9 Verbodopgodslastering

Transcriptie

1 TK Verbodopgodslastering Aandeordeisdebehandelingvan: - hetvoorstelvanwetvandeledenschouwendewit totwijzigingvanhetwetboekvanstrafrechtinverband methetlatenvervallenvanhetverbodopgodslastering( 32203). Ikheetdebeideinitiatiefnemersinvak-K,deheren SchouwenDeWit,endeministervanVeiligheidenJustitievanhartewelkom.Deministertreedtvanavondop alsadviseurvandekamer.voortsheetikwelkomdeheer BorisvanderHam,eenvertrouwdgezicht.DeheerVan derhamisaanwezigalsadviseurvandeinitiatiefnemers, evenalsdeheermichielvannispen.vanhartewelkom! Dealgemeneberaadslagingwordtgeopend. Voorzitter.Hetiseengoedparlementairgebruikominitiatiefnemers,mensendieeeninitiatiefwetsvoorstelvoorbereidenenmaken,tecomplimenterenmethunwerk.Maar ikmoeteerlijkbekennendatditgebruikmijvanavond zwaarvalt,omdatditwetsvoorstelindeogenvandesgp zo'nverkeerdestapis.maarlaatikdaniniedergevalmijn waarderinguitsprekenvoordeijverdiedeindienersen hunvoorgangersaandedaghebbengelegd.wieweet welkemooiedingenernogkunnengroeienalsdieijver zichopdegoedeonderwerpenricht. Hetwetsvoorsteldatvoorligt,iseenvoudigvaninhoud, maaringrijpendvankarakter.juridisch-technischishet simpel.deartikelen147,147aen429bisvanhetwetboek vanstrafrechtkomentevervallen.erwordendriesamenhangendeartikelengeschrapt:artikel147overhetzich doorsmalendegodslasteringenopvoorgodsdienstige gevoelenskrenkendewijzeuitlaten,artikel147overhet verspreidenvanafbeeldingenofgeschriftenvansmalendegodslasteringenartikel429bisoverhetopenbaartentoonstellendaarvan.juridisch-technischishetinderdaad eeneenvoudigwetsvoorstel,maarinhoudelijkishetingrijpendvankarakter.hetgaatnamelijkoverwatheiligis, denaamvangod.hetverbodomdienaamsmadelijkte lasterenmoetuithetwetboekverdwijnen.desgpzietdat alseengrootverlies,alshetwelbewustloslatenvaneen moreelankerpunt,hetneerhalenvandebroodnodigeverwijzingnaarbovendieonszoukunnenuittillenbovenons zelf. Deprangendevraagis:waarom?Waarommoetendezebepalingensneuvelen?Waaromwordthierzelfsindezecrisistijdkostbareparlementaireenergieingestoken? Watisermismeteenverbodommensenonnodigenopzettelijktekwetseninhundiepsteendierbaarsteovertuigingengodsgeloof?Zo'nbepalingistochderedelijkheid tentop!waarom?hetisongelijkebehandeling,zeggen deindieners.godsdienstigegevoelenszoudenmeerbeschermingontvangendananderegevoelens.datverwijt hoorjewelvakerenjeproeftdaarinverontwaardiging oververmeendebevoorrechting.hetslaatmijnsinziens echterdeplankmis. Natuurlijkishetwaardatje,alsjegeengeloofhebt,er ooknietinbeschermdkanworden.dewijdverbreidheid vanongeloofinhethuidigetijdsgewricht alschijnthet aantalatheïstenindewereldsnelaftenemen istoch zekergeenvalideredenomdegeloofsvrijheidinteperkendoorbeschermingteonthoudentegenhetbewust krenkenvangodsdienstigegevoelens?derechtsstaatis ertochzekernietalleenomongelovigentebeschermen, zodatzijalleskunnenzeggenwatzijwillenmeteenongebreideldeclaimopdevrijheidvanmeningsuiting?de rechtsstaatisertochnietminderomdegevoelenstebeschermenvanmensenmeteengodsdienstigeovertuiging? Enwiediegodsdienstigegevoelensnietkent,moet nietklagendatdiegevoelensnietbeschermdworden. Wekennenallerleibijzonderebepalingeninonzewetdie geendiscriminerendebeschermingopleveren,maargewooneenspecifiekkarakterhebben.eenpaarvoorbeelden.alleenmensenmetkinderenkrijgenkinderbijslag. Mensenwordenbeschermdinhungoedenaameneer, maarhetontbrekenvaneengoedenaamwordtnietbeschermd.daarisnietsmismee.jehebtalgemeneregelingenenspecifiekevoorzieningen.datisgeendiscriminatie,maarelementairelogicazouikzeggen. Eriseenanderargumentvoorafschaffingdatregelmatigwordtgenoemd,namelijkdathethieromeenslapendebepalinggaat.Feitelijkklopthetdatdezebepaling nietdriftigwordttoegepasteninderdaaddoordejurisprudentiebehoorlijkisuitgehold.ikgeefdatdeindieners toe,zekernahetbekendearrest,hetezel-arrest,uit1968. Derechtergaaterinderdaadbuitengewoonterughoudendmeeom.JemoetjewelerggrofblasfemischuitlatenwiljejeinNederlandooitvoorderechtermoetenverantwoorden.Laatstaandaterdanooknogeenveroordelingzouvolgen.Hetisduseenslapendebepaling.Maar isdatdaneendwingendargumentvoorafschaffing?ik zouzeggenvanniet.sterkernog,hetisevengoedtezien alseenargumenttegenafschaffing.alsderechternude wetzozoutoepassendatdevrijheidvanmeningsuiting totaalinhetgedrangzoukomen,haddendeafschaffers eenpunt.maardatisdusnietzo. Daarkomtbijdatookeenslapendebepalingnietwaardeloosis.Erblijfteennormatieveenpreventievefunctie bestaan.ikziedeheervandamalknikken.debepaling isnogaltijdeenmoreelankerpunt:vrijheidiseengroot goed,maargebruikdienietomonnodigenopzettelijk mensentekwetseninhundiepsteendierbaarsteovertuiging.datiseenmooieboodschap.nogsteedsactueel, zouikzeggen.wieburgerskrenktinhundiepsteovertuigingengodsgeloof,brengtdaarmeeookdesamenleving alsgeheelschadetoe.wanneerhetrespectvoorhetheiligeverdwijnt,zaldatgemakkelijkookhetrespectvoor hetmenselijkeaantasten.vrijheidisnooitonbegrensd,zij maggeenvrijbriefvoorhaatoflasterzijn. Indeijveromhetverbodopsmalendegodslastering teschrappen,komtvaaknogeenanderargumentvaak bovendrijven.hetzouinstrijdzijnmetdescheidingvan KerkenStaatendeneutraliteitvandestaat.Datiseen belangrijkprincipe,descheidingvankerkenstaat.er wordtweleensgezegddathettepasenteonpaswordt aangehaald.inditgevalteonpas,mijnsinziens.ikzalmij voordeonpartijdigheidvanavondnietbaserenophetbefaamdehandboekvanhetnederlandsestaatsrechtwaar ikzelfooitlesuithebgehad,hetbekendevanderpot- Donner,waaraaneenzekerDonnerooitzijnmedewerkingaangaf.Maarneemdandenuchterebeschouwin-

2 VanderStaaij TK gentotmaatstafdieministerdegraaf,tocheenonverdachteman,in2004gafinzijnnotagrondrechtenineen pluriformesamenleving.watzeiministerdegraafover descheidingvankerkenstaat?hijzeidathetbeginsel vandescheidingvankerkenstaaternietaanindeweg staatdatdeoverheidzichinlaatmetgodsdienstigeaangelegenhedenofdatzijrefereertaangodsdienstigebronnendanwelzichdaardoorlaatinspirerenendatdestaat diezinnietvolstrektneutraalhoefttezijn.totzoverministerdegraafoverwatinderdaadvrijbreedgezienkan wordenalseenuitlegvanhetprincipevanscheidingvan KerkenStaat,watnatuurlijkalskerninzichheeftdatde KerkgeenformelezeggenschapheeftoverdeStaatende StaatdevrijheidvandeKerkenmoetrespecteren.Datis dusgeenargumenttegeneenartikeloverstrafbaregodslasteringindewetgeving.hetwodc-rapportvanenkele jarengeledenoverstrafbaregodslasteringlaatzichinvergelijkbarebewoordingenuitoverhetprincipevanscheidingvankerkenstaat.inderdaad,nederlandisgeen FrankrijkengeenTurkije.Laïciteitison-Nederlands. Ikbennogsteedsargumentenaanhetbesprekenvoor hetuithetwetboeklatenverdwijnenvansmalendegodslastering.erwordtnogeenanderargumentaangehaald, namelijkdathetnietmeervandezetijdis.ja,hetismaar hoejehetbekijkt.datargumentisvaakhetchagrijnvan detijdgeest,maarzegtnietheelveeloverdevraagofhet welofnietechtpastenkan.dewetgeldtsinds1932.ik zouzeggendatdittochruimnamiddeleeuwenisenook nogruimnadeverlichting.watheiligis,ishetwaardom beschermdteworden,ookannodomini2013. Ookjuridischisernietsmismeteenverbodopsmalendegodslasteringindehuidigetijd.Fundamentelejuridischebezwarenzijnerniet,nochvanuithetnationale,nochvanuithetinternationalerecht.Overbodigishet evenmin.helaasishetnietzodatdehuidigetijdzoveel vooruitganglaatziendatgrievendeuitingennietmeer plaatsvinden.deopstellersvanhetwodc-rapportover strafbaregodslasteringconcludeerdenin2007datde groeivanhetaantalhaatuitingen,vooralopinternet,en debruteenshockerendeaardvandieuitingenevident zijn.erisonmiskenbaarsprakevaneenverharding.de onderzoekersbevelenjuistaanomdebestaandemogelijkhedenvanhetstrafrechteffectievertebenutten.waaromkiezendeindienersdaarnietvoor? IkkijkmevrouwBergkampalaan.Zijheefteenvraag. IkbeninhetbetoogvanmijncollegavandeSGPeen beetjeopzoeknaarderedendatartikel147zobelangrijk isomtebeschermen.wehebbenimmerseenheelmooi anderartikel,artikel137,datbeschermingbiedtaaniedereen.artikel137biedtnietalleenbeschermingopgrond vanreligie,maarookopgrondvangeaardheid,sekseen rasenaanmensenmeteenhandicap.ikhoordezeredennognietteruginhetbetoogvanmijncollegavande SGP. Misschienkanditpuntwatwordentoegelicht. Ikbenbijnatoegekomenaandeverhoudingtussendie tweeartikelen,dusmisschienkanmevrouwbergkamp nogheelevengeduldhebben,dankomikerzoop. Voorzitter.Deindienersleunensterkopdevrijheidvan meningsuiting.zestellenzichophetwelergrelativistischestandpuntdatwaardeeenzichdiepgekwetstvoelt dooreenbepaaldeuiting,deanderzijnschouderserover ophaalt.metdatargumentkunjebetermeteenelkevorm vanstrafbaarstellingvanuitwassenvanmeningsuiting ongedaanmaken.hetroeptbijmijookdevraagopofde indienerseensamenhangendevisiehebbenovergrenzenaanendereikwijdtevandevrijheidvanmeningsuiting.hoekijkenzijaantegenanderebeperkendebepalingendieinhetwetboekzijnopgenomen,rondaantastingvaneerengoedenaam,belediging,majesteitsschennisenantidiscriminatiebepalingen?waaromisalleendit punteruitgehaald?betekentditdatzijverderhetwettelijkestelselhelemaalperfectvinden?hoeftdaardusverdernietsaantewordenveranderdbehalvedateropdit enepunteenwijzigingnodigis?ligtdieanalyseaanhun wetsvoorsteltengrondslag?kunnenzijopditpunteen naderetoelichtinggeven? Deindienerskomennogmeteenanderargumentvoor hetschrappen:daardoorkomtermeerhelderheid.artikel 147roeptallerleiinterpretatievragenop.Datiswaar.Elk artikelroeptinterpretatievragenop,ookartikel147.dus alsjehetrücksichtslosschrapt,komterinéénkeerook eeneindeaandeinterpretatievragen.datklopt.maarlevertdatnouechtmeerhelderheidop?datisnogmaarde vraag.mevrouwbergkampweeshieralop.zijwildewetenhoehetzitmetdereikwijdtevanartikel137csr,dat hetbeledigenvaneengroepwegensallerleiredenen,ook wegensgodsdienst,strafbaarstelt.welkemogelijkheden ziendeindienersomdatgenewatnuinartikel147strafbaarisgesteld,aantevechtenviadeartikelen137cen verder?geldtvoordezebepalingenniet,datnietgeheel vaststaatwelkebeschermingwordtgebodenaandekrenkingvangodsdienstigegevoelens? Ikhoorgraagdereactievandeinitiatiefnemersophet WODC-rapportuit2007 iknoemdehetzojuistal waarin wordtgesteld:"defunctievanartikel147srisnietovergenomendoorhetverbodopgodsdienstdiscriminatiein deartikelen137csrenvolgende".ditiseigenlijkookeen antwoordaanmevrouwbergkamp.dusookindejuridischeanalyseswordtgestelddatartikel147eenmeerwaardeheeftbovenartikel137.jezietditbijvoorbeeldook terugineenuitspraakopditonderwerpvanhethofte Amsterdamineenzaakuit,naarikmeen,2008endeuitspraakvandeHogeRaaddaaroveruit2009.Daarinwordt uitgesproken:nee,artikel137enartikel147overlappen niet.jekuntnietzeggendatartikel147overbodigis,het heefteenmeerwaarde.jezietdievooralnaarvorenkomenophetmomentdatgodsdienstalszodanigwordt aangevallenofdepersoonvangodwordtaangevallen ofbelasterd,zonderdatjeonmiddellijkkuntzeggendat daardooreengroeppersonenbeledigdis.daarziteen elementvanzelfstandigheidvanartikel147in,bovenop artikel137. DeheerVanderStaaijgeeftargumentenwaaromhijvan meningisdatartikel147nietoverbodigis.ikkendesgp alseenpartijdiezeerstandvastigenconsistentisinhaar standpunten.washetnietzodatdesgpin1932tegen hetvoorstelstemdeomhetverbodomgodslasteringin tevoeren? Datklopt.DeSGPheeftin1932gezegddatzijhetwetsvoorstelnietvergenoegvondgaan.Zijvondheteenhalf eienmeendedaterindecontextvandietijdmeeruitte halenwas.maarzeheeftduidelijkaangegeven daarbe-

3 VanderStaaij TK gondestijds,opdiemeidagin1932,hetbetoogvandomineezandtmee daterweldegelijkeentaakvoorde overheidligtommetzo'nbepalingtekomen.ikdenk, eerlijkgezegd,datdepartijenindekamerditheelgoed snappen.hetkanzijndatjeooiteenstegeneenaangenomenwetwas,maaralservervolgensomdeafschaffingervanwordtgevraagd,wordtheteenanderverhaal. NeembijvoorbeeldD66.Diewastegendeabortuswetgeving,maardatbetekentnietdatalsikvandaagmeteen initiatiefwetsvoorstelkomomdeabortuswetgevingafte schaffen,d66zegt:ja,daartekenenwevoor,wantwijwarentegendiewet.nee,danzeggenzevanzelfsprekend: daartrappenwenietin,wantwijwarenzotegendiewet, omdatwehemnietvergenoegvondengaan.watnatuurlijkinessentiedepositietoenwasennuis,isdatwijhet weldegelijkeengoedezaakvindendaterbepalingover godslasteringindewetstaat. Ikdachtal:zo'nvraagmoetjenietaandeheerVander Staaijstellen;1932. Ikweetnietwatikhiervanmoetdenken,mevrouwde voorzitter. Ikconcludeerdatdeargumentendiedeindienersvoor afschaffingaandragen,stukvoorstuknietovertuigen.ze zijnflinterdun.volstrektonhelderiswelkurgentprobleem metditwetsvoorstelwordtopgelost.waaromzijndeinitiatiefnemersernuzoopgebrandomditartikeluithet wetboektehalen?enwaaromnu?graagzoudesgpvan beideindienersinrondebewoordingenhorenwatnueigenlijkhunbelangrijkstemotiefisommetditwetsvoorsteltekomen.waaromwillenzijnukostewathetkost vanditartikelaf? Ikzalnietteruggaannaar1932,maarnogweleven naar2004.ikherinnermenogheelscherpwatertoengebeurde.toenhaddenwedeeerstediscussiesoverhet onderwerpsmalendegodslastering.erloopteenrechte lijnterugvanditinitiatiefnaardemotie-vanderlaanuit 2004.HetkwaminhetnieuwsdatministerDonner kleinzoonvandeministerdiedewethadingevoerd opeen CDA-congresdegedachtezouhebbengeopperdomdeze wetsbepalingnieuwleveninteblazen.enofhetnuklopteofniet,ofheternuvankwamofniet,d66wisthetzeker,enkonnietwachteneenmotieintedienen:dezewet moestenzoueraan.geenredelijkargumentkonmeer helpen,zozekerwashetgeloofdatdezewetnietdeugde enzoumoetenverdwijnen.ishetdaaromvreemddatik tochnog,doorallemooiewoordenheen,inditwetsvoorsteleengeurvanwraakenafrekeningruik?debestaande wetmagjesymbolischnoemen,maardezeafschaffingswetisdatevenzeer.daarzitvooronsdegrootstepijn. IkluistermetgrotebelangstellingnaardeheerVander Staaij,wantvanzelfsprekendheefthijeengrotekennisen historischbesefoverditonderwerpenhetdebathierover, endatspreidthijooktentoon.ikwilhemtochaanvullen tenaanzienvanhetherlevenvandediscussiein2004.de aanleidingdaarvoorwasnamelijkzeertragisch,namelijk demoordoptheovangogh.hetwasdenazaatvande toenmaligeministerdiehetwetsvoorstelnaardetweede Kamerbracht,deandereDonner,diehetdebataanzwengelde.Wehoevennietdeargumentendietoenzijngewisseld,teherhalen,maariksteltochvastdatdatdebatuiteindelijkineenandererichtingiskomenteverkerendan toenmaligministerdonnermisschienvoorogenstond.ik snapdatdeheervanderstaaijhetdaarnietmeeeensis. Hijhoeftdecollega'svanD66nietbijtespringen,maar datereenkruisvaartofeenhetzeaandegangzouzijngeweest,isnatuurlijknietwaar.overigens,voorzitter,tot slot. Ja,totslot. IkbrengdeheerVanderStaaijinherinneringdathetin dediscussietijdensdeinvoeringindejarendertigde SGPmisschiennietvergenoegging,watderedenwas datzijnietvoorstemde,maarookdatheteenbeperking zouoplevereninwatinkritischetekstenoveranderereligiesmochtwordentoegestaan. Watisuwvraag? IsdeheerVanderStaaijvanmeningdatdetijdsgeestzodanigisveranderddathetartikelookvanuithetoogpunt vanmaatschappelijkdebatnietmeervandezetijdis? Diebeperkingiswelmeegevallen,zouikeufemistischwillenzeggen,alsjeziethoeweinigactuelereikwijdteer,juridischgesproken,vandatartikeloveris.Hetartikelstaat welveeltoe.ofzegtdeheertaverneeigenlijk:hetmogelijkafstoffenvandatartikelmoet,alsjeheternietmee eensbent,automatischleidentothetverdwijnenervan? HadheteigenlijknieteenheelnormaalHollandscompromiskunnenzijn?Aandeenekantstaanpartijendieeraan hechtenhetartikeltehoudenenaandeanderekantpartijendieabsoluutnietwillendatditnuverdernieuwlevenwordtingeblazenofdathetartikelwordtuitgebreid. Hadnietkunnenwordenbeslotenhettelatenzoalshet is,omdaternogwelandereonderwerpenzijnomover tespreken?dathadikeengoeddenkbareennogsteeds mooieuitkomstgevondenvaneenparlementairdebat. Hetheeftmijwatverbaasddatmetwoordenals"kruisvaart"en"hetze"isgesproken.Ikhebzenietindemond genomen,zezijndoordeheertaverneaangedragen.het leekdaarnawelofderedelijkheidzoekwas.hetargument vanhetwodchielpnietmeer.hetrapportwerdnauwelijksnogbesproken,terwijlhetjuistoveraldieartikelen ging. Totslot,kortgraag. IksnapdatdeheerVanderStaaijhetzowaardeert,maar tegelijkertijdishetnueenmaaleengegeven.laatikhet anderszeggen.isdeheervanderstaaijhetmetmijeens datjuistdediscussieervoorheeftgezorgddathetniet langer,zoalshijeerderinzijnbetoogzei,eenlouterslapendebepalingisgeweest?datfeitheeftdediscussie doenontvlammenendaarvanisdithetresultaat. Hetisinderdaadpolitieknietmeerslaperigrondditonderwerp,datgeefiktoe.Juridischiserechternogsteeds

4 VanderStaaij TK sprakevaneenslapendebepaling.deindienerszeggen ditookinhuneigenstukken.daarinisnietsveranderd. HetKamerdebatheeftnietgeleidtoteenintensivering vanvervolgingsbeleideneenheelandereuitwerkingvan hetartikeldantotdantoehetgevalwas. IkkanerweinigaandoendatdeheerVanderStaaijzich gekrenktheeftgevoeld.zoalswijhetzien,isergeensprakevaneensoortwraak,absoluutniet.ikzalstraksinmijn verhaalaangevenwaaromwijhetbelangrijkvinden.om hetdebatopdeinhoudterichten,stelikeeninhoudelijke vraag.staatdeheervanderstaaijhiervoorallereligies? Alswijsprekenoverartikel147,benikheelbenieuwdte horenofdeheervanderstaaijhiernamensallereligies staatofalleennamensdechristelijkereligies,wantdaaroverisbehoorlijkveelonduidelijkheid.eenjaofneezou mijdaarbijiniedergevalhelpen. Artikel147heeftnaarzijnherkomst,datkomjeookinalletoelichtingentegen,vooralbetrekkingopdechristelijkeGod.Daarginghetbijdetotstandkomingtoenook over.indejurisprudentieisvervolgensnogruimtegebodenaananderegodsdiensten.ikmerkindepraktijkweinigdatdaarnueenpijnpuntligtendaterwordtgezegd: datisnuechteensteendesaanstootsbijditartikel.ikstel vastdateenpartijalsd66heeftgezegddatmethaarniet valttepratenovereenaanpassingvanartikel147omhet opdiemaniertekunnenbehouden.eenbeetjemoderniseringisnietechtderoutedieindekamerofindefractie vanmevrouwbergkampopdraagvlakkanrekenen. Datklopthelemaal.Wijhebbengeenbehoeftehetartikel aantepassen.desalnietteminbenikerwelingeïnteresseerdofdeheervanderstaaijdegodslasteringenhet verboderopookvoeltnamensallereligies,ofdathijalleendenadruklegtbijhetchristelijkegeloof. Uspreektmijpersoonlijkaan.Ikstahiernamenseen christelijkepartij.ikstahiernietnamenswelkereligiedan ook.ikstahiernamensdestaatkundiggereformeerde Partij.Ikzeghethierronduit:wijgelovenindeGoddie hierinhetverledenzijnsporenheeftgetrokkenenmet ZijnhandelenZijndoorwerkingheeftgehadindeNederlandsesamenleving.DatisdeGoddiewijdienen.Daarnaastmoetenmensenvananderegodsdienstennatuurlijkaltijdmetrespectbejegendworden.Maaralsjevraagt waarhetdesgpomgaat,danzegik:watmijdrijft,ishet opkomenvoordeeervangod.datnoemendeindieners indestukkendewestersegod.ikzoudatwatbrederwillentrekken.ikdenknietzozeerdatdatdewestersegod is,maardatdateengodisdievannoordtotzuidenvan oosttotwestwordtgediend. DeheerVanRaak(SP): IksnapheelgoeddatdeheerVanderStaaijopkomtvoor watvoorhemheiligisendathijdaarextrabescherming voorvraagt,maarmindersympathiekvindikdathijdan nietingelijkemateopkomtvoormensenvoorwieandere dingenheiligzijnenanderebeeldenvangodheiligzijn. Waarommaakthijdatonderscheid? Wijmoetenmetrespectomgaanmetalleopvattingenen alleovertuigingen.ikverwerphetvolstrektomopeen onheusemanieroveropvattingenengeloofsovertuigingenvananderemensentespreken,welkedanook,maar vanuithetperspectiefvanvertegenwoordigervaneen christelijkepartijzegik:ikgeloofindechristelijkegod,de Godvanhemelenaarde.Ikvindhetverschrikkelijkalsdie naamgelasterdwordt.datgeloofheeftookdoordeeeuwenheendenederlandsesamenlevingdoortrokken. DeheerVanRaak(SP): MaardeboodschapvandeBijbelisdatjejebroeder moetbehandelenalsjezelf.waaromdoetdeheervander Staaijdathierdanniet? Datiswaar:jebroederofzusterbehandeljealsjezelf.Ik benblijdatdeheervanraakmijdaaraanherinnert,maar aandeanderekantstaatookdatdegodvandebijbelgediendwilwordendooriedereen.datisgeenkwestievan: hetmaaktmijallemaalnietuitofernoganderegoden zijn.nogmaals,iksnapdatjeinhetstaatsrechtelijkeen publiekedomeinookmetrespectmetanderegodsdienstenmoetomgaan,maardatiswelwaarwijingeloven. Datbrengtmijtothetlaatsteonderdeelvanmijnbetoog:watisnuhetsignaal?Watisdesymboliekvandezeafschaffing?Inbelangrijkemateishetookeensymbolischwetsvoorstel,zozeidenookdeindieners.Deafschaffingswetisdanechterooksymbolisch.Watisdan desymboliekvandezeafschaffing?smadelijkegodslasteringmagvoortaan.hetisnietlangerverboden.isde symboliekvandezeafschaffingnietdevolgende?ermoet afgerekendwordenmetonschristelijkverledenende christelijkemoraalinonzewetgeving.ofsterkernog,god moetverbannenwordenuitonzewetten. DezeGodheeftmensenliefenmensenhebbenHem lief.hetdoetpijnalsiemanddiejezozeerliefhebt,jevaderenjemoeder,doorhetslijkwordengehaald.zoudat ooknietgeldenalsdenaamvangoddevaderopzettelijk engrievenddoorhetslijkwordtgehaald?diegodisde Godvandehelewereld,deScheppervanhemelenaarde,deGodvanAbraham,IzaakenJacob,deliefderijkeen genadigegod,diegezegdheeft:gebruikmijnnaamheiligenmeteerbied;misbruikdienaamniet.diegodheeft zichbekendgemaaktinzijnzoon,jezuschristus. Dekerkenstaanjuistindezetijdweerstilbijhetlijden endeopstandingvanchristus.tegendegenendieopzijn dooduitwaren,sprakhij:vader,vergeefhethen,want zijwetennietwatzedoen.zijnoverwinningopdedood laatziendaterhoopennieuwlevenis,dwarsdooralle tegenstandheen.daarverandertgeenwetwataan.eris enblijftdusalleredenomdenaamvanjezuschristus nietalseenstopwoordofvloektegebruiken,maaralleen metvreugdeenmeteerbiedindemondtenemen. Nadezewoordenishetwatmoeilijkomweerterugtekerennaarhetwereldsedebat,maardatwiliktochgraag doen.urealiseertzichongetwijfeldalsgeenanderdat destrenggereformeerdeninnederlandhunbestaante dankenhebbenaandestrijdomvrijheidendeovertuigingomdievrijheidtekunnenbelijdenentekunnenuiten.deprijsdaarvoordiewijmetzijnallenbetalen,isdat devrijheiddieuhebtomuwopvattingentebelijdenen teuitensomsvooranderemensenkwetsendkanzijn,en

5 VanderStaaij TK wederzijds.mijnvraagaanuis:realiseertuzichdatde vrijheiddieuhebtvanuitdesgpvoorsommigeandere mensenaanstootgevendkanzijn?ditvraagtvanonsverdraagzaamheid.wanneersommigemensenietszeggen datjeinhetdiepstvanuwovertuigingkanraken,moetje nietzeggendatereenwetisdiejedaartegenbeschermt, maarmoetjejerealiserendatditnoueenmaaldeprijsis dieweineenvrijesamenlevingmetelkaarbetalenvoor devrijheidomonzeeigenovertuigingtekunnenhebben entekunnenuiten.deprijsdiewijdaarvoorbetalenisdat wijsomsgekwetstraken.datvraagtvanonsallemaalverdraagzaamheid.isdatnieteenbeterereactiedanvragen omeenwetomalthanseenvanonstebeschermentegen deuitingenvaneenander? DeheerVanDamzegtterechtdatervaniedereenineen samenlevingmetverschillenverdraagzaamheidwordt verwacht.hetkloptdatopvattingenvandeeendeander kunnenkwetsen.maarikvinddaternooiteengoederedenisommensenopzettelijktekrenkenenterakenin datgenewatvoorhenheiligis.wanneerwijethischeopvattingenverkondigendieanderennietfijnvinden,moet jedaarmeeomkunnengaan.danmoetjeooktegeneen stootjekunnen,maardatismijnpuntniet.heeleerlijkgezegd,alsmenmijopdemanafvraagtwatikhetergste vind,isdatnietofikalschristeneenkeereenpakslaag krijg,maarhetergsteiswanneerdenaamvanchristus geschondenwordt.dandenkik:hebhetgewoonoverde mensenenblijfafvanhemdieheiligisendieikliefheb. Zekerwanneerdatopzettelijksmalendenonnodiggrievendgebeurt.Wiezouhetdaarvoorwillenopnemen?Dat isdeemotiedieikbijditonderwerpblijfvoelen. Devraagisofeenwettelijkebescherming,namelijkde mogelijkheidvaneenjuridischestraf,daarophetbeste antwoordis.devrijheidvangodsdienstendevrijheid vanmeningsuitingdiewijinditlandhebben,gevenook degelovigendieereenbepaaldeinterpretatievanhetgeloofopnahoudenhetrechtomzichuittesprekenover bijvoorbeeldhomoseksualiteit,ofoverderolvanvrouweninhetgezin.datsoortuitsprakenkanvoorsommige mensenzeerkwetsendzijn.tochaccepterenwijmetelkaardatdezeuitsprakengedaankunnenwordenenstappenwijnietnaarderechteromdezetelatenbestraffen. Ikvindhetvervelend,ikzalhetdebatdaaroveraangaan, maarineenvrijesamenlevinggebeurendiedingennou eenmaal.datvraagtvanonsverdraagzaamheidenniet deroepomstraf. DanneemtdeheerVanDammetdezewoordenafstand vandiscriminatiebepalingen,bijvoorbeeldbijdiscriminatiewegenshomoseksualiteit.erzijnweldegelijkrechtszakengevoerdronduitlatingenhieromtrent.volgensmij isdeovereenkomstdatjeeengrotematevanvrijheid metvreugdemoetaccepteren,maardatbetekentniet datditeenvrijbriefisvooralles.eenwodc-studiehoudt onsvoordathetgeenluxeisvanvroegerommaarte volstaanmetwatwettelijkeinstrumentendiewenuniet meernodighebben.nee,erissomsweldegelijksprake vaneenverhardingenvanhetgrievenalsdoelopzichzelf.hetishelemaalnietgekomalsutimumremedium, alsuitersteredmiddel,ooknogzo'nstokachterdedeur tehebben;wellichtookalsonderstrepingvaneenethischenorm:ikspreekjenietaanomjevoorderechterte slepen,maarweetweldathettotdenormenenwaarden vanonzesamenlevingbehoort,wanthetstaatzelfsinhet Wetboekdatwezusenzometelkaaromgaan.Datkan ookgewoonderustigefunctiezijnvanslapendebepalingeninhetwetboekvanstrafrecht,eensoortethische grondnormdiejedaarmeevastlegt. Totslot,deheerVanDam. NukwamdeheerVanderStaaijinzijnreactiepreciestot dekernvanditdebat.hijzeinamelijk:alsjeuitlatingen doetdiediscriminerendkunnenzijn.endaarvoorhebben weeenartikelinhetwetboekvanstrafrecht.volgensartikel137ckandeaanzettothaat,geweldofdiscriminatieop grondvanras,sekse,politiekeovertuiging,geloofsovertuigingofzelfshandicap,bestraftworden.datisnamelijk overdegrens.daarmeebeschermenwedusiedereenin dezelfdematetegenuitingendieechtoverdegrenszijn, omdatzeaanzettentothaatoftothetongelijkbehandelenvanmensen.datisdegrensdiewemetzijnallenhebbengetrokken.maarpasthetombijaldieandereuitingenteroepenomwettelijkestraf,gevangenisstraf,omdat iemandietsgezegdheeftwateenbepaaldegroepkwetst? Andersomwordtnamelijkvandievrijheidookgebruikgemaaktomuitingentedoendiegroepenkwetsendieniet zo'nzelfdeartikelindewethebben. Artikel137,hetbeledigingsartikel,geldtinderdaadgelijk voorallerleigroepenmensen,enartikel147,oversmalendegodslastering,heeftspecifiekbetrekkingopbeschermingvangodsdienstigeovertuiging.alssmalendegodslasteringopeenvoordegodsdienstigegevoelenskrenkendewijzegebeurt,isdatnogafzonderlijkstrafbaargesteld.eigenlijkishetbetoogvandeheervandam:artikel147hebjenietnodig;wehebbenallemaalartikel137. Ikblijfzeggendatartikel147nogweldegelijkeenmeerwaardeheeftbovenartikel137. DeheerVanRaak(SP): Voorzitter.Ikdenk:Godkunjenietbeledigen.Mensenkun jewelbeledigen.diekunnennaarderechter.godheeft datnietnodig.alsgodwerkelijkbestaat,ishijzijneigen rechter.ikbeneenreligieusmens.ookikvinddatinnederlandheelwatwordtbeweerdoverreligies.somsis diekritiekonzinnig;somsisdiekritiekterecht.dathoort bijeendemocratischesamenlevingwaarinmensenuitinggevenaanhungedachtenenhungevoelens.hebben mensendiezichgekwetstvoeleninhunreligieuzeopvattingenrechtopextrabescherming?hetishetbelangrijksteargumentvanmensendieartikel147vanhetwetboek vanstrafrechtwillenhandhaven.ikzoudievraaganders willenstellen.hebbenmensenhetrechtomhungedachtenengevoelensoverreligieteuiten?ikgeefeenvoorbeeld. "Eigenlijkgeloofikniets,entwijfelikaanalles,zelfs aanu. Maarsoms,wanneerikdenkdatGijwaarachtig leeft,dandenkikdatgijliefdezijt,eneenzaam,endat, inzelfdewanhoop,gijmijzoekt,zoalsiku".datishet gedicht"dagsluiting"vandeschrijvergerardreve.hij schreefdatin1965,nietlangvoordathijvoorderech-

6 VanRaak TK terwerdgedaagdwegenssmalendegodslastering.de aanleidingwaseenbriefvanreveuit1963aanzijnbank, waarinhijdebankmedewerkersvroegomgeldnaarhem overtemaken.maartegelijkmaaktehijhendeelgenoot vaneenwonderbaarlijkvisioen:"alsgodzichopnieuwin delevendestofgevangengeeft,zalhijalsezelterugkeren,hoogstensinstaateenpaarlettergrepenteformuleren,miskendenverguisdengeranseld,maarikzalhem begrijpenenmeteenmethemnaarbedgaan,maarik doezwachtelsomzijnhoefjes,datiknietteveelschrammenkrijgalshijsparteltbijhetklaarkomen". Ditvisioenvaneenmiskende,eenzameGodheeftop debankwaarschijnlijkgeleidtotveelhilariteit,maarniemandwasgekwetstenhetgeldwerdnetjesovergemaakt. Driejaarlaterleiddedatzelfdereligieuzevisioenweltot gekrenktegevoelensbijhetsgp-kamerlidvandis,datin februari1966kamervragenstelde.indecemberhaddiezelfdevandiszichkritischuitgelatenoverhetwerkvan Reve."Eenhomoseksueeldieechtgelooft,lijktmeecht onmogelijk",zeihijineeninterviewinvrijnederland.en: "Ikweetnietofzoiemandnogbekeerdkanworden".Ik vindhetopmerkelijkdatiemanddieeenanderzodiscrimineert,diezelfdepersoonwilaanklagenomdathijgekwetstzouzijn.maarhierwasnogietsandersaande hand,datinhetkadervandezewetveelbelangrijkeris. VanDisvoeldezichgekwetstomdatReveeranderereligieuzeopvattingenopnahield,eenandergodsbeeld.Dat bleekooktijdensderechtszaak,waarinreveovertuigend aangafdathetnietaanderechterisomeenkeuzetemakentussendeenereligieendeandere,omhetenegodsbeeldbovenhetanderetestellen.nogovertuigender bleekditdoordeopstellingvandekatholiekekerk.die stondrevekortvoorhetprocestoeomdedoopteontvangenenlidteworden,waarmeedekatholiekekerkin feiteaangafdateenveroordelingvanreveookeenveroordelingvandekerkzouzijn.eendapperbesluit,maar ookeenlogischbesluit.hetbeeldvangoddiewederkeert indegedaantevaneenwijzeezelendenotievanlichamelijkeverenigingmetgodzijnzakendiepassenineen langetraditievankatholiekemystiek. Revewerddanooknietveroordeeld,ensindsdienis niemandmeerveroordeeld.derechterkannietbeoordeleninhoeverremensenzijngekwetstinhunreligieuzegevoelens.derechterkanooknietbepaleninhoeverreeen verdachtedeintentieheeftgehadomiemandtekwetsen. Hetisbovendiennietaanderechteromtebepalenwie hetwaregeloofverkondigtenwieniet.tijdenshetzogenoemdeezelsprocesindejarenzestigbleekartikel147 vooraleenmiddeltotreligieuzepolitiek.datwashetook alindejarendertig,toenditartikelinhetlevenwerdgeroepen.bijdeinvoeringvanhetwetboekvanstrafrecht in1881wasgeenspecialebepalingtegengodslastering opgenomen.in1932gebeurdedatwel,nadathetlinkse bladdetribunevlakvoorkerst1930hadgeschrevendat Christusopdemestvaaltmoest,deHeiligeMaagdinde stalendeheiligevadernaardeduivel. "Eengeneratieterugmaaktemenzichoverdergelijke onzinnige,domme,smakeloozeuitdrukkingennietdruk." DatzeiCarryPothuis-Smitin1932indeEersteKamer.Zij wasnietalleensocialist,maarookgelovig,enzijwastegendewet.godlasterenwasvolgenshaaronmogelijk. Bovendienmaaktedewetvolgenshaartenonrechteonderscheidtussenreligies,zoalsikdaarnetalzeiinhetdebatjemetdeheerVanderStaaij,diedatooktoegaf.De liberaalpieterdroogleeverfortuynwaarschuwde,eveneensindeeerstekamer,datdezewetdereligieuzetegenstellingenzoukunnenvergroten.dekatholiekejonkheer VanSassevanYsseltzaggeenrechtsgrondvoorditwetsvoorstel,maarhetkwamertoch. Intotaalwerdensindsdiennegenveroordelingenuitgesproken.Deeerstekeerwasin1934.Eenschrijvervan hetbladdevrijesocialistkreegeenboeteopgelegdvan 30guldenomdathijeenGoddietbcheeftgeschapen, eenmisdadigernoemde.delaatsteveroordelingwaseen boetevan100guldenvooreenstudentdiejezusinhet bladpropriacures"eenamateur-ombudsman"hadgenoemd.nadevrijspraakvanrevewerd,zoalsgezegd, niemandmeerveroordeeld.artikel147werdfeitelijkeen slapendewet,maarookeenwetdiegemakkelijkweertot ontwakenkanwordengebracht. Datprobeerdein2004toenmaligministerDonner,directefamilievandeministerDonnerdiein1932dewet hadingevoerd.nademoordopopiniemakertheovan GoghprobeerdedetoenmaligeministervanJustitiede gevoelensvanradicalemoslimstebeschermen,inde hoopverdereradicaliseringtevoorkomen.datwashet punt!doorheelveelmensenwerdditopgevatalseen ernstigeinperkingvandevrijheidvanmeningsuiting.de gevoelensvanradicalesalafistenzoudenopdezemanier totstandaardwordeninhetpubliekedebat.opiniemakerszoudenvoorafbijelkeuitingrekeningmoetenhoudenmetmogelijkekwetsingvanreligieuzegevoelens, zelfsvanmensendieonzedemocratieenonzerechtsstaat fundamenteelafwijzen. Sindsdienisdediscussieoverartikel147opnieuwlosgebarsten.Daarinwerdheelduidelijkdatditartikelniet alleeneenbedreigingkanzijnvandevrijheidvanmeningsuiting,maarjuistookvandevrijheidvangodsdienst.deheervanderstaaijverweesnaarhetwodcrapport.ditzounietbesprokenzijn,maardatiswelgebeurd.hetwetenschappelijkonderzoeks-endocumentatiecentrumbenadruktedatditartikelrechtsongelijkheidcreëertdoordathetmensenmeteenmonotheïstischgodsbeeld joden,christenenenmoslims welbeschermt,maarmensenmeteenandergodsbeeldniet. Injanuari2009deeddeTweedeKamerhetvoorstelom ditartikelteschrappen.daaropvolgdehetinitiatiefwetsvoorsteldatwijvandaagbehandelenenwaarvoorikde indienersvanhartedank.voordefractievandespzijner driehoofdredenenomditinitiatieftesteunen.diehebben temakenmetonzeopvattingoverdiscriminatie,devrijheidvanmeningsuitingenhetfunctionerenvanonzedemocratie.discriminatiemoetteallentijdeenoveralwordenbestreden.daaromhebbenwijhetverbodopdiscriminatieopgenomenalseersteartikelinonzegrondwet. Daarnaasthebbenweartikel137vanhetWetboekvan Strafrecht.Opbasisdaarvankunnenwemensenvervolgendiehaatzaaien,discriminerenofbeledigenopbasis vansekseofras,ziekteofhandicap,levensbeschouwing éngodsdienst. Hetvrijelijkkunnenuitenvanonzegedachtenengevoelensiseenvoorwaardevoorhetfunctionerenvanonzedemocratie.Wemoetenwetenhoeanderemensen denkenenhoeanderemensenzichvoelen,omwerkelijk samentekunnenleven.artikel147isweliswaareenslapendewet,maarookeenwetdiegemakkelijkweerkan ontwaken.ditverbodopsmalendegodslasteringlaatvolgensmijteveelruimtevoorinterpretatie.degeschiedenislaatziendatdezebepalingaanleidingkangeventot hetvoerenvaneenreligieuzepolitiekdiereligieuzediscussiesbeperktenreligieuzetegenstellingenkanaanwakkeren.bovendienmoetenpubliekediscussieswatonsbe-

7 VanRaak TK treftzoweinigmogelijkwordengevoerdinderechtszaal enzoveelmogelijkinhetopenbaredebat. Hethuidigeverbodopsmalendegodslasteringwerkt niet.hetisonmogelijkomeendefinitietegevenvan "smalend",laatstaanvan"godslastering".hethuidige verbodopsmalendegodslasteringisdiscriminerend,omdathetsommigegodsbeeldenwelbeschermtmaarandereniet.bovendienishethuidigeverbodopsmalendegodslasteringoverbodig,omdatmensendiezichgekwetstvoelen,eenberoepkunnendoenophetalgemeneartikel137.wiegodsdienstserieusneemt,zouookde discussieovergodsdienstserieusmoetennemen.hetbehoudvanartikel147kanleidentotveelenblijvendeonduidelijkheidoverwatwelenwatnietkanwordengezegd.datmoetenwenietwillen.geefdediscussieover religiedaaromalleruimteenmaakeeneindeaanhetverbodopgodslastering. Voorzitter.Eenvandeindienersvanditinitiatief,deheer DeWitvandeSP-fractie,heeftineentoelichtinggezegd dathetverbodopsmalendegodslasteringmoetworden geschrapt,medeomdat"hetknaplastigtebewijzenis datgodbelasterdis".ditiseenillustratievaneenvande misverstandenrondditartikel. Laatikbeginnenmeteenpersoonlijkenoot.Ikgeloof namelijkopgeenenkelemanierdathetinitiatiefdatde fractievand66ensphebbengenomen,godzelfraakt.ik geloofdatgodhierverbovenstaatendatzijnbeschermingnietafhangtvaneenwetsartikelinhetnederlandsewetboekvanstrafrecht.godvaltniettebeschermen dooreenverbodopsmalendegodslastering.misschien moetikwelzeggendatdegod,zoalschristenendiehebbenlerenkennen,ernietbovenmaareronderstaat.in hetevangeliestaatdatgodzichbijuitstekheeftlatenkennenviajezuschristus.laathijnudegenezijndiezichuit liefdevoordewereldheeftlatensmalenenbespotten. HetisdusnietzodatGodbeschermdkanwordentegen smalendegodslastering,sterker:hetbewijsdatdeheer DeWitmeendenodigtehebben,namelijkhetbewijsdat Godbelasterdwordt,isnietnodig. Hetverbodopsmalendegodslasteringheeftnamelijk geenbetrekkingopgod,maaropgodsdienstigegevoelens.hetisookgeenverbodophetbekritiserenvangelovigen.diemoeten danspreekikookovermijzelf tegen eenstootjekunnen.hetiseenpleidooivooreenrespectvolleomgangmetdatwatvoorgelovigenheiligis.laatik het,omhetinzichtelijktemaken,zozeggen:satirewaarvanikzelfhetslachtofferben,isvoormijminderpijnlijk dansatirewaarbijjezusbespottelijkwordtgemaakt.ik komdaarzoopterug. Deindienersziendeinvullingvandevrijheidvanmeningsuitingalseenbelangrijkmotiefvoorhetschrappenvandezeartikelen.Deindienersschrijven:"Doorde botsingvanargumentenenopvattingenwordthetdebatoverbelangrijkezaken,zoalslevensbeschouwelijke kwestiesendeinrichtingvandesamenleving,verdiept." Ikvindhetlastigtebegrijpenhoehetopzettelijkkrenken vangodsdienstigegevoelenspastinhetopgangbrengen vandebat.ikvoergraageengoeddebat,ookoverdiepste overtuigingen,maarbijeengoeddebatiswederzijdsrespecteenvoorwaarde.ligthetopzettelijksmadenenbeledigennietbuitendeordevandespelregelsvaneendebat,zoalsdatookwordtonderkendmetdeformuleringin artikel137vanhetwetboekvanstrafrecht? Eentweederedenisvoordeindienersdatapartebeschermingvangelovigennietinhetgelijkheidsbeginsel zoupassen.daarmeeishetgelijkheidsbeginselvoorde indienersallesbepalendenzouhetdiscriminerendzijn omditartikelinstandtelaten.mede-indienerdeheer Schouwzeidaaroverineeninterview:"Ofjereligieusof atheïstbent,iedereenheefthetzelfderechtopmeningsuiting.hetverbodopgodslasteringheeftzijnoorsprong indetijdvanhetoudetestament,maardithoortnietbij dehuidigenederlandsesamenlevingnochbijeenneutraleoverheid."nederlandiseennatiewaarinerveelmensenzijndiegeloven.godengeloofzijnvoorveleninde samenlevingbelangrijk.wijmerkendatdezedagenrond deinauguratievandenieuwepausbijvoorbeeld,maarwij ziendatopzondagterugalshonderdduizendenmensen naardekerkgaanendoordeweeksalsveelmensenzich, juistomdatzijgeloven,inzettenvoordaklozen,drugsverslaafden,voedselbankenenjongerenwerkinachterstandswijken. DatmaaktdatdeStaateenverantwoordelijkheidheeft omdieinzetteregulerenensomstefaciliteren.datdoet helemaalnietsafaandeonpartijdigheidvandeoverheid. Datisietsandersdandeneutraleoverheid,waardeheer Schouwhetoverhad,wantdiebestaatvolgensmijniet. Datdoetdusnietsafaandeonpartijdigheid,maardraagt destemeerbijaaneendienstbareoverheiddierekening houdtmetdediversiteitbinnenonzesamenleving.dat vraagtsomsomeenanderebehandeling,alsgeloofen religieinhetgedingzijn.denkbijvoorbeeldaandeverstoringvaneenmisineenkatholiekekerkdiezwaarder wordtbestraftdandeverstoringvan,iknoemmaarwat, eenvergaderingvaneenvoetbalbestuurineensportkantine.hetspreektvoorzichdatdechristenuniegeenvoorstanderisvanongelijkebehandeling,maarhetgaathier omdebehandelingvanongelijkegevallen.hoekaneen gelovigezichongelijkbehandeldvoelenalshijdezereligieuzegevoelensnietheeft?artikel147vanhetwetboek vanstrafrechterkentdateenbeledigingdienietgerichtis opdepersoonzelf,iemandtochkankrenken,omdathet gaatomdatwatvoorhemheiligis.daarmeewordtgeen ongelijkebehandelingvoorgestaanmaarmaatwerkgeleverdineenpluriformesamenlevingmetveelverschillendeovertuigingen. Ikkwamindenotanaaraanleidingvanhetverslagtegendatditwetsvoorsteleeneindezoumakenaaneen apartebehandelingvangodsdienstigebovenandereopvattingen.hetgaatdusnietomietswatboveneenandereopvattingis,maarhetgaatomietswatnaastelkaar staat.hetgaatommaatwerkineenpluriformesamenleving. DevrijheidvanmeningsuitingisdeChristenUnieveel waardendiekanookbetekenendatjejebeledigdvoelt dooruitlatingenvandeander.datneemtnietwegdatdezevrijheidinverantwoordelijkheidenmetrespectvoorde andergebruiktmoetworden.deoverheidkandaarbijkadersbieden.artikel147biedtzo'nkader. Inhetdebatwordtvaakverwezennaarartikel137cvan hetwetboekvanstrafrecht,waarinhetbeledigenvaneen groepmensenwegenshungodsdienstoflevensovertuigingstrafbaarwordtgesteld.datisnetookalbijinterruptiegebeurd.datblijftstaan.watzeurikdus?hetgaater inartikel147nietomwaterovereengelovigewordtgezegdmaaroverzijngod,overdatwatvooreengelovige heiligis.datishetbijzondereaangodsdienst,namelijk

8 Segers TK datjeietsbuitenjezelfheiligacht.onswetboekvanstrafrechtbevatdaarovereenslapendartikel,datondankszijn slapendebestaan,eenmooieaansporingistotrespect omniettespottenmetdatwatvooreenanderheiligis. Hetverbodopmajesteitsschennisiseenanderslapend artikel.alsdatvanstaldreigttewordengehaald,zoals onlangstoeneenutrechtsestudenteeenbordomhooghieldmeteenleustegenhetkoningshuis,danisonmiddellijkduidelijkdatheteerdercontraproductiefwerktdan dathethelptbijdebeschermingvanhetkoningshuis. Tochblijftdatartikelstaan,tenzijdeherenSchouwenDe Witnuzodesmaaktepakkenhebbendatzeookditartikeltelijfwillengaan.Hetartikeltegenmajesteitsschennis staateralsuitdrukkingvaneenfatsoensnorm,eenaansporingtotrespectvolleomgangmetelkaareninstituties alshetkoningshuis. Alsditinitiatiefwetsvoorstelmorgenwordtaangenomen,danhebbenweovermorgengeenradicaalnieuwesituatie.Quahandhavingenoverheidsoptredenzaler nietsveranderen.alsmensendanvragenwaaromweer nueendebataanwijdenenonserdrukovermaken,dan isdateenvraagdieikgraag,enwelonmiddellijk,doorspeelnaardeindieners.wijhebbenditonderwerpniet geagendeerd.wijhebbenditdebatnietgewild.debewijslastmetbetrekkingtotnutennoodzaakvanditdebat ligtbijdeindieners. Inreactieopditdebathebikookveelvuldigdevraag langszienkomenwaaromdekamermiddenineeneconomischeenmonetairecrisisgaatdebatterenoverhet aldannietschrappenvansymboolwetgeving.datiseen goedevraag.ookdievraagspeelikgraagdoornaarde indieners.waaromwillenzeditzograag?waaromgeven zehierprioriteitaan,terwijlwewelwatandersaanons hoofdhebben? Iksluitaf.Hetartikeldatopdehellingmoet,isgeen verbodophetbekritiserenvaneengodsdienst.hetiseen verbodopsmalen.eendergelijkartikelgeeftuitingaan deethiekvanrespectvolleomgangmetelkaar.hetdebatineensamenlevingmetenormeverschillenmoetgevoerdkunnenworden,juistalsvisieshaaksstaanopelkaar.ommetelkaaringesprekteblijvenishetvolgens onsechternietdeaangewezenwegomzichsmalendof krenkenduittelatenoverwatvooreenanderheiligis. Hetzieternaaruitdathetverbodopsmalendegodslasteringopdehellinggaat,maarikhoopdatalsdelettervan dewetverdwijnt,wezullenvoortlevenbijdegeestvan dezewet. Voorzitter.Ikspreekallereerstmijnwaarderinguitvoorde initiatiefnemersenhunvoorgangers,vooralhetwerkdat zehebbenverzetbijhetopstellenvanditinitiatiefwetsvoorstel. Ikkomopdeinhoudenvalmeteenmetdedeurin huis:depvvisvoorstandervanhetschrappenvanhet verbodopsmalendegodslastering.datzalniemandverbazen.debelangrijkstereden,diecollegaderoonin 2009ookalheeftgenoemd,isdatditverbodeenonaanvaardbareinperkingvandevrijheidvanmeningsuiting is.depvvstaatvooreenzogrootmogelijkevrijheidvan meningsuiting,nietalleenvoorpoliticimaarvoorallenederlanders.iedereenmoetzondervreesvoorvervolging zijnofhaarmeningkunnenuiten,zelfsalsdatalskwetsendofbeledigendkanwordenervaren.meningenmoetennietwordengecriminaliseerd.erisechterweleen grens.dieligtbijhetaanzettentotgeweld.ditdientwel strafbaarteblijven.depvvismetdeindienersvanmeningdathetaanhangenvaneenbepaaldereligiegeenbevoorrechtepositiemagopleveren. Erkomtnogietsbij.Volgenseenmeerderheidvandeskundigengeldtbijdetoepassingvanhetwetsartikelals uitgangspuntdatdeopvattingenvandegelovigenover watinhunogengodslasterlijkis,doorslaggevendmoeten zijn.erwordtdusweldegelijkeenonderscheidgemaakt. Ikhebwelenigepuntenvankritiek.Deinitiatiefnemers stellenindememorievantoelichtinghetvolgende. BegrijpikuitdewoordenvanmevrouwHelderdatzeook artikel137czouwillenschrappen? Daarkomikdadelijkaantoe.Maarikkandespanningwel evenwegnemen:ja,datisdebedoeling. Isdateenaansporingommetenigrespectenenigeprudentieomtegaanmetdatgenewatmensenmogelijkzou kunnenkwetsen?zegtu:elkeaansporingdaartoeinhet WetboekvanStrafrechthebbenwenietnodig? Zokanikmijnhelespreektekstwelmeteendedeuruit doen.ikvindhetbeterdat,alsdeheersegersvindtdat zijnvraagnietvoldoendeisbeantwoord,hijeraanhet eindeevenopterugkomt. Datisgoed.Gaatuverder Dankuwel. Ikkomaanenigepuntenvankritiek.Deinitiatiefnemers stellenindememorievantoelichting:"erdientvolgens heneenzogrootmogelijkehelderheidtewordengegeveninzakedegrenzenvandevrijheidvanmeningsuiting."indememorievanantwoordstaatook:"indieners achtenhetvanbelangdatzoveelmogelijkmeningen kunnenklinken".waaromwordenerdanhalvemaatregelengenomen?waaromwordterdannietsgedaanaan deartikelen137cen137dvanhetwetboekvanstrafrecht, omdiealsvoorbeeldtenoemen?dezeartikelenbeperkendevrijheidvanmeningsuitingookenstaanindezelfdeafdeling,namelijkmisdrijventegendeopenbareorde. Waaromtonendeinitiatiefnemersopditpuntgeendaadkrachtenblijfthuninitiatiefbeperkttotslechtshetschrappenvaneenslapendwetsartikel?Hetverbodopsmalendegodslastering,zoisdoorvoorgaandesprekersalaangehaald,isvoorhetlaatstindejarenzestigvandevorige eeuwgebruiktenzelfstoenzondersucces,ditintegenstellingtotdeartikelen137cen137d.waarombeschouwendeinitiatiefnemersditdanalseenanderediscussie, alszijweldevrijheidvanmeningsuitingalsgrondslaggebruikenbijhetschrappenvanhetwetsartikelinzakede smalendegodslastering?hoeweldeinitiatiefnemersin dememorievantoelichtingstellendatzijhetvanbelang vindendatzoveelmogelijkmeningenkunnenklinken, draagtditinitiatiefwetsvoorsteldaarnietzoheelveelaan bij.graagkrijgikeenuitgebreidetoelichtingopditpunt.

9 Helder TK Hetschrappenvanhetverbodopgodslasteringisdus nietsmeerofminderdaneenbegininderichtingvanhet terdiscussiestellenvandegrenzenvandevrijheidvan meningsuiting.daaromwildepvvnogmaalsbenadrukkendathetjammerisdathetinitiatiefwetsvoorstelisbeperkttotdiedriewetsartikelen,metprominentartikel137 vanhetwetboekvanstrafrecht. ConcluderendzaldePVVwelmethetinitiatiefwetsvoorstelinstemmen,omdatookeenkleinstapjeinde goederichtingbeloonddientteworden.eengrotestapin derichtingvandevrijheidvanmeningsuitingzalzoalsbekenddoormijneigenfractieterhandwordengenomen meteeneigeninitiatiefwetsvoorstel. Voordeduidelijkheid,datomvatinelkgevalartikel137c, groepsbelediging,datdepvvuithetwetboekvanstrafrechtwilhalen.ismevrouwhelderookvoorstandervan hetuithetwetboekvanstrafrechthalenvanhetverbod ophetbeledigenvaneenbuitenlandsstaatshoofd? Ikloopdanvooruitophetinitiatiefwetsvoorstelvanmijn voormaligecollegadriessen,maardatstaaternietin.zoalsiknetnoemdeinmijnspreektekst,hebbenwijhetover deafdelingmisdrijventegendeopenbareorde. Vooralleduidelijkheid,hetbeledigenvaneenbuitenlands staatshoofddatbijvoorbeeldopbezoekisinnederland iknoemmaareenactualiteit zouwatdepvvbetreft strafbaarmoetenblijven? Ikvoorziehierdadelijkweereenopzetjenaareenvraag eneendiscussiedieveelruimerisdanhetonderwerp vanditinitiatiefwetsvoorstel.ikwildanookblijvenbijhetgeenikhebgezegd. Metallerespect,ikbegonnunietoverhetverbredenvan diediscussie.datdeedmevrouwhelderzelf.ikbegrijp ookdatzijeenbrederediscussiewil,maarzijgeefterzelf alinvullingaanmeteenartikel.ikvraaghoehetdanzit methetandereartikel.geletopeerdereuitlatingen,bijvoorbeeldvanhaarpartijleider,kanikmijvoorstellendat zijhetbeledigenvaneenbuitenlandsstaatshoofdookter discussiewilstellen.ikbegrijpechterdatditniethetgevalis.watdepvvbetreft,moetdatstrafbaarblijven. Ikblijfechtbijmijneerdereantwoord.Wijhebbenhetnu overdevrijheidvanmeningsuitinginhetpubliekedebat. Dezeinitiatiefnemershebbendaartoeeenvoorzetgegevendiewatonsbetreftonvoldoendeduidelijkheidgeeft opditpunt. Artikel137cverbiedtbeledigingenvaneengroepmensen, bijvoorbeeldvanwegehunras.begrijpikhetgoeddat, alsbijvoorbeeldineendocumentaireturks-nederlandse jongerenzeggendatjodenminderwaardigemensenzijn, mevrouwhelderzegtdatditprimaisenmoetkunnenen datdepvvzichvoortaanonthoudtvanenigeaansporing vanhetkabinetomdaartegenactieteondernemen? MijncollegaVanKlaverenenikhebbendatineeneerderdebatookgezegd.ToenginghetomdevraagofontkennenvandeHolocaustmoetkunnen.Wijzeidentoen datdatsmakelooswas,maardatjejemoetafvragenofje dannaardestrafrechterofnaardepsychiatermoet.wij hebbengezegddatjedatlaatstemoetdoen. Antisemitischeuitlatingendienietdirectleidentoteen aanmoedigingtotgeweld,vindtuvoortaandusprima; daargaatugeenmondelingeofschriftelijkevragenover stellenenugaatdaarineenalgemeenoverlegoverdiscriminatienietmeeroverklagen.uzetduseenpuntachterwatutotnutoedeedenuvindtdathetallemaalmoet kunnen. WehebbenhethieroverhetWetboekvanStrafrecht.CollegaSegersheefthetovereendiscussieindeKamer. Maaruzegtdusdatantisemitischeuitlatingennietmeer strafbaarzijn. Ikblijfbijwatikalhebgezegd:wijleggendegrensbijhet aanzettentotgeweld. MevrouwHelderzegtterechtdatwehetnietmoetenbeperkentothetartikeloverstrafbaregodslastering.Zijtrekt hetzelfbreder.ikhebnogeveninhetwetboekzittenbladeren.datwordtmisschienzodunalsdedonaldduck alsdaareenhoopbeledigingsbepalingenuitwordengehaald.ookaantastingvaneerengoedenaamenbeledigingstaandaarimmersin.moetendiedanooksneuvelen? Danwordthetboekjeinderdaadvrijdun;ikkendequote.Wehebbenhetdaarbijechterovermisdrijventegen depersoonlijkevrijheid.datisdusietsanders.jemoet jeinderdaadafvragenofjezovermoetgaan.laatikhet houdenbijwatmijnvoormaligecollegadriessenheeft gezegd:wijbeperkenditeersttotdeartikelendieoverde openbareordegaan. Voorzitter.IkdankmijnfractiegenootSchouwendeheer DeWitvoorhunwetsvoorstelenuiteraard tochnogeen beetjeeenpartijgenoot BorisvanderHam,diedaarhet initiatieftoenam. Ikbeginmeteenvraagdiealverscheidenekerenis gesteldenikhoopdatikopdatpuntteraanvullingenigeduidelijkheidkanbieden:waaromdebatterenwijvandaagoverditwetsvoorstel?dedirecteaanleidingligtin 2004.Hetisaleerdergezegd:nademoordopTheovan GoghwildedetoenmaligeministervanJustitieDonner hetgeestelijkkindvanzijngrootvader,dezogenaamde LexDonner,wakkermaken.Diewet,dieministervanJustitieJanDonnerin1932doorbeideKamershadgeloodst, hadsinds1968eenslapendbestaangeleid.ded66-fractieindezekamervondhetactiverenvanditwetsvoorstel

10 Bergkamp TK aldirecteenverkeerdsignaalensteldezichophetstandpunt"nietafstoffenmaarafschaffen".zozagenwijhetin 2004,toenwijmeteenmotiekwamenmetdiestrekking, enzozagenwijhetookin2009,toenwijditwetsvoorstel naarderaadvanstatestuurden.enzozienwijhetnog steeds. Ikbenblijdatzichvandaageenmeerderheidindeze Kameraftekentdiedezemeningdeelt;althans,uitgaandevandemeningendiemijncollega'sindepershebben weergegeven.iklichtgraagtoewaarom.deeerstereden isgelegeninhetbelangvandevrijheidvanmeningsuiting,eengrondrechtdatzoweldoordegrondwetalsdoor verscheideneinternationaleeneuropeseverdragenwordt beschermd.datiseenfundamenteelrechtdatbovendien eenzeerbelangrijkefunctieheeftbijhetvooruitbrengen vandesamenleving,omdathetdevrijheidbiedtomde statusquoterdiscussietestellenendaarmeederuimtescheptomgevestigdebelangenenmachtenvaneen weerwoordtevoorzien.dieinstrumentelewaarde,zoals deindienershetnoemen,ismoeilijkteonderschatten. Eenzogrootmogelijkevrijheidvanmeningsuitingdient danookhetuitgangspunttezijn.vooreenwettelijkebeperkingdaarvanmoetenduszeergoederedenenbestaan. Dieredenenbestaannaarmijnovertuigingniettenaanzienvanhetverbodopsmalendegodslastering.Doorartikel147teschrappenbevestigenwijdaaromdienorm. Ooknahetlatenvervallenvanartikel147bevathet WetboekvanStrafrechtnogeenaantalbepalingenwaar mensenberoepopkunnendoenalszezichdooreenbepaaldemeningsuitinggekrenktvoelen.artikel137cstelt bijvoorbeeldgroepsbeledigingstrafbaaren137ddoetdat voorhaatzaaien.dezeresterendeartikelenbiedennaar demeningvanmijnfractievoldoendebescherming.bovendientreftdezeartikelenniethetbezwaardatzereligieuzenenniet-religieuzenongelijkbehandelen voormij eenheelbelangrijkpunt terwijlhetverbodopgodslasteringdatweldoet.hetmaaktzelfsonderscheidtussenverschillendereligies.hetartikelgaatimmersnietoveropperwezensvananderereligiesdandechristelijkeenwellichtdejoodse. Inhoudenstrekkingvanartikel147verhoudenzich slechttotdegedachtedatdeoverheidneutraaldientte zijntenaanzienvanverschillendegodsdienstenenlevensovertuigingen.hetslapendebestaanvandezeverbodsbepalingdoethierweinigaanaf.enhoeweldehoge Raaddelatvoordebewijsvoeringinderdaadzeerhoog heeftgelegd,wektdewetgevernogsteedsdeindrukdat godsdienstigegevoelensspecialebehandelingbehoeven bovenniet-godsdienstigegevoelens.losvanhetbezwaar datslaperssomsplotskunnenontwaken,zoalsookministerdonnerexplicietsuggereerde,isookhetslapendlaten voortbestaanvanditartikeldaaromonwenselijk.hetbevorderenvaneenneutraleoverheidisdanookeentweededoelstellingvanhetwetsvoorstel. Sommigensuggererendathetschrappenvanhetverbodopsmalendegodslasteringeenvrijbriefmoetzijn voorvuilspuiterij.daaropzegik:uiteraardniet!deindienersbetogenditookuitgebreidindenotanaaraanleiding vanhetverslag.defatsoensnormeninhetpubliekedebat zijnechternietietswatdestaat,gesanctioneerdmethet Strafrecht,hoeftaftedwingen.Hetisietswatmensenonderlingkunnenregeleninhetpubliekedebatdoordepreciezegrenzenvanhetfatsoensteedsweertebediscussiëren,zoalsdathoortineenopensamenleving.Ofzoals oud-cda-politicushenkwoldringsteldeineenvrijcitaat uitdememorievantoelichting:beschavingdwingjeniet afmetwetsartikelen. Voorzitter,ikrondaf.Ditwetsvoorstelbeoogtdevrijheidvanmeningsuitingtevergrotenendenormvaneen neutraleoverheidtebevestigen.ded66-fractiejuichthet initiatiefdaaromvanzelfsprekendvanhartetoe.ikkijkuit naareenvoortvarendeafrondingvandeplenairebehandelingeneenspoedigestemming.wehebbenheteral bijnatienjaarover!derecenteparlementairegeschiedenislaatbovendienzienhoevluchtigdeverdedigingvan devrijheidvanmeningsuitingsomskanzijnenhoesnel handtekeningenwordenvervangendoorkanttekeningen. Hetiseennietaltelangbetoogdatheelveelvragenbij mijoproept.ikmoetmijdanookbeperkentoteenpaar belangrijkevragen. Eenneutraleoverheidzouhetdoelzijnvanhetschrappenvanditwetsartikel.Kandat?Hoekandeoverheiddat zijnalszeinwettenmoetkiezentussengoedenkwaad, alszeinwettenhetlevenmoetregulerenopbasisvan eenovertuiging?deoverheidkannooitneutraalzijn.een overheidkanwelonpartijdigzijnenmensengelijkbehandelen.ikmerkdaarbijopdatnietiedereengelijkisendat nietiedereenzichineengelijkesituatie,eengelijkecontextbevindt.hoekanerdansprakezijnvanongelijkebehandelingalsjegeenreligieuzegevoelenshebt?hoekan ersprakezijnvanongelijkebehandelingalsereenfundamenteelverschilistussendegenediewelgelooftendegenedienietgelooft? Ikbedankmijcollegavoordezevraag. VoorD66ishetheelbelangrijkdatreligieuzengeen specialebehandelingkrijgentenopzichtevanniet-religieuzen.doorhetschrappenvanditartikeltrekkenwedat gelijk.wehebbennogsteedsartikel137voorsituaties waarinhetechtdespuigatenuitloopt,bijvoorbeeldgrovebeledigingenenhetaanzettentothaat.voord66ishet heelergbelangrijkdatreligieuzengeenspecialebehandelingkrijgentenopzichtevanniet-religieuzen.doorhet artikelteschrappenkrijgjeeenmeerneutraleoverheid, aangezienjeeenaantalgrondrechtengelijktrektenjeniet langerhetenerechtnetbovenhetandererechtplaatst. Datvindiktocheencurieuzevoorstellingvanzaken,dat ereenbovenschikkingzouzijnendathetzougaanom eenextrabescherming.hetgaatomeenanderebescherming,eenbeschermingvanmensendiewelreligieuze gevoelenshebben.diebeschermingkunjenietbieden aanmensendiedezeniethebben.datlijktmijindeaard tamelijklogisch,datjegeenbeschermingkuntbiedentegenhetkwetsenvanreligieuzegevoelensalsjedieniet hebt.waarwijelkaarinvinden,isdatwijabsoluuteen gelijkebehandelingvanmenseningelijkesituatieswillen hebben.ikherhaaldevraagdiedeheervanderstaaijbij interruptieaanmevrouwbergkampstelde.alshethaar zougaanommoderniseringvanhetartikel,zoudenwij partnerskunnenzijn.hetgaatomverschillendesituaties. Hetiseencurieuzevoorstellingvanzaken. Laatikdatnadertoelichtenaandehandvaneenvoorbeeld.Steldatiemanddiereligieusisiemanddienietreligieusisbeledigt.Daargaatartikelnietover.Hetartikel