JAARVERSLAG 2010 PATHOLOGISCH LABORATORIUM VOOR HET GOOI EN ALMERE

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2010 PATHOLOGISCH LABORATORIUM VOOR HET GOOI EN ALMERE DR. E.H. JASPARS M.E.F. PRINS DR. H.V. STEL DR. J.J. WEENING PATHOLOGISCH LABORATORIUM VOOR HET GOOI EN ALMERE TERGOOIZIEKENHUIZEN LOKATIE BLARICUM: RIJKSSTRAATWEG AN BLARICUM LOKATIE HILVERSUM: VAN RIEBEECKWEG XZ HILVERSUM TELEFOON LABORATORIUM: FAX:

2 JAARVERSLAG 2010 INHOUD VOORWOORD 2 PROFIEL EN DOELSTELLING 3 ORGANOGRAM EN OVERLEG 5 ALGEMEEN OVERZICHT VERRICHTINGEN 6 HISTOLOGISCH ONDERZOEK 7 KWALITEITSINDICATOREN HISTOLOGIE 7 VRIESCOUPES 9 SCHILDWACHTKLIER ONDERZOEK 10 PATHOLOGISCH ONDERZOEK VOOR HUISARTSEN 11 CYTOLOGISCH ONDERZOEK 13 KWALITEITSINDICATOREN CYTOLOGIE 14 PUNCTIECYTOLOGIE MAMMA 15 IMMUNOLOGISCHE PATHOLOGIE 17 MOLECULAIRE PATHOLOGIE 18 OBDUCTIES 19 CERVIXCYTOLOGIE 20 KWALITEITSINDICATOREN CERVIXCYTOLOGIE 22 TOETSING EXTERN, FOUTEN EN MELDINGEN 24 INVESTERINGEN 24 NASCHOLING PATHOLOGEN 25 NASCHOLING ANALISTEN EN SECRETARESSES 25 LIDMAATSCHAPPEN EN PUBLICATIES 26 BESPREKINGEN 27

3 Voorwoord Dit jaarverslag 2010 van het Pathologisch Laboratorium voor het Gooi en Almere geeft een overzicht van kerngegevens over personeel, productie en kwaliteitsborging. De medewerkers van het Laboratorium verzorgden in 2010 een snelle en hoogwaardige dienstverlening ten behoeve van meer dan patiënten van Tergooiziekenhuizen en huisartsen en centra in de regio van het Gooi en de Vechtstreek en Almere, van wie weefsel en celmateriaal in behandeling werd genomen voor het stellen van een diagnose, die richting moet geven aan verdere behandeling. Tevens werd diagnostiek gedaan voor 436 patiënten van het St. Francis Ziekenhuis in Zambia, waarmee Tergooiziekenhuizen sinds jaren een samenwerkingsverband heeft. De dagelijkse verwerking van de voor patiënt en behandelend arts kostbare biopten, strijkjes, puncties en operatie-preparaten, het vervaardigen van microscopische preparaten tot een gemiddelde van per week en het verzorgen van de verslaglegging, - dit alles vereist een hoge mate van zorgvuldigheid, efficiency en stressbestendigheid van onze analisten en secretariaatsmedewerkers, die niet voldoende kan worden benadrukt en gewaardeerd. Dagelijks hanteren wij een systeem van kwaliteits- en veiligheidseisen, reden waarom het Laboratorium ISO-CCKL geaccrediteerd is. Lies Jaspars, Eric Prins, Herbert Stel en Jan J. Weening, pathologen Janny Baars, hoofd-analist ** CCKL: de stichting Coördinatie Commissie ter bevordering van de Kwaliteitsbeheersing op het gebied van Laboratoriumonderzoek. Dit is de instantie die gemachtigd is laboratoria voor pathologie te accrediteren. 2

4 Profiel van het laboratorium Het pathologisch laboratorium is regionaal werkzaam voor Tergooiziekenhuizen, voor de huisartsen van de regio's het Gooi en Vechtstreek, Baarn en Almere en participeert in de bevolkingsonderzoeken voor baarmoederhalskanker en borstkanker. Het pathologisch laboratorium onderscheidt zich door een huisartsenadherentie van 100% in het Gooi, de Vechtstreek en in de aanliggende regio Almere. Het heeft daarmee een sterke regionale positie. Er zijn vier pathologen werkzaam in vrije vestiging, georganiseerd in een maatschap. Organisatorisch valt het laboratorium onder de directie van Tergooiziekenhuizen. Er zijn 32 personeelsleden werkzaam op 26.8 FTE's. Het laboratorium is een kennisintensief en arbeidsintensief bedrijf. Vrijwel al het materiaal voor onderzoek wordt handmatig door analisten bewerkt of gescreend en vervolgens door de pathologen beoordeeld en gerapporteerd. Mede daardoor blijft pathologisch onderzoek een zeer specifieke en sensitieve onderzoeksmethode. Snelle ontwikkeling van immunologische merkers in de laatste jaren maakt het mogelijk veel meer weefsel- en celkenmerken te bepalen dan vroeger. De hoge mate van vakmanschap en persoonlijke zorg die nodig zijn voor een goed resultaat maken het pathologie laboratorium kwetsbaar voor de cumulatieve effecten van bezuinigingsronden en efficiencykortingen. Pathologen, medewerkers, clinici en ziekenhuisorganisatie zijn van elkaar afhankelijk en functioneren in een geïntegreerd bedrijf, gericht op een goede patiëntenzorg. Kwaliteitszorg is speerpunt in het beleid. DOELSTELLING De volgende, algemene doelen worden actief nagestreefd: * Snelle accurate diagnostiek * Een breed, doelmatig pakket van diagnostische technieken * Snelle invoering van nieuwe technieken * Participatie in klinische opleidingen * Handhaven van CCKL kwaliteitsaccreditatie en opleiding tot patholoog STRUCTUUR EN MANAGEMENT De leiding van de afdeling pathologie is jarenlang ingericht volgens het matrixmodel, waarin Tergooiziekenhuizen de organisatorische eindverantwoordelijkheid had en de pathologen de professionele eindverantwoordelijkheid. De algemene schaarste aan financiële en personele middelen, de ontwikkeling tot een medisch geïntegreerd bedrijf en de noodzaak tot kwaliteitsaccreditatie maakten heroriëntatie op de structuur van de afdeling en op de verantwoordelijkheden en bevoegdheden voor de toegewezen middelen noodzakelijk. 3

5 NASCHOLING Nascholing, ontwikkeling en specialisatie van de medewerkers versterken de betrokkenheid en medeverantwoordelijkheid. Verschillende analisten hebben cursussen cytologie, immunologie en plastictechniek gevolgd. Het ROC Utrecht plaatst jaarlijks een MLO-stagiair van niveau 4. Alle studenten hebben tijdens hun stage een onderzoek gedaan en hebben met succes het stagejaar afgerond. Ook is er een snuffelstage van 2 dagen voor een eerstejaars MLO-student en is een rondleiding gehouden voor de derde klas van een MLO. TEVREDENHEID EN KLACHTEN Als onderdeel van het kwaliteitsproject is een interne foutenregistratie opgezet en is een tevredenheidonderzoek onder punctiepatiënten gehouden. De punctiepoli op de afdeling pathologie wordt als zeer goed ervaren, waarbij aandacht voor de patiënt in het bijzonder gewaardeerd wordt. Klachten en complimenten worden geregistreerd en er wordt actief gemeld aan de MIP cie. Klachten zijn schaars en worden zo mogelijk als incident gebruikt om de kwaliteit te verbeteren. Interne afwijkingen worden geregistreerd en jaarlijks geëvalueerd. ONTWIKKELINGEN IN DE PATHOLOGIE Pathologie is technisch en organisatorisch sterk in ontwikkeling. De immunologische diagnostiek breidt zich nog steeds uit. Differentiatiemerkers voor tumoren zijn inmiddels toepasbaar in complete batterijen. Hematologische diagnostiek volgens de laatste WHO-classificatie stoelt voor een aanzienlijk deel op immunologische en moleculaire merkers. Bij het therapeutische beleid voor mammacarcinoom wordt standaard de oestrogeen- en progesteronstatus op tumorweefsel bepaald, naast de gevoeligheid voor HER2 met het oog op nieuwe biologische medicatie-regimes. Daarnaast wordt in samenwerking met het AMC en het Diaconessenhuis Utrecht de moleculaire diagnostiek verder uitgebreid (Clonaliteitsbepalingen, K-RAS mutaties, c-kit mutaties, e.a.). 4

6 ORGANOGRAM Raad van Bestuur Clustermanager hoofd van de afdeling: patholoog + hoofdanalist in duaal management maatschap pathologen kwaliteitsfunctionaris hoofd histologie hoofd cytologie secretaresses analist analist OVERLEG Overleg met de Clustermanager eenmaal per maand Unitoverleg: histologie / cytologie / immunologie/ secretariaat eenmaal per maand Afdelingsoverleg eenmaal per maand Maatschapsoverleg eenmaal per week Maatschap-hoofdanalist overleg eenmaal per maand Pathologen-aios overleg eenmaal per kwartaal 5

7 Algemeen In de periode is het aantal CTG verrichtingspunten gestegen met meer dan 25%. Het aantal per jaar verrichte histologische onderzoeken maar met name het aantal immunologische onderzoeken is sterk gestegen. De veranderingen zijn zowel van kwalitatieve als van kwantitatieve aard: naast de aantallen is ook de bewerkelijkheid van verschillende pathologische onderzoeken toegenomen. Dit is een gevolg van de steeds grotere betekenis van pathologisch onderzoek voor de operatieve benadering en andere therapie keuzen. Het aantal secties is in deze periode dalende, terwijl het aantal cytologische onderzoeken redelijk constant is gebleven. De doorlooptijd is in deze periode van toenemende werklast toch nagenoeg constant gebleken, namelijk 2,2 dagen. Tabel 1 AANTALLEN ONDERZOEKEN histologie cytologie obducties cervixcytologie immunologie moleculaire pathologie puncties Tabel 2 CTG - PUNTEN CTG histologie + cytologie obducties cervix indicatiecytologie 0, cervix bevolkingsonderzoek 0, kwantitatieve-, immuno- en moleculaire pathologie puncties 0, totaal CTG: College Tarieven Gezondheidszorg. CTG punt: één pathologische verrichting (histologie of cytologie) is één punt 6

8 Histologisch onderzoek Tabel 3 AANVRAGEN HISTOLOGIE PER SPECIALISME Dermatologie Interne Chirurgie Gynaecologie Urologie KNO Plastische Chirurgie Kaakchirurgie Longziekten Orthopedie Overige KWALITEITSINDICATOREN HISTOLOGIE Accuratesse en snelheid zijn twee belangrijke kwaliteitskenmerken bij pathologisch onderzoek. De diagnostische accuratesse wordt getoetst aan de hand van externe herbeoordelingen van materiaal verkregen t/m Van materiaal uit 2009 is bij 2 van de 350 herbeoordelingen een therapie-relevante discrepantie vastgesteld. Dit komt overeen met de literatuurgegevens, waarbij dit variëert van 0,25-1,2%. De doorlooptijd was in 2010 is gemiddeld 2,2 dag. Meer dan 95% van het pathologisch onderzoek is binnen 5 dagen gerapporteerd. Tabel 4 DOORLOOPTIJD HISTOLOGISCH ONDERZOEK Gemiddelde 2,3 2,5 2,3 2,2 2,2 < 3 dagen % < 5 dagen % < 10 dagen % Tabel 5 7

9 CLASSIFICATIE EXTERNE HERBEOORDELINGEN HISTOLOGIE Klasse totaal Classificatiesysteem In bovenstaande tabel 5 en elders wordt het volgende classificatie systeem gebruikt voor het graderen van de overeenkomst van de revisie uitslag met de oorspronkelijke rapportage: 0=conform; 1=zelfde diagnose maar met een nuanceverschil in de uitslag zonder betekenis voor verder onderzoek of behandeling; 2: een andere diagnose zonder betekenis voor verder onderzoek of behandeling; 3: een andere diagnose, met (potentiële) betekenis voor verder onderzoek of behandeling. Herbeoordelingen Herbeoordelingen vinden plaats bij verwijzing van patiënten naar een ander ziekenhuis. Vaak zijn dit oncologische patiënten die voor bestraling of een cytostatische behandeling worden doorverwezen. Dit verklaart het hoge percentage maligne tumoren bij de herbeoordelingen: circa 70%). In al deze gevallen wordt het microscopische onderzoek door een patholoog van het ziekenhuis elders gereviseerd en gerapporteerd. Consulten Interne consulten vinden binnen het laboratorium dagelijks plaats. Naar schatting ligt dit aantal op jaarbasis op Daarnaast worden jaarlijks 100 externe consulten gevraagd. 8

10 VRIESCOUPES Vriescoupeonderzoek wordt tijdens een operatie gevraagd door de operateur om informatie te krijgen die hij nodig heeft om de operatie correct uit te voeren. Aan deze informatie is steeds minder behoefte als gevolg van de toegenomen accuratesse van de preoperatieve diagnostiek door middel van cytologische puncties en histologische naaldbiopten. In bijna alle gevallen is hierdoor preoperatief een classificerende pathologische diagnose bekend. In de achterliggende 5 jaar is bij 99% van de vriescoupes een correcte diagnose gesteld. Meer dan de helft van de verrichte vriescoupes zijn gedaan in het kader van Mohs chirurgie van carcinomen in het gelaat. In 2010 werden 121 vriescoupes vervaardigd, waarbij de definitieve diagnose in geen van de gevallen afweek van de vriescoupe. Evenmin was sprake van uitstel van de diiagnose. Onderstaande tabel (11) toont de verdeling van de uitkomst toetsing van vriescoupe diagnoses in de jaren De gouden standaard voor de bepaling van de correctheid van de vriescoupe diagnose is de definitieve diagnose op de paraffinecoupe(s). Klasse 0 wil zeggen dat de definitieve diagnose, die gegeven is op (beter beoordeelbare) paraffinecoupes, geheel overeenkomt met de vriescoupediagnose. Klasse 1 geeft aan dat er een gering verschil is tussen de beide diagnosen; klasse 2 wil zeggen dat de diagnosen uiteenlopen, maar zonder dat dit therapeutische relevantie heeft gehad. Bij klasse 3 is sprake van een (mogelijk) therapeutisch relevant verschil in uitslag van het vriescoupe onderzoek en de definitieve diagnose. Tabel 6 CLASSIFICATIE VRIESCOUPES Klasse totaal

11 SCHILDWACHTKLIER ONDERZOEK De schildwachtklier procedure is een aanwinst voor de levenskwaliteit van veel vrouwen met borstkanker. In de periode 2004 tot en met 2010 werden 1085 schildwachtklierprocedures verricht waarbij in 26% (macro- en micro) metastasen gevonden werden en dus in 74% van verdere behandeling van de oksel kon worden afgezien. 47% van de positieve schildwachtklieren bleek macrometastasen te hebben, 33% had micrometastasen en 20% had submicrometastasen. Tabel 7 SCHILDWACHTLYMFKLIERPROCEDURES macrometastase micrometastase submicrometastase geen tumorcellen Totaal Een macrometastase is >2mm; een micrometastase is > 0,2 mm en 2 mm; een submicrometastase is 0,2 mm groot. Submicrometastasen worden als N0 (negatief) beschouwd. Resultaat Medio 2000 is het schildwachtlymfklieronderzoek ingevoerd. In de jaren 2004 tot en met 2010 zijn in de beide locaties 1085 schildwachtlymfklierprocedures verricht. Daarmee zijn in deze periode bij 806 (74%) vrouwen met mammacarcinoom een okselklier-dissectie dan wel radiotherapie op de oksel bespaard gebleven. Bij 348 vrouwen (32%) was de SWK positief; in deze groep zijn 69 vrouwen (6% van het totaal) met submicrometastasen die als N0 beschouwd worden. Het percentage van 32% tumorpositieve SWK s (inclusief submicro s) in ons ziekenhuis komt overeen met het percentage van 30% positieve SWK s zoals vermeld in de CBO richtlijn Mammacarcinoom. Van alle positieve SWK s in ons ziekenhuis (macro-, micro- en submicrometastasen) bleek 33% micrometastasen te bevatten. Dit percentage is iets gunstiger dan het percentage van ongeveer 25% micrometastasen in positieve SWK s zoals in de CBO richtlijn Mammacarcinoom is vermeld. 10

12 Pathologisch onderzoek voor huisartsen Het aantal onderzoeken voor huisartsen neemt toe. In de periode was de stijging circa 50%. Van het histologische materiaal bevat ruim 6% een maligne afwijking. Meestal betreft dit een basaalcelcarcinoom, plaveiselcelcarcinoom of melanoom. Alle huisartsen krijgen éénmaal per jaar een overzicht van al hun ingestuurd materiaal met daarbij voor wat betreft de cervixcytologie spiegelinformatie. Tabel 8 AARD VAN HET DOOR HUISARTSEN INGESTUURDE MATERIAAL histologie benigne histologie maligne HPV-onderzoek* secties Totaal *HPV: Humaan Papilloma Virus Tabel 9 AARD VAN DE (PRE)MALIGNE AFWIJKINGEN IN HET HUISARTSENMATERIAAL Basaalcelcarcinoom Plaveiselcelcarcinoom Maligne melanoom Diverse maligne tumoren Subtotaal maligne tumoren Morbus Bowen Keratosis actinica Dysplastische naevus Lentigo maligna Pseudolymfoom (huid) Totaal (pre)maligne afwijkingen

13 Tabel 10 Cervix Cytologie Huisartsen VERDELING PAP KLASSE IN HET HUISARTSEN MATERIAAL Pap 0 Pap 1 Pap 2 Pap 3a Pap 3b Pap 4 Pap BVO indicatie BVO indicatie

14 Cytologisch onderzoek Het aantal cytologische onderzoeken is in de periode ongeveer constant gebleven. Punctiecytologie vormt 36% van deze onderzoeken. Het merendeel van de punctiecytologie betreft mammapuncties. De diagnostische accuratesse, bepaald aan de hand van follow-up en herbeoordelingen elders, is met <1% therapie-relevante discrepanties beter dan wat de literatuur aangeeft. De doorlooptijd bedroeg in ,8 dag. Binnen 5 dagen was 96% van alle onderzoeken schriftelijk gerapporteerd. Tabel 11 AANVRAGERS CYTOLOGISCH ONDERZOEK Tergooi Hilversum Tergooi Blaricum Overigen Totaal Tabel 12 AANVRAGEN CYTOLOGIE PER SPECIALISME LOCATIE HILVERSUM Urologie Radiologie* Longziekten Interne Gynaecologie Chirurgie Neurologie Overige Tabel 13 AANVRAGEN CYTOLOGIE PER SPECIALISME LOCATIE BLARICUM Chirurgie Urologie Interne Longziekten Neurologie Gynaecologie KNO Radiologie* Overige *: Per worden puncties verricht door de radiologen geregistreerd onder de specialist/specialisme waarvoor de radioloog puncteert. Dit verklaart de sterke afname in bovenstaande tabel voor de geregistreerde puncties voor de radiologen en de toename van de puncties voor de chirurgen. 13

15 Tabel 14 AARD VAN HET CYTOLOGISCHE MATERIAAL Puncties 30% 30% 31% 37% 36% Vochten 56% 56% 56% 55% 55% Uitstrijken 7% 7% 7% 3% 3% Haematologie 7% 7% 6% 6% 6% Totaal KWALITEITSINDICATOREN CYTOLOGIE Tabel 15 DOORLOOPTIJD CYTOLOGISCH ONDERZOEK IN WERKDAGEN Gemiddeld 1,7 1,8 1,9 1,8 1,8 < 3 dagen % < 5 dagen % < 10 dagen % Tabel 16 KWALITEIT CYTOLOGISCHE PUNCTIES A O A O A O Clinici/radiologen % % % % % Pathologen 324 4% 273 4% 218 5% 216 4% % Totaal % % % % % A=aantal O=ongeschikt voor diagnostiek NB: de pathologen puncteren alleen palpabele afwijkingen; de radiologen puncteren ook niet-palpabele afwijkingen. Tabel 17 CLASSIFICATIE HERBEOORDELINGEN CYTOLOGIE Klasse Totaal

16 PUNCTIECYTOLOGIE MAMMA In beide locaties participeren de pathologen in een mammapoli waarbij de door de radioloog verrichte mamma-puncties met spoed gekleurd en met spoed beoordeeld worden zodat de patiënt zo snel mogelijk de uitslag van de chirurg krijgt en niet extra hoeft terug te komen. In 2010 werden 650 mammapuncties gedaan waarvan 48% benigne waren. De sensitiviteit en specificiteit van de mammapuncties varieert in de onderzochte periode tussen de 96% en 99%. Bij een cytologische diagnose verdacht voor maligniteit wordt bij verder onderzoek de diagnose adenocarcinoom in 95% van de gevallen bevestigd. Tabel 18 MAMMAPUNCTIES benigne (ben) atypie verdacht maligne (mal) geen goed materiaal (ggm) totaal % benigne puncties 60% 60% 53% 48% 48% ggm/totaal 9% 6% 10% 13% 17% kwaliteit mammapuncties De accuratesse van de mammadiagnostiek is bepaald aan de hand van de follow-up. De gecombineerde diagnoses carcinoom en verdacht voor carcinoom blijkt in 99% van de gevallen correct te zijn. Tabel 19 KWALITEIT (FOLLOW-UP) MAMMAPUNCTIES : carcinoom : verdacht voor carcinoom : geen tumorcellen Benigne follow up na Benigne follow up na Fout negatief na Sensitiviteit van % 97% 96% 98% 98% Positief voorspellende waarde van % 98% 99% 99% 99% Specificiteit van % 98% 99% 100% 98% Negatief voorspellende waarde van % 99% 98% 99% 96% 15

17 PUNCTIECYTOLOGIE MAMMA Tabel 20 DOORLOOPTIJD MAMMANAALDBIOPTEN Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % N=361 N=447 N=451 N=395 N=363 <= 3 dagen <= 5 dagen Gem. doorlooptijd 3,2d 3,1d 3,1d 3,6d 3,0d 16

18 Immunologische pathologie Bij ongeveer 10% van het cytologische en 20% van het histologische onderzoek wordt immunologisch onderzoek toegepast. In het bijzonder bij de oncologie is immunologische typering een onmisbare aanvulling geworden op de lichtmicroscopische diagnostiek. Voor het classificeren van ongedifferentieerde tumoren en maligne lymfomen, maar ook ten behoeve van de therapiekeuze en prognosticatie bij het mammacarcinoom speelt dit onderzoek een cruciale rol, evenals bij het schildwachtklier onderzoek en de controle van lymfklierstations na oncologische operaties. Dit geldt eveneens voor de naaldbiopten uit de prostaat. Van de voortgaande ontwikkeling van merkers die toegepast kunnen worden op paraffinecoupes, wordt dankbaar gebruik gemaakt. Het aantal toegepaste merkers neemt jaarlijks toe en daarmee de betrouwbaarheid en precisie van het pathologische onderzoek als geheel. Tabel 21 IMMUNOLOGISCHE PATHOLOGIE aantal % aantal % aantal % aantal % aantal % cytologie histologie totaal Immunofluorescentie Bij ongeveer 50 patiënten per jaar wordt immunofluorescentie-onderzoek verricht op huid- of nierbiopten. 17

19 Moleculaire pathologie: hrhpv bepalingen Sinds 1995 wordt voor het bepalen van een mogelijke infectie met het Humaan Papilloma Virus (HPV) het betrouwbare Hybrid Capture System gebruikt. Bijna alle gevallen van cervixcarcinoom zijn geassocieerd met een persisterende HPV-infectie. Sinds 1995 zijn meer dan 5000 HPV-bepalingen in ons laboratorium verricht. 100% van de geteste cervixcarcinomen en 99% van de CIN-3 laesies zijn hrhpv positief. De hrhpv status is eveneens van belang bij vrouwen met geringe cervixcytologische afwijkingen: bij een positieve hrhpv wordt de vrouw naar de gynaecoloog verwezen voor colposcopie. Onderstaande tabel laat zien dat in de periode 2007 tot en met % van de vrouwen met een pap2 en 36% van de vrouwen met een Pap3a licht hrhpv negatief waren en een verwijzing naar de gynaecoloog bespaard kon worden. hrhpv status bij vrouwen met geringe cytologische afwijkingen periode (bevolkingsonderzoek) Tabel 22 Totaal HPV Positief HPV Negatie f HPV Niet bepaald % Positief % Negatief 2007 pap % 71% pap3a % 35% 2008 pap % 61% pap3a % 33% 2009 pap % 65% pap3a % 39% Totaal pap % 66% pap3a % 36% 18

20 Obducties Het aantal obducties wisselt van jaar tot jaar. Ieder jaar kiezen meer patiënten er bewust voor niet in het ziekenhuis, maar thuis of in een hospice te overlijden. Dit is een belangrijke oorzaak voor een lichte neerwaartse trend in het aantal obducties, met obductiepercentages van respectievelijk 16% en 14% in 2009 en Obducties vormen het ultieme toetsingsmiddel, zowel voor het voorafgaande pathologische onderzoek als voor de klinische diagnostiek en therapie. De obductiebevindingen worden direct met de betrokken clinici en assistenten besproken. Binnen 24 uur na de obductie volgt een schriftelijk resumé van de bevindingen. Dit wordt na het microscopische onderzoek gevolgd door het definitieve verslag. Tabel 23 AANTAL OVERLEDENEN EN OBDUCTIEPERCENTAGES 2010 N O N O N O N O N O totaal % % % % % N = aantal overledenen; O = obductiepercentage OBDUCTIEPERCENTAGES PER SPECIALISME Tabel 24 OBDUCTIEPERCENTAGE PER SPECIALISME nterne cardiologie chirurgie pulmonologie geriatrie neurologie gemiddeld FOETUS Een aantal obducties wordt ieder jaar verricht op foetus. Secties op foetus kunnen belangrijk zijn in verband met genetische implicaties. Het staat de ouders vrij daarna zelf voor de uitvaart te zorgen. Indien zij dit echter aan het laboratorium willen overlaten, wordt ervoor gezorgd, dat de foetale resten met respect worden behandeld en in het hiervoor bestaande register worden opgenomen. Periodiek worden foetus gecremeerd in een regionaal crematorium. Als ouders dit wensen, krijgen zij hiervan bericht. Tabel 25 OBDUCTIES OP FOETUS aantal

21 Cervixcytologie De bevindingen in het Bevolkingsonderzoek Baarmoederhalskanker tonen een normale frequentieverdeling van afwijkingen. De kans op aanwezigheid van een dysplasie na een Pap 2 is circa 20%, na Pap 3b en Pap 4 ligt dit boven de 90%. Juist bij aanwezigheid van een cervixcarcinoom is door verschillende factoren de kans op een fout-negatieve uitslag relatief hoog. De verwachting is dat het standaard testen op hrhpv het aantal valsnegatieve en vals-positieve uitstrijken zal doen verminderen. Tabel 26 VERDELING CERVIXCYTOLOGIE bevolkingsonderzoek indicatiecytologie totaal Tabel 27 PAPKLASSEN CERVIXCYTOLOGIE BEVOLKINGSONDERZOEK aantal % aantal % aantal % Aantal % Pap , , , , ,9 Pap , ,1 Pap , , , , ,7 Pap 3a l. dysplasie 102 0, , , , ,3 Pap 3a m. dysplasie 63 0,4 66 0,4 50 0,3 75 0,6 58 0,4 Pap 3b e. dysplasie 38 0,2 40 0,3 47 0,3 60 0,4 73 0,5 Pap ,2 13 0,1 9 0,1 18 0,1 26 0,2 Pap Totaal Tabel 28 KWALITEIT CERVIXSMEARS BEVOLKINGSONDERZOEK aantal % aantal % aantal % Aantal % Onbeoordeelbaar Minder beoordeelbaar Geen endocervix

22 Cervixcytologie Tabel29 PAPKLASSEN INDICATIECYTOLOGIE CERVIX aantal % aantal % aantal % aantal % aantal % Pap , , , , ,6 Pap , ,7 Pap , , , , ,6 Pap 3a l. dysplasie 172 2, , , , ,1 Pap 3a m. dysplasie 80 1, ,5 81 1, , ,8 Pap 3b e. dysplasie 51 0,9 60 0,9 51 0,7 82 1,2 62 0,9 Pap ,3 9 0,1 5 0,1 10 0,1 14 0,2 Pap 5 4 0,1 7 0,1 5 0,1 8 0,1 10 0,1 Totaal Tabel 30 KWALITEIT CERVIXSMEARS INDICATIE ONDERZOEK aantal % aantal % aantal % Aantal % Onbeoordeelbaar Minder beoordeelbaar Geen endocervix Tabel 31 DOORLOOPTIJD CERVIXCYTOLOGIE IN WERKDAGEN gemiddelde 1,6 1,9 2,3 2,6 2,1 < 3 dagen in % < 5 dagen in % < 10 dagen in %

23 KWALITEITSINDICATOREN CERVIXCYTOLOGIE De kwaliteit van de cytologische diagnostiek voldoet aan de (onofficiële) internationale standaard. Jaarlijks vindt een bezoek met enquête plaats door de Regionaal Coördinerend Patholoog (RCP) en de Regiomanager van het bevolkingsonderzoek. De prestaties in het bevolkingsonderzoek en de resultaten bij deze enquête stemmen tot tevredenheid. De doorlooptijd voldoet ruimschoots aan de norm. Tabel 32 FOLLOW UP CERVIXCYTOLOGIE 2009 Pap 3a licht Pap 3a matig Pap 3b Pap 4 Pap 5 Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Histologie negatief Cin Cin Cin Plaveiselcelcarcinoom Adenocarcinoom Histologie totaal Cytologische follow up Geen follow up Totaal / % positief* % % % % 9 100% Tabel 33 Evaluatie Cervixcarcinomen Plaveisel celcarc. Adeno carcinoom Geen Smears Wel smears afwijkende smears negatieve smears Tabel 34 22

24 ERNSTIGE AFWIJKINGEN CERVIXCYTOLOGIE IN LEEFTIJDSCOHORTEN lft. tot cin3 ca tot cin3 ca tot cin3 ca tot cin3 ca tot cin3 ca <25 jr Totaal OVERIGE BEVINDINGEN IN DE CERVIXCYTOLOGIE Tabel 35 ENDOMETRIUM IN DE CERVIXSMEAR normaal, na menopauze lichte atypie matige atypie ernstige atypie adenocarcinoom * de tabel heeft betrekking op het samengevoegde bevolkingsonderzoek met indicatiecytologie. Tabel 36 ONTSTEKING EN INFECTIE CERVIXSMEAR geen ontsteking 84% 79% 72% 74% 70% niet-specifieke ontsteking 9% 12% 18% 15% 17% bacteriële infectie 2,0% 2,2% 3,0% 4,3% 5,2% Candida 2,4% 3,8% 3,5% 3,8% 3,5% Actinomyces 1.0% 0,9% 0,6% 0,5% 0,5% Trichomonas 0,2% 0,3% 0,2% 0,2% 0,2% Gardnerella vaginalis (23) (5) (0) (0) (0) Virusinfectie ** (3) (1) (4) (4) (2) Totaal ontsteking (16%) (21%) (28%) (26%) (30%) * de tabel heeft betrekking op het samengevoegde bevolkingsonderzoek met indicatiecytologie. **Virusinfectie: het betreft overwegend Herpes Simplex-infecties. HPV-infecties zijn met het extra code systeem als koilocytose aangegeven. 23

25 Externe toetsing, fouten en meldingen pathologisch laboratorium voor het gooi en almere SKPP/NORDICQ De afdeling participeert in twee kwaliteitsrondzendingen ter beoordeling van de kwaliteit van de preparaten die op het laboratorium worden vervaardigd. Het betreft de rondzendingen van Nordic (internationaal) en die van het SKKP (landelijk). De technieken werden in 81% van de tests als goed gekwalificeerd, in 19% was er ruimte voor optimalisering, die nog in 2010 gerealiseerd is. FOUTEN EN MELDINGEN Het totaal aantal gemelde afwijkingen in 2010 is 212. Van de gemelde afwijkingen zijn er 50 die betrekking hebben op de patiëntidentificatie( 24%). 100 meldingen zijn afwijkingen die ontstaan zijn door het niet volgen van de procedure zoals die beschreven is in de SOP of afgesproken is tijdens een overleg (47%). 24 meldingen zijn afwijkingen die ontstaan door het onjuist uitvoeren van de techniek.( 11%). Vier meldingen zijn afwijkingen die ontstaan door het niet functioneren van de apparatuur( 2%). Tenslotte zijn er 6 meldingen die als incident beschouwd kunnen worden. Lopende tijdschrift abonnementen Archives of Pathology and Laboratory Medicine The American Journal of Clinical Pathology The American Journal of Surgical Pathology Histopathology Modern Pathology Seminars in Diagnostic Pathology New England Journal of Medicine Investeringen laboratorium 2010 Twee microtomen Tissue-processor Vriezer -80 Fax 24

26 Nascholing Pathologen 2010 M.E.F.Prins NVVP Pathologendagen NVVP Najaarsbijeenkomst NVVP Regionale coupeclub H.V. Stel Harvard Hematopathology Course Harvard Uropathology Course Intercongress Meeting of the European Society NVVP NVVP NVVP E.H. Jaspars NVVP Wenckenbach Instituut Groningen NVVP J.J. Weening NVVP NVVP NVVP AMC Boerhaave Leiden Hospital del Mar, Barcelona, Spanje Naples, USA Krakow, Polen Pathologendagen Najaarsbijeenkomst Regionale coupeclub Pathologendagen Postacademische Cursus Blaarziekten Najaarsvergadering Pathologendagen Najaarsbijeenkomst Regionale coupeclub European Course of Nephropathology Cursus Klinische Nierpathologie NASCHOLING ANALISTEN EN SECRETARESSES en 9 februari, 6 th Hologic Annual Meeting, Edinburg, J.Baars - 1maart, 29 maart en 26 april competentiegericht opleiden en beoordelen, ROC Amsterdam, J.Baars, J.Bakker, T.Prochorenko - 4 april Congres VAP, Ermelo, I.Stokhof - 15 april, themadag WHT ontkalken, Amersfoort, R.Heijmen, I.Stokhof - 9 mei Cervical screening, Belgische Vereniging Klinische Cytologie, Gent, J.Baars, C.Christey, P.Coolen - 13 en 14 mei, Spijsverteringsstelsel, WHIC congres, Den Dolder, R.Heijmen, T.Prochorenko, M.Vis - 15 september, VAP themadag kwaliteit, Utrecht, P.Coolen, I.Stokhof, A.van Veen - 7 en 8 oktober, Kerteza, ontwikkelen en onderhouden van een kwaliteitssysteem, Kasterlee (B), A. van Veen - 10 oktober, Belgische Vereniging Klinische Cytologie, Luik, J.Bakker, C.Christey, P.Coolen, A.Schiphorst - 15 oktober Palgadag, Bunnik, J.Baars - 5 november fine needle aspiration cytology, Utrecht Jaarbeurs, P.Coolen, I.Stokhof - 9 november, 11 e papendal symposium baarmoederkanker preventie oost, Arnhem, J.Baars, E.Bizzotto, A.van Veen en 20 november, Veldhuizencursus Noordwijkerhout, E.Bizzotto - 21 november, WIHC, immunostainers, Den Dolder, R.Heijmen Stagiairs en rondleidingen - 2 snuffelstagiaires ROC Amsterdam 4 december e jaar MLO Havane Taydas ROC Amsterdam sept juni e jaar MLO Ivar Braat ROC Utrecht sept jan e jaar MLO Ivar Braat ROC Utrecht sept dec e jaar MLO Samra Ahmad ROC Utrecht sept mei

27 Lidmaatschappen en publicaties pathologen M.E.F. Prins Nederlandse Vereniging voor Pathologie Landelijke Visitatiecommissie College van visitatoren NVVP Kernstaflid Tergooiziekenhuizen Oncologiecommissie Investeringscommissie European Society of Pathology International Academy of Pathology Orde van Medisch Specialisten Vereniging Analisten Pathologie Publicaties Eighteen years of experience in Mohs micrographic surgery and conventional excision for nonmelanoma skin cancer treated by a single facial plastic surgeon and pathologist. Eerden PA, Prins ME, Lohuis PJ, Balm FA, Vuyk HD. Laryngoscope 2010, 120: dr. H.V. Stel Nederlandse Vereniging voor Pathologie International Academy of Pathology European Society of Pathology American Society of Clinical Pathologists Orde van Medisch Specialisten Bestuurslid Coöperatie Tergooiziekenhuizen Staflid Tergooiziekenhuizen Dr. E.H. Jaspars Nederlandse Vereniging voor Pathologie Nederlandse Werkgroep voor Dermatopathologie Pathologen panel der Nederlandse werkgroep melanomen Wetenschappelijke raad PALGA Staflid Tergooiziekenhuizen Dr. J.J. Weening Nederlandse Vereniging voor Pathologie Nederlandse Vereniging voor Nefrologie Nederlandse Vereniging voor Immunologie Nederlandse Vereniging voor Celbiologie International Society of Nephrology European Renal Association American Society of Nephrology Staflid Tergooiziekenhuizen Wetenschapscommissie Tergooiziekenhuizen Necrologiecommissie Tergooiziekenhuizen Vereniging van het Tijdschrift voor Geneeskunde Publicaties: Coppo R, Troyanov S, Camilla R, Weening J, et al. The Oxford IgA nephropathy clinicopathological classification: as valid for children as for adults. Kidney Int (10): Weening JJ, Remuzzi G. Exciting times for renal medicine. Lancet 10;375(9722): Ito Y, Weening JJ, Aten J, et al. Expression patterns of connective tissue growth factor and of TFG(beta) isoforms during glomerular injury recapitulate glomerulogenesis. Am J Physiol Renal Physiol 2010 Jun 24. [Epub ahead of print]. Ito Y, Aten J, Nguyen TQ, Joles JA, Matsuo S, Weening JJ, Goldschmeding R. Involvement of Connective Tissue Growth Factor in Human and Experimental Hypertensive Nephrosclerosis. Nephron Exp Nephrol 2010 Aug 4:117(1):e9-e20. 26

28 KLINISCHE BESPREKINGEN LOCATIE HILVERSUM Oncologiebespreking 2x per maand Interne bespreking+ sectiebespreking 2x per maand Necrologie 4x per jaar Dermatologiebespreking 1x per maand LOCATIE BLARICUM Mammawerkgroep 1x per week Oncologiebespreking 2x per maand Interne bespreking + sectiebespreking 2x per maand Oncologische gynecologiebespreking 4x per jaar GECOMBINEERDE LOCATIEBESPREKINGEN Hematologie 12x per jaar 27