Jaarverslag 2014 Klinische Pathologie SSZOG

Transcriptie

1 Jaarverslag 2014 Klinische Pathologie SSZOG Grintweg HJ Winschoten

2 Inhoudsopgave 1 VOORWOORD ALGEMEEN Personeel Organisatiestructuur Overlegstructuur INVESTERINGEN Aanschaf/vervangingsinvesteringen Boeken PATIËNTENZORG Algemeen Histologie Vriescoupe-onderzoek Hematopathologisch onderzoek Cytologische inzendingen Niet-gynaecologische inzendingen Puncties Cervixcytologie hr HPV (high risk Humaan Papilloma Virus) Cytologische schildklierpuncties Obducties Immunologie Moleculaire pathologie Mutaties colon en long carcinomen KWALITEITSINDICATOREN Doorloopsnelheden Extern en intern consulten Revisies Externe kwaliteitstoetsing Audit plaveiselcelcarcinoom cervix Kwaliteit Acties Kwaliteit Probleemsignalering VIM-meldingen Visitatie Aantal lymfklieren colorectale tumoren HER-2/neu analyse maag HER-2/neu analyse mamma ER- en PR-hormoonreceptorstatus LIDMAATSCHAPPEN NASCHOLING COMMISSIES/BESTUURSWERKZAAMHEDEN WETENSCHAPPELIJKE ACTIVITEITEN Medewerking wetenschappelijke projecten Publicaties Stages

3 1 Voorwoord Voor u het jaarverslag 2014 van de afdeling klinische pathologie van de Stichting Samenwerking Ziekenhuizen Oost-Groningen (SSZOG) waarin overzichtelijk alle activiteiten met betrekking tot onze dienstverlening voor de Ommelander Ziekenhuis Groep (OZG), het Refaja Ziekenhuis Stadskanaal en een groot aantal huisartsenpraktijken in de provincies Groningen en Drenthe. In 2012/2013 heeft uitgebreid verkenning plaatsgevonden met betrekking tot samenwerking tussen de pathologie SSZOG Winschoten en pathologie Martini Ziekenhuis Groningen (MZH). Dit werd gedaan op verzoek van de SSZOG en de Raden van Bestuur van de OZG en het Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Aanleiding om voor een verregaande samenwerking te kiezen is gelegen in de diverse ontwikkelingen binnen de zorg (spreiding en concentratie), de huidige staat van de huisvesting pathologie SSZOG Winschoten en de bedreiging van de continuïteit van zorg. Deze verkenning heeft geleid tot een gedegen beslisdocument en business case. Op basis hiervan is op 3 december 2013 door bovengenoemde partijen een overeenkomst getekend. Belangrijke doelstellingen in deze overeenkomst zijn: Mogelijkheid tot subspecialisatie pathologen. Om de kwaliteit van de diagnostiek te waarborgen is een grotere groep pathologen noodzakelijk. Continuïteit van de diagnostiek in de regio waarborgen. Een aantrekkelijk werkgeverschap. Toekomstbestendige indeling van de klinische pathologie met een schaalgrootte die kwetsbaarheid vermindert en innovatie mogelijk maakt. Schaalvoordelen die op termijn leiden tot betere benutting van capaciteit en kosten/efficiëntie. In 2014 is een traject opgestart met een stuurgroep en diverse werkgroepen. In het voorjaar was de aftrap voor de werkgroepen t.a.v. de nieuwbouw en een werknemersbijeenkomst. De eerste grote uitdaging voor de werkgroepen vond in mei plaats waar gezamenlijk met veel enthousiasme de indeling van het nieuwe vorm kreeg. Gestreefd wordt om in november 2015 een nieuw pathologie laboratorium te betrekken in het MZH waarin de medewerkers van beide pathologie laboratoria gehuisvest zullen worden. Het uiteindelijke doel van deze samenwerking is om de kwaliteit en doelmatigheid van de pathologie diagnostiek in de regio Noord-Oost Nederland te waarborgen en te verbeteren. Pathologie Netwerk Noord Nederland (PNNN) kreeg na de start in 2013 dit jaar als regionaal platform verder vorm. Er werd hard gewerkt aan een intentieverklaring welke ter ondertekening zal worden aangeboden aan de ziekenhuisbesturen met als doel door middel van optimale samenwerking de continuïteit en kwaliteit te waarborgen in de toekomst. Na in 2013 de toelatingsaudit Pathologielaboratorium Bevolkingsonderzoek Darmkanker te hebben doorlopen werd ook de audit in december 2014 met succes afgelegd en voldoet het SSZOG aan de landelijke kwaliteitseisen. Hiermee kan de PA diagnostiek vanuit de OZG en het Refaja Ziekenhuis betreffende Bevolkingsonderzoek darmkanker worden verricht. De productie in 2014 is gedaald ten opzichte van De daling is met name het gevolg van minder inzendingen vanuit de OZG en de gynaecologische cytologie/bvo zal een intensief jaar worden waar door middel van de werkgroepen, de stuurgroep, uitwisseling van personeel, afstemmen van protocollen/werkzaamheden de uiteindelijke samensmelting een feit zal worden. Samen bouwen aan een kwalitatief hoge en toekomstbestendige klinische pathologie Noord-Oost Nederland. Wij gaan ervoor! Met dank voor het inzenden en het vertrouwen van alle inzenders, Bart Hamel & Erwin Geuken 3

4 2 Algemeen 2.1 Personeel Medische Staf Interim management Analisten Pathologen (3,27 FTE cumulatief) Dr. E. Geuken (dagelijkse leiding) Dr. A.H. de Haas (gedetacheerd uit MZH) Drs. MSc. A.F. Hamel (dagelijkse leiding) Drs. A.D. Groote (in dienst per obv tijdelijke waarneming) (0,89 FTE) Irène Coerkamp (gedetacheerd uit MZH) Histologie (7,77 FTE cumulatief) K. Bolland ( uit dienst) M. Heusala J.J. de Jong E.W. Jongeling (1 e medewerker) A. Koens - Scheepvaart A. Krul A. Lolkema ( in dienst) Z.G. Lutke-Schut D. Remerij (1 e medewerker) L. Zuidema ( in dienst) Immunologie (2,00 FTE) G. Hop A. Reuterink Cytologie (4,03 FTE) H.J.H. Rotman-Agterhorst M.J. Schrik H. Tichelaar (1 e medewerker) K. van der Werf Secretariaat Automatisering Kwaliteit (2,62 FTE cumulatief) E. Dees D. Doedens(vanaf ,59 FTE) J.G. Hop-Rakers (1 e medewerker) (0,6 FTE) A.C. Mensen (0,4 FTE) A.C Mensen Jubilea 12 ½ jaar , J.J.de Jong 25 jaar , H.J.H. Rotman-Agterhorst 4

5 2.2 Organisatiestructuur De Raad van Toezicht van de SSZOG wordt gevormd door dhr. Ch.J. Maats (voorzitter), dhr. J. Anninga (vanaf ) en dhr. A. de Jonge. De Raad van Bestuur wordt ingenomen door 3 leden van de Raden van Bestuur van de 2 ziekenhuizen: dhr. A.S.M. Koeleman (voorzitter), dhr. R.A. Visser en dhr. G.P. Bruins (lid en contactpersoon voor de klinische pathologie) wiens taak in het najaar werd overgenomen door dhr. M.C. Kuin. De dagelijkse leiding is door de Raad van Bestuur gedelegeerd aan dhr. E. Geuken en dhr. A.F. Hamel in duaal management met mevr. I.M.Coerkamp (gedetacheerd vanuit het Martini Ziekenhuis) Personeels- en ARBO-zaken zijn ondergebracht bij de afdeling PO&O van het Refaja ziekenhuis. Financiële zaken worden door de afdeling Financiën van het Refaja ziekenhuis behartigd. Voor technische en bouwkundige aspecten van het laboratorium kan te allen tijde een beroep worden gedaan op de Technische Dienst van het Refaja ziekenhuis. Organogram SSZOG In vergelijking met het jaarverslag van 2013 ziet het organogram er enigszins anders uit. De SSZOG wordt in fases afgebouwd. In 2014 zijn de volgende drie onderdelen ondergebracht in de OZG en/of het Refaja ziekenhuis: Revalidatieartsen, HC mobiele unit en MRI mobiele unit. Op zal ook de Nucleaire Geneeskunde uit de SSZOG overgedragen worden naar de ziekenhuizen. Ondersteuning Financië n PO & O Refaja Raad van Toezicht 1 lid RvT OZG (Lucas) 1 lid RvT OZG (Delfzicht) 1 lid RvT Refaja Apotheker Radiofarmaceut Klinisch fysicus Nucleair genees - kundige Raad van Bestuur : 1 lid RvB OZG (Delfzicht ) 1 lid RvB OZG (Lucas) 1 lid RvB Refaja Pathologen SSZOG-ICT Afdeling Nucleaire Geneeskunde Afdeling Pathologie Organogram afdeling Pathologie Interim Manager Hoofd Pathologen Pathologen Kwaliteitsfunctionaris 1 e medewerker Afdeling Cytologie 1 e medewerker Afdeling Histologie 1 e medewerker Secretariaat Systeembeheer/ Applicatiebeheer Afdeling Cytologie Afdeling Histologie Secretariaat 5

6 2.3 Overlegstructuur Medische Staf Pathologie o Maandelijks overleg pathologen o Maandelijks overleg immunowerkgroep o Maandelijks MT overleg met de heer Bruins (raad van bestuur) en mevr. Sietsma (MZH) o Maandelijks werkoverleg aandachtspatholoog met 1 e medewerkers o Maandelijks overleg met kwaliteitswerkgroep o Maandelijks stuurgroep overleg fusie MZH o 10x per jaar VIM commissie o Halfjaarlijks overleg met volledige Raad van Bestuur o Halfjaarlijks overleg hoofden pathologie laboratoria Noord-Nederland o 3x per jaar UMCG Moleculaire Biologie o Regio overleg ca. 3x per jaar (Pathologie Netwerk Noord Nederland) Analisten o o o o o o o o o o o Maandelijks werkoverleg 1 e medewerkers met aandachtspatholoog Maandelijks afdelingsoverleg manager a.i. met 1 e medewerkers Maandelijks overleg immunowerkgroep Maandelijks overleg uitsnijdwerkgroep Maandelijks overleg kleurwerkgroep/routinewerkgroep Maandelijks werkoverleg Maandelijks overleg met kwaliteitswerkgroep 10 maal per jaar VIM commissie 2 maal per jaar UMCG Moleculaire Biologie (Immunologie) 3-4 maal per jaar WIHC vergadering (Immunologie) Halfjaarlijks regionaal overleg LIMES werkgroep Secretariaat o Maandelijks werkoverleg 1 e medewerker met aandachtspatholoog o Maandelijks afdelingsoverleg manager a.i. met 1 e medewerkers o Maandelijks werkoverleg o Maandelijks overleg met kwaliteitswerkgroep o 10 maal per jaar VIM commissie Kwaliteitsfunctionaris/ICT-er o Maandelijks overleg met kwaliteitswerkgroep o Maandelijks afdelingsoverleg manager a.i. met 1 e medewerkers o 10 maal per jaar VIM commissie o Halfjaarlijks regionaal overleg kwaliteitsfunctionarissen o Halfjaarlijks regionaal overleg LIMES werkgroep Klinische pathologische besprekingen o Wekelijks OZG: MDO Mamma/Colon/Urologie bespreking o Wekelijks Refaja ziekenhuis: MDO Mamma/Colon/Urologie/Long bespreking o Maandelijks OZG: Oncologiebespreking IKN o Maandelijks Refaja ziekenhuis: Oncologiebespreking IKN o Maandelijke regionale weke delen panel o Maandelijks regionale melanomen panel o 4x per jaar overleg behandelteams Refaja/Emmen/Hoogeveen: Colorectaal/Mamma/Urologie/Long/Huid. 6

7 3 Investeringen 3.1 Aanschaf/vervangingsinvesteringen Camera s + toebehoren tbv MDO 5 glasprinters tbv verhogen kwaliteit, verminderen verwisselingen 3.2 Boeken Aangeschafte boeken t.b.v. analisten: Serous Cavity Fluid and Cerebrospinal Fluid Cytopathology Atlas of CSF Cytology 7

8 4 Patiëntenzorg 4.1 Algemeen In tabel 1 de totale productie vanaf OZG gedaald: De daling is vorig jaar (2013) begonnen en zet zich (versterkt) door in Vooral bij de Gynaecologie en Interne geneeskunde is er een forse daling. Dit hebben we in november voorgelegd aan het bestuur met analyse t.b.v. de begroting. Als oorzaak werd geduid vertrek gynaecologen waarbij in de loop van 2013 een nieuwe groep is ontstaan welke nog niet op volledige sterkte is. Deze onrustige fase kan/zal verlies hebben geven van patiënten/inzendingen. Ook een andere manier van werken van deze nieuwe groep zou van invloed kunnen zijn. De gynaecologen hebben een grote invloed op productie PA daar het zowel T,C,B nummers als HPV aanvragen betreft. Er van uitgaande dat de gynaecologie weer op orde komt zullen de cijfers zich vanuit het OZG vermoedelijk (deels?) herstellen. Refaja groei gestagneerd: Wat de invloed op de productie van het Refaja t.a.v. de PA inzendingen zal zijn met het samen gaan in ZLM en eventuele verschuiving van diagnostiek stromen moet nog blijken (bijvoorbeeld nieuw mamma centrum Hoogeveen?). Huisartsen: Ongeveer stabiel, met daling BVO cervix conform landelijk trend. Totaal Histologie Cytologie Gyn. Cytol. + BVO Obducties Immunohistologie Morfometrie Moleculair Tabel 1: Onderverdeling productie. De totale productie onderverdeeld per ziekenhuis / huisartsen ten opzichte van voorgaande jaren. OZG Refaja Huisartsen Histologie Cytologie Gyn. Cytol. + BVO Obducties Immunohistologie Morfometrie Moleculair Tabel 1a: Onderverdeling productie per ziekenhuis / huisartsen. 8

9 De totale productie omgezet naar CTG-eenheden en onderverdeeld per ziekenhuis/huisartsen ten opzichte van voorgaande jaren. OZG Refaja Huisartsen Histologie Cytologie Gyn. Cytol. + BVO Obducties Immunohistologie Morfometrie Moleculair Totaal Totaal aantal CTG eenheden per jaar Tabel 1b: Onderverdeling productie omgezet naar CTG-eenheden. 9

10 In de periode 2002 t/m 2014 is er na een trendsgewijze toename van de productie/patiëntenzorg met toename van het aantal CTG-eenheden een trendbreuk vanaf 2012 (grafiek 1), zie eerdere verklaring. Grafiek 2 betreft het totaal aantal blokjes en glaasjes van alle onderzoeken van zowel histologie, cytologie als obducties. De stijging tot 2012 is vooral te verklaren door de toename van steeds meer geprotocolleerd werken (kwaliteit), opkomende moleculaire diagnostiek (2009 start HPV) en immunohistologie. De daling van het aantal glaasjes en blokjes na 2012 is deels te verklaren door de productiedaling en het uitbesteden van hematologie diagnostiek aan het Martini ziekenhuis. Trend CTG van 2002 t/m CTG Jaar Grafiek 1: Toename van CTG productie-eenheden in de periode 2002 t/m Trend aantal blokjes/glaasjes van 2002 t/m 2014 Glaasjes Blokjes Trend Aantal Jaar Grafiek 2: Toename van het aantal blokjes en glaasjes in de periode van 2002 t/m

11 Blokjes / glaasjes / kleuringen Blokjes Glaasjes Kleuringen Tabel 2: Totaal aantal histologische blokjes, glaasjes en kleuringen over de afgelopen jaren. De kleuringen zijn aantallen glaasjes waarop een extra kleuring is verricht (immunohistologische kleuringen niet inbegrepen; zie 4.5). De daling na 2012 is het gevolg van uitbesteden van de hematologie diagnostiek aan het Martini Ziekenhuis, het aanpassen van kleurpanels en productiedaling. 4.2 Histologie OZG Refaja Anesthesie Chirurgie Cardiologie Dermatologie Gynaecologie Geriatrie 1 Interne Geneeskunde Kaakchirurgie Kindergeneeskunde KNO-heelkunde Longgeneeskunde Neurologie Oogheelkunde Orthopedie Plastische Chirurgie Radiologie Reumatologie 0 0 Urologie Totaal Huisarts Tabel 3: Aantal verrichtingen per inzendend specialisme per ziekenhuis en huisartsen t.o.v. voorgaande jaren. 11

12 4.2.1 Vriescoupe-onderzoek Vriescoupes Tabel 4: Aantal vriescoupes per jaar. Het aantal vriescoupe indicaties daalt al jaren. In 2014 werd 1 vriescoupe verricht op een ureter voor de urologie (100% concordant) Hematopathologisch onderzoek Cristabiopt/beenmerg Sternumuitstrijk/aspiraat Totaal Tabel 5: Totaal aantal cristabiopten/beenmergen en sternumuitstrijken/aspiraten van de laatste 3 jaar. 12

13 4.3 Cytologische inzendingen BVO IND BVO IND BVO IND OZG Refaja Huisartsen Totaal Tabel 6: Het aantal cervixcytologische inzendingen bevolkingsonderzoek (BVO) en op indicatie (IND) Niet-gynaecologische inzendingen Niet-Gynaecologie Tabel 7: Het aantal niet-gynaecologische inzendingen. Niet Gynaecologie Niet Niet Waarvan Waarvan Gynaecologie Gynaecologie punctie* punctie* Waarvan punctie* OZG Refaja Huisartsen Totaal Tabel 8: Het aantal niet-gynaecologische inzendingen per ziekenhuis / huisarts (* onder puncties wordt hier verstaan cytologisch onderzoek van solide organen. Onderzoek van ascites en pleuravocht is hier niet bij inbegrepen). 13

14 OZG Refaja Anesthesie Cardiologie Chirurgie Dermatologie Gynaecologie Interne Geneeskunde Kaakchirurgie 8 5 Kindergeneeskunde KNO-heelkunde Longgeneeskunde MDL Neurologie Oogheelkunde 1 1 Orthopedie Radiologie Reumatologie Urologie Totaal Tabel 9: Niet-gynaecologische inzendingen per specialisme per ziekenhuis / huisarts Puncties OZG Refaja Chirurgie Cardiologie 1 Dermatologie Gynaecologie Interne Geneeskunde Kaakchirurgie 8 3 KNO-heelkunde Longgeneeskunde Oogheelkunde 1 Orthopedie Radiologie Urologie Neurologie 2 Onbekend Totaal Tabel 10: Puncties per specialisme per ziekenhuis / huisarts. 14

15 4.3.3 Cervixcytologie Cervixcytologie Bevolkingsonderzoek (BVO) Pap 0 Pap 1 Pap 2 Pap 3a Pap 3b Pap 4 Pap jaar 1,9 92,8 2,9 1,9 0,4 0, jaar 1,0 96,0 2,0 0,9 0, jaar 1,9 96,8 0,9 0, jaar 1,5 97,5 0,3 0,6 Gemiddeld 1,5 95,9 1,6 0,9 0,1 0 Tabel 11: Procentuele verdeling van de Pap-klassen per leeftijdsgroep BVO BVO 0 n.v.t Virusinfectie Trichomonasinfectie Bacteriële infectie Candida albicans Haemophilus vaginalis Geen ontsteking Actinomyces Chlamydia 1 9 Niet-specifieke ontsteking Totaal Tabel 12: Frequentie ontstekingen cervixcytologie BVO. 15

16 Cervixcytologie indicatie (IND) Pap 0 Pap 1 Pap 2 Pap 3a Pap 3b Pap 4 Pap jaar 4,7 83,7 9,3 0,0 2,3 0,0 0, jaar 2,2 79,9 11,5 5,6 0,8 0,0 0, jaar 1,3 81,3 7,8 8,2 1,0 0,4 0, jaar 1,7 86,0 6,8 4,9 0,5 0,0 0, jaar 3,2 90,1 4,8 1,6 0,0 0,0 0, jaar 4,9 86,9 2,4 3,4 1,0 1,0 0, jaar 11,0 83,6 1,4 1,4 0,0 0,0 2, jaar 8,0 88,0 0,0 4,0 0,0 0,0 0, jaar 0,0 75,0 25,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Gemiddeld 2,7 84,6 6,9 4,9 0,6 0,2 0,2 Tabel 13: Procentuele verdeling Pap-klassen per leeftijdsgroep IND. INDICATIE 0 n.v.t Virusinfectie Trichomonasinfectie Bacteriële infectie Candida albicans Haemophilus vaginalis Geen ontsteking Actinomyces Chlamydia 1 9 Niet-specifieke ontsteking Totaal Tabel 14: Frequentie ontstekingen cervixcytologie indicatie (IND). 16

17 4.3.4 hr HPV (high risk Humaan Papilloma Virus) De aanwezigheid van bepaalde HPV-typen in het vrouwelijke geslachtsorgaan wordt in verband gebracht met een aantal aandoeningen waaronder condylomen, bowenoïde papulosis en cervicale, vaginale en vulvaire intra-epitheliale neoplasiesyndromen en carcinomen. Het wordt algemeen aanvaard dat deze virussen hoofdzakelijk seksueel overdraagbaar zijn en dat hoogrisico-hpv-typen de voornaamste erkende risicofactoren vormen voor de ontwikkeling van cervixkanker. Conform de richtlijn Cervix diagnostiek wordt op cervixuitstrijken een hrhpv bepaling verricht. De bepaling wordt uitbesteed aan het UMCG. De verouderde HC2 test is in juli 2012 vervangen door de cobas 4800 HPV-test, een nieuwe test welke uitgebreid gevalideerd is in het UMCG conform de CCKL/ISO accreditatie. De cobas 4800 HPV-test is een kwalitatieve test die simultaan 14 hoog-risicotypes detecteert (HPV 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66 en 68) en eveneens specifieke genotyperingsinformatie geeft m.b.t. HPV16 en HPV18 (NB op de aanwezigheid van laagrisico HPV typen wordt dus niet getest). Het ß- globine wordt gebruikt als interne controle voor het bepalen van de kwaliteit van het monster, de aanwezigheid van voldoende cellen en de identificatie van monsters die factoren bevatten die de PCR kunnen remmen. Deze test wordt uitgevoerd op het cobas 4800-systeem. De test is volledig gestandaardiseerd waardoor deze nu ingezet wordt met circa 24 samples en in tegenstelling tot de vorige test (opsparen en 1x/week testen) meerdere malen per week gedaan wordt. De resultaten worden direct in PALGA ingelezen. Dat betekent dat de doorlooptijden sterk verbeteren. Aantal hrhpv bepalingen BVO/indicatie Gynaecoloog BVO/indicatie Gynaecoloog BVO/indicatie Gynaecoloog Tabel 15: Aantal hrhpv bepalingen per jaar De hrhpv uitslagen van een indicatiestrijk staan vermeld in tabel 16. De consequenties van de hrhpv uitslag na een eerdere PAP2 of PAP3a1 zijn: Bij PAP1 wordt bij een negatieve hrhpv uitslag een vervolguitstrijk volgens het BVO schema geadviseerd. Indien de hrhpv uitslag positief is wordt een herhaling na 12 maanden geadviseerd van zowel de cytologische diagnostiek als de hrhpv bepaling. Bij PAP2 of PAP3a1 wordt bij een negatieve hrhpv uitslag een herhaling na 12 maanden geadviseerd. Indien de hrhpv positief is volgt een verwijsadvies naar een gynaecoloog PAP-klasse % negatief % positief aantal % negatief % positief aantal PAP 1 63,8 36, ,0 51,0 51 PAP 2 14,3 85, ,3 67,7 31 PAP 3a1 (gering) 7,7 92, ,2 81,8 11 PAP3a2 (matig) 100,0 9 33,3 66,7 3 Tabel 16: Percentages hrhpv positieve en negatieve uitslagen van de BVO-indicatie strijkjes per PAP klasse. NB1: Norm pap1 hrhpv negatief > 70%. NB2: Percentage cijfers 2014 zijn eind 2015 bekend. 17

18 4.3.5 Cytologische schildklierpuncties Vervolg diagnostiek Bethesda classificatie Totaal Geen follow up Follow up Geen diagnose I Geen diagnose II Geen maligniteit III Atypie IV Folliculaire laesie V Verdacht maligne 1 1 VI Maligniteit 0 Tabel 17: Schildklierpuncties conclusie en follow up n=68. Bethesda classificatie Geen Maligniteit Maligniteit IV Folliculaire laesie V Verdacht maligne VI Maligniteit 1x folliculair adenoom 1x Hurthleceladenoom 1x hyperplastische nodus 1x minimaal invasief folliculair carcinoom 1x papillair carcinoom Tabel 18: Cytologische schildklierpuncties met ten minste BethesdaIV uitgezet tegen de histologische bevindingen 18

19 4.4 Obducties Aantal % obductie Aantal % obductie Aantal % obductie OZG 12 3,4% 14 5,1% 13 6,8% Refaja 13 8,6% 5 3,4% 6 5,0% (Verpleeg-) huisartsen Totaal Foetussen (van totaal) Tabel 19: Obductie aantallen en verdeling in de afgelopen 3 jaar. Tevens het percentage van het aantal overledenen per ziekenhuis waarop een obductie is verricht. Voor postmortaal onderzoek worden de lichamen naar het Refaja ziekenhuis (Stadskanaal) overgebracht, omdat in de OZG geen obductieruimte aanwezig is. Onze zorgen over de daling van het aantal obducties gedurende de laatste jaren zijn meerdere malen gemeld bij de Raden van Bestuur en het Stafbestuur. Het aantal foetale obducties blijft laag. Overigens wordt landelijk ook een daling gezien. Gezien het laag frequent voorkomen van foetale/kinderobducties wordt dit specifiek onderzoek vanaf 2014 aan het UMCG uitbesteed. Trend aantal obducties van 2005 t/m OZG Refaja Grafiek 3: negatieve trend obducties OZG en Refaja 2005 t/m

20 OZG Refaja Anesthesiologie Cardiologie Chirurgie 2 1 Gynaecologie/Obstetrie Interne/Cardiologie Kindergeneeskunde 1 1 Longgeneeskunde Orthopedie Urologie 1 Tabel 20: Onderverdeling obductie aanvragen per specialisme. 20

21 4.5 Immunologie Immunohistologisch onderzoek neemt een steeds belangrijkere plaats in bij de diagnostiek. Dit onderzoek wordt voornamelijk toegepast in het kader van tumorspecifieke kenmerken, van belang voor verdere (sub)typering en prognose en heeft therapeutische consequenties. In tabel 21 wordt een overzicht gegeven van de diverse kleuringen. De daling is te verklaren door meer routine matig en slimmer inzetten van duo en tripel kleuringen (combineren kleuringen in 1 kleuring) en deels door daling van de productie en het uitbesteden van de hematologie diagnostiek aan het Martini ziekenhuis. AAT EBER probe K Act E-Cad K AE1/AE AFP EMA K-hmw ALK ER K-pan Bart ERG 33 Lambda Beta-catenine 1 F Lambda/Kap Bcl Fibr MART Bcl GCDFP MIB Bcl GPA MiTF Ber-EP HBsAg MOC Bor HCG MPO C Her MUM Cal Her2 probe MURAM Caldesmon 4 HMB MYOGL CD HP OC CD HPV 6/ Pan Melan CD HPV 16/ PAX CD HPV p CD IgA P504S CD IgD P40 39 CD-20cy IgG p CD IgM p CD Kappa p CD Kappa/Lamb PIN CD K PLAP CD K-5/+ 0 0 PR CD K-5/ PSA CD K-5/8 0 0 S CD K Synap CD K T CD K-7/ TdT CD-68, KP K Tg CD-79a K-8/ TTF CD K Vim CD K WT CEA K Eindtotaal Chr K D K Desm K Tabel 21: Overzicht totaal aantal immunohistologische kleuringen en In Situ Hybridisatie (ISH). 21

22 In tabel 22a staat het absolute aantal immunohistologische onderzoeken (getallen dus niet gelijk aan tabel 21). De kleuringen werden tot april 2013 in ons laboratorium nog handmatig verricht. Gezien (landelijke) kwaliteitseisen en aantallen is in april 2013 een immunostainer aangeschaft. Histologie Cytologie Cytologie Agar Totaal Tabel 22a: Het totaal aantal immunohistologische kleuringen op histologie en cytologie nummers. Histologie 23,7% 24,6% 17,7% Cytologie 3,2% 4,0% 2,21% Obductie 25,9% 15,0% 0% Tabel 22b: percentage van de inzendingen waarop immunohistologisch onderzoek is vervaardigd. 4.6 Moleculaire pathologie HER-2/neu EBER Cent.-1 1 HPV-x 37 4 Totaal Tabel 23: Totaal aantal moleculair pathologische bepalingen in de afgelopen 3 jaar ten aanzien van de HER-2/neu, EBER, Cent.-1 en HPV-x. 22

23 4.7 Mutaties colon en long carcinomen Coloncarcinoom K-Ras mutatie waarvan K-Ras mutaties waarvan wild type waarvan onvoldoende materiaal N-Ras mutatie waarvan N-Ras mutaties waarvan wildtype BRAF mutatie waarvan BRAF mutaties waarvan wildtype Longcarcinoom EGFR-mutatie waarvan activerende mutaties waarvan gelijktijdige K-Ras mutaties waarvan wild type waarvan onvoldoende materiaal K-Ras mutatie waarvan K-Ras mutaties waarvan wild type BRAF mutatie waarvan BRAF mutaties waarvan wild type Alk breuk waarvan Alk breuk aanwezig waarvan Alk breuk niet aanwezig Tabel 23a: Overzicht mutatie analysen op colon en longcarcinoom. 23

24 5 Kwaliteitsindicatoren 5.1 Doorloopsnelheden De volgende doorloopsnelheden worden nagestreefd: Histologie: 5 werkdagen Van routinematig onderzoek is na 2 werkdagen de uitslag in het algemeen bekend. Van kleine biopten (bijv. naaldbiopten) kan de diagnose na telefonisch overleg de dag na inzending al bekend zijn. Colorectale resecties worden protocollair 2 dagen extra gefixeerd, waardoor de doorlooptijd in een zelfde mate toeneemt. Bij speciële technieken als ontkalken, immuunhistochemie, in situ hybridisatie en sentinel node procedure kan de doorlooptijd toenemen tot 6 werkdagen. Speciële cytologie: 2 werkdagen. Cervixcytologie: BVO binnen 10 werkdagen, indicatie binnen 5 werkdagen, conform de richtlijn cervixcytologie versie 3.1. Obducties: Streeftijd 6 weken, indien ook schedelobductie 3 maanden. Vriescoupes: Binnen 20 min. na binnenkomst. Mammapoli: Na binnenkomst vóór uur, volgende werkdag vóór uur. 24

25 Histologie Binnen 5 werkdagen (= norm) is 99% verwerkt. Werkdagen Absoluut Cum.% Absoluut Cum. % Absoluut Cum. % > Totaal Tabel 24: Het aantal en cumulatief percentage geautoriseerde uitslagen histologie na ontvangst. Cytologie Niet-gynaecologisch onderzoek: Voor niet-gynaecologisch onderzoek wordt de afgesproken doorlooptijd van 2 werkdagen in 96% gehaald. Werkdagen Aantal Cum. % Aantal Cum. % Aantal Cum. % > Totaal Tabel 25: Het aantal en het cumulatief percentage geautoriseerde uitslagen niet-gynaecologische onderzoeken. 25

26 Cervixcytologie onderzoek Voor cervixcytologie onderzoek is de doorlooptijd binnen 5 dagen 97%, dus ruim binnen de norm van 10 werkdagen. Werkdagen Aantal Cum. % Aantal Cum. % Aantal Cum. % > Totaal Tabel 26: Het aantal en het cumulatief percentage geautoriseerde uitslagen cervixcytologische onderzoeken (indicatief en BVO). Obducties Tijd Absoluut Cum. % Absoluut Cum. % Absoluut Cum. % 1 week weken weken weken > 4 weken Totaal Tabel 27: Doorlooptijd in aantallen en cumulatief percentage. 26

27 5.2 Extern en intern consulten In 2014 werd 359x een extern consult aangevraagd, een lichte stijging ten opzichte van 2013 (n=334). Sinds 2013 wordt de gehele hematologische diagnostiek uitbesteed aan de pathologie van het MZH en geregistreerd als consult. Ook de niet-oncologische nierbiopten werden in 2014 ter consult aangeboden aan het MZH gezien het ontbreken van een gespecialiseerd patholoog. Dit verklaart de toename. Volgens afspraak werden casus ingebracht voor het Lymfomenpanel, het panel voor Weke Delen Tumoren, en het Noordelijk Melanoompanel. Deze consultatie is deels als consult meegenomen in de telling, deels werd dit nog niet structureel gecodeerd. Het insturen naar een panel gebeurde deels om diagnostische redenen, deels volgens lokale afspraken. In 2014 werden 699 interne consultaties geregistreerd, een afname van 17,9% t.o.v Interne consultatie vindt altijd plaats bij de volgende diagnosen: dysplasie c.q. carcinoom oesofagus / maag, melanomen en ongewone maligniteiten. In de praktijk worden steeds meer maligniteiten standaard door 2 pathologen gezien. Het totaal aantal consultaties op de gehele diagnostiek bedraagt circa 4,3 %. 5.3 Revisies Op verzoek van derden werd in x een revisie elders verricht, het merendeel op verzoek van de collegae in het UMCG. In 374 gevallen een concordante uitslag. In 8 gevallen (2,1 % van alle externe revisies) discordantie (in ,6 % en in ,9% discordantie). Binnen de eigen afdeling pathologie werd 16x intern gereviseerd en gecodeerd, waarvan 2 discordante revisies. Het betrof onderstaande discordante casuïstiek: Externe revisie: Punctie zwelling hals plaveiselcelcarcinoom na revisie ontsteking (na aanvullend onderzoek lymfkliermetastase plaveiselcelcarcinoom) Weefsel sinus maxillaris suspect plaveiselcelcarcinoom na revisie muco-epidermoid carcinoom (graad II). Huid excisie plaveiselcelcarcinoom invasiediepte 0,8 cm na revisie kleine discordantie plaveiselcelcarcinoom invasiediepte 1,0 cm en perineurale groei. Lumpectomie tubulair carcinoom na revisie ductaal carcinoom. Slokdarm biopten tenminste hooggradige dysplasie na revisie adenocarcinoom nivo invasie niet te duiden. Endometriumcurettage endometroid type adenocarcinoom graad II na revisie hooggradig adenocarcinoom endometrium voorkeur clearcell carcinoom. Prostaatbiopten Glaeson score 3+3 na revisie Glaeson score 4+3 Biopt nier heldercellig niercelcarcinoom graad II na revisie heldercellig niercelcarcinoom graad III. Interne revisie Cervix uitstrijk PAP-1 na interne revisie PAP-3a atypisch tissue repair en niet nader te duiden atypische cellen Biopten huid niet specifieke post-inflammatoire pigmentatie na interne revisie passend bij vitilgo. 27

28 5.4 Externe kwaliteitstoetsing De rondzendingen betreffen SKML en NordiQC. In 2014 is naar aanleiding van de resultaten van de rondzendingen geen techniek aangepast. Rondzending Resultaat Actie Algemene Histologie SKML WSPEC (Giemsa) 6 uit 6 Geen SKML WSPEC (Grocott) 6 uit 6 Geen SKML WSPEC (ZN) 5 uit 8 Geen Immunohistochemie SKLM PATHO (CD20, Cycl D1, CD5, CD23, BCL-6) SKLM PATHO (S-100, HMB-45, Melan-A) SKLM PATHO (ER) 46 uit 48 Geen 20 uit 20 Geen Kwaliteit: 5 uit 8 Conclusievragen 8 uit 8 Geen SKLM PATHO (AMACR, P63, CK5/6 CK34Be12) 36 uit 36 Geen SKLM PATHO (CD15, CD20, CD30, CD79a, PAX-5) Geen deelname Geen SKLM PATHO (Synaptofysine, Cromgranine A, CD56, CK7, CK20, TTF- 42 uit 42 Geen 1) HER2NEU uit 7 Geen HER2NEU uit 14 Geen NORDIQC Run 40 CK7 Optimal MSA Optimal PSA Optimal TdT Good Geen NORDIQC Run 41 NORDIQC Run 42 NORDIQC Run B17 NORDIQC Run B18 NORDIQC Run H5 NORDIQC Run H6 Moleculaire techniek Algemene cytologie BSAP Optimal CK-PAN Optimal P63 Optimal BCL6 Optimal CD15 Optimal MLA Borderline HER2 Good ER Good HER2 Optimal PR Optimal HER-2 FISH Consensus HER-2 FISH Consensus Geen Geen Opm. Protocol is volgens NordiQC goed. Geen Geen Geen Geen Cervix cytologie 28

29 5.5 Audit plaveiselcelcarcinoom cervix Er waren 2 patiënten met een cervixcarcinoom. Van deze 2 patiënten was er geen bevolkingsonderzoek. Er werd op indicatie cytologisch onderzoek van de cervix verricht waarbij er een pap 5 en pap 3b werd gevonden. 5.6 Kwaliteit Acties Kwaliteit In het kader van kwaliteit hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden. Spiegelinformatie huisartsen betreffende cervixcytologie. Vergadering VIM-commissie. Werkgroep kwaliteit. De verbeteractie Herstructureren van de werkplekken snijden en plakken op de afdeling histologie kon niet in 2014 worden gerealiseerd. De glasprinters zijn wel getest en er is een keuze gemaakt. Inmiddels zijn de glasprinters in het voorjaar van 2015 geïnstalleerd en zijn de werkplekken voor het snijden en plakken aangepast. In 2014 zijn de VIM formulieren aangepast. Het is hierdoor voor de melders eenvoudiger geworden en de mogelijkheden voor analyse van de meldingen is verbeterd. Er worden geen nieuwe procedures ontwikkeld met het oog op de aanstaande fusie met het Martini ziekenhuis. De Signaleringscodes van Martini ziekenhuis en de SSZOG zijn in 2014 vergeleken. De signaleringscodes zijn per 1 januari 2015 op elkaar afgestemd in het kader van de fusie. Uit onvrede over de rondzendingen van de SKML is besloten in 2015 over te gaan van de rondzendingen van de SKML op de rondzendingen van de Neqas Probleemsignalering In UDPS wordt bij voorkomende problemen een melding gedaan in het digitale verslag. Van deze probleemsignalering wordt elk kwartaal een overzicht gemaakt dat in het kwaliteitsoverleg wordt besproken. Op basis van externe probleemsignalering is in 2014 contact geweest met de kliniek de informatie op het aanvraagformulier zo volledig mogelijk in te vullen. De interne problemen worden ook met de betreffende afdelingen besproken. Over het gehele jaar 2014 zien we procentueel een stabilisatie van het aantal meldingen, zowel interne als de externe meldingen, ten opzichte van Absoluut zien we een afname van het aantal meldingen ten opzichte van 2013, van zowel de interne als de externe meldingen. Vergelijk 2013 / 2014 Intern Extern % van inzendingen 1,8% (474) 1,5% (367) 7,4% (1957) 7,4% (1855) Tabel 28: Percentage interne en externe meldingen over alle inzendingen in 2013 (26432) en 2014 (24708). 29

30 2014 Intern Extern Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Onderzoeken T 300 2,0% ,3% ,3% B 40 0,6% 355 5,4% 395 6,0% 6641 C 26 0,8% ,1% ,9% 3374 S 0 0,0% 0 0,0% 0 0.0% 22 Totaal 366 1,5% ,4% ,9% Tabel 29: Absolute aantal meldingen en percentage van T nummers (histologie), B nummers (gyn. cytol. + BVO), C nummers (cytologie) en S nummers (obductie) Interne signalering Correctie in verslag nodig Diagnoseregel niet/onvolledig ingevuld Rapport in verkeerde fase geplaatst Verkeerde aanvrager geselecteerd Kleuring onbetrouwbaar 1 Gegevens van aanvraagformulier niet juist overgenomen Microscopie onder verkeerd nummer ingevoerd Materiaal verwisseld 3 2 Verkeerde patiëntgegevens geselecteerd 2 1 Contaminatie (beperkend bij diagnostiek) 1 Materiaal kwijtgeraakt 1 Overig Tabel 30: Aantal interne problemen Externe signalering Datum afname ontbreekt op aanvraagformulier Aanvragend arts ontbreekt of is onleesbaar op aanvraagformulier Monster zonder minimaal vereiste patiëntgegevens Geen of onvolledige klinische gegevens vermeld of niet leesbaar Patiëntgegevens op aanvraagformulier ontbreken of zijn onvolledig Overig Tabel 31: Aantal externe problemen. 30

31 De meldingen zijn geëvalueerd en besproken in het kwaliteits- en afdelingsoverleg. Het aantal interne meldingen laat nu een daling zien ten opzichte van 2013 (2012: 628; 2013: 474; 2014: 366). De externe meldingen dalen 2574 in 2012, 1957 in 2013 tot 1855 in De externe meldingen betreffen vnl. administratieve problemen VIM-meldingen In de tweede helft van 2010 zijn we binnen de pathologie begonnen met het Veilig Incidenten Melden (VIM). Hiervoor is een eigen meldformulier ontwikkeld en een VIM-commissie ingesteld welke bestaat uit 1 histologisch analist, 1 cytologisch analist, 1 secretariaatsmedewerker, de kwaliteitsfunctionaris en de patholoog met aandachtsgebied kwaliteit. De VIM-commissie kwam in x bij elkaar voor overleg. In dit overleg beoordeelde de VIM-commissie de meldingen en bracht advies uit voor verbeteringen aan het managementteam. In 2014 zijn 110 incidenten gemeld, in onderstaande tabel een specificatie van de incidenten. Aard Incident Verwisseling Uitsnijden Invoer Immunohistologie Afleveren Snijden Kleurtechniek Verwerken cytologie Diagnostiek Communicatie Inbedden Dunne laag Autoriseren Anders Totaal Tabel 32: Specificatie van incidenten. Het betreft op 1 na meldingen met een laag risico en de meldingen hadden geen consequenties voor de betrokken patiënten. Het betrof 1 meldingen met een matig hoog risico. Het betrof hier een verkeerd ingevoerde aanvrager. Verwisselingen worden het vaakst gemeld: 45 keer. Dit is een stijging ten opzicht van 2013 met 73,0%. Het betrof hier 18x het opplakken van coupes van een ander onderzoek, 9x werd het verkeerde blokje gebruikt voor snijden, 3x waarbij materiaal is verwisseld tijdens ontvangst, 5x werd het verslag onder een verkeerd nummer ingevoerd/ingesproken. Al deze verwisselingen zijn hersteld voordat de uitslag aan de patient werd doorgegeven. De door de VIM commissie besproken incidenten werden door middel van de procesanalyse geanalyseerd. 31

32 5.7 Visitatie In 2010 vond een kwaliteitsvisitatie NVVP plaats. Gezien de bouwkundige en technische slechte staat van de uitsnijdkamer en de onzekerheid met betrekking tot de toekomst van de pathologie in Noord-Oost Groningen, werd na verlenging medio 2013 terugrapportage verwacht. Op 16 april 2013 werd naar aanleiding van deze schriftelijke herevaluatie, m.n. ten aanzien van de voorzieningen in en rond de uitsnijkamer en de borging van de klinische pathologische zorg in Oost Groningen een erkenningtermijn van 5 jaar afgegeven door de landelijke visitatiecommissie (LVC). 32

33 5.8 Aantal lymfklieren colorectale tumoren. Volgens de huidige richtlijnen van de Landelijke Werkgroep Gastro Intestinale Tumoren (zie wordt een minimum van 10 lymfklieren aanbevolen voor het vaststellen van een negatieve lymfklierstatus. Er zijn aanwijzingen dat, naarmate het aantal lymfklieren hoger is, een betere inschatting gemaakt kan worden van het stadium en de prognose. Daarbij is het stellen van een negatieve lymfklierstatus, dus minimaal 10 lymfklieren onderzocht, tevens van belang in het kader van de behandeling (wel/geen chemo). De pathologie is zich zeer bewust van het grote belang en de consequenties van het aantal lymfklieren per preparaat zodat de resultaten al enige jaren worden bijgehouden en geanalyseerd. Daarbij wordt continu gestreefd naar verdere optimalisatie van het lymfklieronderzoek. De preparaten worden vanaf 2008 standaard na een dag op Davidson s fixatief een extra dag op formaline gefixeerd om het zoeken naar lymfklieren te optimaliseren. Uit de literatuur is bekend dat er geen onacceptabel laag aantal lymfklieren (zelfs 0 lymfklieren) voor een individueel resectiepreparaat bestaat, daar dit van vele factoren afhankelijk is buiten het zorgvuldig zoeken naar lymfklieren. Denk bijvoorbeeld aan een voorbehandeling met radio/chemotherapie welke het aantal lymfklieren negatief kan beïnvloeden. Het gemiddelde aantal lymfklieren in een serie resectiepreparaten geeft echter een goede maat en dient te liggen tussen de 12 en 15 lymfklieren (J.R. Jass et all. Recommendations for the reporting of surgically resected specimens of colorectal carcinoma. Human Pathology april 2007, vol. 38 no.4, ). Sinds 2012 gaat al onze verslaglegging van de colorectale tumorpreparaten via een vast Palga protocol. Buiten een overzichtelijk en gestandaardiseerd verslag kunnen we ons zo spiegelen aan de rest van de aangesloten klinische pathologie van Nederland. Het gemiddeld aantal lymfklieren van 28 (mediaan 27) per onderzocht resectiepreparaat is ook dit jaar weer goed en ruim boven het landelijk gemiddelde (tabel 33). Opgemerkt dient te worden dat dit alle preparaten betreft, dus inclusief palliatieve resecties, de preparaten voorbehandeld met chemotherapie en/of voorbestraling, welke het gemiddelde aantal lymfklieren negatief kan beïnvloeden. Dit in ogenschouw nemend, voldoen we dus ruim aan bovengenoemde norm Landelijk Palga 2012 Aantal preparaten onderzocht Mediaan , Gemiddeld aantal lymfklieren 16,0 20,0 23, ,5 Tabel 33: Overzicht aantal lymfklieren bij colorectale tumoren inclusief palliatieve resecties en voorbehandelde preparaten met chemotherapie en/of bestraling. In 2007 heeft de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ), in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), het programma Zichtbare Zorg opgericht. Daaruit voortvloeiend werd een voor de ziekenhuizen verplichte indicatorenset voor het colorectale carcinoom opgezet. Uit dit document blijkt dat in de uitvraag van 2010, aangaande het percentage van minimaal 10 lymfklieren per preparaat, dit vrijwel evenredig is verdeeld in de ziekenhuizen over een range van 41% tot 100%. Het gemiddeld percentage over alle ziekenhuislocaties is in %. De werkgroep van deze indicatorset is wel van mening dat de case-mix van deze indicator onderzocht dient te worden. Mogelijk is er invloed van leeftijd, acuut vs. niet-acuut, comorbiditeit en cachexie. Ook hier dient opgemerkt te worden dat dit alle preparaten betreft, dus inclusief palliatieve resecties, de preparaten voorbehandeld met chemotherapie en/of voorbestraling, welke het gemiddelde aantal lymfklieren negatief kan beïnvloeden. Uit de landelijke spiegelinformatie van de Palga protocollen 2014 blijkt het percentage optimaal, 100% (225 preparaten; zie tabel 34) Landelijk Palga 2012 Aantal preparaten % minimaal 10 lymfklieren 85,9% 98,8% 98,5 % 100% 82,55% Tabel 34: Overzicht percentage van minimaal 10 lymfklieren per resectiepreparaat bij alle colorectale tumoren inclusief palliatieve resecties en voorbehandelde preparaten met chemotherapie en/of bestraling, OZG en Refaja samengevoegd. 33

34 5.9 HER-2/neu analyse maag HER-2/neu analyse bij gemetastaseerd adenocarcinoom van de maag en het gastro-oesofageaal overgangsgebied. Wanneer de HER-2/neu receptor in verhoogde mate aanwezig is op de celmembraan zorgt deze voor een agressiever gedrag van de tumor. Door deze te blokkeren met trastuzumab (Herceptin ) wordt de verhoogde groeisnelheid sterk verlaagd. Histologische verschillen t.o.v. borsttumoren zoals tumor heterogeniciteit (vaak slechts een deel positief voor HER-2/neu) of cellen met complete basolaterale of laterale membraanreactiviteit, maken een aangepaste HER-2/neu testprocedure voor gemetastaseerd adenocarcinoom van de maag en het gastro-oesofageaal overgangsgebied noodzakelijk. De HER-2/neu status wordt eerst primair immuunhistochemisch (IHC) bepaald. IHC score 3+: positief, de patiënt komt in aanmerking voor trastuzumab. IHC score 2+: onzeker, aanvullend fluorescentie-in-situ-hybridisatie (FISH) verricht, indien FISH positief, komt de patiënt in aanmerking voor trastuzumab. IHC score 0 en 1+: negatief. CAVE: bij een negatieve uitslag moet, gezien de heterogeniciteit van deze tumoren, bij een tumorbiopt rekening worden gehouden met sampling error! Zowel het IHC als het FISH onderzoek wordt door minimaal 1 analist (meestal 2) en 1 patholoog gescoord en vastgelegd. In onderstaande tabel zijn de resultaten te zien van het afgelopen jaar. Ter vergelijk: in de literatuur wordt amplificatie of overexpressie aangetroffen in 7-34% van de tumoren. Het percentage HER- 2/neu positieve tumoren bedraagt dit jaar 24%, uitsluitend in biopten uit de tumor. Maag 2011 IHC score IHC score IHC score 2+ / FISH negatief IHC score 2+ / FISH positief IHC score Totaal aantal Oesofagus IHC score IHC score IHC score 2+ / FISH negatief IHC score 2+ / FISH positief 1 1 IHC score Totaal aantal % HER-2/neu positief 10% 33% 26% 24% Tabel 35: Overzicht score HER-2/neu IHC en FISH onderzoek op adenocarcinomen van de maag en Oesofagus met vermelding van percentage HER-2/neu positieve tumoren. 34

35 5.10 HER-2/neu analyse mamma Sinds de registratie van trastuzumab (Herceptin ) heeft de humane epidermale groeifactorreceptor 2 bepaling (HER-2/neu bepaling) een belangrijke plaats ingenomen in de routinediagnostiek van het mammacarcinoom. Wanneer de HER-2/neu receptor in verhoogde mate aanwezig is op de celmembraan zorgt deze voor een agressiever gedrag van de tumor. Door deze te blokkeren met trastuzumab wordt de verhoogde groeisnelheid sterk verlaagd. Naast de kans op cardiotoxiteit is de behandeling met trastuzumab zeer duur, zodat het van groot belang is die patiënten te selecteren die kunnen profiteren van de behandeling. HER-2/neu overexpressie wordt gezien in ca. 15% van de mammatumoren waarbij overigens de getallen in de literatuur variëren tussen de 10-35%. In het jaarverslag van de stichting PALGA 2010 is de landelijke spiegelindicator voor de HER-2/neu status in 14% positief. Deze bevinding komt overeen met onze resultaten van de afgelopen jaren. Het percentage HER-2/neu positieve tumoren bedraagt in ,2% (zie tabel 36). De overexpressie van HER-2/neu kan op meerdere manieren worden bepaald. Ten eerste kan immunohistologisch (IHC) onderzoek worden verricht waarbij de mate van aankleuring van de celmembraan gescoord wordt (0,1+, 2+ of 3+). Daarbij is 0-1+ negatief, 2+ onzeker en 3+ positief en dus geschikt voor trastuzumab behandeling. Een tweede (duurdere) manier is de overexpressie van de HER-2/neu eiwitten op gen-niveau te bekijken. Met behulp van fluorescentie-in-situ-hybridisatie (FISH) kan de eventueel aanwezige gen-amplificatie worden opgespoord. Deze techniek biedt met name uitkomst voor de onzekere groep van score 2+ bij IHC onderzoek. Beide technieken vereisen ervaring, zowel in het vervaardigen als in het beoordelen van het weefsel. Ons laboratorium heeft jarenlang ervaring met het doen van IHC en FISH onderzoek op HER-2/neu. Voor de kwaliteitscontrole doen we zowel mee met de SKML als NordiQC rondzendingen. De HER-2/neu bepaling wordt verricht op het definitieve resectiepreparaat. Alleen op verzoek van de kliniek wordt ook op het eerdere diagnostische biopt een HER-2/neu bepaling verricht. Gezien de grote klinische consequenties van de test doen wij standaard IHC onderzoek en zijn we laagdrempelig met het aanvragen van FISH onderzoek. Op score 2+ en 3+ wordt standaard FISH onderzoek verricht. Bij eventuele twijfel aan het IHC onderzoek (1+ of toch 2+) wordt eveneens een FISH onderzoek verricht ter controle. Zowel het IHC als het FISH onderzoek wordt door minimaal 1 analist (meestal 2) en 1 patholoog gescoord en vastgelegd. Score IHC Aantal IHC Negatief Aantal FISH Amplificatie *** * * 3 22* 24 34** Totaal (14,0%) 30 (16,1%) 35 (17,8%) Tabel 36: overzicht score HER-2/neu IHC en FISH onderzoek op mammatumoren met vermelding van percentage HER-2/neu positieve tumoren. *NB 1x HER-2neu IHC score 3+ bleek bij FISH negatief te zijn vanwege de ook aanwezige polysomie. **NB1x Her-2neu IHC score 3+ bleek de Fish techniek niet uitgevoerd te zijn. ***NB1x Her-2neu IHC score 2+ bleek niet uitgevoerd te zijn en 1x Her-2neu IHC score 2+ bleek de uitslag equivocal te zijn. 35