Samenvatting Geschiedenis Met de Loep op Lancashire

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Samenvatting Geschiedenis Met de Loep op Lancashire"

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Met de Loep op Lancashire Samenvatting door een scholier 4589 woorden 11 mei ,7 6 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Met de loep op Lancashire Katoen en samenleving Examenkatern thema 1 Centrale vraag: Welke invloed had de ontwikkeling van de katoennijverheid op landschap, economie en samenleving in Lancashire? Historisch- geografisch kader: De industrialisatie begint in Engeland * Industrialisatie: de overgang van een agrarische samenleving in een industriële samenleving, begonnen in de 16e eeuw en liep door tot ver in de 20e eeuw. * Industriële Revolutie: Het in een versneld tempo gebeuren van deze overgang, voor het eerst in Engeland. * Revolutie: Grote verandering in een samenleving in korte tijd. De industriële revolutie is echter niet in korte tijd maar geleidelijk aan gebeurd. Wel invloed gehad in alle aspecten van het maatschappelijk leven. * De industriële revolutie werd bevorderd door de groei van de bevolking en door technologische ontwikkelingen. (stoommachine!) Grote veranderingen op economisch gebied n.a.v. industrialisatie: * Versnelde de overgang van een landbouw- naar een markteconomie, waarin de wereldhandel een grote rol speelde. De industrialisatie vergrootte de onderlinge afhankelijkheid van gebieden die ver van elkaar lagen. * Door technologische ontwikkelingen werd arbeid steeds meer gespecialiseerd. * Arbeid werd voor steeds meer mensen loonarbeid. Grote veranderingen op sociaal gebied: * Er ontstond een klassensamenleving. * Er ontstonden nieuwe sociale organisaties, zoals vakbonden en eigen kranten en hulporganisaties. Waarom Engeland het eerste industriële land werd: * Engeland was rond 1800 de grootste koloniale macht, hadden zo dus de mogelijkheid om grondstoffen Pagina 1 van 12

2 uit andere gebieden te importeren. * Er was veel kapitaal. * Er was een gunstig klimaat voor vrij ondernemerschap. De overheid bemoeide zich veel minder met het bedrijfsleven. * Een tekort aan hout stimuleerde tot technische vernieuwingen. De vernieuwingen van Watt (stoommachine) en Newcomen (eerdere stoommachine) zorgden voor een grote productiviteitsstijging in andere sectoren. In de 17e werd katoen op de Engelse markt geïntroduceerd. Vooral in het zuidoosten van Lancashire ontwikkelde zich een welvarende katoenindustrie die aanzienlijk bijdroeg aan de algemene economische macht van Engeland. Rond 1850 stond Lancashire internationaal gezien aan de top van economische macht. In de volgende 50 jaar werd het door de VS en Duitsland ingehaald. Lancashire geldt als de regio waar de industrialisatie+gevolgen zich het eerst voordeden. Hoofdstuk 1: De opkomst van de katoennijverheid in Lancashire (het is goed om te weten dat dit boek geen aandacht schenkt aan de ondergang van Lancashire, hoewel die er wel degelijk is geweest. In de jaren heeft Lancashire de concurrentieslag tegen Taiwan, Hongkong en Zuid-Korea verloren. Geldt voor meerdere Europese landen, zoals Nederland.) De belangrijkste kenmerken van agrarisch Lancashire: * In het grootste deel produceerden vooral kleine boeren op schrale grond landbouwgewassen voor eigen gebruik en naburige markt. Lancashire was in de 17e eeuw één van de eersten in Europa die aardappelen verbouwde. * In het noorden en in het westen waren wat grotere landbouwerijen wegens gunstigere natuurlijke omstandigheden. * Er was zeer weinig veeteelt, met uitzondering van Manchester en Liverpool, waar veel zuivelproducten werden gemaakt. * De bedrijven werden door opdeling bij erfenissen steeds kleiner. * Door de enclosure-wetten waren de gemeenschappelijke gronden grotendeels verdwenen. De belangrijkste kenmerken van stedelijk Lancashire: * Steden waren gericht op handel en nijverheid. Klein ( ) m.u.v. Manchester (20.000) en Liverpool (26.000). * Manchester kende een sterke textielhandel met Londen. Vooral wol. * Liverpool (haven) was in eerste instantie gericht op Ierland en Amerika (import tabak, suiker en slavenhandel) verbod slavenhandel, 1843 verbod slavernij. Ontstaan van de textielnijverheid: Begon al in de late middeleeuwen. Spinnen van wol en linnen. Grondstoffen daarvoor kwamen uit Engeland of Ierland. Rond 1600 n.a.v. spinnen ruwe katoen ontstaan bombazijn: weefsel van linnen en katoen. Omstreeks 1750 werd in Lancashire nog steeds wollen, linnen en bombazijnen stoffen geproduceerd. De opmars van katoen concentreerde zich dit vooral op het zuidoosten. Pagina 2 van 12

3 De organisatie van de textielproductie: Huisnijverheid -> * Voor boeren was spinnen en weven een nevenactie naast werk op de boerderij. Vooral in de winter. * Vast hiërarchisch patroon: mannen en jongens stonden hoger in aanzien dan vrouwen en meisjes. Ook sterke arbeidsverdeling. Het weven was een echte mannenklus. Spinnen gebeurde met het spinnewiel en weven met het handmatig weefgetouw. * De hele familie nam deel aan de huisnijverheid. Voorop stond het collectief belang van het gezin. Inkomen was een gezinsinkomen. * Men werkte in opdracht van kooplieden en kreeg stukloon betaald. Dat is geen uurloon, maar een afgesproken prijs per geleverd product. Textielateliers -> Mensen die spinnen of weven als beroep deden, werkten in textielateliers onder een meester-spinner of meester-wever. Nadruk lag op het weven en leerlingen werden in de familie van de meester opgenomen. Een groeiend aantal landlozen en boeren met te kleine bedrijven gingen hier werken. Het putting-out-systeem : Dit was een systeem dat spinners, wevers, tussenhandelaren en kooplieden met elkaar verbond. Kooplieden kochten in en verkochten aan tussenhandelaren, die het weer bezorgden aan zelfstandige ambachtslui of boeren, die voor het spinnen en weven zorgden en daarvoor stukloon kregen. De eindproducten gingen daarna weer via tegengestelde weg terug naar kooplieden. Persoonlijke contacten waren in dit systeem, bijna uitsluitend tussen mannen, erg belangrijk. Wegens gebrek aan reguliere banken., functioneerde het systeem ook als informeel kredietsysteem. Bearing home day: vaste dag waarop wevers hun grondstoffen afleverden bij de koopman of tussenhandelaar. Het handelsnetwerk bestond uit kooplieden en tussenhandelaren en de invloedrijksten woonden in Manchester. Klein internationaal handelsnetwerk, afhankelijk van Londense partners. Gunstige omstandigheden voor de katoennijverheid in Lancashire: * Rijke textieltraditie met veel kennis en vaardigheid. Men kon zonder veel problemen overschakelen. * Het vochtige klimaat was gunstig voor het spinnen en weven. * Er waren voldoende arbeidskrachten aanwezig voor uitbreiding van de katoennijverheid, doordat het aantal jonge mensen groeide. * Weinig investeringen nodig om de huisnijverheid uit te breiden. Verbeteringen waren niet duur en vroegen weinig ruimte. * Het putting-out-systeem kon schommelingen op de markt goed opvangen. Doordat het initiatief bij de kooplieden lag, die marktgevoelig waren, kwam overproductie nauwelijks voor. Wel werkeloosheid. * Er waren steenkoolmijnen waar stoommachines werden gebruikt. Er was dus ervaring met machines en steenkool om ze aan te drijven. * Sommige gildenregels of overheidsregels zoals bijv. de Calico Acts, golden in Lancashire niet. Deze wetten om Engelse wolnijverheid te beschermen vervielen in * Gunstig klimaat voor uitvindingen, dit heeft een aantal redenen: er werden veel uitvindingen gedaan door zelfstandige handwerkers die zich niet hoefden te storen aan gildenregels; het patentrecht was goed geregeld, waardoor uitvinders financieel konden profiteren; Engeland was een koloniaal wereldrijk Pagina 3 van 12

4 geworden. De verwerking van hun geïmporteerde katoen ging te traag en was dus een uitdaging voor uitvinders. Gunstige omstandigheden op de katoenmarkt: * Het aanbod van ruwe katoen groeide en daardoor daalde de inkoopsprijs. (import uit Jamaica, Barbados en de Levant). * Rond 1750 veel vraag naar katoenen of bombazijnen producten, oorzaken: bevolking groeide (stijging geboorte, daling kind.sterfte); katoen en bombazijn werd volledig hip door wijzigingen in de mode, ook in hogere kringen. * Katoen was goedkoop en daardoor een goede vervanger voor wol of linnen. Geschikt voor vele toepassingen, imitaties en dessins en was als product makkelijk te onderhouden. * Een buitenlandse markt werd opengelegd. Europa, Azië en Amerika. Met grote vloot beheerste Engeland ook handelsroutes. Hoofdstuk 2: Het platteland van Lancashire verandert Vernieuwingen in de katoenindustrie: Door uitvindingen van Kay, Hargeaves, Arkwright en Crompton konden de volgende vernieuwingen in de textielindustrie worden ingevoerd-> * Sterke productieverhoging tussen door verbeterde met handkracht aangedreven machines in de huisnijverheid (weefgetouw en spinning jenny ). * Na 1770 uitvinding waterframe en mule Spinmachines die werden aangedreven door paarden- waterof stoomkracht. * Na 1800 werd waterkracht steeds meer gecombineerd met stoommachines door groeiende vraag om energie van stoommachines. * Na 1820 weven ook machinaal in stoomweverijen. Oorzaken van langzame overgang naar machinaal weven: * Patentrecht -> Sommige patentgerechtigden wilden hun uitvinding alleen voor eigen fabriek. * Constructieproblemen -> Geen enkele machine werkte in één keer perfect. Bij pogingen tot verbeteringen traden natuurlijk wéér problemen op. * Tekort aan investeringsgeld -> Herhaaldelijke crises meestal tengevolge van overproductie. Faillissementen kwamen vaak voor. * Handwevers wisten de weefmachines lang de baas te blijven -> Rond 1816 begonnen weefmachines ingang te krijgen. In de periode groeide het aantal handwevers aanzienlijk. Pas na 1830 kreeg machinaal weven de overhand op handweven. De inrichting en het uiterlijk van de werkplaatsen en fabrieken na 1770: * Grote spinmachines werden vaak geplaatst in watermolens, die veranderen in spinnerijen. Ook werden nieuwe directe watermolens- spinnerijen gebouwd. Tot na 1840 in Lancashire gebruikt. * Na 1820 rond kleine plaatsjes spinnerijen uitsluitend op stoomkracht gebouwd. * Tussen 1820 en 1850 op grote schaal stoomweverijen opgericht. * De mills, stoomspinnerijen- en weverijen waren geen werkplaatsen meer, maar fabrieken. Verschil is dat Pagina 4 van 12

5 fabriek geen handkracht kent. Toch bleven werkplaatsen nog tot ongeveer 1840 bestaan. Wel nam er het aantal weefgetouwen toe. Gedaanteverandering op het platteland tussen 1770 en 1850: * Stadjes groeiden, gestimuleerd door de ontwikkelingen in de textielnijverheid. Rondom fabrieken werden woningen gebouwd. * De bevolking verdrievoudigde. Engelse bevolking totaal verdubbelde slechts. Oorzaak voor sterke groei was de aantrekking van migranten uit kleine katoensteden naar Lancashire. * Na 1820 concentreerde de economische activiteit zich in de steden en er trad een versnelde urbanisatie op. Door verspreiding van de katoennijverheid bleven enorm grote steden uit. Bolton als voorbeeld: Snelle bevolkingsgroei -> In de 18e eeuw groeide deze van naar Snelle mechanisatie -> 1800 gebruik 1e stoommachine. Vooral na 1820 groeide aantal stoommachines snel. Sterke uitbreiding van de vervoersmogelijkheden -> Er werd een netwerk van kanalen aangelegd. In 1828 bij Bolton aanleg eerste spoorlijn in Lancashire geopend. Aangelegd door particuliere maatschappijen. Veel kapitaal van Liverpool (haven die er profijt van had). De woonomstandigheden veranderen sterk: * Woonhuizen kwamen in stadjes als Bolton temidden van mills etc. te liggen. * Stichting van weverskolonies, bestaande uit rijtjes huizen met weinig of geen grond er omheen. Hierin werd huisnijverheid verricht. Kapitaal werd verschaft door lui die er belang bij hadden. * Er ontstonden sloppenwijken, eerst in Manchester, later ook in steden als Bolton (1840). Bevorderd door mechanisatie na * Een klein aantal ondernemers stichtte fabrieksdorpen om voor betere woonomstandigheden van hun werkers te zorgen. Vooral particulieren zorgen voor publieke voorzieningen: Tijdens de urbanisatie werd te weinig aandacht besteed aan de woonomstandigheden van de arbeiders. Omdat parlement en plaatselijke overheden in gebreke bleven zorgden anderen voor publieke voorzieningen (zoals notabelen) -> * In een deel van Bolton hadden de mensen al rond 1820 straatverlichting door lantaarns. * Omstreeks 1840 waterleiding met publieke pompen a.g.v. cholera-uitbraak. * De plaatselijke kerk droeg zorg voor scholing van kinderen van fabrikanten en arbeiders. Hoofdstuk 3: De leefomgeving in Manchester verandert Het uiterlijk en de inrichting van werkplaatsen en fabrieken: Er waren een aantal verschillen tussen de huisnijverheid in Manchester en Lancashire -> * In Manchester lag na 1770 de nadruk op handmatig weven van katoen. * Eerste helft 19e eeuw huisnijverheid een slecht betaalde branche. * Er waren nauwelijks speciale weverswoningen zoals in Lancashire. * Er werd slechts korte tijd gebruik gemaakt van waterkracht mills. Pagina 5 van 12

6 Manchester werd de stad van stoomspinnerijen. Eerste stoomspinnerij omstreeks Kort na 1800 al meer dan 100. Vestigden zich bij voorkeur aan kanalen. Gunstig voor aan- en afvoer. Na de introductie van gietijzeren zuilen werden de fabriekshallen breder en kregen ze meer verdiepingen en werd het toezicht houden makkelijker door de brede hallen. De stoommachines werden in aparte ruimtes geplaatst. Deze fabrieken dienden als voorbeeld voor stoomspinnerijen Lancashire 19e eeuw. Er komen ook veel veredelingsbedrijven: Naast katoenspinnerijen ook veel gemechaniseerde veredelingsbedrijven voor bleken, verven bedrukken en vollen. De veredelingsbedrijven stonden op plekken met veel ruimte en voldoende schoon water. Met deze bedrijven kregen ondernemers en kooplui in Manchester nog meer greep op de textielhandel in Lancashire. Manchester bleef alleen op het gebied van stoomweverijen achter. Grootschalige invoering hiervan vond pas na 1820 plaats. De groei van de stad na 1770: * Grote woningnood en verpaupering. * Bouw van groot aantal pakhuizen voor katoenen producten. Tevens functioneerden deze als showroom. * Er ontstonden sloppenwijken tussen fabrieken of clusters van pakhuizen. * 1830 eerste spoorwegverbinding met Liverpool. De invloed hiervan op de industriële expansie was opvallend klein. De scheepvaart bleef een grote concurrent voor de spoorwegen. Verklaring voor de groei: Manchester had een hoog sterftecijfer. Hierdoor was er geen natuurlijke groei van de bevolking. Dit werd veroorzaakt door de grote migratie naar de stad. Onder deze migranten bevonden zich veel Ieren (vertrokken ui Ierland wegens werkloosheid, hongersnood en aardappelziekte). Ook aantrek van kleine groep buitenlandse handelaren. Slechte woonomstandigheden van arbeidersgezinnen: * Onderdak in oude woonwijken als Ancoats, waar huizen tot aan de kelders toe werden opgedeeld. Deze wijken veranderden in sloppenwijken. * Open ruimtes tussen fabrieken werden opgevuld met goedkoop gebouwde arbeiderswoningen door speculanten. * Door massaal gebruik van steenkool waren de wijken in zwarte roetsluier gehuld. * Er waren nauwelijks winkels, zelfs niet voor de eerste levensbehoeften. Wel waren er fabriekswinkels waar men vaak verplicht was een deel van hun loon aan te spenderen. Er ontstaat een sociale scheiding in woonwijken: Manchester kende al vroeg een sociale scheiding in woonwijken. Arbeiders woonden in oude wijken en in nieuwe wijken bij fabrieken. De snel groeiende middenklasse woonde in nieuwe woningen in de betere woonwijken, in het centrum van de stad. Daar probeerden zij een burgerlijk ideaal vorm te geven. De belangrijkste kenmerken van burgerlijk ideaal waren matigheid en zelfbeheersing. Enerzijds wilden zij zich zoveel mogelijk onderscheiden van de lagere klasse, anderzijds wilden ze de hogere klasse op bescheiden schaal nabootsen. De rijken, handelaren en fabrikanten trokken zich terug in half landelijke gebieden ten zuiden van de stad. Luxe buitenhuizen. Er werd niet meer gedacht in standen maar in sociale klassen. Hierbij was afkomst (zoals bij standen) niet meer het belangrijkste, maar de sociaal-economische positie. Je kon dus ook stijgen en dalen op de Pagina 6 van 12

7 ladder. Door het verminderde contact tussen klassen verdween ook het paternalisme. Buiten Manchester bleven standsbewustzijn en paternalisme veel langer bestaan. De lokale overheid richtte zich aanvankelijk alleen op het voorkomen van de ergste misdaden en verstoringen van openbare orde. Door landelijke politiewet (1835) ontstonden er meerdere mogelijkheden. Overheid droeg geen zorg voor andere voorzieningen wegens onmacht en liberale opvatting van nachtwakersstaat. Door Public Health Act lokale overheid verplicht om voor betere voorzieningen te zorgen. Rijke ondernemers steunden de stad hierin. Hoofdstuk 4: Katoensector verbindt Lancashire met de rest van de wereld Oorzaken van verbondenheid tussen Lancashire en de rest van Engeland: * Engeland werd voor kleding steeds meer afhankelijk van Lancashire, omdat steeds meer mensen katoenen kleding gingen dragen. Rond 1790 was dit de meest gedragen kledingstof. Tot 1790 was de groei alleen te danken aan de binnenlandse vraag. Met kooplieden, riders-out en marskramers ontstond een heel Engels netwerk. * Omgekeerd raakte ook Lancashire afhankelijk van de rest van Engeland. Door dominatie van industrie moest bevolking voor landbouwproducten naar andere regio s afwijken. De Engelse katoenmarkt groeit zeer snel dankzij goedkopere katoen: * Dit komt door de bevolkingstoename. * Katoenen kleding werd goedkoper dan wol of linnen. * Prijs-kwaliteitverhouding was gunstig van katoenen stoffen. Vooral lagere en middenklasse kochten katoenen producten. De prijs van katoen ging in drie stappen omlaag: * Uitvinding cotton gin (1793) zorgde voor sterke toename katoenproductie en prijsdaling van ruwe katoen. VS belangrijkste leverancier hiervan. * Rond 1830 was het stoomweefgetouw de kinderziekten te boven. Door de toename van machinaal geweven stoffen daalde de prijs aanzienlijk. * 1840 uitvinding naaimachine maakte opkomst van grootschalige confectienijverheid mogelijk. Daardoor daalde de prijs van eindproducten. Verbondenheid met overzeese gebieden: Enerzijds was Lancashire afhankelijk van het geïmporteerde katoen, anderzijds waren overzeese gebieden noodzakelijk om de productie te exporteren. Deze export ondervond echter een aantal problemen -> beïnvloed door politieke omstandigheden. Tijdens Franse revolutie nam export daar naartoe af, terwijl export naar VS toenam. Na Napoleon (1815) werd Europa weer de grootste afnemer; de opkomende buitenlandse concurrentie dwong steeds tot het zoeken van nieuwe afzetmarkten en aanpassing van productie; in de eerste helft van de 19e eeuw was het zwaartepunt v.d. katoenexport naar India, China en Zuid-Amerika verschoven. Deze markt was echter onregelmatig en riskant. De onevenwichtige buitenlandse markt leidde in Engeland tot een groot aantal crises. Sociale ellende voor veel arbeiders was daarvan het gevolg. Zakenlieden verloren er kapitalen mee. Lancashire verliest terrein aan het buitenland: Dit gebeurde tussen 1800 en Dit had diverse oorzaken -> 1. andere landen gingen technologische Pagina 7 van 12

8 ontwikkelingen van Lancashire overnemen. Tevergeefse wetten om verspreiding te verkomen. Ze verboden niet alleen export, maar ook industriële spionage en het werven van deskundig personeel voor het buitenland. Uitvindingen werden toch bekend in het buitenland door emigratie. Eerst werden de uitvindingen in Frankrijk bekend en omstreeks 1800 verbreidde zich dat tot België en Duitsland. De grote vooruitgang van andere landen vond echter pas rond 1843 plaats, toen het Engelse verbod van machineexport werd opgeheven. 2. Engelsen waren zo trots dat ze buitenlandse uitvindingen nauwelijks toepasten. Zo gaven ze ook niet toe aan de spinmachine met spillen van John Thorp uit Amerika. De organisatie van de handel: Om de afhankelijkheid van verre leveranciers en afnemers te verkleinen zetten fabrikanten omstreeks 1790 bedrijven op die alle fases van het proces moesten beheersen, zowel de aanvoer, de fabricage als de verkoop. Fabrikanten werden op die manier ook koopmannen. De haven van Londen maakte steeds meer plaats voor die van Liverpool. Voorraadvorming is dat de koopmanfabrikanten weinig producten op de markt brachten als de prijs laag was, maar wel met de productie bleven doorgaan. LA de prijs hierdoor steeg konden ze hun voorraad weer verkopen. Doordat het leningsysteem voor pakhuizen niet goed was, gingen fabrikanten en bankiers failliet in moeilijke tijden. Steeds meer buitenlandse kooplieden vestigden zich in Manchester, vooral Duitsers. Bekendste zijn de Rothschilds. Grote faillissementen kwamen steeds minder voor door bankieren door buitenlanders in de Londense city. Katoenbeurs werd in Manchester centrum v. katoenhandel. Hoofdstuk 5: katoenindustrie, arbeid en bestaanszekerheid De katoensector verdringt de landbouw + werken in de fabriek neemt toe: * De katoensector verdrong de landbouw. * Veel werk in pakhuizen, katoenfabrieken en handel in katoenproducten in Manchester. * De katoensector bepaalde het ritme van dagelijks leven in Lancashire. Afwisseling werd vervangen door eentonigheid. * Spinnen werd gemechaniseerd om aan de grote vraag te kunnen voldoen. Vrouwen gingen i.p.v. spinnen kaarden en mannen vervingen hun taken. * De spinfabrieken leverden grote hoeveelheden garen. Deze werden ondergebracht bij families thuis. * Tussen 1820 en 1840 werd het weven gemechaniseerd. Mannen zochten werk in mijn- of machinebouw. * Het werk vond steeds meer plaats in textielfabrieken. Daarbij hoorden vaste werktijden, arbeidsdeling en controle. Er waren zeer strenge straffen. * Er ontstond een hiërarchie tussen arbeiders naar taak en loon. Vrouwen en kinderen kregen minder betaald. Opzichters stonden het hoogst in de hiërarchie. Handmatig spinnen was vrouwenwerk, gemechaniseerd kwamen er ook schaars mannen bij. Weven was echt mannenwerk en dus ook beter betaald. Na mechanisatie ook vrouwenwevers. * Door mechanisatie werk fysiek minder zwaar maar wel gevaarlijker. Veranderingen in de arbeidsverhoudingen: Door de schaalvergroting groeide de afstand tussen werknemer en werkgever. Dit was het grootst in de Pagina 8 van 12

9 grote fabrieken. Werkgevers en werknemers maakten per bedrijf samen afspraken wat betreft loon, werktijden en organisatie. Ondernemers waren hierbij de sterkste partij. Stukloon was voor arbeiders om hard te werken. De macht van werkgevers was groot. Zij bezitten onder andere een sterke politieke lobby, lokaal en nationaal invoering van de Combination Acts. Verbod tot vakbondsorganisaties. Doordat werkgevers in een slechte positie kwamen te staan drongen zij aan tot deze wetten. Door de invoering van de machines konden de arbeiders veel minder doen tegen hun werkgevers omdat zij zeer beperkt waren in hun taken. Arbeiders protesteren soms: Ondanks de Combination Acts protesteerden arbeiders soms via hun lokale vakbonden. Zij konden bestaan door ze een andere titel te geven. Stakingen mislukten vooral doordat de stakingskassen eerder uitgeput raakten dan het kapitaal van de werkgevers. Na opheffing Combination Acts in 1825 organiseerden vakbonden een golf van lokale stakingen. Ook vanwege groot lidmaatschap kwamen er binnen twee jaar weer nieuwe wetten. Staken kende ook het risico van uitsluiting (ontslag en plaatsing op de zwarte lijst). Slechts de raddraaiers werden uiteindelijk uitgesloten. Op het platteland waren ondernemers meer bereid om aan personeelseisen tegemoet te komen. Door immigratie waren in Manchester altijd wel mensen op zoek naar werk dus hen kon het niet zo veel schelen. De overheid gaat pas laat een rol spelen: Overzicht van de Factory Acts tussen 1819 en > * 1819 Geen kinderen onder 9 jaar mogen in katoenfabr. In dienst genomen worden. Max 12 uur per dag werken 9-16 jaar. * 1833 Geen kinderen onder 9 waar dan ook. Kinderen 9-13 max. 48 uur per week max. 69 uur per week. * 1844 Minimumleeftijd verlaagd tot 8 jaar jaar max. 6,5 uur per dag, en vrouwen max. 12 uur per dag. * 1847 Vrouwen en kinderen in textielfabr. Max. 10 uur per dag. * 1850 vrouwen en kinderen tussen 6am en 6pm max. 10,5 uur werken. Gecontroleerd door arbeidsinspectie. Gevolgen voor levensstandaard en bestaanszekerheid: Door de industrialisatie ontstond een middenklasse die uit zelfstandigen en kleine ondernemers bestond. Zij zetten innoverende bedrijfjes op. Zowel successen als flops. In de loop van 19e eeuw omvangrijke arbeidersklasse in meeste steden. Het is nog steeds niet definitief duidelijk of gezinnen er voor- of achteruit op gingen met de katoennijverheid, maar een aantal dingen zijn wel duidelijk geworden. Al vanaf 1700 groeide de bevolking van Lancashire. Omstreeks 1900 leefden er in Engeland 6 keer zoveel mensen als in Zekerheden -> * In de 18e eeuw daalde de trouwleeftijd van 27 naar 20. Dus eerder en meer kinderen, die ook weer kinderen kregen. Pagina 9 van 12

10 * De meeste arbeiders leefden in afschuwelijke omstandigheden. Kinderen hiervan hadden een kleinere kans om ouder dan 5 jaar te worden. Maar voor veel mensen zag het er rooskleuriger uit met de industrialisatie omdat hun inkomens erop vooruit gingen. Ook verbeterde de medische zorg. * In de periode trokken naar schatting 2,5 miljoen mensen weg ui Ierland. Veel van hen vestigden zich in Lancashire. Doordat er veel mensen gevoed moesten worden was er een tijdelijk nadeel voor de levensstandaard. Als de kinderen eenmaal oud genoeg waren om te werken moest dit ook zeker gedaan worden. * Ook de constante vraag naar arbeidskrachten en gunstige loonsomstandigheden waren gunstig voor het gezinsinkomen. * Arbeiders in Manchester en Liverpool waren in het nadeel vergeleken bij arbeiders op het platteland. Ze hadden eerder kans om ontslagen te worden en ook hadden ze vaak een iets lager loon. Kosten voor levensonderhoud waren veel hoger en er was geen plaats om zelf een akkertje te houden. * Arbeidersgezinnen kenden naast voorspoedige periodes, ook periodes van werkloosheid en crises. * Door het steeds toenemende aantal handwevers en de opkomst van stoomweefgetouw konden ondernemers de lonen verlagen. Handwevers werden ook steeds meer als reserve ingezet. Na 1840 was er alleen nog werk voor handwevers die gespecialiseerd waren in fijne weefsels. * Gezinnen die leefden van katoenfabriekwerk, hadden hun vrouwen en kinderen hierbij steeds meer nodig. Werkgevers namen hen graag in dienst vanwege lagere lonen. Pas eind 19e eeuw soms een mannenloon dat genoeg was voor het hele gezin. Om de onzekerheid van hun bestaan beter te kunnen opvangen verenigden textielarbeiders zich in zelfhulporganisaties, Friendly societies. Deze waren in de eerste plaats gezelligheidsverenigingen. Daarnaast verleenden ze steun aan leden in nood en organiseerden ze verzekeringen voor kosten van ziekte en begrafenis. Tweede helft 18e eeuw grote toename van deze societies. Familie- en buurtnetwerken bleven belangrijk. Overheid en ondernemers droegen bij aan de bestaanszekerheid van arbeiders -> * De overheid trof maatregelen door bijstand te bieden af en toe in de vorm van werk of in natura. De armenzorg was in die tijd de wettelijke taak van parish (parochie) die daarvoor belasting kon heffen. Meestal werden armen ondersteund door voedsel en kleding. Vanaf 1795 werd het ook gebruikelijk dat parish het loon van de laagstbetaalde arbeiders aanvulden tot een minimum. Werkgevers konden hiervan profiteren omdat ze dus nog lagere lonen konden uitbetalen. * In 1834 kwam er een nieuwe Armenwet die de armenzorg wijzigde en uniformeerde. Arbeidsgeschikten hadden geen recht meer op de zorg van de parish. * Ook sommige werknemers probeerden de bestaanszekerheid en levensstandaard van hun werknemers te verbeteren. Naast sociale motieven waren hier ook economische motieven voor, ze verwachtten dat hun arbeiders loyaler en gedisciplineerder zouden werken met als resultaat verhoging van de productiviteit. Hoofdstuk 6: Reacties op de industrialisatie Positieve visies op de nieuwe samenleving: * David Ricardo ( ) -> Klassieke school. Legde grondslag voor economie als wetenschap. Verdedigde principe van de vrije handel. * Andrew Ure ( ) -> Hield zich bezig met allerlei wetenschappen. Schreef scheikundig, maar ook pleitte hij voor vrijhandel en mechanisatie. Pagina 10 van 12

11 * Charles Babbage ( ) -> Wiskundige en uitvinder van mechanische rekenmachines. Publiceerde in 1823 een boek over de economische voordelen van mechanisatie. Volgens economen en ondernemers zou de snel groeiende katoennijverheid, gestimuleerd door internationale vrijhandel uiteindelijk welvaart voor iedereen bereikbaar maken. Zij waren het optimistische antwoord op de pessimistische Maltus(theorie). Kritiek op de nieuwe samenleving: Manchester had snel groeiende sloppenwijken waar armoede, ziekte, misdaad en vervuiling heersten. Kindersterfte was er erg groot, maar liefst 25% hoger dan op het platteland van Lancashire. Men vreesde dat traditionele gezinsverbanden door de industrialisatie uiteen werden gerukt. In boeken werd de anonimiteit en de ellende van het leven in de industriesteden onder de aandacht gebracht van een breder publiek. Social novels auteurs wilden een beroep doen op de heersende klassen om een einde te maken aan de wantoestanden. Ook enige politici maakten zich zorgen om de groeiende kloof tussen de gegoede en werkende klasse. Disraeli ( ) was aanvankelijk romanschrijver, maar is later premier geworden. Volgens hem was er sprake van twee naties in één land. (stukje over Engels en Owen blz. 53 gewoon even doorlezen). Ondernemers dwingen bij het parlement hervormingen af: De ondernemers eisten herindeling in de kiesdistricten ten gunste van de sterk gegroeide noordelijke industriesteden. Deze eis werd ingewilligd met de Reform Bill, aangenomen in 1832 onder premier Earl Grey. 56 districten werden opgeheven, 30 verloren één van de twee afgevaardigden en er kwamen 42 nieuwe bij. Mannenkiesrecht werd maar enigszins uitgebreid, het bleef gekoppeld aan bezit. Ondernemers hadden met grondbezitters een langdurig conflict over de hoogte van de graanprijzen. Ondernemers en arbeiders streefden naar een vrije graanhandel omdat die de broodprijs omlaag zou halen. Grondbezitters wilden de invoerbeperkingen op graan zo houden. De ondernemers vormden de Anti-Corn-Law League met als hoofdkwartier Manchester. De Corn Laws werden in 1815 aangenomen om de grondbezitters te beschermen. De wet verbood de import van graan zolang de Engelse graanprijs onder een vastgestelde hoogte bleef. In 1828 werd deze vervangen door een nieuwe Corn Law, import toegestaan, maar invoerrechten die afhankelijk waren van de graanprijs in Engeland. Ondernemers en arbeiders waren tegen de Corn Laws omdat ze gebaat waren bij lage graanprijzen en dus bij import van goedkoop graan. Arbeiders hadden dan goedkoper brood en ondernemers hoefden dan minder loon te geven en konden hun producten goedkoper verkopen (gunstig). In 1838 werd dus de Anti-Corn-Law League opgericht. Richard Cobden was de leider. Organiseerde propagandacampagne vergelijkbaar met die van de Chartisten. In een jaar tijd werd zeer veel papier aan propagandamateriaal verspreid. Tijdens conservatieve Robert Peel werden de graanwetten ingetrokken in mislukte aardappeloogst en hongersnood in Ierland (1845) speelden hierin een grote rol. Conservatieven waren altijd voorstanders van graanwetten geweest, dus dit leidde tot een scheuring binnen hen. De Reform Bill en de intrekking van de graanwetten geven aan dat de industriële sector in Engeland ook in de politiek een doorslaggevende factor was geworden. De overheid negeert of onderdrukt protesten van arbeiders: Pagina 11 van 12

12 Luddieten (handwerkers) ondernamen in de jaren kortstondige gewelddadige acties. Uit angst voor loonsverlaging of werkloosheid vernielden zijn machines. De regering zette soldaten in om de overvallen te doen stoppen. In 1825 besloot de overheid de Combination Acts op te heffen in de hoop op betere betrekkingen tussen arbeiders en hun vakbonden. Maar na een golf van lokale stakingen werden snel nieuwe beperkende wetten ingevoerd. In 1819 demonstreerden de arbeiders in enkele stadjes in de omgeving van Manchester. Een demonstratie met mensen werd bruut uiteen geschoten (Peterloo Massacre). Na 1830 ontwikkelde zich de Chartistenbeweging uit de nog steeds slechte sociaal-economische situatie (verwijzing naar Magna Charta, 1215). Vooral vertegenwoordigd door textielwerkers en leden van de lagere middenklasse. Belangrijkste eis: algemeen kiesrecht voor mannen. Aanhang nam sterk toe uit teleurstelling over de Reform Bill. Ze maakten enorme propaganda voor hun zaak. Ook veel bijeenkomsten en demonstraties. Lancashire steunde hen massaler dan andere delen van het land. Hoogtepunt rond In 1842 vond de eerste landelijke staking plaats. Voornamelijk mijnwerkers en textielarbeiders. Na bijvoeging van Chartisten ging het niet alleen om looneisen en 10-uren-werkdag, maar ook om algemeen kiesrecht. Staking strekte zich over 3 maanden uit. Begon in de kolenmijnen van Staffordshire, daarna naar textielarbeiders in Lancashire waar de Chartisten zich erbij aansloten. Betrof vooral industriegebieden Schotland en Midden-Engeland. Na 1848 viel de Chartistenbeweging uiteen. Samenvattend: de reacties van de overheid op de protesten van arbeiders: * Soms repressief optreden van de overheid. (bijv. Peterloo Massacre). * Soms verweten plaatselijke autoriteiten grote ondernemers medeverantwoordelijkheid voor de onrust. * Plaatselijke autoriteiten reageerden afwachtend op stakende spinners. * Na opheffing Combination Acts snel nieuwe wetten. * Chartisten mochten wel massale acties voeren. Pagina 12 van 12

Industrialisatie bevorderd door de groei van de bevolking en door technologische ontwikkelingen

Industrialisatie bevorderd door de groei van de bevolking en door technologische ontwikkelingen Samenvatting door een scholier 3262 woorden 20 mei 2004 7,4 7 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Industrialisatie van 16e tot en met 20e eeuw Industriële revolutie vanaf de helft van 18e eeuw Industrialisatie

Nadere informatie

6.8. Samenvatting door een scholier 3634 woorden 30 januari keer beoordeeld. Geschiedenis

6.8. Samenvatting door een scholier 3634 woorden 30 januari keer beoordeeld. Geschiedenis Samenvatting door een scholier 3634 woorden 30 januari 2005 6.8 11 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Historisch-geografisch kader. Het proces van de industrialisatie strekte zich uit van de 16e eeuw tot

Nadere informatie

6, een industriële revolutie. Samenvatting door een scholier 1421 woorden 21 maart keer beoordeeld. Geschiedenis

6, een industriële revolutie. Samenvatting door een scholier 1421 woorden 21 maart keer beoordeeld. Geschiedenis Samenvatting door een scholier 1421 woorden 21 maart 2004 6,1 22 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Samenvatting Met de loep op Lancashire, Havo Katoen en samenleving 1750 1850 H1 Het ontstaan van de industriële

Nadere informatie

Historisch-geografisch kader: De industrialisatie begint in Engeland

Historisch-geografisch kader: De industrialisatie begint in Engeland Samenvatting door een scholier 3865 woorden 15 mei 2005 6.9 9 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Historisch-geografisch kader: De industrialisatie begint in Engeland Industrialisatie (de overgang van een

Nadere informatie

7,6. Samenvatting door een scholier 6644 woorden 21 april keer beoordeeld. Geschiedenis

7,6. Samenvatting door een scholier 6644 woorden 21 april keer beoordeeld. Geschiedenis Samenvatting door een scholier 6644 woorden 21 april 2004 7,6 24 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Historisch geografisch kader; De industrialisatie begint in Engeland Industrialisatie is de overgang van

Nadere informatie

Samenvatting door een scholier 2718 woorden 28 februari keer beoordeeld. Geschiedenis. Samenvatting stofomschrijving

Samenvatting door een scholier 2718 woorden 28 februari keer beoordeeld. Geschiedenis. Samenvatting stofomschrijving Samenvatting door een scholier 2718 woorden 28 februari 2005 6 2 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Samenvatting stofomschrijving Historisch overzicht De industrialisatie is een geleidelijk proces, dat start

Nadere informatie

GESCHIEDENIS: KATOEN EN SAMENLEVING MET DE LOEP OP LANCASHIRE.

GESCHIEDENIS: KATOEN EN SAMENLEVING MET DE LOEP OP LANCASHIRE. Samenvatting door een scholier 1950 woorden 12 april 2005 2,2 5 keer beoordeeld Vak Geschiedenis GESCHIEDENIS: KATOEN EN SAMENLEVING 1750-1850. MET DE LOEP OP LANCASHIRE. Hoofdvraag: Welke invloed had

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Katoen en Samenleving (Met de loep op Lancashire)

Samenvatting Geschiedenis Katoen en Samenleving (Met de loep op Lancashire) Samenvatting Geschiedenis Katoen en Samenleving (Met de loep op Lancashire) Samenvatting door een scholier 1677 woorden 31 maart 2005 7,4 11 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 1 Engelse koloniën

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 paragraaf 1 t/m 5

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 paragraaf 1 t/m 5 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 paragraaf 1 t/m 5 Samenvatting door Sven 1427 woorden 12 april 2018 7,7 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Paragraaf 3.1 In de wereld van

Nadere informatie

Het ontstaan van de Industriële Revolutie

Het ontstaan van de Industriële Revolutie Samenvatting door een scholier 2541 woorden 2 april 2005 6 6 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Het ontstaan van de Industriële Revolutie Vanaf 1780 werd snelstromend water als krachtbron gebruikt. In 1782

Nadere informatie

De Industriële Revolutie. Veranderingen in de landbouw

De Industriële Revolutie. Veranderingen in de landbouw De Industriële Revolutie Veranderingen in de landbouw Hoe het eerst ging In de middeleeuwen was 90 procent van de bevolking boer Dit was geen keuze, maar noodzaak De opbrengt van de grond lag laag! Ondanks

Nadere informatie

heel veel was er nodig.

heel veel was er nodig. Samenvatting door Leonie 2033 woorden 26 maart 2015 0 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden 1: Kenmerken van de industriële samenleving Machines spelen in ons leven een grote rol.

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Met de loep op Lancashire (Examen 2004)

Samenvatting Geschiedenis Met de loep op Lancashire (Examen 2004) Samenvatting Geschiedenis Met de loep op Lancashire (Examen 2004) Samenvatting door een scholier 2133 woorden 30 maart 2004 6,5 30 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Centraal examen Geschiedenis,

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 De Industri?le Revolutie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 De Industri?le Revolutie Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 De Industri?le Revolutie Samenvatting door Sander 1530 woorden 18 april 2013 7,1 458 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3: De Industriële Revolutie

Nadere informatie

-5 $ -5 $ +5 $ -5 $ Loonsverhoging: De werknemers in jouw fabriek zijn blij omdat ze loonsverhoging krijgen.

-5 $ -5 $ +5 $ -5 $ Loonsverhoging: De werknemers in jouw fabriek zijn blij omdat ze loonsverhoging krijgen. Kinderwet van Van Houten: Alle werkgevers maken winst omdat ze geen kinderen meer in dienst kunnen nemen Socialisme Ouderdomswet: Alle werkgevers moeten bijdragen aan pensioen. Socialisme Loonsverhoging:

Nadere informatie

6,1. Begrippenlijst door een scholier 2487 woorden 2 februari keer beoordeeld. Geschiedenis

6,1. Begrippenlijst door een scholier 2487 woorden 2 februari keer beoordeeld. Geschiedenis Begrippenlijst door een scholier 2487 woorden 2 februari 2004 6,1 12 keer beoordeeld Vak Geschiedenis A Anti-Corn-Law League = In 1838 in Manchester opgerichte pressiegroep die af wil van de Corn Laws.

Nadere informatie

1 Een industriële revolutie

1 Een industriële revolutie Samenvatting door een scholier 1956 woorden 18 februari 2005 6 2 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 1 Het ontstaan van de industriële revolutie Wat waren de kenmerken van de IR en waardoor begon

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.1 De Industriële Revolutie

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.1 De Industriële Revolutie Onderzoeksvraag: Hoe droegen veranderingen in de productiemethoden bij aan het ontstaan van een industriële en verstedelijkte samenleving? Kenmerkend aspect: De Industriële Revolutie die in de westerse

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5, par. 2 t/m 9

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5, par. 2 t/m 9 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5, par. 2 t/m 9 Samenvatting door een scholier 2091 woorden 24 april 2006 6,9 3 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden 2. Kenmerken van de industriële

Nadere informatie

Thema s/onderwerpen centraal examen geschiedenis. vwo/havo 2004 (oude en nieuwe stijl)

Thema s/onderwerpen centraal examen geschiedenis. vwo/havo 2004 (oude en nieuwe stijl) OCenW-Regelingen Thema s/onderwerpen centraal Bestemd voor: vwo/havo; vavo (vwo/havo). Algemeen verbindend voorschrift Datum: 10 juli 2001 Kenmerk: VO/BOB//2001/28252 Datum inwerkingtreding: zie artikel

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Katoen en samenleving met de loep op Lancashire

Samenvatting Geschiedenis Katoen en samenleving met de loep op Lancashire Samenvatting Geschiedenis Katoen en samenleving 1750-1850 met de loep op Lancashire Samenvatting door een scholier 3714 woorden 29 januari 2005 7,2 20 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Samenvatting examenkatern

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Katoen en samenleving

Samenvatting Geschiedenis Katoen en samenleving Samenvatting Geschiedenis Katoen en samenleving 1750-1850 Samenvatting door een scholier 3393 woorden 15 mei 2004 5,6 20 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Samenvatting Katoen en samenleving 1750-1850 (

Nadere informatie

Na 1750 groeide de productie van katoen. Katoen was soepeler,kon goed worden gedragen&gewassen.,

Na 1750 groeide de productie van katoen. Katoen was soepeler,kon goed worden gedragen&gewassen., Samenvatting door een scholier 2510 woorden 4 mei 2004 7,6 13 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Examenstof Geschiedenis Met de loep op Lancashire 1. Lancashire aan de vooravond van de industriële revolutie

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Examenstof katoen en samenleving

Samenvatting Geschiedenis Examenstof katoen en samenleving Samenvatting Geschiedenis Examenstof katoen en samenleving Samenvatting door een scholier 3158 woorden 29 maart 2004 7,5 50 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis katoen en samenleving 1750-1850

Nadere informatie

4, Waar ligt Lancashire? 1.2 Waarom deze ontwikkelingen nu juist in Engeland? Samenvatting door een scholier 2904 woorden 5 mei 2005

4, Waar ligt Lancashire? 1.2 Waarom deze ontwikkelingen nu juist in Engeland? Samenvatting door een scholier 2904 woorden 5 mei 2005 Samenvatting door een scholier 2904 woorden 5 mei 2005 4,1 53 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag Welke invloed had de ontwikkeling van de katoennijverheid op: landschap, economie en samenleving?

Nadere informatie

7,4. Begrippenlijst door een scholier 1768 woorden 22 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. De Studiegids Met de loep op Lancashire

7,4. Begrippenlijst door een scholier 1768 woorden 22 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. De Studiegids Met de loep op Lancashire Begrippenlijst door een scholier 1768 woorden 22 maart 2004 7,4 21 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Centraal examen De Studiegids Met de loep op Lancashire 1750-1850 Begrippen: Historisch kader

Nadere informatie

Burgers en Stoommachines. Tot 1:20

Burgers en Stoommachines. Tot 1:20 Burgers en Stoommachines Tot 1:20 Wat gaan we leren? 1. Welke gevolgen de technische uitvindingen hadden. 2. Wat er in de grondwet van 1848 stond. 3. Welke groepen minder rechten hadden dan andere groepen.

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines Samenvatting door Larissa 665 woorden 18 januari 2016 5,4 5 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Hoofdstuk 8: Tijd van

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door een scholier 990 woorden 24 februari 2018 4,2 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 3 + kenmerkende

Nadere informatie

geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl)

geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl) geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 23 juni 9.00 12.00 uur 20 04 Voor dit examen

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Katoen en samenleving

Samenvatting Geschiedenis Katoen en samenleving Samenvatting Geschiedenis Katoen en samenleving 1750-1850 Samenvatting door een scholier 7331 woorden 9 april 2004 4,5 44 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 1: het ontstaan van de Industriële Revolutie

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2, Een trage revolutie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2, Een trage revolutie Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2, Een trage revolutie Samenvatting door een scholier 935 woorden 23 november 2003 6,8 32 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx HOOFDSTUK 2 EEN TRAGE REVOLUTIE

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 de industri?le samenleving

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 de industri?le samenleving Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 de industri?le samenleving Samenvatting door Amy 673 woorden 19 maart 2017 6,6 8 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Hoofdstuk 1 de industriële samenleving

Nadere informatie

Proef Geschiedenis Hoofdstuk 5

Proef Geschiedenis Hoofdstuk 5 Proef Geschiedenis Hoofdstuk 5 Proef door een scholier 1758 woorden 13 juni 2018 5,5 3 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks SAMENVATTING HOOFDSTUK 5: Samenvatting De Industriële Revolutie Vanaf

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Lancashire: Katoen en Samenleving

Samenvatting Geschiedenis Lancashire: Katoen en Samenleving Samenvatting Geschiedenis Lancashire: Katoen en Samenleving 1750-1850 Samenvatting door een scholier 6496 woorden 8 mei 2005 5,9 32 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 1: Het ontstaan van de Industriële

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis H3

Samenvatting Geschiedenis H3 Samenvatting Geschiedenis H3 Samenvatting door een scholier 2621 woorden 10 mei 2017 1 1 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden 1. Industrialisatie. -Uitvindingen sinds het einde van

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Module 3, Welvaart in Amerika en Nederland

Samenvatting Geschiedenis Module 3, Welvaart in Amerika en Nederland Samenvatting Geschiedenis Module 3, Welvaart in Amerika en Nederland Samenvatting door een scholier 583 woorden 8 februari 2005 4,7 21 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Module 3, aantekeningen.

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie.

Tijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie. Onderzoeksvraag: Waardoor ontstonden het liberalisme en het socialisme, en hoe dachten liberalen en socialisten over de sociale kwestie? Kenmerkende aspect: De opkomst van de politiek maatschappelijke

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis havo 2004-II

Eindexamen geschiedenis havo 2004-II Vraag 12 in dit examen is een stelopdracht. Reserveer voldoende tijd om deze opdracht te maken. Nederlanders en hun gezagsdragers 1950-1990: verzuiling, polarisatie en herwonnen consensus In de jaren zestig

Nadere informatie

Toetsvragen geschiedenis toelating Pabo. Tijdvak 8 Toetsvragen

Toetsvragen geschiedenis toelating Pabo. Tijdvak 8 Toetsvragen Tijdvak 8 Toetsvragen 1 In Nederland was de eerste belangrijke politieke stroming het liberalisme. Welke politieke doelen wilden liberalen bereiken? A Zij wilden een eenheidsstaat met een grondwet en vrijheid

Nadere informatie

Economie: Malthusiaanse catastrofe

Economie: Malthusiaanse catastrofe Economie: Malthusiaanse catastrofe Agenda Wie was Thomas Robert Malthus? Geschiedenis van het economisch denken tot Malthus Malthusiaanse catastrofe Voorspelling uitgekomen? Link met hedendaagse theorieën

Nadere informatie

Wat zijn de oorzaken en gevolgen van het afschaffen van de kinderarbeid in Nederland?

Wat zijn de oorzaken en gevolgen van het afschaffen van de kinderarbeid in Nederland? Werkstuk door een scholier 2392 woorden 16 februari 2010 6,5 63 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Werkstuk Wij hebben voor het onderwerp kinderarbeid en de parlementaire samenleving gekozen omdat dit onderwerp

Nadere informatie

Lancashire Hoofdstuk 1, Paragraaf 1: Een industriële revolutie

Lancashire Hoofdstuk 1, Paragraaf 1: Een industriële revolutie Samenvatting door een scholier 9619 woorden 27 juni 2005 5 10 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Lancashire Hoofdstuk 1, Paragraaf 1: Een industriële revolutie * De agrarische samenleving Industriële revolutie

Nadere informatie

-Examen HAVO. geschiedenis

-Examen HAVO. geschiedenis geschiedenis -Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 22 juni 9.00 12.00 uur 20 05 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 81 punten te behalen; het examen bestaat uit 25

Nadere informatie

Tijdvak van burgers en stoommachines (1800 1900) / 19 e eeuw

Tijdvak van burgers en stoommachines (1800 1900) / 19 e eeuw Tijdvakken Tijdvak van burgers en stoommachines (1800 1900) / 19 e eeuw K.A. * De Industriële Revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving * De moderne vorm van imperialisme

Nadere informatie

Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 23 juni uur

Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 23 juni uur geschiedenis Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 23 juni 9.00 12.00 uur 20 04 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 80 punten te behalen; het examen bestaat uit 27 vragen.

Nadere informatie

Agrarisch stedelijke samenleving

Agrarisch stedelijke samenleving Samenvatting door een scholier 1933 woorden 8 september 2007 5,7 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx Agrarisch stedelijke samenleving 4 belangrijkste kenmerken: De landbouw - productiviteit

Nadere informatie

UIT de arbeidsmarkt

UIT de arbeidsmarkt Verandering van de werkloosheid. Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt zijn onderhevig aan continue veranderingen. Als gevolg daarvan verandert de omvang van de werkloosheid in een land ook continue. Werkloosheid

Nadere informatie

Werkstuk Aardrijkskunde Binnenlandse migratie in de VS

Werkstuk Aardrijkskunde Binnenlandse migratie in de VS Werkstuk Aardrijkskunde Binnenlandse migratie in de VS Werkstuk door een scholier 1543 woorden 8 januari 2003 6,5 185 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Inleiding In dit werkstuk wil ik

Nadere informatie

De industriële samenleving in Nederland. Hoofdstuk 3. Van stoommachine tot robot. indus_samenleving_2007_2009_vragen.doc

De industriële samenleving in Nederland. Hoofdstuk 3. Van stoommachine tot robot. indus_samenleving_2007_2009_vragen.doc De industriële samenleving in Nederland Hoofdstuk 3 Van stoommachine tot robot De industriële samenleving in Nederland kerndeel vragen 1 1. Wat is de Industriële Revolutie? 2. Wat zijn drie belangrijke

Nadere informatie

GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB

GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Examen VMBO-KB 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 35 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Module 1: Industriele revolutie

Samenvatting Geschiedenis Module 1: Industriele revolutie Samenvatting Geschiedenis Module 1: Industriele revolutie Samenvatting door een scholier 1585 woorden 24 mei 2007 6,4 29 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 1. In de 18e en 19e eeuw vond in W-Europa de IR

Nadere informatie

Van baan naar eigen baas

Van baan naar eigen baas M200912 Van baan naar eigen baas drs. A. Bruins Zoetermeer, juli 2009 Van baan naar eigen baas Ruim driekwart van de ondernemers die in de eerste helft van 2008 een bedrijf zijn gestart, werkte voordat

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk door een scholier 1970 woorden 12 oktober 2005 6,7 72 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: Hoe beschrijven en verklaren we

Nadere informatie

7,1. 1,1 een industriële revolutie. Samenvatting door een scholier 8048 woorden 30 mei keer beoordeeld. Geschiedenis

7,1. 1,1 een industriële revolutie. Samenvatting door een scholier 8048 woorden 30 mei keer beoordeeld. Geschiedenis Samenvatting door een scholier 8048 woorden 30 mei 2004 7,1 23 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Dit is een samenvatting van het boekje over Lancashire, Katoen en Samenleving. Examenkatern. Er zijn nog

Nadere informatie

Twee belangrijke aardrijkskunde vragen zijn waar komt iets voor? En waarom is het daar? Verklaring zoek je in interne factoren en externe factoren.

Twee belangrijke aardrijkskunde vragen zijn waar komt iets voor? En waarom is het daar? Verklaring zoek je in interne factoren en externe factoren. Samenvatting door Cristel 1008 woorden 26 juni 2016 7,1 3 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het grensgebied tussen Mexico en de VS: Illegalen overschrijding van Mexicanen richting de verenigde staten.

Nadere informatie

geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl)

geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl) geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 25 mei 9.00 12.00 uur 20 04 Voor dit examen

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 6 Samenvatting door M. 804 woorden 17 juni 2013 5,5 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Bronnen Samenvatting geschiedenis Hoofdstuk 6 Burgers en stoommachines,

Nadere informatie

3,2. Verslag door Lotte 1992 woorden 19 juni keer beoordeeld. Geschiedenis. Tijdvak: Tijd van burgers en stoommachines. Periode:

3,2. Verslag door Lotte 1992 woorden 19 juni keer beoordeeld. Geschiedenis. Tijdvak: Tijd van burgers en stoommachines. Periode: Verslag door Lotte 1992 woorden 19 juni 2017 3,2 6 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van burgers en stoommachines Periode: 1800-1900 https://www.scholieren.com/verslag/108551

Nadere informatie

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten Arm en Rijk Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten 2.1 Rijk en arm in de Verenigde Staten De rijke Verenigde Staten Je kunt op verschillende manieren aantonen dat de VS een rijk land is. Het BNP

Nadere informatie

Hieronder volgt een chronologisch overzicht van de ontwikkelingen van de handelsstromen. Verder in dit werkstuk

Hieronder volgt een chronologisch overzicht van de ontwikkelingen van de handelsstromen. Verder in dit werkstuk Werkstuk door een scholier 1433 woorden 1 november 2017 7 6 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inhoudsopgave 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Inleiding; Wat zijn handelsstromen? Wat zijn kolonies? Chronologisch

Nadere informatie

Aantekening Aardrijkskunde Hoofdstuk 1: Globalisering

Aantekening Aardrijkskunde Hoofdstuk 1: Globalisering Aantekening Aardrijkskunde Hoofdstuk 1: Global Aantekening door F. 617 woorden 6 maart 2013 5,9 5 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Hoofdstuk 1: Wereldglobal 2,3 Global: Global verandert

Nadere informatie

Samenvatting Economie H 6

Samenvatting Economie H 6 Samenvatting Economie H 6 Samenvatting door een scholier 977 woorden 10 mei 2002 5,8 40 keer beoordeeld Vak Economie Hfst. 6 6.1 - Ideaaltypische omschrijving: omschrijving van het volmaakte model * Vrije

Nadere informatie

Onderzoeksvraag: Welke motieven hadden de Europeanen om in Afrika en Zuidoost-Azië een groot koloniaal imperium op te bouwen?

Onderzoeksvraag: Welke motieven hadden de Europeanen om in Afrika en Zuidoost-Azië een groot koloniaal imperium op te bouwen? Onderzoeksvraag: Welke motieven hadden de Europeanen om in Afrika en Zuidoost-Azië een groot koloniaal imperium op te bouwen? Kenmerkende aspect: De moderne vorm van imperialisme die verband hield met

Nadere informatie

De kloof wordt breder. Boekverslag door H woorden 15 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde

De kloof wordt breder. Boekverslag door H woorden 15 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde Boekverslag door H. 1034 woorden 15 februari 2007 6.6 80 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Hoofdstuk 2 het Noorden tegenover het Zuiden 2 Noord- Zuidverhoudingen 2.1 De kloof wordt

Nadere informatie

Taakkaart 3 De ontdekking van de stoommachine: de industriële revolutie

Taakkaart 3 De ontdekking van de stoommachine: de industriële revolutie Taakkaart 3 De ontdekking van de stoommachine: de industriële revolutie Rond het jaar 1750 begon het.. de industriële resolutie. Laten we eerst eens deze twee woorden uitleggen: Industrie = spullen die

Nadere informatie

7.2 Terugblik. Een slechte gezondheidszorg in de negentiende eeuw zorgde voor een hoge kindersterfte. Willem-Jan van der Zanden

7.2 Terugblik. Een slechte gezondheidszorg in de negentiende eeuw zorgde voor een hoge kindersterfte. Willem-Jan van der Zanden Een slechte gezondheidszorg in de negentiende eeuw zorgde voor een hoge kindersterfte. 1 Er was onvoldoende voeding, de arbeidsomstandigheden waren slecht, verzekeren tegen ziektekosten was nauwelijks

Nadere informatie

Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 25 mei 9.00 12.00 uur

Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 25 mei 9.00 12.00 uur geschiedenis Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 25 mei 9.00 12.00 uur 20 04 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 81 punten te behalen; het examen bestaat uit 27 vragen.

Nadere informatie

UIT arbeidsdeling

UIT arbeidsdeling Arbeidsdeling Het streven van de mens is om zijn welvaart te laten toenemen. Meer welvaart is te bereiken door een hogere productie. Een hogere productie kun je op verschillende manieren bereiken. Een

Nadere informatie

1 De economische ontwikkeling van Nederland in de 19-de eeuw

1 De economische ontwikkeling van Nederland in de 19-de eeuw De Economische ontwikkeling van Nederland in de 19-de eeuw Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan. De bedoeling is,

Nadere informatie

Week 8. Economie in de 18e eeuw Cursus vroegmoderne tijd 2011 d.c.vanderlinden@uu.nl http://vanderlinden.weebly.com

Week 8. Economie in de 18e eeuw Cursus vroegmoderne tijd 2011 d.c.vanderlinden@uu.nl http://vanderlinden.weebly.com Week 8. Economie in de 18e eeuw Cursus vroegmoderne tijd 2011 d.c.vanderlinden@uu.nl http://vanderlinden.weebly.com Inhoud college Bespreking essay Bespreking opdracht 1 Pauze Bespreking opdracht 2 Voorbereiding

Nadere informatie

TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES

TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES Hoofdstuk 4 PARAGRAAF 4.1 Pruikentijd Standenmaatschappij De verlichting VERVAL EN RIJKDOM In de 17 e eeuw was Nederland het rijkste land ter wereld Van stilstand komt achteruitgang

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting door S. 1030 woorden 18 mei 2017 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis samenvatting H2 1: Wetenschappelijke Revolutie 17 e eeuw Kenmerken: Observeren

Nadere informatie

6,4. Praktische-opdracht door een scholier 2064 woorden 24 juni keer beoordeeld. Maatschappijleer

6,4. Praktische-opdracht door een scholier 2064 woorden 24 juni keer beoordeeld. Maatschappijleer Praktische-opdracht door een scholier 2064 woorden 24 juni 2004 6,4 68 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inleiding Om het vak maatschappijleer af te sluiten, moest ik nog een PO maken. Deze moest gaan

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde H1 paragraaf 2 t/m 8

Samenvatting Aardrijkskunde H1 paragraaf 2 t/m 8 Samenvatting Aardrijkskunde H1 paragraaf 2 t/m 8 Samenvatting door Anne 1154 woorden 12 april 2017 6,3 46 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Paragraaf 2 Bevolkingsspreiding: de manier

Nadere informatie

Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 22 juni 9.00 12.00 uur

Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 22 juni 9.00 12.00 uur geschiedenis Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 22 juni 9.00 12.00 uur 20 05 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 81 punten te behalen; het examen bestaat uit

Nadere informatie

Spreekbeurt Aardrijkskunde De Verenigde Staten: land van migranten

Spreekbeurt Aardrijkskunde De Verenigde Staten: land van migranten Spreekbeurt Aardrijkskunde De Verenigde Staten: land van migranten Spreekbeurt door een scholier 1713 woorden 9 december 2001 5,9 272 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoofdvraag: Wat is na 1980 het patroon

Nadere informatie

Samenvatting Economie Hoofdstuk 4

Samenvatting Economie Hoofdstuk 4 Samenvatting Economie Hoofdstuk 4 Samenvatting door D. 1323 woorden 7 februari 2016 1 1 keer beoordeeld Vak Economie Samenvatting Hoofdstuk 4; Aan 't werk Boek: 200% Economie 4 mavo/tl Paragraaf 1; productie

Nadere informatie

Aantekening Geschiedenis Industrialisering

Aantekening Geschiedenis Industrialisering Aantekening Geschiedenis Industrialisering Aantekening door een scholier 898 woorden 16 maart 2016 5,7 9 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks James watt: Deed in 1784 een belangrijke uitvinding.

Nadere informatie

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 Tijdvak Jagers en boeren; van de eerste mensen 3000 v. C. prehistorie; van de eerste mensen - 3000 v.c. Samenlevingstype: eerst jagers/verzamelaars,

Nadere informatie

6,1. Praktische-opdracht door een scholier 2179 woorden 5 december keer beoordeeld

6,1. Praktische-opdracht door een scholier 2179 woorden 5 december keer beoordeeld Praktische-opdracht door een scholier 2179 woorden 5 december 2007 6,1 19 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding Onze PO van geschiedenis gaat over de verschillende factoren van de handel. Ook in welke

Nadere informatie

Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving?

Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving? Antwoorden door een scholier 1490 woorden 7 april 2006 4,6 15 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving? In 1948

Nadere informatie

6,8. Samenvatting door een scholier 794 woorden 27 mei keer beoordeeld. Maatschappijleer. H3 Mens & werk. Paragraaf 1

6,8. Samenvatting door een scholier 794 woorden 27 mei keer beoordeeld. Maatschappijleer. H3 Mens & werk. Paragraaf 1 Samenvatting door een scholier 794 woorden 27 mei 2005 6,8 45 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi H3 Mens & werk Paragraaf 1 - Arbeid: alle activiteiten die nut opleveren voor degene die

Nadere informatie

Thema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Landbouw. Subsidies van de EU. Onder de loep. Noordwest-Europa.

Thema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Landbouw. Subsidies van de EU. Onder de loep. Noordwest-Europa. Meander Samenvatting groep 7 Thema 4 Platteland Samenvatting Landbouw Boeren zijn door het gebruik van kunstmest en machines meer gaan produceren. Ook zijn ze zich steeds meer gaan specialiseren in één

Nadere informatie

Werkbundel Onder stoom antwoorden voor de leerkracht

Werkbundel Onder stoom antwoorden voor de leerkracht Werkbundel Onder stoom antwoorden voor de leerkracht Stedelijke Musea Sint-Niklaas VU ANNEMIE CHARLIER, GROITE MARKT 1, 9100 SINT-NIKLAAS Onder Stoom van landbouw naar industrie Het Waasland was een uitgesproken

Nadere informatie

De Sovjet-Unie (9.3) Tijd van wereldoorlogen De Sovjet Unie.

De Sovjet-Unie (9.3) Tijd van wereldoorlogen De Sovjet Unie. De Sovjet-Unie (9.3) Onderzoeksvraag: Kenmerkende aspecten: Waardoor kreeg Rusland een communistische regering en hoe werd het land een totalitaire staat. Het in praktijk brengen van totalitaire ideologieën

Nadere informatie

31. De industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legt voor een industriële samenleving.

31. De industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legt voor een industriële samenleving. Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 8 Samenvatting door M. 1868 woorden 20 februari 2016 7,1 10 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis tijdvak 8. stoommachines 1800-1900 Moderne tijd

Nadere informatie

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders.

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart 2013 5,1 27 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Paragraaf 1 De Romeinen trekken zich terug. 1. Welke

Nadere informatie

Samenvatting Economie Werk hoofstuk 1 t/m 3

Samenvatting Economie Werk hoofstuk 1 t/m 3 Samenvatting Economie Werk hoofstuk 1 t/m 3 Samenvatting door H. 1812 woorden 16 juni 2013 6 4 keer beoordeeld Vak Methode Economie LWEO Economie samenvatting Werk hoofdstuk 1, 2 en 3 Hoofdstuk 1. Werken

Nadere informatie

5,7. De overschakeling naar de industrie. Waar het begon. Werkstuk door een scholier 1892 woorden 29 september keer beoordeeld.

5,7. De overschakeling naar de industrie. Waar het begon. Werkstuk door een scholier 1892 woorden 29 september keer beoordeeld. Werkstuk door een scholier 1892 woorden 29 september 2001 5,7 112 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De industriële revolutie De industriële samenlevingen vanaf 1750 n. Chr. in Engeland De Economie De overschakeling

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8

Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8 Samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 1 paragraaf 2,3,4,7,8 Samenvatting door V. 1226 woorden 30 oktober 2016 7,1 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Par. 1.2 Er zijn 2 manieren om

Nadere informatie

Werkblad 1 Vroeger en nu

Werkblad 1 Vroeger en nu Werken en school. Lees en vul in: Werkblad 1 Vroeger en nu Vroeger werkten de kinderen mee op het land of thuis (helpen met thuisweven of thuisspinnen bijvoorbeeld), de meisjes hielpen ook nog in het huishouden.

Nadere informatie

1. Het begrip kan weg, omdat de overgebleven begrippen. Het begrip kan ook weg, omdat de overgebleven begrippen

1. Het begrip kan weg, omdat de overgebleven begrippen. Het begrip kan ook weg, omdat de overgebleven begrippen Welk Woord Weg Dynamiek en Stagnatie Aanloop 1. commerciële landbouw moedernegotie malthusiaanse spanning - nijverheid 2. waterschappen feodaliteit gilden - Hanze 3. stapelmarkt nijverheid Nederlanden

Nadere informatie

Industriële Revolutie

Industriële Revolutie SE Tijdvak 1 AVONDMAVO MIDDAGMAVO GESCHIEDENIS 017-018 Industriële Revolutie Deze toets bestaat uit 40 vragen Voor deze SE zijn maximaal 73 punten te behalen Deze SE bestaat uit 6 aantal bladzijden Bekijk

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.2 Het moderne imperialisme

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.2 Het moderne imperialisme Onderzoeksvraag: Welke motieven hadden de Europeanen om in Afrika en Zuidoost Azië een groot koloniaal imperium op te bouwen? Kenmerkende aspect: De moderne vorm van imperialisme die verband hield met

Nadere informatie

5. De overheidsbril - Hoe is kinderarbeid in Nederland afgeschaft en wanneer wat waren de maatregelen van onze overheid?

5. De overheidsbril - Hoe is kinderarbeid in Nederland afgeschaft en wanneer wat waren de maatregelen van onze overheid? Boekverslag door S. 1702 woorden 8 maart 2004 6.3 168 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 1: Inhoud. 2. inleiding. 3. normen en waarden bril -waar komt kinderarbeid voor en in welke soort ervan. 4. De

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Nederland in de 19e eeuw

Werkstuk Geschiedenis Nederland in de 19e eeuw Werkstuk Geschiedenis Nederland in de 19e eeuw Werkstuk door een scholier 2435 woorden 22 januari 2005 6 108 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoud: Hoofdvragen: 1: Wat veranderde er in de 19e Eeuw met

Nadere informatie

Andere boeken in deze serie:

Andere boeken in deze serie: Andere boeken in deze serie: 978-94-6175-156-0 (HB) 978-94-6175-965-8 (e-book) 978-94-6175-218-5 (HB) 978-94-6175-960-3 (e-book) 978-94-6175-216-1 (HB) 978-94-6175-158-4 (HB) 978-94-6175-958-0 (e-book)

Nadere informatie

Examen VWO. geschiedenis

Examen VWO. geschiedenis geschiedenis Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 24 mei 9.00 12.00 uur 20 05 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 80 punten te behalen; het examen bestaat uit 25

Nadere informatie

Het Congres van Wenen hertekent Europa (1815) (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich

Het Congres van Wenen hertekent Europa (1815) (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich 1. Voor het Congres van Wenen a. Rond 1750: het Ancien Regime komt ten einde => Enkele kenmerken van het Ancien

Nadere informatie