Historisch-geografisch kader: De industrialisatie begint in Engeland

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 3865 woorden 15 mei keer beoordeeld Vak Geschiedenis Historisch-geografisch kader: De industrialisatie begint in Engeland Industrialisatie (de overgang van een agrarische samenleving in een industriële samenleving) begon in de 16de eeuw en liep door tot ver in de 20ste eeuw. Industriële Revolutie begon toen de industrialisatie zich vanaf de tweede helft van de 18de eeuw in Engeland in versneld tempo en op grote schaal door zette, en dit gebeurde een halve eeuw later in andere landen ook. Enerzijds is de I.R. geen revolutie omdat deze term gebruikt wordt voor een grote verandering in een samenleving in een korte tijd, en de I.R. ging geleidelijk. Anderzijds kan er wel van een revolutie gesproken worden omdat: De bevolking zeer snel groeide, en daarmee ook de vraag naar kleding, woonruimte en voedsel. Vraag en aanbod joegen elkaar aan. Er waren technologische ontwikkelingen. Werktuigen voor de huisnijverheid werden verbeterd, de stoommachine was ook van groot belang. Mechanisering was mogelijk zonder natuurkracht. Ook werd een arbeider steeds gespecialiseerder. Boeren trokken naar stad en gingen in fabrieken werken. Industrialisatie versnelde overgang van een landbouw- naar een markteconomie, waarin wereldhandel grote rol speelde i.p.v. produceren voor lokale markt van de landbouweconomie. Nu werden er grondstoffen en luxeproducten (tabak, suiker, specerijen) goedkoop geproduceerd, hiermee werd geld verdiend dat in Europa werd geïnvesteerd. Bleven wel agrarische gebieden bestaan. Ook maatschappelijke ontwikkelingen versnelden: Er ontstond een klassensamenleving. Ontstonden sociale organisaties: arbeiders gingen zich verenigen in vakbonden, richtten eigen kranten en hulporganisaties op. Dat Engeland het eerste industriële land werd, hangt samen met de volgende factoren: Engeland was rond 1800 grootste koloniale macht. Engelsen hadden mogelijkheid te handelen met koloniën. Er was veel kapitaal waardoor fabrieken en arbeidershuizen gebouwd konden worden en machines en grondstoffen gekocht konden worden. Er was een gunstig klimaat voor vrij ondernemerschap. Overheid bemoeide zich niet veel met bedrijfsleven. Tekort aan hout (vanaf 16de eeuw) stimuleerde tot technische vernieuwingen. In 18de eeuw werden Pagina 1 van 12

2 mogelijkheden van steenkool voor ijzerindustrie ontdekt, basis voor de machinebouw. Werden pompen ontwikkeld waarmee water uit mijnschachten kon worden gepompt. De stoommachines van Watt en Newcomen zorgden voor productiviteitsstijging in andere sectoren. Steenkool en stoommachines werden in elke tak gebruikt. Oorspronkelijk wol en vlas voor textiel, maar in de 17de eeuw werd t katoen. Vooral in zuidoosten van Lancashire ontwikkelde zich een welvarende katoenindustrie. Rond 1850 stond Engeland aan de top van economische macht, tot 1900 werden dat de VS en Duitsland. Lancashire geldt als de regio waar industrialisatie en gevolgen ervan zich het eerst voordeden. Hoofdstuk 1: De opkomst van katoennijverheid in Lancashire De belangrijkste kenmerken van agrarisch Lancashire: Vooral kleine boeren produceerden landbouwgewassen voor eigen gebruik + naburige markt. Belangrijkste gewassen waren aardappelen en haver. Midden 17de eeuw: aardappelteelt in Lancashire ingevoerd. In noorden en westen door gunstige omstandigheden grotere landbouwbedrijven. Weinig veeteelt, m.u.v. omg. Liverpool en Manchester -> melkvee voor zuivelproducten stadsbewoners. Landbouwgrond werd bij vererving opgedeeld, bedrijven werden daardoor kleiner. Door enclosure-wetten waren gemeenschappelijke gronden (voor kleine boeren) grotendeels verdwenen. Belangrijkste kenmerken van stedelijk Lancashire: Steden waren gericht op handel en nijverheid. Ze waren klein m.u.v. Manchester en Liverpool Nijverheidsstad Manchester kende textielhandel met Londen, vooral wollen stoffen Havenstad Liverpool gericht op Ierland en Amerika.. Kooplieden uit Liverpool deden aan slavenhandel (uit West-Afrika gehaald naar Amerika gebracht) Uit Amerika tabak en suiker mee terug gebracht -> driehoekshandel. 1807: slavenhandel verboden, 1834: slavernij verboden. Ontstaan v/d textielnijverheid al in late middeleeuwen deden gezinnen in Lancashire aan huisnijverheid: wol en linngen gesponnen en geweven. Grondstoffen uit Engeland/Ierland. Rond 1600 nieuwe grondstof: ruwe katoen uit Levant (i.p.v. schapenwol en vlas/vlasgarens). In Lancashire werd ruwe katoen tot garen gesponnen, was niet sterk genoeg. Daarom combinatie met linnen garens. Weefsel heette bombazijn. In 17e eeuw drong verwerking katoen op grote schaal in Lancashire door. Rond 1750 werden in Lancashire nog steeds wollen, linnen en bombazijnen stoffen geproduceerd. Katoen was bezig met opmars, vooral in zuidoosten (Manchester, Bolton, Oldham en Blackburn) Textielproductie bij boeren thuis was als volgt georganiseerd: Spinnen en weven een nevenactiviteit, naast werk op boerderij. Mannen/jongens hoger aanzien dan vrouwen/meisjes/kinderen. Laatsten zorgden voor schonen (reinigen), kaarden(ontwarren), spinnen van wol, vlas of ruwe katoen. Hele familie werd ingeschakeld. Voorop stond collectief belang van het gezin, inkomen was gezinsinkomen Pagina 2 van 12

3 Werkte in opdracht van kooplieden en kregen stukloon. Ook mensen die spinnen of weven als beroep hadden, werkten in kleine werkplaatsen (ateliers) die eigendom waren van meester-spinner of meester-wever. Nadruk lag op weven. Meester-leerling-systeem. Leerlingen werden in familie van meester opgenomen. Textiel werd van oudsher geproduceerd en verhandeld in putting-out-systeem (uitbestedingssysteem). Kooplieden kochten grondstoffen/halffabrikaten (garens) in en verkochten die vaak aan tussenhandelaren. Bezorgden grondstoffen bij zelfstandige ambachtslui en boeren. Zorgden voor spinnen en weven. Eindproducten via tussenhandelaren naar kooplieden. Persoonlijke contacten waren heel belangrijk. Kooplieden en tussenhandelaren handelden vanuit steden in Lancashire, belangrijkste woonden in Manchester. Die maakten deel uit van klein internationaal handelsnetwerk en waren afhankelijk van Londendse partners(meer kennis) In Lancashire bestonden gunstige omstandigheden voor ontwikkeling van katoennijverheid: Rijke textieltraditie met veel kennis en vaardigheid -> kon makkelijk overschakelen van wol/vlas op katoen. Vochtig klimaat gunstig voor spinnen & weven.makkelijker verwerken en vochtige garens braken niet snel. Voldoende arbeidskrachten voor uitbreiding van katoennijverheid ->aantal jonge mensen groeide en arbeidskrachten kwamen vrij op platteland. (op platteland veel mensen want goed voedsel) Weinig investeringen nodig om huisnijverheid uit te breiden. Verbeterde spinnewielen en handweefgetouwen waren niet duur en namen weinig ruimte in. Geld van familie, tussenhandelaren enz. Putting-out-systeem kon schommelingen op markt goed opvangen. Productie aangepast worden aan vraag. Steenkoolmijnen waar stoommachines werden gebruikt. Stimuleerde mechanisering van katoennijverheid, want er was ervaring met stoommachines en er was steenkool om ze aan te drijven. Sommige eeuwenoude gildenregels of overheidsregels golden nie voor Lancashire, bijv. Calico Actis. Katoennijverheid profiteerde van in Engeland gunstige klimaat voor uitvindingen, te danken aan: In veel delen van Engeland bezaten gilden minder macht dan op Europese vasteland, die wilden altijd vakmanschap van leden beschermen, uitvindingen bedreigden vakmanschap. In Engeland wél uitvindingen. Engeland octooirecht (patentrecht) goed geregeld ->uitvinders financieel konden profiteren van uitvinding. Koloniaal wereldrijk geowrden. Toevoer van grote hoeveelheden katoen. Op katoenmarkt in Engeland en rest v/d wereld bestonden gunstige omstandigheden voor ontwikkeling katoennijverheid: Aanbod van ruwe katoen groeide en daardoor inkoopsprijs. In Engeland war rond 1750 veel vraag naar katoenen of bombazijnen producten, oorzaken waren: Pagina 3 van 12

4 - Bevolking groeide door stijgende geboortecijfers en dalende kindersterfte - Door wijzigingen in mode werd bombazijnen of volledig katoenen kleding populair Katoen was goedkoop, goede vervanger van wol/linnen, geschikt voor allerlei toepassingen,imitaties en dessins, en was als product makkelijk te onderhouden. Grote binnenlandse markt, maar nu ook buitenlandse markt (Europa, Azië, Afrika en Amerika) Hoofdstuk 2 Het platteland van Lancashire verandert Toenemende vraag naar textielproducten zorgden voor belangrijke technische uitvindingen, dus vernieuwingen: : Verbeterde met handkracht aangedreven machines in huisnijverheid zorgde voor sterke productieverhoging. (John Hargreaves: spinnewiel, John Kay: verbeterd weefgetouw) Na 1770 werden steeds grotere spinmachines uitgevond: waterframe en mule. Aangedreven door paarden/water/stoom-kracht. Na 1800 steeds meer spinmachines meer energie -> waterkracht (watermolens) combi met stoommachines. Na 1820 werd ook vweven steeds meer machinaal verricht in stoomweverijen. Oorzaken dat het lang duurde voor uitvindingen op ruime schaal in praktijk werden toegepast: Patentrecht. Sommige octrooihouders wilden met uitvinding eigen fabriek bevoordelen. Anderen slaagden er niet in hun machines op grote schaal te produceren. Constructieproblemen. Nieuwe uitvindingen niet gelijk perfect. Allerlei problemen. Tekort aan investeringsgeld. Vaak crises. Investeringen riskant -> kon leiden tot faillisementen. Handwevers wisten weefmachines lang de baas te blijven. Na 1830 machinaal weven overhand. Na 1770 veranderde werkomgeving in katoennijverheid. Werkplaatsen in boerderij/huis veranderd in fabrieken: Grote spinmachines geplaatst in watermolens, veranderden in spinnerijen. Op zelfde manier gebouwd als boerderijen, leken er sterk op. Tot na 1840 in Lancashire gebouwd. Na 1820 rond kleine plaatsen op platteland steeds meer spinnerijen die werkten op stoomkracht. Tussen 1820 en 1850 veel stoomweverijen opgericht: grote hallen met rijen weefmachines. Watermolens waren geen werkplaatsen meer, maar fabrieken. Mill ging in engels fabriek betekenen. Grootste verschil tussen werkplaats en fabriek: wp was handkracht, fabriek machines (water/stoomkracht) Werkplaatsen bleven nog lang bestaan (tot ong. 1840). Aantal weefgetouwen per werkplaats nam wel toe. Tussen 1770 en 1850 onderging platteland gedaanteverandering: Stadjes groeiden door ontwikkelingen in katoennijverheid. Plaatselijke ondernemers lieten bijv. rondom Bolton spinfabriekjes/gemechaniseerde volmolens/blekerijen bouwen. Daarbij weer nieuwe woningen. Tussen 1750 en 1850 verdrievoudigde bevolking van Lancashire. In Engeland verdubbelde die. Oorzaak van bevolkingsgroei Lancashire was dat kleine katoensteden veel migranten aantrokken. Na 1820 economische activiteit in steden geconcentreerd en trad versnelde urbanisatie (verstedelijking) op. Bevorderd door versnelde mechanisatie na Door spreiding van katoennijverheid geen Pagina 4 van 12

5 grootschalige verstedelijking. Bolton kan gelden als voorbeeld van veranderingen in Lancashire. Volgende 3 veranderingen in Bolton: Snelle bevolkingsgroei in 2e helft van 18e eeuw. Snelle mechanisatie. In e stoommachine. Na 1820 sterke groei. Profiteerde van nabije mijnen. Ontstond op katoennijverheid gerichte machinebouwindustrie die spin/weef/stoommachines produceerde. Sterke uitbreiding van vervoersmogelijkheiden. Netwerk van kanalen. In 1828 bij Bolton eerste spoorlijn LC. Woonomstandigheden veranderen sterk: Woonhuizen kwamen in stadjes als Bolton temidden van mills, pakhuizen, boerderijen en akkers te liggen. Gevolg van spreiding van economische activiteiten over stadjes en het omliggend gebied. Werden werverskolonies gesticht bestaande uit rijtjes huurhuizen met weinig tot geen grond. Ontstaan sloppenwijken,eerst Manchester,rond 1840 steden als Boston -> versnelde mechanisatie na Klein aantal ondernemers stichtte fabrieksdorpen om voor betere woonomstandigheden van hun arbeiders te zorgen. (bijv. Robert Gardner en Thomas Bazley) Idealisme en eigenbelang speelden daarbij een rol. Urbanisatie confronteerde plattelandssteden met groeiend tekort aan publieke voorzieningen als bestrating en riolering. Lokale overheiden hadden hierme weinig ervaring, middelen schoten tekort. Daarom zorgden plaatselijke natabelen, mannen én vrouwen, uit menslievende overwegingen en uit eigenbelang voor publieke voorzieningen: In deel van Bolton profiteerden inwoners al omstreeks 1820 van straatverlichting door gaslantaarns. Na uitbraak van cholera kwam omstreeks 1840 waterleiding met publieke pompen. Plaatselijke Kerk droeg zorg voor scholing van kinderen van fabrikanten en arbeiders. Hoofdstuk 3 De leefomgeving in Manchester verandert Huisnijverheid van Manchester enkele verschillen met Lancashire: Na 1770 lag nadruk in Manchester op handmatig weven van katoenen producten. Huisnijverheid werd eerste helft van 19e eeuw vooral in Manchester slecht betaalde branche. Veel krotten. Speciale weverswoningen kwamen in Manchester nauwelijks voor.\ Korte tijd werd in Manchester gebruik gemaakt van door waterkracht aangedreven mills door problemen toevoer water (na 1780). Manchester werd stad van stoomspinnerijen, in 1790 eerste. Vestigden bij voorkeur aan kanalen. (aanvoer grondstoffen, afvoer producten, stoomketels verbruikten veel water. Eerst stoomspinnerijen langwerpige gebouwen: 3 -> 4 verdiepingen, kleine ramen. Na introductie gietijzeren zuilen: Pagina 5 van 12

6 Werden fabriekshallen breder en nam aantal verdiepingen toe. Toezicht in breder geworden hallen werd gemakkelijker. Stoommachine in aparte ruimtes. IJzeren as via stelsel van pullies(katrollen)en drijfriemen spinmachines in beweging. Deze fabrieken dienden als model voor stoomspinnerijen die in loop van 19e eeuw elders in LC werden gebouwd. Veel gemechaniseerde veredelingsbedrijven voor vollen, bleken, verven en bedrukken. Weefsels waren nog niet klaar voor gebruik. Eerste fase: bleken (van oudsher weefsels buiten spreiden op bleekvelden, na 1850 bleekmiddelen). Na bleken: verven. Vollen kon bij wollen weefsels. Door kneden, met zeep oid, konden wolvezels korter en dikker worden -> dikker en sterker. Langdurig vollen = vilt. Eind 18e eeuw kon er machinaal gevold worden. Veredelingsbedrijven stonden op plekken met veel ruimte en schoon water. Met deze bedrijven kregen ondernemers en kooplui in Manchester nog meer greep op textielhandel in Lancashire. Op één terrein bleef Manchester achter bij andere katoensteden: Stoomweverij. Groei van manchester verliep na 1770 snel, hevig en onregelmatig. Ging gepaard met belangrijke veranderingen: Ontstonden grote woningnood en verpaupering (verarming) Groot aantal pakhuizen voor katoenen producten werden gebouwd. Opslagplaatsen en showroom. Tussen fabriek of clusters van pakhuizen ontstonden sloppenwijken. Rond 1830 begon aanleg spoorwegen. Kleine invloed op industriële expansie. Was goede scheepvaart via kanalen. Manchester had hoog sterftecijfer. Was geen natuurlijke groei van bevolking. Toch grote bevolkingsgroei. Kwam door migratie naar de stad. Ook veel Ieren vanwege werkloosheid en hongersnood in Ierland. Grote woningnood werd veroorzaakt door te weinig investeringen in goede woningbouw voor arbeiders. Slechte woonomstandigheden van arbeidersgezinnen: Woonden in oude woonwijken, die veranderden in sloppenwijken. Open ruimtes tussen fabrieken werden opgevuld met rug-tegen-rug woningen. Door massale gebruik van steenkool voor stoommachines en verwarming huizen was er zware roetsluier. Waren nauwelijks winkels, ook niet voor eerste levensbehoeften. Manchester kende al vroeg sociale scheiding in woonwijken. Arbeiders woonden in oude wijken en nieuwe wijken bij fabrieken Middenklasse in nieuwe woningen in betere woonwijken in centrum. Probeerden burgerlijk ideaal vorm te geven. Rijken,handelaren en fabriekanten woonden in half landelijke gebieden ten zuiden van de stad. Belangrijkste kenmerken van burgerlijk ideaal van middenklassen waren matigheid en zelfsbeheersing. In Pagina 6 van 12

7 praktijk: netheid in kleding en woonomstandigheden, fatsoen, goede manieren, zuiningheid, hard werken. Vorming van soorten wijken maakte einde aan denken in standen -> afkomst speelde grote rol, daar was men geboren en bleef daar levenslang. (adellijke stand, deftige burgerstand, kleine burgerstand, minder stand). Hogere standen namen paternalistische houding aan (gedragen zich als vader, zeggen wat ze moeten doen) I.p.v. dat, nu het denken in sociale klassen -> sociaal-economische positie was belangrijk, men kon dus stijgen of dalen. Minder contact tussen klassen, paternalisme verdween. Lokale overheid richtte zich aanvankelijk alleen op voorkomen van ergste misdaden en verstoringen van openbare orde. Landelijke politiewet (1856) verruimde haar mogelijkheden. Onder druk van Public health Act (1848) werd bescheiden waterleiding, riolering of bestrating gezorgd. Voor andere voorzieningen -> rijke ondernemers. Hoofdstuk 4 Katoensector verbindt Landashire met de rest van de wereld Lancashire werd met rest van Engeland verbonden door: Voor kleding werd Engeland steeds meer afhankelijk van Lancashire. Meer mensen droegen katoen. Zuiden van Lancashire steeds meer gedomineerd door industrie, bevolking voor landbouwproducten aangewezen op rest van het land. Engelse markt voor katoen groeide zeer snel door 3 factoren: Bevolkingstoename Katoenen kleding werd goedkoper dan wollen / linnen kleding Gunstige prijs-kwaliteitverhouding van katoenen stoffen. Vooral lagere- en middenklassen kochten katoenproducten. Prijs van katoen ging in 3 stappen omlaag: Door uitvinding van cotton gin (1793) nam katoenproductie sterk toe en daalde prijs van ruwe katoen. VS rond 1800 voornaamste katoenleverancier, katoenplantages dankzij cotton gin grotere producties. Stoomweefgetouw rond 1830 kinderziektes te boven.productie volledig machinaal geweven stoffen groeide. Uitvinding van naaimachine maakte opkomst van grootschalige confectienijverheid mogelijk. Prijs eindproducten daalde. Enerzijds was LC afhankelijk van overzeese gebieden voor import van ruwe katoen. Tot 1800 meeste uit Indië, daarna VS. Anderzijds was na 1790 export overzee onmisbaar voor verdere groei katoennijverheid LC. Export van Lancashire verliep met problemen: Export werd beïnvloed door politieke omstandigheden. (Tijdens Franse Revolutie nam export af e.d.) Marktaandeel in Europa niet stabiel. Europa en VS gingen eigen katoenindustrie ontwikkelen, buitenlandse concurrentie dwong steeds tot zoeken van nieuwe afzetmarkten en aanpassing van productie. Katoenexport naar India, China en Z-Amerika was onregelmatig en riskant. Door allerlei oorzaken kon export terugvallen. Misoogsten bijv. Buitenlandse markt was minder evenwichtig dan Engelse markt. Leidde in Engeland tot aantal grote Pagina 7 van 12

8 crisies met scherp dalende winsten en lonen. Sociale ellende voor veel arbeiders. Diverse zakenlieden (bijv Robert Gardner) verloren er kapitalen mee. Tussen 1800 en 1850 verloor LC steeds meer terrein aan buitenlandse nijverheid. Oorzaken: Andere landen gingen technologie in LC zelf toepassen. Regering maakte wetten dat het verspreiden van technologie naar andere niet mocht, maar maakte niks uit. Engelse katoenfabrikanten waren zo met zichzelf ingenomen,pasten buitenlandse uitvindingen bijna niet toe Om afhankelijkheid van verre leveranciers en afnemers te verkleinen, zetten fabrikanten vanaf 1790 bedrijven op die alle fasen van proces moesten beheersen. Stichtten filialen of agentschappen in binnenen buitenland. Koopman-fabrikanten probeerden door voorraadvorming prijs van katoenproducten te beïnvloeden. Staken Veel geld in pakhuizen. Leenden bij banken in Manchester, hadden te weinig kapitaal en inkomsten om risico s van investeringen te kunnen opvangen. Dat bleek tijdens oorlogen met Napoleon ( ). Export naar Europa stagneerde, aantal fabrikanten en bankiers failliet. In die periode vestigden steeds meer buitenlandse kooplieden met veel kapitaal en kennis delen van wereldmarkt zich in Manchester waar katoenbeurs was opgericht. Financiering van export en afdekken van financiele risico s werd steeds meer door buitenlandse zakenlieden/banken in Londen gedaan. Minden faillissementen. Hoofdstuk 5 Katoenindustrie, arbeid en bestaanszekerheid Tussen 1750 en 1850 werd katoensector, ipv landbouw, dominant. Steeds meer boerenfamilies kozen voor katoenproductie. In Manchester vonden velen werk in textielpakhuizen, katoenfabrieken en handel in katoenprocucten. Toen ook grote veranderingen in werk en arbeidsomstandigheden: Katoensector ging tempo en ritme van dagelijks leven in Lancashire bepalen op platteland en Manchester. Traditionele putting-out-system kon niet meer aan vraag naar textielproducten voldoen. Daarom spinnen gemechaniseerd. Spinfabrieken leverden veel garen, werd ondergebracht bij families die zich in hun huis toelegden op handweven, huis was dus stoffig. Hele familie werkte samen voor gezinsinkomen. Tussen 1820 en 1840 werd weven gemechaniseerd (stoomweverijen). Familieverband werd minder. Weri in textielnijverheid steeds meer in fabrieken -> sneller + op grotere schaal. Arbeidsdeling en controle Ontstond hiërarchie tussen arbeiders naar taak en loon. Vrouwen en kinderen lager loon dan mannen. Door mechanisering werk fysiek minder zwaar, wel gevaarlijker. Machines onveilig. Veel stof en lawaai. Door schaalvergroting groeide afstand tussen werkgevers en werknemers. Afstand het grootst in grote fabrieken. Werkgevers en werknemers maakten per bedrijf afspraken over loon, werktijden en organisatie van werk. Pagina 8 van 12

9 Macht van werknemers groot. Bezaten kapitaal, productiemiddelen, sterke politieke lobby -> lokaal en nationaal Combination Acts.Mochten geen vakbonden meer zijn -> konden voor samenzwering vervolgd worden. Ondanks verbod (tot 1824) protesteerden textielarbeiders soms tegen slechte arbeidsverhoudingen via hun lokale vakbonden (werden, om combination acts te ontlopen, clubs of friendly societies genoemd). Bij staking was risico van uitsluiting: ontslag en plaatsing op zwarte lijst.) Alleen stakingsleiders uitsluiting, anders geen werknemer meer over. Op platteland (bijv. Boston) waren onderneimers meer bereid om aan eisen van werknemers te voldoen. Meer afhankelijk van arbeiders. Factory Acts trachtte overheid excessen te voorkomen en werkgelegenheid van mannen te beschermen. Hield in dat kinderen onder bepaalde leeftijd maar aantal uur mochten werken + veiligheid in fabrieken.controle arbeidsinspectie Met industrialisatie werd middenklasse zichtbaar bestaande uit zelfstandigen en kleine ondernemers. Zetten innoverende bedrijfjes op, vaak succes maar vaak ook mislukking. Niet zeker of levenstandaard en bestaanzekerheid van arbeidersgezinnen vooruit of achteruit gingen. Wel duidelijk: Enkele factoren waardoor bevolking sterk groeide: In 18de eeuw daalde leeftijd waarop mensen trouwden van 27 naar 20. Eerder meer kinderen. Leefomstandigheden verbeterden voor veel mensen. Hoger inkomen. Medische zorg verbeterde ongeveer 2,5 miljoen mensen uit Ierland, veel vestigden zich in Lancashire. -> veel monden te voeden, tijdelijk nadeel. Zodra kinderen groot waren konden bijdragen aan gezamelijke inkomen. Invloed van stijgende vraag naar arbeidskrachten: In beginfase van industrialisatie steeg vraag naar arbeidskrachten vrij constant. Minder werkloosheid, lonen gelijk. Gunsting voor gezinsinkomen. Arbeiders in Manchester en Liverpool zijn in het nadeel vergeleken bij arbeiders op platteland: Op platteland hadden arbeiders vaak nog wel akkertje om groente op te verbouwen + iets hoger loon. In stad niet. Katoenindustrie was gevoelig voor crisis: Arbeidersgezinnen in textiel hadden te maken met perioden van veel werk en werkloosheid en crisis. Handwevers krijgen het steeds moeilijker: Tot 1820 kenden handwevers periodes van relatieve voorspoed, daarna toenemende concurrentie van andere huiswevers en stoomweefgetouw. Ook steeds meer arbeidsreserve. Alleen werk als er veel vraag was. Pagina 9 van 12

10 Gezinnen worden afhankelijk van het werk van vrouwen en kinderen: Werknemers namen hen graag in dienst ivm lage loonkosten. Eind 19e kon man gezin onderhouden met eigen loon. Familie en buurtnetwerken waren en bleven tijdens industrialisatie belangrijk voor verkrijgen van werk en in tijden van ziekte en nood. Om bestaanzekerheid beter op te kunnen vangen verenigden textielarbeiders zich in zelfhulporganisaties (verbruikscoöperaties en friendly societies ) waar sterk gemeenschapsgevoel heerste. Overheid en ondernemers droegen op bescheiden schaal bij aan bestaanszekerheid van arbeiders: Maatregelen van overheid: Armenwetten boden soms bijstand in vorm van werk of natura (voedsel/kleding) Maatregelen van ondernemers: In Barrow Bridge bij Bolton trachtten Bazley en Gardner bestaanszekerheid en levensstandaard van werknemers te verbeteren. Verwachtten dat hun arbeiders loyaal en gedisciplineerd zouden werken, zorgde voor verhoging van arbeidsproductiviteit. Hoofdstuk 6 Reacties op de industrialisatie Industrialisatie in LC riep uiteenlopende reacties op. Voorstanders benadrukten dat arbeid in fabrieken eenvoudiger, minder inspannend, hygiënischer en goedkoper was. Wetenschappers als David Ricardo (beurshandelaar), Andrew Ure (allerlei wetenschappen) en Charles Babbage (wiskundige, uitvinder mechanische rekenmachine) wezen op lage productiekosten, enorme producitestijging en groeiende winst. Volgens economen en ondernemers zou snel groeiende katoennijverheid welvaart voor iedereen bereikbaar maken. Niet langer hing welvaart uitsluitend af van uitsluitend oogs, zoals theorie van Malthus beweerde. Friedrich Engels ( ) dacht dat er een proletarische revolutie zou komen. Vond industrialisatie ook wel gunstige ontwikkeling, want uit ellende van fabrieksarbeiders (het proletariaat) zou nieuwe maatschappij kunnen ontstaan. Anderen belichten vooral schaduwzijden, zoals in novels en boeken van Mrs Gaskell en Charles Dickens. Brachtten anonimiteit en onmenselijke ellende van leven in industriesteden onder aandacht. Politici als Benjamin Disraëli maakten zich zorgen om groeiende kloof tussen goede en werkende klasse. Industrie steden waren bron van economische vitaliteit maar had ook groeiende sloppenwijken met armoede, ziekte, misdaad en vervuiling. Werd zichtbaar voor buitenstaanders. Men vreesde dat traditionele gezinsverbanden door industrialisatie uit elkaar werden gerukt en afkalving van ouderlijk gezag. Indeling in kiesdistricten was al eeuwen ongewijzigd en was daardoor sterk in voordeel van platteland, met groeiende steden geen rekening gehouden. Ondernemers eisten herverkaveling van kiesdistricten ten gunste van noordelijke industriesteden. Werd met Reform Bill (1832) ingewilligd. Kwamen 42 nieuwe meest stedelijke- kiesdistricten. (Mannen)kiesrecht werd hiermee uitgebreid, maar bleef gekoppeld aan bezit. In Lagerhuis deelden ondernemers macht met de landbezittende adel. Ondernemers en arbeiders streefden naar vrije graanhandel. (Groot)grondbezitters wilden invoerbeperkingen op graag handhaven. Pagina 10 van 12

11 Toen Napoleon in 1813 was verslagen kwam import weer op gang en daalden graanprijzen. Parlement nam in 1815 graanwet Corn Law aan. Verbood import van graan zolang Engelse graanprijs onder vastgestelde hoogte bleef. In 1828 werd wet vervangen door nieuwe Corn Law. Invoerrechten die afhankelijk waren van graanprijs in Engeland: laag -> invoerrechten hoog en omgekeerd. Bedoeling was dat graanprijzen rond vrij hoog niveau kwamen. Ondernemers en arbeiders tegen Corn Laws, waren gebaat bij lage graanprijzen en import van goedkoop graan. Brood was dan goedkoper. Graanexporterende landen konden geld verdienen en zo producten van Engeland kopen. Omstreeks 1838 economische depressie. Ondernemers verwachtten veel heil van opheffing van Corn Las -> ondernemers vormden Anti-Corn-Law-League (1838) in Manchester. Leider Richard Cobden ( ). Organiseerde propagandacampagne die vergelijkbaar was met die van Chartisten. Graanwetten werden in 1846 ingetrokken. Rol speelde hongersnood in Ierland t.g.v. mislukte aardappeloogst. Import van graan was dringend. Conservatieven (Tory s) waren altijd voorstanders van graanwetten geweest. Leidde tot scheuring, bleven 20 jaar buiten regering. Reform Bill en intrekking van graanwetten gaven aan dat industriële sector in Engeland ook in politiek doorslaggevende factor was geworden. Lords of the loom ( heren van weefgetouw ) hadden gewonnen van lords of the soil ( heren van de grond ). Industrialisatie leidde tot grote sociale en politieke onrust. Protesten van textielarbeiders tegen (stuk)loonverlagingen en stijgende voedselprijzen groeide. Handwerkers, Luddieten genoemd, ondernamen kortstondige gewelddadige acties. Zorgde voor vrees voor volksopstand bij gevestigde orde. Jenny-spinners, mule-spinners, handwevers en fabriekswevers organiseerden stakingen (1818). Mislukten. In 1825 besloot overheid de Combination Acts op te heffen in hoop betere betrekkingen met arbeiders en vakbonden. Veel stakingen, dus weer wetten die rechten van vakbonden beperkten. Soms demonstreerden arbeiders. Naarmate ze meer publiek trokken, werden autoriteiten zenuwachtiger. Demonstratie in Manchester werd op bevel van stadsbestuur bruut uiteengeschoten (Peterloo Massacre). Toen sociaal-economische situatie niet verbeterde, gingen meer geschoolde arbeiders rond 1820 ook politieke eisen stellen (vooral kiesrecht). Petities aan parlement bleven zonder resultaat. Hieruit ontwikkelde zich na 1830 de Chartistenbeweging, waarin vooral textielwerkers en leden van lagere middenklasse waren vertegenwoordigd. Steun voor Chartisten was in LC groter dan in rest van land. Beweging had rond 1840 haar hoogtepunt, verloor na eerste algemene landelijke staking snel aan betekenis. Deze was vooral door mijnwerkers en textielarbeiers, ging om looneisen en politieke eisen van Charter. En weerspiegelde opgehoopte frustraties van arbeiers in nieuwe, vijandige samenleving. Overheid onderdrukte staking. Hierna verliep Chartistenbeweging geleidelijk.in 1848 werd derde petitie georganiseerd,daarna viel beweging uiteen. Pagina 11 van 12

12 Op uitingen van sociaal protest reageerde overheid op verschillende manieren: Soms trad overheid repressief(onderdrukkend) op. Soms verweten plaatselijke autoriteiten grote ondernemers medeverantwoordelijkheid voor onrust. Op stakende spinners en wevers in LC (1818) reageerde plaatselijke autoriteiten afwachtend. Toen opheffing van Comination Acts niet gewenste effect had, kregen vakbonden snel nieuwe beperkingen. Overheid liet Chartisten wel massale acties voeren. Maar van petities van ze trok parlement zich niets aan. Pagina 12 van 12