Samenvatting Geschiedenis Lancashire: Katoen en Samenleving

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Lancashire: Katoen en Samenleving Samenvatting door een scholier 6496 woorden 8 mei ,9 32 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 1: Het ontstaan van de Industriële Revolutie Wat waren de kenmerken van de industriële revolutie en waardoor begon deze in Lancashire? 1.1 Een Industriële Revolutie Industriële Revolutie: Handwerktuigen maakten plaats voor machines die werden aangedreven door stoom en later gas en elektriciteit. Omstreeks 1800 stroomversnelling. Binnen landbouweconomie was de handel beperkt. Welvaartsniveau bleef laag, door weinig vernieuwingen en economische groei. Perioden van groei werden afgewisseld met plotselinge bestaanscrises. Pas met de industriële revolutie werd een snelle voortdurende groei mogelijk. De industrialisatie kwam niet uit de lucht vallen. Ze maakte deel uit van een groot aantal ontwikkelingen die elkaar versterkten. 1. De agrarische revolutie : steeds minder mensen steeds meer monden voeden 2. Overbodige arbeidskrachten in de landbouw kregen werk in de industrie: Nijverheid gemechaniseerd.: Onverstelbare productiestijging. 3. Bevolkinggroei geen bedreiging meer; zwengelde economie juist aan. 4. De industrie zelf ontwikkelde een krachtige vraag naar arbeiders(voor het bouwen van wegen, kanalen fabrieken enz.) Een periode van onbeperkte groei was begonnen. Onder invloed van de industrialisatie maakte de landbouw economie plaats voor een markteconomie. Internationale handel groeide doordat industrielanden steeds meer voedsel en grondstoffen invoerden en industrieproducten uitvoerden. De Industriële Nijverheid speelde een steeds grotere rol in de economie: industrie arbeiders maakten een steeds groter deel uit van de bevolking. Er kwamen gemeenschappelijke belangen tegenover de werkgevers van de arbeiders. Zo werd de Industriële samenleving een klassensamenleving, waarin de conflicten voor een belangrijk deel Pagina 1 van 19

2 draaiden om de economische posities in de maatschappij. 1.2 Voorwaarden voor revolutie Hoe was het mogelijk dat de Industriële Revolutie in Engeland als eerste opgang kwam? 1. Het is een eiland, geen sterk leger nodig om grenzen te verdedigen. 2. De geografie(rivieren, lange kustlijn, vele havens) van Engeland leverde ook een belangrijk transportvoordeel op. 3. De commercialisering van de Britse lansbouw werkte de Industrialisatie in de hand.!!! Het open-fieldsysteem werd vanaf 1500 geleidelijk teruggedrongen.!!!(enclosures) Van enclosures profiteerden de grotere boeren, maar vooral de adellijke grootgrondbezitters En hun pachters die het land tegen betaling mochten bewerken. Ontstaan van grotere bedrijven, productiviteit nam toe, groter deel van de productie kon op de markt verhandeld worden, grootgrondbezitters konden dankzij gestegen opbrengsten de winst voor nieuwe investeringen opzij zetten.!! Zo namen geleidelijk de rijkdom en het kapitaal in de Engelse samenleving toe. Voor zelfvoorzienende kleine boeren waren de gevolgen van d herverkaveling rampzalig.!! Zij werden van hun land gedreven en gingen of bij de rijke boeren als pachter in dienst, of werden toegevoegd aan het groeiende leger landloze armen. Hierdoor nam de agrarische bevolking af. De adel en de rijkere boeren profiteerden ook van de politieke ontwikkelingen in Engeland. 1. In 1688 werd de koning door opstandige edelen gedwongen de macht te delen met het parlement. Bill of Rights: Hierin stond dat hij zonder toestemming van het parlement geen belastingen mocht heffen Hij mocht geen wetten doorvoeren zonder toestemming van het parlement. Hij moest de rechtelijke macht respecteren en het parlement regelmatig bijeenroepen. Het parlement moest worden samengesteld door vrije verkiezingen onder welgestelde Engelsen. Zo kwam de macht in handen van de grootgrondbezitters, welvarende boeren en rijke burgers en konden hun macht gebruiken om eigen commerciële belangen door te voeren (enclosures). 2. Een factor van belang was verder het groeiende tekort aan hout. Behoefte alternatieve brandstof.!!! Rond 1730 echter ontwikkelde John Newcomen een op steenkool werkende stoompomp, waarmee het grondwater weggepompt kon worden. En in 1782 wist James Watt de op en neergaande beweging van de pomp om te zetten in een draaiende beweging. Dit was ongetwijfelt de voor de Industriële Revolutie belangrijkste uitvinding!!! Al met al was in Engeland in de tweede helft van de 18e eeuw een gunstig ondernemersklimaat ontstaan: 1. Er was volop goedkope arbeid beschikbaar Pagina 2 van 19

3 2. Er werd voldoende voedsel geproduceerd. 3. Er was in de landbouw en de overzeese handel veel kapitaal vergaard 4. De staat was de ondernemende elite goed gezind 5. Onder de grond lagen grote voorraden ijzererts en steenkool 6. Er waren belangrijke uitvindingen gedaan die de productie aanzienlijk konden opvoeren. Vooral in de katoenindustrie kreeg deze revolutie rond 1800 vaart: en wel in Lancashire. 1.3 Lancashire rond 1750 Hoe kon het dat Lancashire de motor werd van de industriële revolutie? Noorden en Oosten Heuvelachtig, Zuidwesten tamelijk vlak.vezel van katoenplant kwam uit warme streken ver weg van Lancashire. Rond 1750 was Lancashire een overwegend agrarisch gebied, met veel akkerbouw en weinig veeteelt, en met veel rivieren, beken en moerassen. Communicatie tussen gebieden zeer slecht aanleg van tolwegen 1860 komst van Stoomwals: wegen werden goed begaanbaar. Manchester was een stad van textielhandel en nijverheid. Liverpool een op het Westen gerichte havenstad. Alleen in Noorden en Westen van Lancashire vruchtbare gebieden. Versnippering door verdeling grond onder zoons na overlijden van vader. De Wolnijverheid was Engelands belangrijkste nijverheidssector en wol was verreweg het belangrijkste Britse exportproduct. Lancashire was sinds de 16e eeuw de grootste producent van linnen en bombazijn. Bij de textielproductie speelde de huisnijverheid een belangrijke rol. Dit vaak als een bijverdienste naast de landbouw. In de loop van de tijd nam het belang van de textielnijverheid toe. De textielindustrie werkte vanouds via het Putting-out-system, en spinners en wevers waren hierdoor afhankelijk van kooplieden en tussenhandelaren. Londen was de aanvoerhaven voor katoen uit India en de Levant. En ook het centrum van de nationale en internationale handel. Er waren geen reguliere banken waardoor grote handelaren vaak ook optraden als bankier. Familie en persoonlijke relaties speelden hierbij een hele belangrijke rol. Liverpool werd geleidelijk aan ook een belangrijke aanvoerhaven voor katoen uit Brazilië en het Caribische gebied. 1.4 Klaar voor de start Waarom was de katoennijverheid juist in Lancashire ontstaan, en wat waren de voorwaarden voor verdere groei? 1. Lancashire was met haar uiterst vochtige klimaat geschikt voor de vezels die in droge lucht broos worden. 2. Voor de komst van katoen was Lancashire gespecialiseerd in linnen. 3. De katoennijverheid werd in Lancashire niet gehinderd door de beperkende regels in andere delen van het land. 4. Lancashire had geen last van de Calico-act (1721,ingetrokken in 1774) Productie van Bombazijn viel niet Pagina 3 van 19

4 onder deze Act. 5. Lancashire profiteerde van de groei van de haven van Liverpool. (De Engelse vloot ging in de loop van de 18e eeuw alle belangrijke handelsroutes beheersen, waardoor de aanvoer van ruwe katoen verzekerd was). 6. De nabijheid van steenkoolmijnen werd in de 19e eeuw (toen de huisnijverheid plaatsmaakte voor de productie in fabrieken met stoommachines) een belangrijke factor voor Lancashire s katoenindustrie. Gedurende de 18e eeuw bleven katoenen en halfkatoenen stoffen terrein winnen: 1. Katoen bood ongekende mogelijkheden. 2. Ook het gewone volk ging katoen dragen. 3. De Britse bevolking groeide en Engeland beheerste de wereldhandel 4. Juist de bevolking in Lancashire groeide harder, waardoor er hier een groot reservoir aan goedkope arbeidskrachten ontstond. In combinatie met het Putting-out-system pakte dit goed uit voor de ondernemers. Het risico lag hierdoor bij de arbeiders en de winst bij de ondernemers, waardoor het kapitaal voor investeren snel groeide. 5. De katoenindustrie profiteerde verder van de vele uitvindingen die vanaf de 18e eeuw werden gedaan. Vooral na 1780 kon de productie enorm worden opgevoerd. De belangrijkste uitvinding, de stoommachine was in de mijnbouw ontwikkeld. Hoofdstuk 2 De zegetocht van katoen Hoe ontwikkelde de Britse katoenindustrie zich in de jaren en waardoor kon de productie zo enorm worden uitgebreid? 2.1 De revolutie in het spinnen Hoe was de enorme toename van de productie van katoen tussen 1750 en 1850 in Lancashire mogelijk? 1. Er werd steeds meer arbeid ingezet; In Engeland als geheel was de bevolkingsgroei in de eerste helft van de 19e eeuw (de eerste fase van de industriële revolutie) al aanzienlijk. 2. De arbeidstijd nam tegelijkertijd toe. (introductie gaslamp) 3. De adembenemende stijging van de productiviteit. Dit niet alleen door de stoommachine die in 1789 voor het eerst in gebruik werd genomen, maar ook dankzij een reeks uitvindingen en verbeteringen voor de tijd van de stoommachine. Vier uitvindingen: 1. De Schietspoel: in 1730 gebouwd door John Kay. In 1750 collectief in gebruik genomen. Het weven ging 2x zo snel. De handelaren maakten zich zorgen: door het gebrek aan spinners gingen de lonen en textielprijzen omhoog 2. De Spinning Jenny: In 1764 gebouwd door James Hargreaves: mede door grote behoefte aan uitvindingen om het spinnen te versnellen. Deze kon veel meer draden tegelijk spinnen. Maar katoendraad nogal breekbaar.. 3. Het waterframe: 1769 door Richard Arkwright uitgevonden: Met waterkracht aangedreven machine die Pagina 4 van 19

5 een ruwe, sterke draad opleverde. Maakte het mogelijk volledig katoenen stoffen te maken. (Calico act verbood dit, maar onder druk van handelaren werd deze act in 1774 ingetrokken). Omslagpunt: Katoen, Katoen 4. De Mule: 1779 door Samuel Crompton uitgevonden: Combi van de Jenny en Frame. Katoendraad was hiermee zowel fijn als sterk. Vanaf nu allerlei soorten katoenen kleding. Mede door deze uitvindingen verhuisde het spinnen van de huisnijverheid naar de fabrieken. Toen het patent van Arkwright over het waterframe in 1785 verviel, kwam deze machine voor grote groepen ondernemers binnen handbereik. Machines werden tot aan de komst van de stoommachine met waterkracht aangedreven en stonden fabrieken veelal op het plattenland. Pas met de komst van de stoommachine trok de katoennijverheid naar de stad en zette de schaalvergroting in. 2.1 Ondergang van de thuiswever In de jaren werden de thuiswevers ingeruild voor fabrieken en fabrieksarbeiders. Rond 1800 was de katoenproductie al 20 keer zo hoog als in In 1787 werd het stoomweefgetouw uitgevonden. Veel kinderziektes en protest van arbeiders tegen de machines.!! In 1802 werd het eerste rendabele stoomweefgetouw gebouwd: maar toch tot 1840 handwevers in de meerderheid. In de spinnerij had de stoommachine het toen al lang (vanaf 1790) gewonnen. Door niet meer afhankelijk van water te zijn trokken de fabrieken naar de steden.!!! Gebroeders Murray zette in 1800 een 8 verdiepingen fabriek op, toen de grootste. Pas na 1840 werd de energie uit waterkracht niet meer gebruikt.!! Bij het weven was de huisnijverheid omstreeks 1840 nog steeds van groot belang, maar de balans was snel aan het doorslaan naar het stoomweefgetouw.!!! De opkomst van de spinmachine zette de verhouding tussen spinners en wevers op zijn kop. In 1815 telde de provincie 170 duizend wevers, een kwart van de werkende bevolking. Daarna verloor de huisindustrie wel terrein, maar het aantal handwevers bleef tot zeker 1837 vrijwel constant. Dit is te verklaren door: 1. De wevers waren gesteld op hun zelfstandigheid. (sterk verzet tegen machines) 2. De stoommachines vertoonde grote tekortkomingen. Pas rond 1830 waren de belangrijkste kinderziektes overwonnen. 3. Handweven bood de ondernemers grote voordelen. (risico lag bij de arbeider) Spinnen en weven waren de belangrijkste processen in de katoenindustrie. Maar niet de enige. Na weven bleken verven bedrukken naaien. Hier ook grote vooruitgang: 1. Vanaf 1800 werd het bleken sensationeel versneld. 2. verven en bedrukken werd in de eerste helft van de 19e eeuw volledig gemechaniseerd. Pagina 5 van 19

6 3. Door de uitvinding van de naaimachine kwam ook voor het naaien na 1840 snel verandering.!! Er ontstond een confectie-industrie, die zich ook weer voor een belangrijk deel vestigde in Lancashire. Ook deze was rond 1850 hard op weg naar grootschaligheid.!!! 2.2 De vraag blijft groeien Waar kwam de vraag voor de katoenproducten vandaan? Tot 1790 was de groei van de katoennijverheid bijna geheel te danken aan de binnenlandse vraag. De vraag groeide vooral door: 1. dat de verhouding tussen prijs en kwaliteit verbeterde. 2. de groeiende bevolking: kleding is iets wat iedereen nodig heeft. 3. Ook welgestelden droegen veel katoen doordat de mule het heel fijn maakte. Na 1790 bleef de binnenlandse vraag toenemen. Het dalen van de prijzen was vooral te danken aan: 1. de cotton gin(1793): deze maakte het eenvoudiger om spinbare vezels van de kleverige zaden te scheiden. Het zuiden van de VS werd voor Lancashire de belangrijkste leverancier van ruwe katoen. 2. In de 1830 s werd het stoomweefgetouw geperfectioneerd. 3. In 1840 s leidde de opkomst van de confectie-industrie tot nog verdere prijsdaling Het gevolg van dat alles was dat in 1850 katoen 20 keer zo goedkoop was als in 1780!!! De productie bleef na 1790 vooral stijgen dankzij de overzeese handel. Tussen 1790 en 1805 vertwintigvoudigde de waarde van export waarmee katoen wol verdreef als belangrijkste Britse export product.!!! In de eerste helft van de 19e eeuw verdrievoudigde de katoenexport nog eens.! De helft van de katoenproductie in Lancashire ging in 1850 naar het buitenland wiens economieën erg schommelden.! Voor 1800 ging 40 % van de export naar het Europese continent en 40 % naar Amerika. Door oorlogen met Frankrijk viel de export naar Europa enkele malen weg. Napoleon verbood in 1806 de import van Britse goederen. Pas in 1813 ging deze markt weer open. Intussen zat door oorlog tussen Engeland en de VS ook de Noord-Amerikaanse markt op slot. Toch bleef ook in die moeilijke tijden de katoenexport groeien, onder meer doordat de uitvoer naar Latijn-Amerika spectaculair toenam. Ondanks een halve eeuw van vrede bleef de overzeese markt grillig, mede doordat Europese landen hoge invoerrechten op katoen gingen heffen. Hiermee lukte het Europa, d.m.v. hulp van de Britse technologieën, een eigen katoenindustrie van de grond te krijgen. Het belang van de Europese en Noord-Amerikaanse afzetmarkt nam hierdoor af. De grootste exportmarkt was inmiddels Azië geworden: 40% van de katoenproducten. Binnen Azie : China en India grootste importeurs. Intussen verloor de Engelse katoenindustrie op de wereldmarkt langzaam terrein. Gezien de scherpe concurrentie uit Europa en de VS deden de Engelse katoenondernemers het juist heel goed. Pagina 6 van 19

7 2.4 Van koopman-fabrikant naar handelsbank Vraag en aanbod versterkten elkaar in de katoenindustrie. Maar dit was niet mogelijk zonder een goed werkend handelssysteem. Na 1800 kwam verreweg de meeste ruwe katoen uit Amerika. Daardoor overvleugelde Liverpool Londen als invoerhaven van katoen en maakte het tot dé haven naar het westen. Door de verplaatsing van de katoenproductie van huiskamer naar fabriek, kwam omstreeks 1790 ook een nieuw type ondernemer op: koopman-fabrikant.= Ondernemer die zowel handelaar als producent is. Door de onzekere markten ging een groot aantal koopman-ondernemers failliet. Na 1815 waren kooplieden en fabrikanten minder vaak in één verenigd. De katoenhandel werd binnen de zakengemeenschap van Lancashire een specialisme: of terwijl: er kwamen voor alle taken aparte specialisten. In de handel waren de communicatielijnen lang en traag. Ook het betalingsverkeer verliep moeizaam. Handelaren probeerden problemen te beheersen door: 1. Filialen overzee te openen (familieleden). 2. Overzee met betrouwbare handelspartners verbinden.(vaak familieleden) Er waren honderden grote en kleinere kooplieden en fabrikanten. Hun centrale punt was de in 1804 gestichte katoenbeurs van Manchester. Het was de tempel van de wereldwijde katoenhandel, die de ondernemers verbond met de markt. De oorlogen op het Europese vasteland brachten voor het eerst ook buitenlandse ondernemers naar Lancashire.!! Vooral in de 1830 s toen de katoen Booming business was trokken buitenlandse ondernemers naar Manchester. De buitenlanders hadden dankzij hun contacten op het continent een groot deel van de katoenhandel met Europa in handen.(tweederde) In de binnenlandse handel en de handel met andere werelddelen speelden Engelsen 1e viool.!! De grote financiers van de handel met de VS waren de Londense bank van gebroeders Baring en de bank van de familie Brown. De banken en handelshuizen beschikken rond 1840 over veel grotere kapitalen dan een halve eeuw eerder. Hoewel grote faillissementen door het bankwezen veel minder voorkwamen, klaagden de fabrikanten over het onder het juk zitten bij de kooplieden en bankiers zitten. Hoofdstuk 3 Leven in Cottonopolis Hoe beïnvloedde de katoennijverheid het platteland van Lancashire en de leefomgeving in Manchester? 3.1 Het platteland van Lancashire: Bolton Hoe zag dit gebied er uit? Vervuiling, ziekte en dood Pagina 7 van 19

8 Vanaf 1830 s groeide het besef dat het zo niet langer kon door: 1. Eigenbelang 2. Filantropische overwegingen(menslievende) Cholera-epidemie(1844) waterleiding aangelegd. Tien jaar eerder al waren de textielondernemers Robert Gardner en Thomas Bazley aan de rand van Bolton begonnen met de bouw van het fabrieksdorp Barrow Bridge, waar de arbeiders een beter leven geboden werd: Zij handelden uit een mengeling van idealisme en eigenbelang: Ze beseften dat het ook in hun belang was dat de arbeiders gezond en tevreden waren. Barrow Bridge gold als modeldorp door haar vele faciliteiten. Het werd bezocht door nationale politici, die verrukt waren over dit schoolvoorbeeld van verlicht paternalisme. Al in de 17e eeuw waren plaatsen als Bolton, Blackburn, Preston en Oldham centra van katoennijverheid geworden. Vooral na 1770 kwam een urbanisatie op gang. Bevolking groeide vooral door toestroom van wevers waar door de spinmachine veel werk voor was.!!! Belangrijk voor de opkomende industrie stadjes was dat er na 1750 een uitgebreid netwerk van kanalen werd gegraven.!!! Eind 18e eeuw kanaal tussen Bolton en Manchester.!!! Door deze ontwikkelingen groeide het inwonertal van Bolton van 4600 in 1750 tot 17 duizend in De opkomst van de stoommachine, waarvan in Bolton de eerste in 1800 werd geplaatst, zorgde daarna voor verdere groei. Na 1820 steeds meer bedrijven schakelden over op waterkracht en stroom.!!!!!! Het gevolg was dat het zwaartepunt van de industrie nog meer in het zuidoosten van Lancashire kwam te liggen: dit lag vlakbij de grootste kolenbekken van Engeland.!!! Naast de katoenindustrie kreeg Bolton nu ook andere bronnen van werkgelegenheid. In 1818 werd er een gasfabriek gevestigd, waardoor Bolton een van de eerste steden ter wereld met gasverlichting op straat werd. 1828: eerste spoorlijn ter wereld. Liverpool-Manchester. Vanaf 1830 groeide het Britse spoorwegnet razendsnel. Bolton kreeg in die jaren ook een machinebouwindustrie, die zowel voor de katoenindustrie als voor de spoorwegen bouwde. Hoewel Bolton een heel belangrijk plattelandscentrum was, toch was Oldham belangrijker. Toch bleven steden kleiner of gelijk aan de 50 duizend inwoners.!!! Ondanks hun geringe omvang kregen deze steden in de 1830 s dezelfde soort sloppenwijken waar Manchester al eerder berucht om was geworden: 1. Economische malaise: massale werkloosheid 2. Concurrentie met het opkomende stoomweefgetouw zorgde voor steeds lagere lonen. Deze factoren zorgden in voor grote onrust. Hierdoor namen politici maatregelen om de toestand van de arbeidersklasse te verbeteren.!!! Pagina 8 van 19

9 3.2 Manchester: de eerste industriestad Manchester was de centrale stad waarvan de andere afhankelijk waren.!!! Manchester was rond 1750 met 18 duizend inwoners een redelijk grote plaats. Vanaf 1770 veranderde Manchester in de eerste grote industriestad ter wereld. De eerste stad waarvan het beeld werd bepaald door rokende schoorstenen, stampende machines en kolossale fabrieksgebouwen.!!! De omvorming begon met de bouw van het Bridgewaterkanaal:!! Hertog van Bridgewater(bezit van kolenmijnen) was hier verantwoordelijk voor. Hij liet een kanaal graven tussen zijn mijnen en Manchester. Zijn plan werd belachelijk gemaakt.!! Maar hij kreeg toch toestemming van het ondernemingsgezinde parlement en in 1761 was het klaar. Tussen 1761 en 1776 werd het ook nog eens doorgetrokken naar Liverpool. Hierdoor daalden de transportkosten enorm en werd de hertog steenrijk.!!! Zijn succes bracht een ware bouwmanie op gang. Er ontstond een nationaal waterwegennet waardoor eenvoudig grondstoffen en producten door heel Engeland vervoerd konden worden. Op het Bridgewaterkanaal werden andere, nieuwe kanalen aangesloten, die de stad naar alle kanten bereikbaar maakten. Langs die kanalen werden werven en fabrieken gebouwd, die het water ook goed konden gebruiken voor hun stoommachines.!!!!!! Langs de kanalen in Manchester(wat nu een belangrijk knooppunt was) kwamen vooral stoomspinnerijen te staan.!!! Bekend voorbeeld was de in 1818 gebouwde Redhill Street Mill.!!! Toch domineerde Manchester de regio niet in de eerste plaats door de spinnerijen, maar door de handel. Het belangrijkste symbool hiervoor was de katoenbeurs. Maar ook de vele pakhuizen.!!! Verder had Manchester veel veredelingsbedrijven, waar de geweven katoenen stoffen gevold, gebleekt, geverfd en bedrukt werden.!!! Vanaf 1830 was de katoenindustrie voor het transport niet alleen meer aangewezen op de kanalen. Nadat in 1825: eerste stoomlocomotief in gebruik genomen gaf het parlement toestemming voor het bouwen van een spoorlijn tussen Liverpool en Manchester.!!! Het project bracht zijn geld meer dan op, en net als bij de kanalen vormde dit het startschot voor een bouwmanie. 20 jaar later (1850) was Manchester van alle kanten met de trein bereikbaar. Door lage tarieven bleven de kanalen belangrijke concurrenten voor de spoorwegen. Nederland eerste spoorlijntje in 1839: Amsterdam-Haarlem. 3.3 Arbeidsleger in Lompen Manchester groeide in de jaren uit tot symbool van de vooruitgang, maar ook als symbool voor de afschrikking van de problemen van de moderne tijd!!! Het inwonertal nam enorm toe. De urbanisatie verliep schoksgewijs, zonder planning of overheidsingrijpen. Dit leidde tot grove misstanden.!!! Pagina 9 van 19

10 Geen riolering, krotten, opeen gepropt en smerig. In het oudste deel van de stad waren bijna alle huizen door gebrek aan onderhoud in verval.!!! Ook met de nieuwere arbeidswijken was het treurig gesteld. Deze waren wellis waar planmatiger opgezet, maar eigenaar lieten ze gewoon vervallen, want huurders kregen ze toch wel.!!! Een beruchte wijk was Ancoats. Door het massale gebruik van steenkool zag heel Manchester zwart van het roet! Maar nergens was het zo erg als in Ancoats. Dit kwam ook doordat het in het oosten tegen een heuvel aanlag, waardoor alle smog van de hele stad er terecht kwam.!!! Een nog slechtere wijk was Little Ireland: van alle kanten ingesloten door fabrieken met een volledig Ierse bevolking.!!! Bij elkaar woonden hier 4 duizend mensen (gemiddeld 20 per huis!!!) De bewoners waren in lompen gehuld.!!! Niet alleen waren hun woonomstandigheden abominabel, ook de arbeidsomstandigheden waren slecht. Kinderen werden al snel ingezet om het inkomen aan te vullen. Van tijd tot tijd werden grote delen van de bevolking getroffen door werkloosheid. Omdat ook een goede gezondheidszorg ontbrak, is het niet vreemd dat ze levensverwachting laag was en de sterfte hoog. De groei van de stad was dan ook niet het gevolg van natuurlijke aanwas, maar van migratie.!!!!!! Ondanks alles waren de lonen in de stad nog altijd hoger dan op het platteland, en werd het arbeidsleger dan ook voortdurend aangevuld met arme boeren.!!! Veel migranten kwamen uit Ierland. Doordat de bevolking tussen in Ierland enorm groeide maar de industriële ontwikkeling niet op gang kwam was er veel werkloosheid.!! De Ierse uittocht bereikte een hoogtepunt in de jaren In die periode werd het land een aantal jaren achtereen getroffen door de aardappelziekte.!! Ze vluchtten naar Amerika, Manchester een Liverpool. In Manchester alleen al woonden in duizend Ieren. Zij behoorden tot de onderste lagen van het proletariaat.!!! 3.4 Een klassenmaatschappij Manchester was de SHOCK city van Europa. Haar afschuw betrof niet alleen de armoede en de lelijkheid, maar ook de enorme klassentegenstellingen. Het verschil tussen arm en rijk was altijd groot geweest. Maar in de standenmaatschappij van voor de Industriële Revolutie was dat als vanzelfsprekend geaccepteerd. Ieders plaats in de maatschappij was bepaald door geboorte. Wederzijds respect en zorg voor de boeren was normaal. Het paternalisme en standsbewustzijn zouden op het platteland nog lang voortleven. In Manchester rond 1800 al verdwenen. In de 19e eeuw was voor deze standenmaatschappij een harde klassenmaatschappij in de plaats gekomen. Wederzijds respect was totaal verdwenen en er was geen persoonlijk contact tussen de klassen. Zij woonden dan ook strikt gescheiden. Ondernemers waren van mening dat arbeiders hun misère aan zichzelf te danken hadden en dat het allemaal wel mee viel. De rijken handelaren en fabrikanten trokken zich terug uit de steden en woonden in landhuizen buiten de Pagina 10 van 19

11 stad. Zij waren de eerste forenzen. Daarnaast kenden Manchester een snel groeiende middenklasse(begrip in de 18e eeuw ontstaan), die vooral woonde in nieuwe woningen in en bij het zakencentrum. De rijkste ondernemers waren boven de middenklasse uitgestegen. Tot de Middenklasse hoorden: 1. Grote groep kleine handelaren en fabrikanten, winkeliers en zelfstandige ambachtslieden. 2. De witte boorden : verzekeringsagenten, kantoorpersoneel, vertegenwoordigers, managers + ingenieurs. 3. Vrije beroepen en de geschoolden in overheidsdienst: artsen, ambtenaren, rechters. Inkomens liepen binnen de middenklasse ver uiteen. Ze hadden deel van een Burgerlijke cultuur: Victoriaanse tijdperk ( ) 1. Set gedragsregels (vooral op gebied van seksualiteit) 2. Groot vertrouwen in de mogelijkheden van het individu. Elk individu kon door zuinigheid, vlijt en zelfvertrouwen succes hebben. Voor vrouwen was de taak van het huishouden en kinderen opvoeden weggelegd. De middenklasse stelde het individu voorop, maar raakte in de jaren 1830 ook geschokt door de uitwassen van het ver doorgevoerde individualisme. De middenklasse voelde zich ongemakkelijk bij de armoede en wantoestanden: 1. Oprechte zorg en verontwaardiging 2. Bedreiging voor zichzelf (criminaliteit en sociale onrust) + Cholera bedreiging 1831 De overheid had zich tot die tijd afzijdig gehouden, deels uit overtuiging, deels uit onmacht. Vanaf de 1830 s veranderde dat.: 1. Landelijke politiewet Public Health Act 1835 (waterleiding, riolering en bestrating) 3. 3 recreatie parken (1846) voor overwerkte bevolking (gefinancierd door rijke ondernemers) 5 jaar later: universiteit opgericht Andere ondernemers stichtten openbare bibliotheken, ziekenhuizen, kerken, scholen en musea. Zo werd Manchester vanaf ongeveer 1845 steeds minder alleen maar een pure werkstad. Hoofdstuk 4: Ondernemers en arbeiders Hoe beïnvloedde de katoennijverheid arbeidsverhouding en bestaanszekerheid? 4.1 Ziek van de fabriek Halverwege de 19e eeuw domineerde de katoensector de provincie van Lancashire, en niet langer de landbouw. Pagina 11 van 19

12 In de agrarische samenleving waren levenstempo en levensritme opgelegd door de natuur. In Lancashire ging de fabriek dat bepalen. Lang niet iedereen werkte in de katoenindustrie. Velen zaten in de handel, de transportsector, de bouw. Maar al die sectoren waren wel op de een of andere manier verbonden met de katoennijverheid. Vanaf 1750 hadden steeds meer boerenfamilies hun agrarische bestaan opgegeven om te leven van de textiel: 1. Aanvankelijk het Putting-out-system: landbouw en textielnijverheid gecombineerd. 2. Vanaf 1780 overgang naar fabrieksmatige productie: eerst bij het spinnen!!! 3. Vanaf 1802 ook het weven geleidelijk door de stoommachine overgenomen. In 1840 was vrijwel het hele productieproces gemechaniseerd. Wat betekende dit voor de arbeiders? 1. verregaande arbeidsdeling: routinewerk: werktempo bepaald door machines 2. vaste arbeidstijden: stipt op tijd aanwezig zijn 3. onder streng toezicht: door toezichthouders 4. Lange werkdagen; geen vakanties Een andere belangrijke verandering voor de arbeiders was dat ze niet in gezinsverband werkten: Vanaf de verplaatsing naar de fabriek: Mannenwerk: Spinnen, het zware werk, geschoolde werk, toezichthouder en leidinggevenden Vrouwen: Kaarden, weven: vanaf hier vrouwen in de textielfabrieken in de meerderheid Kinderen: Eenvoudig ondersteunend werk Na 1840: vrouwen maakten 60-70% uit van de textielarbeiders uit. Mannen vonden meer en meer werk in de zware industrie, zoals mijnen en de machinebouw, en buiten de fabriek, b.v. in de pakhuizen en het transport. De verschillen in loon en status waren binnen de arbeidsklasse aanzienlijk: Geschoolden verdienden meer dan ongeschoolden, vrouwen minder dan mannen, ook al deden ze het zelfde werk. Ook het werk in de huisindustrie was ongezond geweest; toch stak dit nog gunstig af bij de toestanden in sommige fabrieken: 1. Doordat de machines nauwelijks beveiligd waren, gebeurden er constant ongelukken. 2. Het permanente oorverdovende lawaai zorgde voor doofheid, en stoffigheid voor longaandoeningen 3. Bij bleken en verven werden ze blootgesteld aan agressieve, giftige chemicaliën. Voor de gezondheid van de arbeiders en het voorkomen van ongelukken was in de eerste helft van de 19e eeuw nauwelijks aandacht. 4.2 De macht van werkgevers Waren de werkgevers inderdaad harteloze, ordinaire geldwolven? Het beeld van rags to riches (van vodden naar rijkdom) was populair. Echter, door historisch onderzoek weten we dat vanaf het begin van de industriële revolutie de katoenbaronnen in meerderheid afkomstig Pagina 12 van 19

13 waren uit de gegoede middenklasse. 1. Over het algemeen interesseerden zij zich in meer dan geld: kunst, cultuur etc. 2. Een deel bekommerde zich ook om het welzijn van hun arbeiders.(gardner en Bazley) Toch is het waar dat de verhoudingen zakelijker en harder waren dan in het pre-industriële tijdperk. 1. personeelskosten laag door scherpe concurrentie 2. afstand tussen werkgever en werknemer gegroeid door schaalvergroting. 3. Er werd niets centraal geregeld: alles ging d.m.v. mondelinge afspraken over werktijden, loon etc. Bij dit alles moet je bedenken dat er in de katoen ook honderden kleine onderneminkjes waren. Concurrentie was moordend! De grote fabrieken hadden bijna onbeperkte macht: arbeiders werden betaald d.m.v. stukloon. De ondernemers bezaten niet alleen het kapitaal en de productiemiddelen, ze hadden ook de wet aan hun kant: Combination Act (1799) verbood vorming van vakbonden: zij kregen hierdoor de mogelijkheid om leiders op te pakken bij grote conflicten. De Combination Act werd in 1824 weer in getrokken: hij zou teveel verbittering opwekken bij de arbeiders. Maar ook na 1824 bleven de arbeiders in het nadeel. Hun sociaal economische positie was te zwak om tegen de werkgevers op te kunnen. Handwevers waren kwetsbaar door: 1. Bij stakingen stonden hun eigen machines stil 2. Werkgevers hadden hun steeds minder nodig Fabrieksarbeiders stonden zwak door: 1. Was je lastig, dan vond de werkgever zo iemand anders: vakkennis had je niet nodig. 2. Loon was vaak te laag om vakbondslidmaatschap te kunnen betalen. Vakbonden bleven zwakke organisaties en stakingen moesten vaak om economische redenen worden afgeblazen. Werkgevers hadden het wapen van Uitsluiting in handen: gezamenlijke afspraken tussen werkgevers om stakers uit hun bedrijven te weren. Een enkele keer kregen arbeiders ook wel hun zin, vooral op het platteland: 1. Werkgevers waren afhankelijk van lokale bevolking want er was weinig immigratie 2. De weerzin van werkgevers tegen gezamenlijk optreden van de arbeiders werd minder en ze waren bereid om met de vertegenwoordigers te praten. Een doorbraak bereikte de vakbeweging in 1853: weversbonden maakten met de gezamenlijke werkgevers afspraken over hoogte van het stukloon. 4.3 Een onzekere bestaan Hadden de arbeiders het ook slechter dan hun voorouders? Pagina 13 van 19

14 In navolging van Friedrich Engels heeft een lange reeks historici beweerd dat de arbeiders het tijdens het begin van de industriële revolutie slechter kregen. Anderen stelden dat daarmee de armoede en ellende in de agrarische samenleving werd onderschat. Volgens hen ging de levensstandaard van de werkende klasse in het begin van de 19e eeuw juist omhoog. Discussie met aan de ene kant: Socialisten, en aan de andere kant de zegeningen van de vrije markteconomie. Het debat is nooit beslecht maar een aantal dingen zijn wel duidelijk geworden: Al vanaf 1700: sterke bevolkingsgroei in Lancashire, mensen werden 6 jaar ouder: 1. Veranderingen in het voedselpakket: (aardappel) 2. Gevolgen van misoogsten bleven beperkt: import uit vooral Amerika: lage voedselprijzen 3. Er werden meer kinderen geboren. Grotere gezinnen, minder vrijgezellen: Dit had te maken met de overgang van een agrarische naar een industriële samenleving Met de industrialisatie verdween de noodzaak van geboortebeperking: 1. Aantal mensen in een gebied wonend werd groter. 2. Met verdiende geld van de nijverheid werd voedsel van elders gekocht. 3. Bezit en eigen kapitaal speelde geen rol meer voor fabrieksarbeider en thuiswerker. (proletariër)=geen bezit behalve kinderen. De levensomstandigheden verschilden van plaats tot plaats. Maar ook per bevolkingsgroep. Dit kon hevig schommelen van jaar tot jaar. In Manchester lonen hoger, maar leven was ongezonder, duurder en harder. Naarmate de fabrieken goedkoper gingen produceren, kregen de thuiswerkers minder betaald voor hun producten. Ook het bestaan van de fabrieksarbeiders was onzeker: katoen industrie werd van tijd tot tijd getroffen door zware crisis. Gevolg: Massale ontslagen, of scherpe loonsverlagingen. Toch stonden de arbeiders niet helemaal hulpeloos tegenover de grillen van de markt: 1. Armenwetten voorzagen in steun in natura of werk. 2. Beter af waren de arbeiders die geholpen werden door een paternalistische werkgever. 3. Steun van familie- en buurtnetwerken. 4. Ze sloten zich aaneen in verbruikscooperaties, voor gezamenlijk inkopen 5. en friendly societies: groepen collega s die zich verzekerden tegen ziekte, werkloosheid en ander ongemak 4.4 Handwevers en arbeiderskinderen Hoe was het met de levensstandaard van de arbeiders en hun kinderen gesteld tijdens de Industriële Revolutie? Voor de wevers pakte de industriële revolutie aanvankelijk goed uit: Laatste 15 jaar van de 18e eeuw( ) veel werk door overvloed aan garen uit de spinfabrieken. Dit trok anderen aan: 1. Kort na 1800 tij gekeerd: crisis Pagina 14 van 19

15 2. Opkomst stoomweefgetouw: Steeds meer vormden de huiswevers een soort arbeidsreserve, die alleen werd ingezet als er veel werk was. In de 1830 s was de situatie van de handwevers uitzichtloos geworden: er was geen droog brood meer te verdienen met het handweefgetouw. Na 1835 stierf het eeuwenoude beroep van de wever vrijwel uit, alleen nog handwevers voor speciale stoffen die niet met de machine te weven waren. Zo mogelijk nog treuriger was de kinderarbeid. Het is echter de vraag in hoeverre wantoestanden een gevolg waren van de industriële revolutie. Ook voor 1750 hadden de kinderen van de armen onder erbarmelijke omstandigheden moeten werken op het land, ondervoed en slecht gekleed, ook als het nat en koud was. Kinderen werkten doordat: 1. Ze waren goedkoop en waren daardoor geliefd bij fabrikanten 2. Ouders vonden het vanzelfsprekend, ze moesten zo snel mogelijk bijdragen aan het gezinsinkomen. Ze werden naar de fabriek gestuurd zodra het kon. De meeste uitgebuite kinderen waren overigens de wezen die onder staats toezicht stonden. In de 1830 s groeide het gevoel dat de overheid de ergste uitwassen moest bestrijden: 1. Factory Acts: 1833: Nachtwerk en werkdagen van meer dan 9 uur werden verboden voor kinderen tot 13 jaar: kinderen jonger dan 9 jaar mochten helemaal niet werken. Voor het eerst ook veiligheidseisen. 2. Ten hours Act: 1847: werkdag van vrouwen en jongeren beperkt tot maximaal 10 uur. Later ook voor mannen. Aanvankelijk werden de arbeidswetten massaal ontdoken. Maar geleidelijk veranderde dat. Er kwam leerplicht. En, belangrijker nog: de productiviteit van de industrie bleef stijgen. Daardoor konden lonen omhoog: eind 19e eeuw: arbeiders konden hun gezin onderhouden. Het debat over de levensstandaard tijdens de industriële revolutie is voorlopig nog niet beslecht: te weinig betrouwbare gegevens. Toch lijkt wel zeker dat de arbeiders er in het begin van de IR vergeleken met andere groepen op achteruit gingen. Verder staat vast dat de arbeiders het rond het midden van de 19e eeuw duidelijk beter kregen. Hoofdstuk 5 Een halve eeuw politieke spanning Hoe werd op de veranderingen in de samenleving gereageerd? 5.1 Visies op de nieuwe samenleving De industrialisatie leidde tot een indringend debat over de ontwikkeling van de samenleving, waarin visies lijnrecht tegenover elkaar stonden. Het debat over de nieuwe industriële samenleving kwam vooral in de periode op gang. In die jaren werd het duidelijk dat door de industrialisatie de hele samenleving grondig aan het veranderen was. Schaalvergroting maakte problemen zichtbaar. Pagina 15 van 19

16 Het is dan ook niet vreemd dat de politieke spanningen juist in deze periode een hoogtepunt bereiken. De belangstelling voor de nieuwe samenleving deed een nieuw soort roman ontstaan, de social novel, waarin een beeld van de sociale verhoudingen werd geschetst. De sociale romans belichtten vooral de schaduwzijden van de industrialisatie. Het beroemdste boek van Gaskal was Mary Barton. A Tale of Manchester Life uit Veel ondernemers en leden van de middenklasse lazen het boek om de andere kant van de samenleving te leren kennen. Ook romans van benjamin Disraeli golden als studies van het onbekende. Engeland bestond uit 2 naties: zonder onderling contact of sympathie, die niets van elkaar wisten. Ook als Lagerhuislid pleitte hij in de jaren voor sociale wetgeving en uitbreiding van het kiesrecht; later bracht hij dat alles als minister-president ook werkelijk tot stand. De bezorgdheid leverde in eerste instantie een stortvloed van rapporten op; conclusies waren tegenstrijdig; voorstanders van sociale wetgeving schetsten een schril beeld van de wantoestanden, hun tegenstanders beweerden dat het allemaal enorm meeviel. Ook in het wetenschappelijk debat die tegenstelling: David Ricardo: (in navolging van Smith) overheid moest zich zoveel mogelijk afzijdig houden. 5.2 Onderdrukking en verzet Radicale hervormers die de Franse Revolutie als voorbeeld namen, joegen de autoriteiten vanaf de 1790 s de stuipen op het lijf. De omverwerping van de gevestigde orde in Frankrijk gaf de politieke hervormers in Engeland hoop en maakte de autoriteiten nerveus. The Rights of Man van Thomas Paine (1791) was een inspiratiebron. Hij pleitte voor: 1. Gelijke rechten voor iedereen; algemeen kiesrecht 2. Een parlement dat de regering zou dwingen de wil van het volk uit te voeren. 3. Sociale hervormingen; welvaart eerlijk verdeeld, hogere belastingen voor rijken, pensioen voor ouderen. De autoriteiten waren doodsbang dat de revolutie naar Engeland over zou slaan. Aanvankelijk was Londen het belangrijkste centrum van de radicale hervormers. Maar geleidelijk kregen zij ook voet aan de grond in Lancashire, waar de wevers door de loonsverlagingen vanaf 1802 in een grimmige stemming kwamen. 1807: petitie met eis voor wettelijk minimumloon: gevolgd door stakingen en demonstraties. De verbittering over de harde aanpak van de stakers maakte wevers rijp voor de lokgroep van de radicale hervormers. Mede daardoor werd Lancashire een centrum van de Luddieten: Zij richtten vanaf 1811 een spoor van vernielingen aan in de opkomende industriegebieden. De acties zaaiden paniek. Het Luddisme sloeg over naar Lancashire. Toen hier na enkele weken ook de aanvallen luwden, groeide de aanwijzingen dat de Luddieten een gewapende opstand voorbereidden. Toen in de zomer van 1812 ook nog in tal van steden hongeroproeren Pagina 16 van 19

17 uitbraken, leek een revolutie nabij. Maar de crisis werd met een reeks arrestaties bezworen. Het Luddisme doofde daarna als een nachtkaars. Een volgende politieke crisis maakt Engeland door in de jaren : einde oorlog met Frankrijk; om de winsten op pijl te houden nam het parlement in 1815 de Corn Laws aan, die hoge belastingen oplegden aan de invoer van graan. Opnieuw rellen en plunderingen, maar de hervormers probeerden ditmaal vooral met vreedzame massabijeenkomsten veranderingen af te dwingen: 1819: demonstratie op St. Peter s Field in Manchester. Om de hervormers eronder te krijgen keerde de regering terug naar de politieke repressie van de 1790 s.: 1. Samenscholingen van meer dan 50 mensen verboden. 2. Belastingen op kranten De woede hierover leidde in 1820 tot plannen voor een moordaanslag op het Britse kabinet. Het had het sein voor een algemene opstand moeten zijn; de aanslag werd echter verijdeld en de opstand bleef uit. Daarmee eindigde een van de roerigste periodes uit de Britse geschiedenis. 5.3 Oude versus nieuwe lords Na onrust van volgde in de jaren een nog diepere politieke crisis. De jaren waren een periode van sociale en politieke rust. In 1826 beleefde de textielindustrie opnieuw een crisis: Arbeiders werden ontslagen, lonen gingen omlaag en meteen ging het mis. De politieke tegenstellingen werden pas in 1830 weer op de spits gedreven. Nu eiste ook de stedelijke middenklasse(die eerder de autoriteiten steunden uit angst voor revolutie) om hervormingen. Spanningen door: De autoriteiten hielden de fabrikanten medeverantwoordelijk voor de opstandige stemming onder het volk. Omgekeerd zat het de industriëlen dwars dat de overheid (House of Lords en House of Commons) beheerst werd door de landbezittende adel. Sinds 1688 waren de kiesdistricten niet veranderd en waren sommige gebieden(waar de adel heerste) zwaar oververtegenwoordigd. Veel van die districten waren in de loop der tijd ontvolkt. De sterk gegroeide noordelijke industriesteden daarentegen waren niet vertegenwoordigd. 1830: Volksopstand Parijs; hervormingen in Frankrijk Engelse koning benoemde hervormingsgezinde minister-president: deze diende gelijk een hervormingsvoorstel in, wat in het Lagerhuis werd verworpen. Regering trad af. Ondertussen was het land in grote beroering: grote demonstraties. Koning schreef verkiezingen uit en benoemde een nieuwe regering. Hervormingsvoorstel in het Hogerhuis gesneuveld. In de dreigende situatie die volgde gingen de conservatieven door de knieën; 1832: Reform Bill: kiesdistricten opgeheven, 30 andere kregen 1 afgevaardigde; vrijgekomen zetels werden toegewezen Pagina 17 van 19

18 aan de nieuwe industriedistricten. 2. Stemrecht gebonden aan bezit De Reform Bill kwam vooral de stedelijke middenklasse+industriële ondernemers ten goede. Strijd over Corn Laws die de fabrikanten altijd al een doorn in het oog waren geweest: 1. Brood duur; arbeiders hadden meer loon nodig om in leven te blijven 2. Groot deel van nationaal inkomen aan brood besteedt; minder voor industrie 3. Het stond de vrijhandel in de weg (handel met het buitenland) 1838: economie in diepe depressie: oprichting Anti-Corn-Law League: Het werd een nationale beweging van handelaren, fabrikanten en bankiers. Grote druk op regering, deze ging uiteindelijk door de knieën: 1. Graantarieven verlaagd : Corn Laws ingetrokken. De nieuwe Lords: Lords of the loom hadden het gewonnen van de Lords of the soil. 5.4 De Chartisten-beweging De Reform Bill was een overwinning voor de industriële ondernemers, maar liet de arbeiders met lege handen staan. Slechts een klein deel van de arbeidsklasse was politiek actief. Toch had de arbeidersbeweging in de loop der tijd aan kracht gewonnen: 1. de arbeidersklasse was enorm in omvang gegroeid 2. ze waren zich meer bewust geworden van hun gezamenlijke belangen. De verbittering van de arbeiders over de Reform Bill werd versterkt door de politiek van de liberale regeringen die na 1832 aan de macht waren. De armenwet van 1834 versterkte dit nog eens. De strijd voor kiesrechtuitbreiding kwam weer op gang toen in jaren van economische misère begonnen, die hun dieptepunt bereikten in de hungry forties. In 1838 stelde de arbeidersorganisatie in Londen een Charter met politieke eisen op; 1. algemeen mannen kiesrecht 2. jaarlijkse algemene verkiezingen 3. geheim stemrecht 4. salaris voor parlementsleden De Charter werd direct overgenomen door arbeidersbewegingen in het hele land. Zo ontstond de landelijke Chartisten-beweging, waarin Manchester net als bij de Anti-Corn-Law League een prominente rol zou spelen : massabijeenkomsten: petitie Toen welgezinde Lagerhuisleden het Charter in 1839 in stemming brachten, bleek het dat het geen schijn van kans maakte. Deze nederlaag bracht de Chartisten-beweging in een crisis. Nadat de beweging zich had hersteld, volgde een tweede petitie, opnieuw opgeluisterd door demonstraties. Opnieuw leidde het tot niets. Het Lagerhuis verwierp het vrijwel in dezelfde Pagina 18 van 19

19 stemverhouding. Ditmaal leidde de teleurstelling tot een landelijke stakingsgolf. Stakingen gingen zowel om loon als om de Charter. Het uithoudingsvermogen van de regering en de fabrikanten was groter dan dat van de arbeiders: die konden het zich domweg niet permitteren. Het gevolg was dat eind augustus(1842) de eerste algemene landelijke staking begon te verlopen. De mislukte staking betekende het voorlopige einde van het Chartisme. Mede door: 1. Leiders waren het oneens over te volgen strategie 2. belangstelling voor politieke hervormingen verflauwde 3. economie trok aan en politiek kwam arbeiders tegemoet 4. Ten Hours Act 5. Intrekken Corn Laws Nog een maal beleefde het Chartisme een opleving. Onder invloed van revolutionaire woelingen op het Europese continent in opnieuw petitie: ging met schandaal ten onder. Nadat de Chartistenbeweging was verdwenen werden in de volgende driekwart eeuw al haar eisen als nog ingewilligd. Ook sociaal-economisch verging het de Engelse arbeidsklasse na 1848 beter dan de grootste optimisten hadden durven dromen. Pagina 19 van 19