Praktische technieken uit de Sportpsychologie voor in de schoolbanken Drs. PROTASK
Of je nu denkt dat je het wel of niet kan, je hebt gelijk Henry Ford
Doel vandaag Inzicht krijgen in hoe in de sport met (sport)psychologische technieken wordt gewerkt aan het verhogen van de menselijk prestatie Inspiratie opdoen om deze technieken toe te passen in de klas
Programma vandaag Introductie Sportpsychologie Flow Technieken uit de sportpsychologie: - Doelen Stellen - Aandachtscontrole
Voorstellen : 2000 Afgestudeerd als klinisch- en sportpsycholoog 2001 FundaMental: trainingen, coachen, sportpsycholoog, supervisor - Als o.a.: - - TZA zwemmen, Olympische spelen Athene 2000 - - KNLTB begeleiding jeugdspelers, coaches & ouders - - Schaatsen: - - VPZ Olympische spelen Vancouver 2010 - - KNSB Jong Oranje - - NEC, Vitesse (voetbal jeugdopleiding) - - Diverse sporters, bonden, clubs - - PROTASK
Sport Sport neemt een steeds grote maatschappelijk positie in: Gezondheid: sporten blijkt gezond Maatschappelijk belangrijk fenomeen: - Kijkcijfers - Invloed van helden (vb Cruijff) Topsporters begeven zich op de grenzen van fysiek/mentale kunnen van de mens
Sportpsychologie Voetballers in rode shirts winnen vaker Lange voetballers krijgen vaker een overtreding tegen gefloten dan kleine spelers Penalty schutters die missen kijken langer naar de keeper dan zij die scoren Sportpsycholgie: Het aanleren van mentale vaardigheden Het verhogen van het zelfinzicht
Presteren Fysiek Technisch Tactisch Mentaal
Mentale factoren Zelfvertrouwen Concentratie Motivatie Discipline Mentale hardheid Spelinzicht Samenwerking Planning Leiderschap Omgaan met druk Etc.
Ideale prestatie toestand - Flow Korte duur Focus van aandacht Automatisch, zonder forceren bewegen Opgaan in het hier en nu Controle, zelfvertrouwen, geen angst Alert ontspannen Plezier
Wat is flow? Flow is een bewustzijnstoestand: volledige concentratie op je taak Begrip is ontwikkeld door Csiksentmihalyi. Het is een zeer intense en bijzondere ervaring, daardoor zeer motiverend. Je kunt een beetje in flow zijn (microflow) of heel sterk (deep flow) Flow is niet: een topprestatie leveren Topprestatie s vaak zonder flow Flow -ervaringen kan zonder topprestatie
Hoe kom je in flow? Onzekerheid/angst Uitdaging Hoog Flow Vaardigheid Laag Hoog Apathie Verveling / ontspanning Laag
Het komt het toch dat... Prestaties van spelers of het team soms zo wisselend zijn Spelers acties te vroeg/te laat inzetten Niet adequaat (te laat) reageren op situaties Makkelijk ballen fout slaan
Oorzaken Er kunnen verschillende oorzaken zijn voor wisselvalligheid in presteren Vaak zijn de oorzaken mentaal Bijvoorbeeld: oververmoeidheid, gebrek aan zelfvertrouwen, angst, verkeerde concentratie
Sportpsychologie Sportpsychologie heeft als doel prestaties van sporters te optimaliseren: het maximale er uit te halen op de beslissende momenten Hiertoe worden technieken ingezet om de mentale staat te beïnvloeden Mentaal: Gedachten en gevoelens
Zelfvertrouwen Een belangrijke voorspeller voor succes is zelfvertrouwen Zelfvertrouwen: de maat waarin je zelf inschat dat je succesvol kan zijn op een bepaalde activiteit
Zelfvertrouwen
Model van Zelfvertrouwen Succeservaringen Modelling Filter Zelfvertrouwen Feedback Intern Extern
Succeservaring Succeservaring: De belangrijkste bron van Zelfvertrouwen Succeservaringen: Worden bepaald door de doelen die je stelt Doelen stellen= belangrijke techniek
Wedstrijdje Cirkels tekenen O O O O Ronde 1: Wie is de beste? Ronde 2: Verbeter jezelf Ronde 3: Soepel, ontspannen (zonder druk)
Het doel van doelen stellen Doelen stellen heeft een positief effect op: Motivatie Concentratie Zelfvertrouwen Wedstrijdspanning Plezier/uitdaging
1. Windoelen: 1. Drie soorten doelen vergelijkingen met anderen, bijv: eerste worden 2. Verbeterdoelen: het halen van een absolute norm, vaak je eigen prestaties, bijv: 5 km in 40 minuten hardlopen 3. Procesdoelen: hoe je iets moet doen, de manier waarop, bijv: soepel lopen
Bijvoorbeeld: 1.1. Windoelen Een wedstrijdje op de training winnen Harder lopen dan hij/zij Niet laatste worden Geeft kick als het lukt, Motivatie Grote nadeel: Er kan er maar één winnen, vele verliezers Winnen is afhankelijk van je tegenstander: je hebt hier geen controle over
1.2. Verbeterdoelen Bijvoorbeeld: Verder komen als eergisteren (afstand ) 25 minuten lopen met een hartslag tussen 120 en 150 (hartslag ) Hetzelfde rondje als gisteren 20 seconden sneller lopen (tijd ) Vijf kilometer lopen binnen 22,15 (persoonlijk record verbeteren)
1.2. Verbeterdoelen Voordeel: Je kunt ze zelf stellen en je hebt er controle over Je kunt stapje voor stapje jezelf verbeteren: succes beleven, waardoor motivatie toeneemt Je kunt het op je eigen niveau doen (wedstrijd tegen jezelf) Het genereert motivatie Nadeel: Prestaties zijn afhankelijk van de omstandigheden zoals het weer, de ondergrond Te veel op gefocust: niet kunnen genieten Fysieke grens
1.3. Procesdoelen Voorbeelden: Goed afwikkelen, soepel landen Op mijn ademhaling letten Kapot gaan Lekker lopen Plezier hebben Voordeel: Je kunt ze zelf stellen en je hebt er controle over Het kan je richten op beleving en gevoel ipv presteren Je kunt het op je eigen niveau doen Nadeel: Lastig meetbaar
Baanbrekende doelen In 1974 schaatste Ard Schenk een nieuw wereldrecord op de 5 kilometer in Inzell: 7.09.08 Sablikova schaatste in 2007 op de buitenbaan in Collalbo een nieuw wereldrecord: 6.56.98
Baanbrekende doelen Baanbrekende doelen: dat wat je nu nog niet denkt ooit te kunnen halen. Om ze toch te stellen programmeer je je onbewuste hiermee Dit kan als een ijsbreker werken om er ook echt in te gaan geloven. Heel wat psychologische barrières zijn geslecht door mensen die dit durfden te doen. Welk psychologische barrières heb jij in jou vak?
Coach communicatie Vaak worden in communictie zaken aangegeven waarvan men niet wil dat ze gebeuren. Denk opdracht: denk 5 seconden niet aan een gouden voetbal Wat gebeurd er?
Coach communicatie Ons brein werkt sterk via beelden Het begrip niet-denken aan is onbekend Denk dus in termen wat je wel wilt Betrek dit ook in je communicatie
Coach communicatie Concentreer je!
Aandachtscontrole In de sportpraktijk kan het hebben van de juiste focus het verschil uitmaken tussen winst en verlies
Aandacht en concentratie Concentratie is het vermogen om je aandacht te kunnen richten: te switchen en te focussen wanneer dat nodig is Aandacht is als het licht van de zaklamp Het concentratievermogen is als de hand die het bedient
Aandacht en concentratie Concentratie: Richten Vasthouden Switchen Aandacht: Hier en nu: ervaring zonder ''ik'' Absoluut (niet een beetje) Multitasking: vele automatische processen tegelijk Ongeconcentreerd= bestaat niet Individuele verschillen
Aandacht ervaren
Aandacht Extern Breed Smal Intern
Concentratiecirkels 1 = Ik en mijn taak (waarnemen, beslissingen nemen, bewegingen) 2 = Directe afleidingen (temperatuur, instructeur/coach, omstandigheden) 3 = Is-behoort te zijn vergelijking 4 = Winst/verlies, slagen/falen 5 = Gevolgen van slagen/falen 6 = Zinsvraag (wat doe ik hier?) 1 2 3 4 5 6
Cirkel 1: De Taak 1. Waarnemen: Goed waarnemen, aandachtsstijlen 2. Beslissen: Ervaring en gedachtencontrole (gevolgen) 3. Uitvoeren: Automatismen door training
Cirkel 1. en aandacht extern breed-extern 1 smal-extern breed smal breed-intern smal-intern intern
Cirkel 1. en aandacht Extern Scannen Inschatten Inzoomen uitvoeren Breed Smal Check Analyseren Focus Oefenen Intern
Cirkel 1. Aandacht in actie Extern breed: scannen: onderzoeken, inschatten Overzicht, positie en de afstanden Extern smal: inzoomen, uitvoeren Inzoomen op een detail of een stimulus Intern breed: check, analyseren Wat moet ik nu doen? (tactiek) Hoe gaat het met me? (mentaal) Extern Intern smal: focus Ademhaling (fysiek) Sleutelwoorden Voorbereiden actie: visualiseren Breed Scannen Check Inzoomen Focus Smal Intern
Aandachtsstijlen Ieder persoon heeft een favoriete stijl Onder stress vaak ineffectief De tegenoverliggende stijl dan vaak juist wel, ook handig voor het presteren
Persoonlijke Aandachtsstijlen Introvert globaal: slordevossen, stille dagdromers: denken en voelen van alles Extrovert globaal: vinden alles leuk, hak op de tak Introvert nauwkeurig: specialisten, check dubbel check Extrovert nauwkeurig: onderzoekende priemoogjes
Aandacht switchen Veel fouten ontstaan als je: Moe bent, te lang in een stijl bent Kunnen switchen is belangrijk
Cirkel 2: Afleiders In de praktijk van alle dag worden we nog wel eens afgeleid Welke afleiders heb jij? - Externe factoren - Interne factoren Gedachten en gevoelens: Werkgerelateerd Niet werkgerelateerd Werkgerelateerd: Onduidelijke instructies Collega s
Cirkel 2: Afleiders Richten van de aandacht Vasthouden van de aandacht Switchen van de aandacht
Cirkel 3: Analyse-stand Is / behoort te zijn vergelijkingen Ik had eigenlijk. moeten doen Analyse-stand: goed na afloop, maar niet tijdens de actie, dan is de waarneem-stand vaak handiger Soms is analyse wel onderdeel van je taak tijdens actie, bijvoorbeeld in een nieuwe situatie Analyse met waardeoordeel/emoties= meestal niet handig
Cirkel 4: Winst/verlies slagen/falen Ik moet nu winnen/slagen! Focus op resultaat: winst/succes tijdens de actie= meestal niet handig
Cirkel 5: gevolgen van winst/verlies of slagen/falen Als ik nu niet presteer dan lig ik er uit Focus op de gevolgen van winst/succes, verlies/falen tijdens de actie= meestal niet handig, levert emoties en stress op die de uitvoer vertroebelen
Cirkel 6: Zinsvraag Wat doe ik hier in hemelsnaam.? De gedachte die kan opkomen als je volledig uit concentratie bent
Aandacht en stress Voorbeeld: Voetballer Optische perifere zicht ( 170º) Stress veroorzaakt afname van het perifere zicht=> een kritiek mentaal aspect die de prestatie kan beinvloeden = tegenstanders = teamgenoten
Oorzaken stress Te hoge en ineffectieve doelen Ik moet winnen Vergelijkingen met anderen Wat zijn die goed Focus op de (negatieve) gevolgen van het presteren Als ik slecht presteer dan. Verkeerde beelden en zelfspraak ( Het zal wel weer mis gaan )
Tips voor topprestaties Stel taakgerichte doelen, proces doelen Richt je op de uitvoer en je eigen prestaties Accpeteer als je uit cirkel 1 raakt Neem waar en schakel weer naar cirkel 1 Focus je aandacht op wat je wil Niet op wat je niet wil Focus op de uitvoer, de taak Zorg voor ontspannen spieren en rustige ademhaling Praat positief (doch reëel) met jezelf Positieve beelden
Tegenslag in de sport
Omgaan met frustraties Vaak ontstaat concentratieverlies uit frustratie, doordat iets niet zo gaat als je wilt (tegenslag) Meestal door: - Te hoge verwachting ( ik mag geen fouten maken ) - Verkeerd gestelde doelen ( ik mag nu niet missen ) Gevolg: frustratie, boosheid en concentratieverlies.
Omgaan met tegenslag Om het hoofd koel te houden, zul je goed met fouten moeten kunnen omgaan Het gaat er niet om geen fouten meer te maken, maar hoe je met die fouten omgaat Hulp om dit te leren: de Kieskubus.
De Kieskubus
De Kieskubus Onttrekken De situatie vermijden Doen Iets doen zodat de situatie verandert Klagen Zeggen dat je iets niet goed vindt, maar er niks aan doen Accepteren Aan de situatie kunnen denken zonder dat je er boos of verdrietig van wordt
Omgaan met tegenslag Kieskubus: bij tegenslag 1. Eerst korte emotie (frustratie uitten) 2. Bekijken of je er nu iets aan kan veranderen (invloed?) 3. Zo ja: dit doen (optie kiezen) 4. Zo niet; Accepteren Lastig (maar enige mogelijkheid), hiervoor: boosheid loslaten en pijn voelen
Vragen Voor vragen en individuele begeleiding kun je contact opnemen met: VSPN E info@ivospanjersberg.nl T 06-48251152 www.pro-task.nl