276-4.356 530 Sport (schoolzwemmen) -101-66 157 90-67 -68-69 -70 650 Kinderopvang (peuterspeelzaalwerk) -374-394 422 20-402 -409-416 -424 671 Eerste lijnsloket jeugd -711-1.352 3.104 434-2.670-2.617-2.638-2.662 682 PGB Wmo en jeugd progr 5 0 0 32.866 0-32.866-31.161-29.432-29.432 683 Veiligheid, jeugdreclassering en 0 0 1.305 0-1.305-1.238-1.172-1.172 715 opvang jeugd Gezondheidszorg jeugd -2.328-2.375 2.445 0-2.445-2.494-2.543-2.594 670 Algemene voorzieningen jeugd -3.014-3.975 4.359 0-4.359-3.839-3.830-3.884 Lasten 2015 Baten 2015 630 Sociaal cultureel werk 70 0 0 0 672 Individuele voorzieningen PGB jeugd 0 0 6.313 0-6.313-6.000-5.700-5.700 Saldo van baten en lasten voor bestemming -33.975-36.481 84.091 5.397-78.694-75.488-73.693-74.181 Saldo 2015 Reserve BROA 532 490 434 434 Reserve kapitaallasten Kristal 1.067 Onderwijshuisvesting -2.356-8 1.070 300-770 -294-69 112 Algemene reserve 1.053-300 300-300 Reserve bedrijfsvoering / overlopende projecten -292 240 Saldo van baten en lasten na bestemming -33.971-36.059 85.461 6.131-79.330-75.782-73.762-74.069 Saldo 2016 Saldo 2017 Saldo 2018 75

Programma 6 Apeldoorn activeert Beleidsproducten: 310 Stadsbank 482 Volwassenen en beroepsgerichte educatie 610 Bijstandsverlening en inkomensvoorziening en -subsidies 611 Sociale werkvoorziening 614 Gemeentelijk minimabeleid 623 Reïntegratie- en participatievoorzieningen Participatiewet 650 Kinderopvang 77

6. Apeldoorn activeert Portefeuillehouder(s): J. Kruithof Ambitie van het programma Met dit programma willen we bereiken dat burgers financieel onafhankelijk zijn en naar vermogen participeren in de samenleving. Uitgangspunten zijn: 1. Burgers zijn aan het werk dan wel maatschappelijk actief; 2. Burgers komen uit met hun inkomen; 3. Kansen op de arbeidsmarkt nemen toe. Speerpunten van beleid Burgers zijn aan het werk dan wel maatschappelijk actief Wij helpen de verschillende doelgroepen bij het zoeken naar een geschikte plek waar zij of hij op het eigen niveau een bijdrage levert aan het arbeidsproces. Uitstroom uit de bijstand bevorderen we via het (door)ontwikkelen van het beproefde programma Direct Actief en reïntegratieinstrumentaria zoals leerwerksettings. We bevorderen uitstroom door werkgevers te inspireren om mee te denken en mee te doen. Ook binnen de gemeente zoeken we (leer)werkplekken zoals bij het gemeentelijke leerwerkbedrijf. Burgers komen uit met hun inkomen Een sobere en rechtvaardige uitvoering van de bijstand staat ook de komende periode centraal. Burgers zijn zelf verantwoordelijk voor het nakomen van de verplichtingen. Bewoners die in de schulden dreigen te raken, staan we tijdig bij. Wij zorgen voor een sociaal vangnet om onder andere de ongewenste gevolgen van de decentralisaties te ondervangen. Kansen op de arbeidsmarkt nemen toe We werken intensief verder aan de relatie met het onderwijsveld. Via het programma de Ondernemende Stad werken wij, mét ondernemers, aan het versterken van de (regionale) arbeidsmarkt. Als onderdeel daarvan hebben we in het Akkoord van Beekbergen belangrijke ambities neergelegd om samen met werkgevers de werkgelegenheid te stimuleren. Daarnaast werkt Apeldoorn als centrumgemeente actief mee aan de uitvoering aan het sociaal akkoord door het opzetten van een regionaal werkbedrijf en worden burgers aan een baan geholpen via Sociaal Aanbesteden. Risico's Het beroep op financiële ondersteuning is zodanig groot dat de daarvoor beschikbare middelen ontoereikend zijn. Dit geldt voor zowel de uitvoering als voor de budgetten; Het budgettaire kader van de Participatiewet is zodanig beperkt dat de dienstverlening voor de doelgroepen niet op het huidige niveau gehandhaafd kan blijven; De Participatiewet (zoals de aangescherpte wetgeving Wwb-maatregelen) kan leiden tot nadelige maatschappelijke gevolgen die wij niet kunnen voorkomen en oplossen; Betalingsgedrag is zodanig verslechterd dat het aflossen op gemeentelijke vorderingen afneemt en beroep op schuldhulpverlening toeneemt; Het effect van het nieuwe verdeelmodel voor het landelijke BUIG-budget is nog niet bekend en kan nadelig uitvallen. 79

Uitgaven Inkomsten 80

Doelenboom Wat willen Wat gaan we doen Wat is het effect we bereiken Strategisch doel Operationeel doel Prestaties 2015-2018 Effectindicatoren Burgers zijn aan het werk dan wel maatschappelijk actief Wie kan werken, werkt naar vermogen Wie niet kan werken, levert een maatschappelijke bijdrage Beperken instroom en verhoging gedeeltelijk en volledige uitstroom naar werk Verhoging aantal uitkeringsgerechtigen dat maatschappelijk actief is Percentage klanten dat (gedeeltelijk) uitstroomt naar werk en dat participeert ten opzichte van het totale bestand Lokale ontwikkeling bijstandsvolume tov de referentiegemeenten Burgers met inkomen onder het bestaansminimum ontvangen een uitkering Alleen burgers die er recht hebben ontvangen een uitkering Burgers komen uit met hun inkomen Effectieve (preventieve) schuldhulpverlening Voorkomen dat burgers binnen 4 jaar na afloop van een een schuldregeling er weer gebruik van maken. Aantal burgers/huishoudens dat onderdeel uitmaakt van de doelgroep voor een minimaregeling Waar nodig wordt het inkomen ondersteund Alleen burgers die er recht op hebben, maken gebruik van het sociaal vangnet Aantal burgers/ huishoudens dat gebruik maakt van de minimaregeling Uitvoering geven aan het Akkoord van Beekbergen Minder uitkeringsgerechtigen zonder startkwalificatie Kansen op de arbeidsmarkt nemen toe Uitvoering geven aan het sociaal akkoord door het opzetten van een regionaal werkbedrijf Burgers worden aan een baan geholpen via Sociaal Aanbesteden Meer uitkeringsgerechtigden met een arbeidshandicap aan het werk Tenminste 5% van de opdrachtsom wordt besteed aan banen aan de onderkant van de arbeidsmarkt Ondernemerschap stimuleren Meer uitkeringsgerechtigden worden gecoacht in het doorontwikkelen of behoud van hun bedrijf. 81

Wat gaan we doen? 310 Stadsbank Onder dit product valt de verstrekking van sociale kredieten en schuldhulpverlening. De stadsbank kan een sociaal krediet tegen een normaal en redelijk rentetarief verstrekken als een burger niet terecht kan bij andere banken. Voor schuldhulpverlening zijn onderstaande doelstelling en prestaties afgesproken: Doelstelling Efficiënte (preventieve) schuldhulpverlening die zodanig wordt ingezet dat de burger duurzaam financieel stabiel is. Prestaties Burgers zijn zodanig financieel zelfredzaam, dat ze binnen 4 jaar na een positieve beëindiging van een minnelijke schuldregeling niet wederom een schuldregeling aanvragen. 482 Volwassenen en beroepsgerichte educatie Doelstelling Volwassen laaggeletterde Nederlanders en niet-inburgeringsplichtigen worden in staat gesteld om een opleiding gericht op het verbeteren van de Nederlandse taal en rekenvaardigheden te volgen bij Aventus. Prestaties De afspraken over de inzet van de bijdrage, de inhoud en de duur van de opleidingen worden vastgelegd in een productovereenkomst met Aventus. 610 Bijstandsverlening en inkomensvoorziening en -subsidies Doelstelling Zodanig efficiënt en effectief uitvoering geven aan de Wet bundeling van uitkeringen inkomensvoorziening aan gemeenten (BUIG)dat alleen burgers die daar recht op hebben een uitkering ontvangen. Prestaties Alleen burgers die er recht op hebben, ontvangen een uitkering. Nieuwe ontwikkelingen Capaciteitsuitbreiding Werkplein Activerium Voor het zomerreces hebben wij u middels een brief geïnformeerd over de formatieve knelpunten bij het Werkplein Activerium. Dit is het gevolg van de sterke stijging van het aantal bijstandsgerechtigden (met ongeveer 35% t.o.v. 2009) terwijl de personele capaciteit als gevolg van bezuinigingen met ca. 20% is afgenomen. In de huidige situatie leidt dit tot een dermate hoge workload, waardoor we het risico lopen niet meer aan alle wettelijke normen te kunnen voldoen. Wij stellen u voor de formatie met 700.000 uit te breiden. In lijn met de te hanteren volgorde voor het oplossen van knelpunten kan een bedrag van 200.000 ten laste van het budget voor het sociaal vangnet worden gebracht. 82

1,01 1,005 1 0,995 0,99 0,985 Ref erent iegemeent en bijst andsvolume Lokale ont wikkeling bijst andsvolume 0,98 0,975 0,97 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Lokale ontwikkeling bijstandsvolume t.o.v. de referentiegemeenten 611 Sociale werkvoorziening Doelstelling Het zodanig overeenkomen van jaarlijkse prestatieafspraken met het Dagelijkse Bestuur van de Felua-groep dat de Wet Sociale Werkvoorziening (WSW) wordt uitgevoerd conform de daarbij behorende financiële middelen. Prestaties Felua-groep voert de prestatieafspraken op de afgesproken wijze uit. 614 Gemeentelijk minimabeleid Doelstelling Waar nodig wordt het inkomen ondersteund. Het gemeentelijke minimabeleid is zodanig vorm gegeven, dat iedereen ongeacht zijn inkomen al dan niet in combinatie met ziekte, handicap of psychosociale problemen in staat is om zo lang mogelijk een zelfstandig leven te leiden en maatschappelijk te participeren. Prestaties Alleen mensen die er recht op hebben, maken gebruik van het sociaal vangnet. Aant al huishoudens (met inkomen t ot 110%) in doelgroep minimaregeling Aant al huishoudens dat gebruik maakt van de minimumregeling. NB Alleen aant allen Regelrecht 8. 0 0 0 7. 5 0 0 6. 9 9 0 6. 9 9 0 6. 9 9 0 6. 9 9 0 6. 9 9 0 8 5 0 0 7. 0 0 0 6. 5 0 0 6. 0 0 0 6. 5 4 0 Aantal huishoudens (met inkomen tot 110%) in doelgroep minimaregeling 8 0 0 0 7 5 0 0 7 0 0 0 7 3 5 4 7 4 5 0 7 4 5 0 7 4 5 0 7 4 5 0 7 4 5 0 Aantal hui shoudens dat gebr uik maakt van de minimumr egeling. NB Alleen aantal l en Regel r echt 5. 5 0 0 6 5 0 0 5. 0 0 0 2 0 13 2 0 14 2 0 15 2 0 16 2 0 17 2 0 18 6 0 0 0 2 0 13 2 0 14 2 0 15 2 0 16 2 0 17 2 0 18 83

623 Reïntegratie- en participatievoorzieningen Participatiewet Doelstelling In samenwerking met ondernemers en onderwijs en overheid willen we de kansen op de arbeidsmarkt zodanig laten toenemen dat: Wie kan werken, werkt naar vermogen; Wie niet kan werken, levert een maatschappelijke bijdrage. Prestaties Beperken instroom uitkeringsgerechtigden en verhoging gedeeltelijk en volledige uitstroom naar werk; Verhoging aantal uitkeringsgerechtigden dat maatschappelijk actief is; Minder uitkeringsgerechtigden zonder startkwalificatie; Meer uitkeringsgerechtigden met een arbeidshandicap aan het werk; Tenminste 5% van de opdrachtsom bij gemeentelijke bestedingen wordt besteed aan banen aan de onderkant van de arbeidsmarkt; Meer uitkeringsgerechtigden worden gecoacht in het doorontwikkelen of behoud van hun bedrijf; Uitstroom bijstandsontvangers naar w erk en participatie 4.000 3.500 3.287 3.531 3.697 3.539 3.539 3.539 3.000 2.500 2.000 1.500 1.0 2 9 9 8 9 1.0 2 8 9 9 1 9 9 1 9 9 1 totaal aantal bijstandsontvangers uitstroom naar werk 1.000 uitstroom naar participatie 500 0 585 551 551 549 549 549 2013 2014 2015 2016 2017 2018 650 Kinderopvang Doelstelling De gemeente verstrekt een toeslag zoals vastgesteld in de regeling tegemoetkoming kosten kinderopvang 2013. 84

Plannen en Kadernotities Voor de raad: Kadernota Participatiewet Startnotitie Voor elkaar Kaderstelling Schuldhulpverlening Uitvoeringsplan Handhaving Werkplein Activerium Verordening afstemming en bestuurlijke boete Verordening bestuurlijke geldschulden Participatieverordening Verordening Tegenprestatie Verordening Individuele Inkomenstoeslag Verordening cliëntenparticipatie Voor het college: Bankreglement gemeente Apeldoorn Beleidsregels schuldhulpverlening Beleidsregels participatiewet/participatievoorzieningen Regeling werkgeverssubsidie Beleidsregels Voor Elkaar Beleidsregels verlaging uitkering Beleidsregels Individuele Inkomenstoeslag Beleidsregels bijzondere bijstand Beleidsregels terugvordering Beleidsregels Krediethypotheek Beleidsregels bestuurlijke boete Beleidsregels verhaal Regeling tegemoetkoming kosten kinderopvang Richtlijn scholingsplicht jongeren Apeldoorn activeert * de bijdrage vanuit de reserve riolering en de reserve huisvuilrechten heeft betrekking op de vergoeding voor kwijtschelding Beleidsproduct Rekening Begroting Meerjarenbegroting Saldo 2013 Saldo 2014 310 Stadsbank -1.832-2.245 2.795 517-2.278-2.293-2.314-2.348 482 Volwassenen en beroepsgerichte -54-29 409 381-29 -29-29 -30 610 educatie Bijstandsverlening en -8.543-10.973 57.133 45.971-11.162-8.808-8.868-8.972 611 inkomensvoorziening Sociale werkvoorziening en -subsidies -234-1.279 25.247 0-25.247-25.249-25.251-25.255 614 Gemeentelijk minimabeleid -9.875-10.178 9.694 378-9.316-9.250-9.318-9.450 623 Reïntegratie- en -3.304-2.512 7.292 50-7.243-7.238-7.238-7.260 650 participatievoorzieningen Kinderopvang -149-242 250 5-245 -247-249 -253 Saldo van baten en lasten voor bestemming -23.991-27.458 102.820 47.302-55.520-53.114-53.267-53.568 Riolering 332 268 276 276 282 287 293 Lasten 2015 Baten 2015 Saldo 2015 Saldo 2016 Saldo 2017 Schildersonderhoud openb verlichting 320 320 320 320 14 Huisvuilrechten 928 977 977 977 977 977 977 Reserve bedrijfsvoering / overlopende projecten -513 1.032 Saldo van baten en lasten na bestemming -23.244-24.860 102.820 48.876-53.946-51.535-51.988-52.298 Saldo 2018 85

Programma 7 Maatschappelijke ondersteuning Beleidsproducten: 620 Maatschappelijke begeleiding en advies 630 Sociaal cultureel werk 652 Voorzieningen gehandicapten 661 Maatwerkvoorzieningen natura materieel Wmo 662 Maatwerkvoorzieningen natura immaterieel Wmo 663 Opvang en beschermd wonen GGZ Wmo 667/677 Eigen bijdragen 670 en 621 670 Algemene voorzieningen Wmo en 621 vreemdelingen 671 Eerste lijnloket Wmo 672 Maatwerkvoorzieningen PGB Wmo 714 Openbare gezondheidszorg 922 Algemene baten en lasten 87

7. Maatschappelijke ondersteuning Portefeuillehouder(s): P. Blokhuis Ambitie van het programma De ambitie van het Apeldoorns Zorg- en Welzijnsbeleid is dat álle burgers zo lang mogelijk zelfstandig, volwaardig en met een aanvaardbare kwaliteit van leven en gezond kunnen meedoen aan onze maatschappij. Onze gemeente doet hierbij een beroep op de eigen kracht en het eigen sociale netwerk van onze burgers en zal dit ook ondersteunen en versterken. De uitgangspunten van de Wmo 2015 vormen tevens het strategisch kader: 1. Preventieve acties door het bevorderen van de sociale samenhang, de mantelzorg, het vrijwilligerswerk en de veiligheid en leefbaarheid in de gemeente, toegankelijkheid alsmede voorkomen en bestrijden van huiselijk geweld; 2. Ondersteuningsacties gericht op de zelfredzaamheid en de participatie van personen met een beperking of met chronische, psychische of psychosociale problemen zoveel mogelijk in de eigen leefomgeving; 3. Het leveren van zorg door het bieden van beschermd wonen GGZ, beschut wonen GZ en V&V en opvang (maatschappelijke opvang en vrouwenopvang). Speerpunten van beleid Ad 1: Preventieve acties We doen optimaal een beroep op de eigen verantwoordelijkheid en eigen kracht en eigen sociaal netwerk van Apeldoorners; Wij investeren eerst in preventie, informele zorg en algemene voorzieningen en dan in duurdere maatwerkvoorzieningen. Uiteraard wordt zwaardere hulp geboden als dat noodzakelijk is, ook vanaf 2015; Versterken samenwerking tussen netwerken gericht op hulpverlening. Ad 2: Curatieve acties De cliënt staat centraal, dit betekent dat een cliënt, één ondersteuningsplan en één regisseur krijgt; Zo weinig professionele en betaalde ondersteuning als mogelijk, zoveel als nodig; Cliënten krijgen voldoende keuzevrijheid tussen aanbieders van zorg in natura en het persoonsgebonden budget. Ad 3: Het leveren van zorg door het bieden van opvang Het rijksbudget is taakstellend voor de uitvoering van de Wmo; De rijksbezuinigingen op het budget voor de opvang van dak- en thuislozen en verslaafden wordt betrokken bij het nieuwe budget voor beschermd wonen GGZ. Risico's Organisatorisch: Onvoldoende transformeren van maatwerkvoorziening naar algemene voorzieningen. Onvoldoende zorgcontinuïteit voor cliënten wanneer zorgaanbieders failliet gaan en de zorg niet (tijdig) overgenomen kan worden; Financieel: In 2015 zijn de rijksbijdragen gebaseerd op historische uitgaven. De budgetten voor de Wmo worden met verschillende percentages gekort, terwijl een overgangsrecht van kracht is, waarbij de bestaande rechten van de cliënten worden geborgd. In 2016 worden de rijksbijdragen gebaseerd op een objectief verdeelmodel dat naar verwachting wel eens fors nadelig voor onze gemeente kan uitpakken. De raming voor de eigen bijdragen van de cliënten is gebaseerd op de opgave van het rijk. Of wij die baten in die omvang ook ontvangen moeten we afwachten. De ervaring met de Wmo tot nu toe is dat de eigen bijdrage lastig is te ramen; Communicatie: Ondanks alle inspanningen van professionals, vrijwilligers en een adequate organisatie zijn excessen, zoals familiedrama s nooit uit te sluiten; 89

Klanten: Het wordt voor klanten ingewikkelder om met hun hulpvraag bij het juiste loket te komen omdat de voorzieningen die ze nodig hebben per 2015 verdeeld is tussen de verzekeraars, de langdurige zorg (rijk) en de Wmo (Gemeenten). Uitgaven Inkomsten 90

Doelenboom programma 7 Wat willen we bereiken Wat gaan we doen Wat is het effect Strategisch doel Operationeel doel Prestaties 2015-2018 Effectindicatoren 1. Preventieve acties door het bevorderen van de sociale samenhang, de mantelzorg, het vrijwilligerswerk en de veiligheid en leefbaarheid in de gemeente, toegankelijkheid alsmede voorkomen en bestrijden van huiselijk geweld optimaal een beroep op de eigen verantwoordelijkheid en eigen kracht en eigen sociaal netwerk van Apeldoorners investeren eerst in preventie, informele zorg en algemene voorzieningen en dan in duurdere maatwerkvoorzieningen. Uiteraard wordt zwaardere hulp geboden als dat noodzakelijk is Focus vreemdelingenbeleid ligt op communicatie Bevorderen van de gezondheid door voorlichting over gezondheidsrisico s als o.a. alcohol en overgewicht. subsidieregeling gericht op functies nieuwe innovatie en maatwerkvoorzieningen blijven binnen de begroting Het voorkomen of vroegtijdig op te sporen van ziekten Versterken samenwerking tussen netwerken gericht op hulpverlening. samenwerking stimuleren 2. Ondersteuningsact ies gericht op de zelfredzaamheid en de participatie van personen met een beperking of met chronische, psychische of psychosociale problemen zoveel mogelijk in de eigen leefomgeving de cliënt staat centraal, dit betekent dat een cliënt, één ondersteuningsplan en één regisseur krijgt Zo weinig professionele en betaalde ondersteuning als mogelijk, zoveel als nodig; Cliënten krijgen voldoende keuzevrijheid tussen aanbieders van zorg in natura en het persoonsgebonden budget De wettelijke proceseisen worden efficiënt uitgevoerd Alleen een uitgebreid onderzoek waar nodig. Niet meer dan 10% stijging van het aantal gegronde klachten en bezwaarschriften Complexe casuïstiek bij volwassenen en gezinnen wordt geregisseerd vanuit de Sociale Wijkteams Het totaal aan maatwerkvoorzieningen blijft binnen de begroting. via een raamovereenkomst, bouwstenen inkopen bij diverse leveranciers De administratieve afhandeling van de PGB s worden uitgevoerd door de Sociale Verzekeringsbank. Rapportcijfer voor het beleven van het eigen welzijn door de Apeldoornse burger Rapportcijfer van de burger voor de door Apeldoorn geleverde zorg 3. Het leveren van zorg door het bieden van beschermd wonen GGZ, beschut wonen GZ en V&V en opvang (maatschappelijke opvang en vrouwenopvang Het rijksbudget is taakstellend voor de uitvoering van de Wmo. De rijksbezuinigingen op het budget voor de opvang van daken thuislozen en verslaafden wordt betrokken bij het nieuwe budget voor beschermd wonen GGZ via een raamovereenkomst, bouwstenen inkopen bij diverse leveranciers Het innen van de eigen bijdrage voor alle maatwerkvoorzieningen verloopt via het Centraal Administratie Kantoor (CAK) zoals dat al vanaf 2007 is geregeld. Om de gewenste doorstroom naar ander aanbod te regelen zal een Convenant worden gesloten met de desbetreffende aanbieders over de transformatie naar meer ambulante begeleiding. 91

Wat gaan we doen? I Sociale basisvoorzieningen 670 en 621 Algemene voorzieningen Wmo Doelstelling Doelstelling Wmo: Er is in Apeldoorn een fijnmazig netwerk van algemene voorzieningen beschikbaar zodanig dat deze: preventief werkt doordat eenvoudige vragen en problematiek hier ter plekke kan worden aangepakt; algemene voorzieningen maken tevens onderdeel uit van het ondersteuningsplan in het kader van maatwerkvoorzieningen die één op één aan de cliënt / het huishouden wordt beschikt; bevorderen van maatschappelijke deelname door allochtonen, met aandacht voor bijzondere problematiek als gevolg van taalachterstand en culturele verschillen zodanig dat deze mensen optimaal mee kunnen doen aan de Apeldoornse maatschappij. Prestaties De bestaande, instellingsgerichte, subsidiesystemen zijn omgebouwd naar een subsidieregeling gericht op functies waardoor nieuwe innovatie en samenwerking wordt gestimuleerd; Het palet van algemene voorzieningen werkt preventief t.o.v. maatwerkvoorzieningen zodanig dat deze laatste binnen de begroting blijven; Focus vreemdelingenbeleid ligt op communicatie, o.a. via het communicatienetwerk en de Stichting Samenspraak (voorheen Platform Duurzaam Dialoog Apeldoorn); Eigen bijdrage, zie producten 667 en 677. Nieuwe ontwikkelingen Mantelzorgcompliment Het huidige mantelzorgcompliment houdt per 1 januari 2015 op te bestaan. Vanaf dat moment zijn de gemeenten hiervoor verantwoordelijk. Voor Apeldoorn gaat om een bedrag van ongeveer 1 miljoen. Dit is zogeheten nieuw geld dat onderdeel gaat uitmaken van het sociaal deelfonds. Conform het Bestuursakkoord stellen wij voor om dit bedrag te bestemmen voor de waardering en de ondersteuning van mantelzorgers. R ap p o rt cijf er b eleving eig en welzijn d o o r Apeldoornse burger R ap p o rt cijf er d o o r A p eld o o rn g eleverd e zorg 10 10 8 6 8 6 4 7 7 7 7 4 6 6 7 7 2 2 0 2015 2016 2017 2018 0 2015 2016 2017 2018 92

714 Openbare gezondheidszorg Doelstelling De GGD Noord- en Oost Gelderland voert de taken uit de Wet Publieke Gezondheidszorg uit zodanig dat iedereen een gelijke kans heeft op een optimale gezondheid; Bovenop deze wettelijke taak voorziet de GGD in projecten om alcoholgebruik te verminderen zodanig dat blijvend hersenletsel bij m.n. jeugdigen wordt voorkomen. Prestaties Het voorkomen of vroegtijdig op te sporen van ziekten; Bevorderen van de gezondheid door voorlichting over gezondheidsrisico s als o.a. alcohol en overgewicht. II Eerstelijns ondersteuning 671 Eerstelijnsloket Wmo Doelstelling De gemeente informeert, adviseert, verwijst, regisseert en beschikt aan de hand van ondersteuningsplannen zodanig dat de burger snel en adequaat is geholpen. De gemeente heeft een toegankelijk Wmo loket dat samen met de sociale wijkteams burgers informeert en adviseert bij ondersteuningsvragen. De burgers zijn hierdoor goed geïnformeerd over de ondersteuningsmogelijkheden zodanig dat zij optimaal en zoveel mogelijk op eigen kracht kunnen blijven functioneren. Het Wmo-loket zal de komende jaren nodig hebben om uitvoering van de nieuwe taak continue te verbeteren, zowel m.b.t. efficiency als kwaliteit dienstverlening. Dit betekent regelmatig evalueren en bijscholen en keuzes maken. Zie verder onder de producten 661, 662 en 667. Prestaties De wettelijke proceseisen worden efficiënt uitgevoerd zodanig dat de klant snel en adequaat is geholpen; Alleen een uitgebreid onderzoek waar nodig; Niet meer dan 10% stijging van het aantal gegronde klachten en bezwaarschriften inzake de Wmo t.o.v. 2014; Complexe casuïstiek bij volwassenen en gezinnen (niet-willers, niet-kunners) wordt geregisseerd vanuit de Sociale Wijkteams zodat integrale hulpverlening mogelijk is en sneller en adequater hulp geboden kan worden; Het Wmo loket kan in de maatwerkvoorziening ook een reductie op de eigen bijdrage opleggen zodanig dat cumulatie van extra kosten wordt verminderd; Het totaal aan maatwerkvoorzieningen blijft binnen de begroting. Hiertoe verzorgt het Wmo-loket de factuurcontrole en -betaling van de Wmo maatwerkvoorzieningen en die voor de jeugdzorg. Het Wmo loket voert daarom de werkzaamheden die voortvloeien uit de Wmo verordening, beleidsregels en financieel besluit uit. 93

III Tweedelijns ondersteuning 661 Maatwerkvoorzieningen natura materieel Wmo Doelstelling Onze gemeente verstrekt woonvoorzieningen, rolstoelvoorzieningen en vervoersvoorzieningen zodanig dat mensen met een beperking zelfstandig kunnen wonen en zich in huis en in de omgeving zo zelfstandig mogelijk kunnen verplaatsten. Hierbij wordt wel de eigen kracht van de burger meegewogen. Prestaties Bij een beperkt aantal leveranciers, via een raamovereenkomst, bouwstenen inkopen zodanig dat de consulent van het Wmo loket adequate maatwerkvoorzieningen kan beschikken; Omdat deze voorzieningen altijd via een beschikking worden geregeld kunnen eenvoudig de financiële voortgang en volumes gemeten worden en via tussenrapportages kan desgewenst bijgestuurd worden in financiële zin dan wel kwantitatieve of kwalitatieve zin; Zie product 671/667. 662 Maatwerkvoorzieningen natura immaterieel Wmo Doelstelling De maatwerkvoorziening wordt enkel geleverd indien de combinatie van eigen kracht, netwerk, vrijwilligers, informele zorg en algemene voorzieningen voor de cliënt onvoldoende zijn om zijn of haar leven zelfstandig vorm te geven, zie product 667. Op deze manier krijgt de burger de ondersteuning die ze nodig heeft. Hierbij geldt zo licht als mogelijk en zo zwaar als nodig. Prestaties Bij een groot aantal zorgaanbieders, via een raamovereenkomst, ondersteuningsbouwstenen inkopen zodanig dat de consulent van het Wmo loket adequate maatwerkvoorzieningen kan beschikken; Omdat deze voorzieningen altijd via een beschikking worden geregeld zal de voortgang gemeten worden en via tussenrapportages kan desgewenst bijgestuurd worden in financiële zin dan wel kwalitatieve zin; Het verstrekken van een Inkomensbijdrage HH-1 aan mensen met een laag inkomen die deze huishoudelijke hulp nodig hebben en dit niet (geheel) zelf kunnen betalen; Via de gemeentelijke collectieve aanvullende verzekering kunnen de eigen bijdragen voor maatwerkvoorzieningen gedeclareerd worden. Vanaf 2015 komt de centrale inkomensgrens te vervallen waardoor een breder doelgroep waaronder chronisch zieken en gehandicapten zich kunnen aansluiten. De nieuwe middelen WTCG / CER worden hiervoor ingezet als dekking. 672 Maatwerkvoorzieningen PGB Wmo Doelstelling Met het PGB maken wij optimale keuzevrijheid mogelijk voor die gevallen dat een voorziening in natura niet tot het gewenste resultaat kan leiden. De klant kan dus kiezen, onder voorwaarden, of hij/zij de zorg in natura of als PGB beschikbaar wil ontvangen. 94

Prestaties Inhoudelijk zie onder de nummers 661, 662 en 667; De administratieve afhandeling van de PGB s worden uitgevoerd door de Sociale Verzekeringsbank. IV Bescherming en veiligheid 663 Opvang en beschermd wonen GGZ Wmo Doelstelling Deze maatwerkvoorziening wordt geleverd indien de combinatie van eigen kracht, netwerk, vrijwilligers, informele zorg en algemene voorzieningen voor de cliënt onvoldoende zijn om zijn of haar leven zelfstandig vorm te geven, zie product 667. Op deze manier krijgen de meest kwetsbare burgers de ondersteuning die ze nodig hebben. Ook hier geldt zo licht als mogelijk en zo zwaar als nodig. Doel is de door- en uitstroom bevorderen waardoor de doelgroep zo zelfstandig mogelijk kan blijven functioneren. Hiervoor is ketenregie nodig. Bijzonder bij deze taak is de rol van de gemeente Apeldoorn als centrumgemeente in een aantal jaren moet worden afgebouwd. Het betreft de gemeenten uit de regio Regionaal Kompas Oost Veluwe (Apeldoorn, Brummen, Epe, Heerde en Voorst). Het oorspronkelijke Regionaal Kompas is overigens komen te vervallen en gaan op in dit onderdeel voor dezelfde gemeenten. De gemeenten hebben op bestuurlijk niveau aangegeven te willen blijven samenwerken. De nieuwe samenwerking ten aanzien van de maatwerkvoorzieningen heeft de naam Kompas 2015 gekregen. Prestaties Bij alle betrokken zorgaanbieders, via een raamovereenkomst, wonen c.q. verblijf bouwstenen inkopen zodanig dat de consulent van het Wmo loket adequate maatwerkvoorzieningen kan beschikken; Om de gewenste doorstroom naar ander aanbod te regelen zal een Convenant worden gesloten met de desbetreffende aanbieders over de transformatie naar meer ambulante begeleiding. Vrouwenopvang en huiselijk geweld Doelstelling Het bestrijden van geweld in afhankelijkheidsrelaties door inzet op het voorkomen en het signaleren ervan en door het (acute) beschermen en ondersteunen van slachtoffers, zodanig dat het geweld snel stopt en slachtoffers een leven zonder geweld kunnen opbouwen. Apeldoorn voert deze taak als centrumgemeente voor een aantal gemeenten in de regio uit. Prestaties In 2015 bezien of en zo ja hoe de huidige regeling vanaf 1-1-2017 geïntegreerd kan worden in de algemene en maatwerkvoorzieningen en hoe (de financiering van) het beleidsveld zich verhoudt tot de regionale afspraken met gecertificeerde instellingen in het kader van jeugdzorg; Door ketenaanpak de doorstroming van de opvang naar zelfstandig wonen organiseren zodanig dat wachtlijsten worden voorkomen; Het regionaal advies meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling (AMHK). 95

V Eigen bijdragen 667/677 Eigen bijdragen Doelstelling Eigen bijdragen worden geheven over alle maatwerkvoorzieningen op het maximale niveau dat landelijk mogelijk is gemaakt. Hiermee continueert onze gemeente de in 2007 gekozen lijn om de sterkste schouders de zwaarste last te laten dragen. Prestaties Het innen van de eigen bijdrage voor alle maatwerkvoorzieningen verloopt via het Centraal Administratie Kantoor (CAK) zoals dat al vanaf 2007 is geregeld; Ook voor cliënten in de Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen GGZ wordt de reguliere werkwijze met het CAK gebruikt voor het innen van eigen bijdragen; Het innen van eigen bijdragen voor algemene voorzieningen zal zoveel mogelijk worden beperkt. Net zoals nu worden mensen gevraagd een bijdrage in bijvoorbeeld koffiekosten en cursusmateriaal te leveren. 96

Plannen en Kadernotities Voor raad: Verordening Wmo Beleidsplan Nota beschermd Wonen GGZ Afbouw huishoudelijke hulp Voor college: Raamovereenkomst Subsidieregeling inclusief cliëntondersteuning; sensoor; SWT Beleidsregels Financieel besluit Maatschappelijke ondersteuning Beleidsproduct Rekening Begroting Meerjarenbegroting Saldo 2013 Saldo 2014 670 Algemene voorzieningen Wmo -3.124-12.071 15.905 1.965-13.940-13.964-14.127-14.318 621 Vreemdelingen -245-198 204 0-204 -207-211 -215 714 Openbare gezondheidszorg -2.244-2.317 2.387 0-2.387-2.409-2.454-2.479 671 Eerste lijnloket Wmo 2.199-1.877 3.970 0-3.970-3.981-3.996-4.024 661 Maatwerkvoorzieningen natura -5.599-4.112 5.374 91-5.283-5.304-5.317-5.407 662 materieel Maatwerkvoorzieningen Wmo natura -14.385-13.454 27.491 0-27.491-25.209-25.434-25.666 672 immaterieel Maatwerkvoorzieningen Wmo PGB Wmo 0-1.090 8.537 0-8.537-8.555-8.574-8.593 663 Opvang en beschermd wonen GGZ -13.279-10.742 50.489 1.841-48.648-48.741-48.822-48.972 667 Wmo Eigen bijdragen 0 3.955 0 7.493 7.493 7.566 7.641 7.712 677 Eigen bijdragen 0 640 0 282 282 287 293 299 620 Maatschappelijke begeleiding en -1.784 0 0 0 630 advies Sociaal cultureel werk -1.135 0 0 0 Lasten 2015 Baten 2015 652 Voorzieningen gehandicapten -236 0 0 0 922 Algemene baten en lasten 0 0 1.750 0-1.750-1.750-1.750-1.750 Saldo van baten en lasten voor bestemming -39.832-41.266 116.107 11.672-104.435-102.267-102.751-103.413 Saldo 2015 Reserve BROA 93 93 Algemene reserve -1.500 Reserve bedrijfsvoering / overlopende projecten 297 537 Saldo van baten en lasten na bestemming -39.535-42.229 116.107 11.765-104.342-102.267-102.751-103.413 Saldo 2016 Saldo 2017 Saldo 2018 922 Algemene baten en lasten: deze lasten hebben betrekking op de aanpassing / uitbreiding van de organisatie in verband met de werkzaamheden voor de nieuwe taken voor de decentralisaties. 97

Programma 8 Cultuur, erfgoed, evenementen en sport Beleidsproducten: 002 Bestuursondersteuning B&W 480/530/53 Overige onderwijsaangelegenheden 510 Bibliotheek 511/540 Kunstzinnige vorming/talentontwikkeling 530 Omnisport 530 Ruimte voor sport 530 Sportverenigingen en -activiteiten 531 Groene sportvelden en terreinen 540 Podiumkunsten 540 Creatieve industrie 541/002 Museum en archief 541/821 Erfgoed en oudheidkunde 821 Stads- en dorpsvernieuwing 99

8. Cultuur, erfgoed, evenementen en sport Portefeuillehouder(s): D.H. Cziesso, N.T. Stukker Ambitie van het programma Voor de inwoners van Apeldoorn vormen sport, cultuur en erfgoed mogelijkheden om zich te kunnen ontplooien, voor een goede lichamelijke conditie, voor het prikkelen van de geest, voor vrijetijdsbesteding en voor het vormgeven van creatief en sportief talent. Cultuur, sport, erfgoed en evenementen zijn altijd al de landingsplaatsen voor veel vrijwilligerswerk. Die participatiekwaliteit willen we koesteren en daar waar nodig stimuleren. Voor een aantrekkelijke stad is een veelzijdig en goed bereikbaar aanbod van cultuur- en sportvoorzieningen belangrijk, maar ook de zichtbaarheid van de historie van de stad en een ruim aanbod van evenementen zijn belangrijk factoren. De grote cultuurinstellingen (Orpheus, Markant, Gigant, CODA) zijn de organisaties aan wie wij de exploitatie en programmering hebben opgedragen voor de culturele hoofdaccommodaties. Omnisport biedt mogelijkheden voor topsport-events en wij willen deze potentie benutten door het stimuleren van de organisatie van (inter-)nationale sportevenementen. Het kwaliteitsniveau van deze infrastructuur willen we zo goed mogelijk waarborgen en optimaal benutten. De cultuurinstellingen staan voor de opgave om hun rol aan te passen aan de nieuwe ontwikkelingen in de cultuursector en om producten op maat te leveren aan andere maatschappelijke sectoren. Wij verwachten onder meer dat deze instellingen de samenwerking zoeken met het onderwijs en het welzijnswerk(jeugdzorg, ouderen). Het kunnen uitstralen van een herkenbare historische identiteit is van belang voor een toekomst bestendige binnenstad en voor de toerismesector. Daarom willen we dat het culturele erfgoed geprononceerder in beeld wordt gebracht (monumentensubsidies, gevelfonds) evenals het archeologische erfgoed. Deze creatieve industrie manifesteert zich in vele bedrijfstakken en heeft stevige wortels in de culturele sector (ontwerpers, beeld-geluid-nieuwe media expertise etc). Wij willen gebruik maken van de kansen die deze creatieve sector biedt voor de kwaliteit van de binnenstadeconomie. Speerpunten van beleid Voldoende en optimaal benutte voorzieningen voor sport en cultuur en behoud van cultureel erfgoed; Een aanbod dat aansluit bij de actuele en toekomstige wensen van bedrijven, bezoekers en bewoners; Aantrekkingskracht en bereikbaarheid van aanbod waarborgen en vergroten. Risico's Leegstand en of onderbenutting van sport- en cultuurvoorzieningen; Exploitatietekorten bij gesubsidieerde culturele instellingen; Specifiek: Omnisportcentrum, investeringen wielerbaan en onderhoudsvoorziening; Specifiek: renovatie of vervanging sporthal Zuiderpark. 101

Uitgaven Inkomsten 102

Doelenboom Wat willen Wat gaan we doen Wat is het effect we bereiken Strategisch doel Operationeel doel Prestaties 2015-2018 Effectindicatoren Ruimte voor Sport 480/530/531 -het efficiënt beheren en exploiteren van gemeentelijke sportaccomodaties en sportvelden -het ondersteunen van sportverenigingen bij investeringen in de eigen sportaccommodaties percentage inwoners dat sport Cultuur, evenementen, erfgoed en sport zijn essentiële voorwaarden voor een goed vestigingsklimaat voor bedrijven, een goed leefklimaat voor bewoners, en aantrekkelijkheid voor bezoekers. Behoud van een goede en optimaal benutte infrastructuur voor sport en cultuur en behoud van cultureel erfgoed Een aanbod dat aansluit bij de actuele en toekomstige wensen van bedrijven, bezoekers en bewoners Omnisport 530 -bieden van platform voor topsportevenementen -bieden van ruimte voor sportverenigingen -bieden van voorziening voor bewegingsonderwijs Erfgoed en oudheidkunde 541 -inventariseren en waarderen van cultuurhistorisch erfgoed -stimuleren van onderhoud en herstel van gemeentelijke monumenten Creatieve sector 540 -Faciliteren van de Apeldoornse creatieve sector met ruimte voor productie, experiment, expositie en ontmoeting -Coördineren van de plaatsing van kunst in de openbare ruimte (particulier initiatief en Stichting Wilhelminaring) -Uitvoeren van meerjarenonderhoud van kunst in de openbare ruimte Het verlenen van subsidies, en het maken, monitoren en vaststellen van prestatie-afspraken met culturele organisaties, gericht op optimale kwaliteit, participatie en publieksbereik: Bibliotheekwerk 510 -bereikbare bibliotheekvoorziening -leesbevordering Erfgoed 541 -informeren van bewoners en bezoekers dmv educatieve activiteiten Museum 541 -een gevarieerd aanbod van tentoonstellingen Podiumkunsten 540 -een schouwburg met een gevarieerd aanbod -een filmhuis/poppodium met een gevarieerd aanbod Kunstzinnige vorming 511/540 -een gevarieerd aanbod voor amateurkunst en cultuurparticipatie -een breed aanbod cultuureducatie jeugd -een hoogwaardig aanbod op het gebied van jong muziektalent -een hoogwaardig aanbod op het gebied van muziekproductie oordeel inwoners over sportvoorzieningen oordeel inwoners over culturele voorzieningen 103

Wat gaan we doen? 510 Bibliotheek Doelstelling Het beschikbaar stellen van middelen voor een stedelijk instituut dat de burgers in Apeldoorn - van jong tot oud - op goed bereikbare locaties in de gemeente toegang biedt tot informatie via oude en nieuwe media. Prestaties Bereikbare bibliotheekvoorziening; Leesbevordering. 511/540 Kunstzinnige vorming/talentontwikkeling Doelstelling Het bijdragen in de kosten van muzikale en creatieve ontwikkeling in cursusverband of in binnenschools verband van de jonge burgers van Apeldoorn. Het financieel ondersteunen van de amateurkunst. Het mede financieren van professionele muziek- en orkestorganisaties die gevestigd zijn in Apeldoorn en onderdeel uitmaken van de nationale en provinciale bestel voor de podiumkunsten. Prestaties Gevarieerd aanbod van amateurkunst; Breed aanbod cultuureducatie en activiteiten voor een breed publiek; Stimulering jong talent; Een goed aanbod op het gebied van jong muziektalent; Een goed aanbod op het gebied van muziekproductie. 540 Creatieve industrie Doelstelling Het stimuleren van de creatieve industrie in Apeldoorn. Tot de creatieve industrie worden de kunsten, media en entertainment en creatieve zakelijke dienstverlening gerekend. De Apeldoornse creatieve sector wordt gefaciliteerd met ruimte en subsidie voor productie, experiment, expositie en ontmoeting. Prestaties faciliteren van de Apeldoornse creatieve sector met ruimte voor productie, experiment, expositie en ontmoeting; coördineren van de plaatsing van kunst in de openbare ruimte (incidenteel particulier initiatief en kunstwerken Wilhelminaring); uitvoeren van regulier onderhoud van kunst in de openbare ruimte. 104

540 Podiumkunsten Doelstelling Het bijdragen in de kosten van een theater, een poppodium en een filmhuis die voorzien in een gevarieerd aanbod van voorstellingen, art-house film en concerten voor een breed publiek. Prestaties Een schouwburg met een breed en divers aanbod; Een filmhuis en poppodium met een breed en divers aanbod. 541/002 Museum en archief Doelstelling Een gevarieerd aanbod van tentoonstellingen, passend bij een stedelijk niveau van voorzieningen Het beheren van het gemeentelijk statisch archief en documentatiecollecties. Prestaties Een gevarieerd aanbod van tentoonstellingen. 541/821 Erfgoed en oudheidkunde Doelstelling Ondersteuning van het behoud van het historisch waardevolle (archeologische) erfgoed en het stimuleren van de belangstelling voor de cultuurhistorie en archeologie in Apeldoorn. Prestaties Inventariseren en waarderen van cultuurhistorisch erfgoed en dat integraal opnemen in ruimtelijke plannen; Stimuleren van en bijdragen aan onderhoud en herstel van gemeentelijke monumenten; Verbinden van de cultuurhistorische beleidsdoelen met economische doelen van de gemeente ( voorbeeld, herstel historische gevels in de binnenstad m.b.v. gevelfonds); Het ontsluiten van kennis over het Apeldoornse verleden. Specifieke doelgroepen zijn de eigen plaatselijke bevolking, bezoekers/toeristen en de schoolgaande jeugd. 480/530/531 Ruimte voor sport Doelstelling Het in stand houden van breedtesportvoorzieningen voor binnensport, buitensport en voor het zwemmen, die worden benut voor bewegingsonderwijs, verenigingssport en individuele sportbeoefening. Prestaties Het efficiënt en kwaliteitsvol beheren en exploiteren van gemeentelijke sportaccommodaties; Optimale inzet, spreiding en benutting van gemeentelijke sportvelden; Ondersteunen van sportverenigingen bij het doen van investeringen in de eigen sportaccommodaties. 105

Percent age inwoners d at sp ort 100% 80% 60% 40% 5 9 % 5 9 % 5 9 % 6 0 % 6 0 % 20% 0% 2014 2015 2016 2017 2018 Bron: Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (Zorgatlas.nl) R app ort cijf er inwoners over sport vo orzieningen 10 8 6 4 7 7 7 7 2 0 2015 2016 2017 2018 530 Sportverenigingen en -activiteiten Doelstelling Het over een breed front ondersteunen van het plaatselijke sportleven, zowel door subsidiëring van sportverenigingen (vooral voor instandhouding van de infrastructuur) als door het vanuit de gemeente stimuleren van (school)sport. Prestaties Kwaliteitsbehoud van het verenigingsaanbod en het stimuleren van vitale verenigingen; Bevorderen samenwerking tussen en fusies van verenigingen; Ondersteunen van sportverenigingen bij het doen van investeringen in de eigen sportaccommodaties; Het stimuleren van dagelijks sport- en beweegaanbod op en rond scholen. 106

530 Omnisport Doelstelling Een sportvoorziening voor breedtesport, topsport en talentontwikkeling waar internationale topsportevenementen plaats kunnen vinden als bijdrage aan de sportieve uitstraling van Apeldoorn. Prestaties Een platform bieden voor de organisatie van grote topsportevenementen (zoals EK s en WK s) in het Omnisport Apeldoorn; Bijdragen aan de passieve sportbeleving door een hoogwaardig sportaanbod; Trainingslocatie voor topsport; Voorziening voor Apeldoornse verenigingsactiviteiten op gebied van alle indoor zaalsporten, baanwielrennen, indooratletiek en voor outdoor skeeleren, schaatsen en beachvolleybal; Voorziening voor activiteiten op gebied van bewegingsonderwijs. Nieuwe ontwikkelingen Budget voor topsportevenementen In het Bestuursakkoord is het onderdeel topsportevenementen van een pm raming voorzien in afwachting van een nadere uitwerking. Die uitwerking heeft geresulteerd in ons voorstel om daar een bedrag van structureel 200.000 voor beschikbaar te stellen. In de MPB 2014-2017 is tot en met 2017 een aanjaagbudget opgenomen van jaarlijks 300.000. Dit budget is bedoeld voor de stimulering van 6 thema s, waaronder het uitlokken van extra bestedingen door een aantrekkelijker en zichtbaarder aanbod van cultuur, horeca en (top)sportevenementen. Gelet hierop hebben wij van dit aanjaagbudget 100.000 ingezet als gedeeltelijke dekking voor ons voorstel voor topsportevenementen. Tegelijkertijd hebben we om een bestedingsvoorstel voor het restant van het aanjaagbudget verzocht. Mocht daaruit blijken dat dit restant van 200.000 ontoereikend is om te voorzien in de gewenste bestedingen, dan zullen we overwegen om naar een alternatieve dekking om te zien. 107

Plannen en Kadernotities Nota spin- off 2 Cultuur, erfgoed, evenementen en sport Beleidsproduct Rekening Begroting Meerjarenbegroting Saldo 2013 Saldo 2014 530 A Omnisport -754-800 881 0-881 -796-812 -827 511/540 Kunstzinnige -2.173-2.015 1.976 0-1.976-2.013-2.015-2.056 002 vorming/talentontwikkeling Bestuursondersteuning B&W -751-777 845 0-845 -834-823 -839 510 Bibliotheek -5.045-5.274 5.403 0-5.403-5.491-5.581-5.688 530 B Sportverenigingen en -activiteiten -848-622 834 0-834 -844-854 -866 530 C Ruimte voor sport -7.299-7.218 8.670 1.982-6.688-6.645-6.484-6.479 540 A Creatieve industrie -1.338-1.524 1.550 0-1.550-1.568-1.586-1.614 540 B Podiumkunsten -5.406-5.558 8.331 3.093-5.238-4.863-4.932-5.010 480 Overige onderwijsaangelegenheden -831-914 5.936 5.036-900 -915-956 -976 541/002 Museum en archief -1.665-1.388 1.122 0-1.122-1.141-1.159-1.182 541/821 Erfgoed en oudheidkunde -956-958 812 15-798 -733-740 -752 531 Groene sportvelden en terreinen -696-934 747 119-629 -608-674 -609 821 Stads- en dorpsvernieuwing -307-321 1.540 1.063-477 -405-392 -379 Saldo van baten en lasten voor bestemming -28.069-28.303 38.647 11.308-27.341-26.856-27.008-27.277 Sportactiviteiten 18 135 Lasten 2015 Baten 2015 Saldo 2015 Topsportevenementenfonds 40 100 100 Kunsttoepassingen 100 Algemene reserve 22 Reserve bedrijfsvoering / overlopende projecten 34 11 Saldo van baten en lasten na bestemming -27.894-28.117 38.647 11.408-27.241-26.856-27.008-27.277 Saldo 2016 Saldo 2017 Saldo 2018 108

Programma 9 Door! met de buitenstad Beleidsproducten: 310/311/56 Handel en ambacht 560 Openluchtrecreatie 810 Ruimtelijke ontwikkeling 822 Volkshuisvesting 823 Omgevingsvergunningen, activiteit bouwen 830 Bouwgrondexploitatie 109

9. Door! met de buitenstad Portefeuillehouder(s): O.G. Prinsen en N.T. Stukker Ambitie van het programma Het samen met bewoners en bedrijven behouden en verder ontwikkelen van een toekomstbestendig woon- en investeringsklimaat is de ambitie van dit programma. Dit programma levert hiermee belangrijke bijdragen aan de strategische opgaven van de buitenstad Apeldoorn: de comfortabele woonstad, de veelzijdige economie en het toeristisch toplandschap. We investeren daarom tijd en geld in: een betaalbare, voldoende beschikbare en kwalitatief goede woningvoorraad in Apeldoorn; de veelzijdige economische structuur van Apeldoorn; een uitnodigende ruimtelijke kwaliteit in Apeldoorn; de ruimtelijke dynamo s én de kwetsbare gebieden in de bestaande stad en dorpen; de binnenstad; de rechtszekerheid voor en veiligheid van bewoners en bedrijven. Speerpunten van beleid Het bestuursakkoord zegt veel over de ambitie van dit programma. Samenvattend: De woonagenda vormt de basis voor de vraagstukken binnen de volkshuisvesting en de zorgkwetsbaren. Samenwerking is het sleutelwoord voor de economische portefeuille; samenwerking met bestaande en nieuwe bedrijven en met de Apeldoornse attracties en toeristische sector. De andere overheid wil minder regelen en meer inspireren op het gebied van de ruimtelijke kwaliteit in Apeldoorn. Onze focus en inzet ligt steeds meer op de bestaande stad, dat wil zeggen de kwaliteit van de wijken en dorpen die er al zijn. Openheid en transparantie spelen een belangrijke rol in de Apeldoornse grondportefeuille. We stellen daarnaast orde op zaken in onze vastgoedportefeuille, zowel vanuit financieel-economisch als maatschappelijk belang. We verdubbelen de energie op de binnenstad; het is belangrijk dit gebied aantrekkelijk te houden voor bewoners, bedrijven en bezoekers. Tot slot willen we de bewoners en bedrijven steeds eerder in het ruimtelijk ordeningsproces duidelijkheid en rechtszekerheid bieden en anticiperen we op de nieuwe omgevingswet. Risico's Er zijn op een aantal punten risico s: asbestrisico s beroepsprocedure Ons Huis bestemmingsplannen kwetsbare functies leges omgevingsvergunning 111

Uitgaven Inkomsten 112