Jaarverslag 2009 Afdeling Pathologie SSZOG

Transcriptie

1 Jaarverslag 2009 Afdeling Pathologie SSZOG SSZOG laboratorium voor Pathologie Grintweg HJ Winschoten

2 Inhoudsopgave 1 Voorwoord Algemeen Personeel Medische Staf Alg. leidinggevend Analisten Secretariaat Automatisering Kwaliteit Organisatiestructuur Organogram Overlegstructuur Medische Staf Pathologie Analisten Secretariaat Automatisering Kwaliteit Investeringen Aanschaf / vervangingsinvesteringen Boeken / Tijdschriften Patiëntenzorg Algemeen Histologie Vriescoupe-onderzoek Cytologische sneldiagnostiek deppreparaten sentinel node Hematopathologisch onderzoek Blokjes/glaasjes/kleuringen Specimen radiografie Cytologie Cytologische inzendingen Niet-gynaecologische inzendingen per ziekenhuis / instelling Niet-gynaecologische inzendingen per ziekenhuis / instelling per specialisme Puncties per ziekenhuis / instelling per specialisme Cervixcytologie Obducties Immunologie Moleculaire pathologie Kwaliteitsindicatoren Doorloopsnelheden Histologie Cytologie Obducties Consulten Consulten extern Revisies

3 5.3 Externe / interne kwaliteitstoetsing De rondzendingen betreffen SKML, tenzij anders vermeld (NordiQC) Acties kwaliteit Klachten / fouten registratie Audit Intern Verslaglegging melanomen Verslaglegging colorectale tumoren Aantal lymfklieren bij colorectale tumoren Verslaglegging preparaten mammatumoren HER-2/neu analyse mammatumoren ER- en PR-hormoonreceptorstatus Aantal lymfklieren per okselklierdissectie Lopende projecten met andere disciplines ter bevordering van de kwaliteit Klinisch pathologische besprekingen Lidmaatschappen Stafleden Analisten Nascholing Stafleden Algemeen leidinggevend Analisten Secretariaat Kwaliteitsfunctionaris Automatisering Visitatie Commissies/bestuurswerkzaamheden Wetenschappelijke activiteiten Medewerking aan wetenschappelijke projecten: Publicaties Voordrachten Stages

4 1 Voorwoord Het jaar 2009 kenmerkte zich door grote veranderingen. Na een dienstverband van 39 jaar ging Hans Hoek, analist, per 1 mei uit dienst en eind 2009 heeft hij korte tijd bijgesprongen om de histologie van extra handen te voorzien (afscheid nemen is altijd moeilijk). Frank Smedts verliet de afdeling rond de jaarwisseling, gelukkig werd dit gat in februari opgevuld door Mieke Jonker. Na een korte periode, waarin de werkdruk bleef toenemen, werd de afdeling geconfronteerd met frequent en langdurig ziekteverzuim. Twee pathologen waren lange tijd afwezig en het ziekteverzuim onder de analisten was hoog. Daarnaast hebben enkele analisten de afdeling verlaten. We werden uit de brand geholpen door onze collegae uit de regio en we hebben een aantal waarnemers aan ons kunnen binden. We begrijpen, dat dit voor de aanvragend specialisten niet altijd gemakkelijk is geweest. De doorlooptijden waren langer en sterk wisselend en de verslaglegging was niet altijd uniform. Gelukkig was er veelvuldig contact met de specialisten, zowel telefonisch als tijdens de (oncologie) besprekingen, zodat de meeste problemen konden worden ondervangen. We zijn de regio zeer erkentelijk voor de door hen geboden hulp. De gehele hematopathologie is gedurende langere tijd waargenomen door de collegae Kluin, Rosati en Diepstra van de afdeling pathologie UMCG. Daarnaast is de diagnostiek van beenmerguitstrijken uitbesteed aan de klinische chemie van lab Noord en van het UMCG. Tenslotte hebben wij dankbaar gebruik gemaakt van onze waarnemers, Hilde Kuiper (UMCG), Theo Ceelen (vaste waarnemer vanuit België), Wicher Jansen (Hoogeveen), Frank Smedts en Lotus Sterk (Enschede). Inmiddels was er een negatieve spiraal ontstaan, de werkdruk was te lang te hoog, waardoor de rek eruit was. Na analyse bleek er sprake te zijn van een structurele productieverhoging en daarom kreeg de afdeling toestemming om nieuw personeel aan te nemen. De formatie van de analisten is met 3 fte uitgebreid en er werd toestemming gegeven voor het aantrekken van een 5 e patholoog. In een later stadium werd ook de formatie van de administratie uitgebreid met 1 fte. De dagelijkse leiding van de afdeling is in handen gekomen van Bart Hamel, Mieke Jonker en Douwe Remerij (hoofdanalist). Zij werden hierin ondersteund door Henk Verhagen, hoofd PO&O Refaja ziekenhuis, in de functie van interim manager. Een groot aantal projecten is aangepakt. In het voorjaar werd G2 MediSpeech geïmplementeerd, een grote vooruitgang nadat het eerder geïntroduceerde spraakherkenningsprogramma niet bleek te voldoen. In november werd groen licht gegeven om te starten met de dunne laag methode ter verwerking en beoordeling van de cervixcytologie. Voor de gynaecologen, huisartsen, maar vooral voor de patiënten een sterke verbetering van het serviceniveau. Op hetzelfde materiaal kan nu een extra HPV bepaling worden verricht, zonder extra ingreep. Er is een aanzet gegeven om de verslagen elektronisch te gaan verzenden naar de OZG en de huisartsen (het Refaja ziekenhuis maakte al volledig gebruik van deze mogelijkheid). 4

5 De verbouwing van het laboratorium werd in 2008 voortvarend opgepakt, maar het verplaatsen en moderniseren van de uitsnijdruimte bleek meer voeten in de aarde te hebben dan van tevoren werd aangenomen. Het grootste struikelblok bleek de afzuiging aan de uitsnijdtafel. Het rendement van de afzuiging voldeed niet aan de (nieuwe) normen. Dit probleem was eind 2009 nog niet verholpen. De fusie van het Delfzicht Ziekenhuis en st. Lucas ziekenhuis tot de Ommelander Ziekenhuis Groep (OZG), kreeg op 1 september 2008 zijn beslag. In het jaarverslag 2009 is dit zichtbaar door een wijziging van ziekenhuisnamen in locatie. In december kwam de afdeling in rustiger vaarwater en in die maand is uitgebreid stilgestaan bij het 40 jarig jubileum van de afdeling. Wij hebben op 3 december genoten van het China Festival of Light in Dierenpark Emmen. Met dank voor het inzenden en het vertrouwen van alle inzenders, Bart Hamel & Mieke Jonker 5

6 2 Algemeen 2.1 Personeel Medische Staf Pathologen (3,7 FTE) Drs. A.F. Hamel (dagelijkse leiding vanaf ) Dr. A.M. Jonker (per ; dagelijkse leiding) Drs. C. Koley Drs. C.J.F. Schoots (dagelijkse leiding tot ) (Waarnemers: Ceelen, Jansen, Kuiper, Sterk, Smedts) Alg. leidinggevend D. Remerij (1,11 FTE) Analisten Histologie (10,63 FTE) K. Bolland (per ) J. Hoek (tot en aug t/m dec) M. Hoogers-Heusala (per ) G. Hop (immunologie) S.A. Huizinga (tot ) J.J. de Jong (1 e medewerker) E.W. Jongeling A. Koerts-Scheepvaart (per ) Z.G. Lutke-Schut A.A. Nitters-Meedendorp G.W. Remerij (per ) A. Reuterink (immunologie) Cytologie (4.8 FTE) H.J.H. Rotman-Agterhorst M.J. Schrik (1 e medewerker) H. Tichelaar G. Vesters-Kok K. v.d. Werf 6

7 2.1.4 Secretariaat 4,2 FTE S. v.d. Berg (per ) E. Dees D. Doedens J.G. Hop-Rakers (1 e medewerker) K. Visser-Akker Automatisering A.C. Mensen (0,6 FTE) Kwaliteit A.C. Mensen (0,4 FTE) 7

8 2.2 Organisatiestructuur De Raad van Toezicht van het SSZOG wordt gevormd door dhr Ch.J. Maats (voorzitter), dhr A. de Jonge en dhr P.M. Blauw. De raad van bestuur wordt ingenomen door de directeuren van de 3 ziekenhuizen, dhr. J.R.M.F. Cooijmans (voorzitter), dhr G. Bruins (lid en contactpersoon voor het pathologie laboratorium) en dhr P. Lalkens (secretaris tot ). De dagelijkse leiding is door de Raad van Bestuur gedelegeerd aan de pathologen C.J.F Schoots en A.M Jonker (per ). In de loop van 2009 werd de dagelijkse leiding, door langdurige ziekte van C.J.F Schoots, overgedragen aan A.M. Jonker en A.F. Hamel. Personeels- en ARBO-zaken zijn ondergebracht bij de afdeling PO&O van het Refaja Ziekenhuis. Financiële zaken worden door de afdeling Financiën van het Refaja Ziekenhuis behartigd. Voor technische en bouwkundige aspecten van het laboratorium kan te allen tijde een beroep worden gedaan op de Technische Dienst van het Refaja Ziekenhuis Organogram ORGANOGRAM SSZOG Ondersteuning Financiën PO&O Refaja Raad van Toezicht 1 lid RvT Delfzicht 1 lid RvT Lucas 1 lid RvT Refaja Apotheker radiofarmaceut Klinisch fysicus Nucleair geneeskundige Raad van Bestuur 1 lid RvB Delfzicht 1 lid RvB Lucas 1 lid RvB Refaja Pathologen Revalidatie artsen Afdeling Nucleaire Geneeskunde HC mobiele unit MRI mobiele unit Afdeling Pathologie 8

9 ORGANOGRAM PATHOLOGIE LABORATORIUM Hoofd Pathologen Pathologen Kwaliteitsfunctionaris Algemeen leidinggevende 1 e medewerker Afdeling Cytologie 1 e medewerker Afdeling Histologie 1 e medewerker Secretariaat Systeembeheer/ Applicatiebeheer Afdeling Cytologie Afdeling Histologie Secretariaat 2.3 Overlegstructuur Medische Staf Pathologie o Maandelijks overleg pathologen o Maandelijks overleg immunowerkgroep o Maandelijks overleg met Raad van Bestuur, de heer Bruins o Halfjaarlijks overleg met de volledige Raad van Bestuur o 4 maal per jaar overleg hoofden pathologie laboratoria Noord Nederland Analisten o Maandelijks werkoverleg algemeen leidinggevende met pathologen o Maandelijks overleg algemeen leidinggevende met 1 e medewerker o Maandelijks overleg immunowerkgroep o Maandelijks afdelingsoverleg o 2 maal per week dunne laag overleg (project) Secretariaat o Maandelijks algemeen leidinggevende met 1 e medewerker o Maandelijks afdelingsoverleg Automatisering o Maandelijks overleg MT Kwaliteit o Maandelijks overleg MT o Maandelijks overleg met manager-patholoog 9

10 3 Investeringen 3.1 Aanschaf / vervangingsinvesteringen IPC Modulaire cassetteprinter met uitlaadstation. Archiefkast voor paraffineblokjes. Microscoop E200 (vervanging labophote). Hybridizer. Schudwaterbad. G2 speech. 2 x stoelen (RH logic-300 standaard). Airco s kamers pathologen en automatisering / kwaliteitsmedewerker. Microscoop C90i (nieuwe patholoog). Server en 2 computers. 3.2 Boeken / Tijdschriften Aangeschafte boeken: AFIP atlas of tumor Pathology vol 9 & 10 Fundamentals of PAP test cytology (Hoda, R) Modern immmunohistochemistry (Chu, P) Foundations in diagnostic pathology: Bone and soft tissue pathology (Folbe & Inwards) Hematopathology (Hsi) Gastrointestinal and liver pathology (Iacobuzio-Donahue) Gynaecologic pathology (Nucci) Endocrine pathology (Thomson, L.D.R) Fine needle aspiration cytology (Sidaway, M.K.) Head and neck pathology (Thomson, L.D.R) Cell and tissue based molecular pathology (Tubbs, R) Pulmonary pathology (Zander, D.S.) Differential diagnosis surgical pathology (Gattuso, P) Rosa and Ackerman s surgical pathology (Rosai, J) Tijdschriften waarop het laboratorium is geabonneerd: American J. of Clinical Pathology American J. of Surgical Pathology Cytopathology Histopathology Human Pathology Lancet New England Journal of Medicine Scientific American Seminars in Diagnostic Pathology 10

11 4 Patiëntenzorg 4.1 Algemeen In tabel 1 de totale productie door de jaren heen. Totaal Histologie Cytologie Gyn. Cytol.+ BVO Obductie Immunohistologie Morfometrie Moleculair Ng* Ng* Tabel 1: Onderverdeling productie. *Niet geregistreerd. De totale productie onderverdeeld per ziekenhuis/instelling/huisartsen ten opzichte van voorgaande jaren. OZG loc. OZG loc. Refaja Huisartsen Delfzicht Lucas Histologie Cytologie Gyn. Cytol. + BVO Obductie Immunohistologie Morfometrie Moleculair Ng* Ng* Ng* Ng* 1 67 Tabel 1a: Onderverdeling productie onderverdeeld per ziekenhuis/instelling/huisartsen. *Niet geregistreerd. 11

12 De totale productie omgezet naar CTG-eenheden en onderverdeeld per ziekenhuis/instelling/huisartsen ten opzichte van voorgaande jaren. OZG loc. OZG loc. Refaja Huisartsen Delfzicht Lucas Histologie Cytologie Gyn. Cytol. + BVO Obducties Immunohistologie Morfometrie Moleculair Ng* Ng* Ng* Ng* Totaal Totaal aantal CTG eenheden per jaar Tabel 1b: Onderverdeling productie omgezet naar CTG-eenheden. *Niet geregistreerd. In de periode 2002 t/m 2009 is er een trendsgewijze toename van de productie / patiëntenzorg met toename van het aantal CTG-eenheden. Het aantal blokjes en glaasjes neemt evenredig toe (zie grafiek 1 en 2). Grafiek 2 betreft het totaal aantal blokjes en glaasjes van alle onderzoeken van zowel histologie, cytologie als obducties. In deze periode van 8 jaar is er een procentuele toename van ca. 43% CTG eenheden, 74% blokjes en 62% glaasjes. Deze structurele jaarlijkse toename verklaarde goed de algeheel ervaren toename van de werkdruk in de afgelopen jaren in het gehele laboratorium welke ook vorig jaar werd vernomen. De stijging is met name te verklaren door toename van het aantal inzendingen (kwantiteit) en het steeds meer geprotocolleerd werken (kwaliteit). 12

13 Trend CTG van 2002 t/m 2009 CTG Trend CTG Jaar Grafiek 1: Toename van CTG productie-eenheden in de periode 2002 t/m Trend aantal blokjes/glaasjes van 2002 t/m Glaasjes Blokjes Trend Aantal Jaar Grafiek 2: Toename van het aantal blokjes en glaasjes in de periode van 2002 t/m

14 4.2 Histologie Aantal verrichtingen per inzendend specialisme per ziekenhuis t.o.v voorgaande jaren: OZG loc. OZG loc. Delfzicht Lucas Refaja Huisartsen Onbekend Anaesthesie 1 1 Chirurgie Dermatologie Gynaecologie Huisarts Interne Geneesk Kaakchirurgie Kindergeneesk KNO-heelkunde Longgeneesk Neurologie Oogheelkunde Orthopedie Radiologie Rheumatologie Urologie Verloskunde Totaal Tabel 2: Aantal verrichtingen per inzendend specialisme per ziekenhuis t.o.v voorgaande jaren Vriescoupe-onderzoek Vriescoupes Tabel 3: Aantal vriescoupes per jaar. In 2009 is 16x vriescoupe-onderzoek verricht. In al deze gevallen bleek de uitslag van de vriescoupe overeen te komen met de definitieve diagnose (100% concordant). Het betrof met name gynaecologische pathologie van meestal het ovarium. Voorts bijschildklierdiagnostiek, mammadiagnostiek, lymfklierstatus lies en metastaseonderzoek. Met de toegenomen vroegdiagnostiek en de introductie van histologisch dunne naaldbiopten neemt de indicatie voor vriescoupe-onderzoek sterk af. 14

15 4.2.2 Cytologische sneldiagnostiek deppreparaten sentinel node In het kader van versnelde diagnostiek bij sentinel node procedures werd in het Refaja ziekenhuis spoedonderzoek verricht van cytologische deppreparaten. De diagnose wordt daarbij doorgebeld waarbij men, indien bij dit onderzoek metastase werd aangetroffen, direct kan overgaan tot een aanvullende okselklierdissectie. Dit onderzoek werd dit jaar 16x verricht: In geen van de 16 depprocedures werden dit jaar maligne cellen aangetroffen passend bij metastasering. Bij aanvullend protocollair histologisch onderzoek van de sentinel node (met o.a. immunohistochemisch onderzoek op meerdere niveaus) werd alsnog 1x een macrometastase (> 2,0 mm) aangetroffen. Gezien het ontbreken van een positieve sentinel node dep valt dit jaar geen sensitiviteit te berekenen Aantal SN dep procedures totaal Dep neg. en SN procedure neg Dep neg. en SN procedure macrometastase (>2mm) Dep neg. en SN procedure micrometastase (<2mm) Dep neg. en SN procedure geïsoleerde tumorcellen Dep pos. en SN procedure macrometastase (>2mm) Dep verdacht, SN procedure macrometastase (>2mm) Sensitiviteit 50% 50% Nvt* Specificiteit 100% 100% 100% Tabel 4: onderverdeling uitslagen en definitieve uitslagen sentinel node dep. Tevens vermelding van de specificiteit en sensitiviteit van het onderzoek. *Bij ontbreken van een positieve dep is de sensitiviteit dit jaar niet te geven Hematopathologisch onderzoek Het totaal aantal cristabiopten en sternumuitstrijken/aspiraten van de laatste 3 jaar toont een daling in 2009 t.o.v Eind 2009 werden de uitstrijken uitbesteed aan het UMCG Cristabiopt/beenmerg Sternumuitstrijk/aspiraat Totaal Tabel 5: Totaal aantal cristabiopten/beenmergen en sternumuitstrijken/aspiraten van de laatste 3 jaar. 15

16 4.2.4 Blokjes/glaasjes/kleuringen Blokjes Glaasjes Kleuringen Tabel 6: Totaal aantal histologische blokjes, glaasjes en kleuringen over de afgelopen jaren. De kleuringen zijn aantallen glaasjes waarop een extra kleuring is verricht (immuunhistochemische kleuringen niet inbegrepen, zie 4.5). Deze worden handmatig bijgehouden en de aantallen zijn niet als volledig absoluut te zien, maar zijn wel indicatief. Deze getallen zijn lager dan in tabel 2 (blz. 9) daar het hier alleen histologie betreft Specimen radiografie Bij niet-palpabele of onduidelijke laesies van de mamma kan een extra röntgenfoto worden gemaakt van het preparaat. Deze wordt ontwikkeld in het OZG locatie Lucas en mede beoordeeld door één van de radiologen aldaar. Het bewerken van het preparaat gaat op geleide van de afwijkingen in het röntgenbeeld. Er is ten opzichte van voorgaande jaren in aantal een sterke daling opgetreden, waarschijnlijk omdat de preparaten in toto worden ingesloten (de logistiek van het laten maken van een röntgenfoto is tijdrovend en geeft veel vertraging in de doorlooptijd) Aantal Spec. Rad Tabel 7: Totaal aantal specimen radiografieën over de afgelopen jaren. 16

17 4.3 Cytologie Cytologische inzendingen Er lijkt een structurele daling te zijn van het aantal BVO onderzoeken. Mogelijk is dit een direct gevolg van het niet kunnen aanbieden van de dunne laag techniek BVO IND BVO IND BVO IND OZG loc Delfzicht OZG loc Lucas Refaja Huisartsen Totaal Tabel 8: Het aantal cervixcytologische inzendingen. Het aantal niet-gynaecologische inzendingen lijkt structureel te dalen, een verklaring kan hiervoor niet worden gegeven Niet-Gynaecologie Tabel 9: Het aantal niet-gynaecologische inzendingen Niet-gynaecologische inzendingen per ziekenhuis / instelling Niet Gynaecologie Niet Niet Punctie* Gynaecologie Punctie* Gynaecologie Punctie* OZG Delfzicht OZG Lucas Refaja Huisartsen Totaal Tabel 10: Het aantal niet-gynaecologische inzendingen per ziekenhuis / instelling (* onder puncties wordt hier verstaan cytologisch onderzoek van solide organen, onderzoek van ascites, pleuravocht is hier niet bij inbegrepen). 17

18 4.3.3 Niet-gynaecologische inzendingen per ziekenhuis / instelling per specialisme OZG loc. OZG loc. Delfzicht Lucas Refaja Huisartsen Onbekend Anaesthesie Cardiologie Chirurgie Gynaecologie Huisarts Interne Geneesk. Kaakchirurgie 3 6 Kindergeneesk. 2 1 KNO-heelkunde Longgeneesk Neurologie Orthopedie Radiologie Rheumatologie 1 2 Urologie Tabel 11: Niet-gynaecologische inzendingen per ziekenhuis / instelling per specialisme. 18

19 4.3.4 Puncties per ziekenhuis / instelling per specialisme OZG loc. OZG loc. Delfzicht Lucas Refaja Huisartsen Chirurgie Gynaecologie Huisarts Interne Geneesk Kaakchirurgie 3 6 KNO-heelkunde Longgeneesk Orthopedie Radiologie Rheumatologie 2 Urologie Cardiologie 1 Neurologie 1 Onbekend 2 2 Tabel 11: Puncties per ziekenhuis / instelling per specialisme. 19

20 4.3.5 Cervixcytologie Cervixcytologie Bevolkingsonderzoek Pap 0 Pap 1 Pap 2 Pap 3a Pap 3b Pap 4 Pap jaar 8,2 86,6 2,1 2,7 0,3 0,0 0, jaar 4,6 90,4 3,6 1,0 0,3 0,1 0, jaar 4,1 91,0 3,5 1,1 0,3 0,0 0, jaar 2,6 94,4 2,5 0,4 0,0 0,1 0, jaar 4,0 94,3 1,3 0,5 0,0 0,0 0,0 Gemiddeld 4,1 91,7 2,9 0,9 0,2 0,1 0,0 Tabel 13: Procentuele verdeling van de PAP-klassen per leeftijdsgroep. BVO n.v.t Virusinfectie Trichomonasinfectie Bacteriële infectie Candida albicans Haemophilus vaginalis Geen ontsteking Actinomyces Chlamydia Niet-specifieke ontsteking Totaal Tabel 14: Frequentie ontstekingen cervixcytologie BVO. 20

21 Cervixcytologie indicatie Pap 0 Pap 1 Pap 2 Pap 3a Pap 3b Pap 4 Pap jaar 7,7 80,8 7,7 3,8 0,0 0,0 0, jaar 4,7 80,7 7,0 6,5 0,8 0,3 0, jaar 5,4 80,8 7,3 5,5 1,1 0,0 0, jaar 5,5 82,8 6,7 4,2 0,5 0,2 0, jaar 3,7 84,5 8,3 2,9 0,3 0,0 0, jaar 5,4 87,8 4,5 0,6 0,0 0,9 0, jaar 4,5 82,8 8,2 1,5 0,7 0,0 2, jaar 7,1 71,4 10,7 3,6 0,0 0,0 7, jaar 16,7 83,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Gemiddeld 5,1 82,8 7,1 4,0 0,6 0,2 0,3 Tabel 15: Procentuele verdeling Pap-klassen per leeftijdsgroep. INDICATIE n.v.t Virusinfectie Trichomonasinfectie Bacteriële infectie Candida albicans Haemophilus vaginalis Geen ontsteking Actinomyces Chlamydia Niet-specifieke ontsteking Totaal Tabel 16: Frequentie ontstekingen cervixcytologie indicatie. 21

22 Punctie schildklier conclusie en follow up Totaal Follow up Geen follow up Geen maligniteit Folliculaire Laesie 0 nvt nvt Maligniteit 0 nvt nvt Onvoldoende materiaal Tabel 16b: Schildklier puncties. Bij de follow up van Geen maligniteit werd 1x dysplastisch struma en 1x folliculair adenoom gediagnosticeerd. Bij de afgekeurde puncties werd bij follow up 1x een folliculair carcinoom en 3x folliculair adenoom gediagnosticeerd. 22

23 4.4 Obducties Aantal Percentage Aantal Percentage Aantal Percentage OZG loc. Delfzicht 14 8,8 % 16 9,5 % 8 4,7% OZG loc. Lucas 10 5,1 % 12 5,7 % 7 3,0 % Refaja Ziekenhuis 25 11,4 % 20 8,2% 16 8,0% (Verpleeg-) huisartsen Totaal Foetaal (van totaal) Tabel 17: Obductie aantallen en verdeling in de afgelopen 3 jaar. Tevens het percentage van het aantal overledenen per ziekenhuis waarop een obductie is verricht. De sterke daling van het aantal obducties in het OZG locatie Lucas zal mede het gevolg zijn van het feit dat de sectiekamer aldaar niet meer gebruikt kan worden sinds Voor postmortaal onderzoek worden de lichamen naar het Refaja Ziekenhuis (Stadskanaal) overgebracht. De daling en onze zorgen t.a.v. deze daling, zijn meerdere malen gemeld bij het desbetreffende ziekenhuis. Ook in het OZG locatie Delfzicht is er een forse daling. Daarnaast is er een opvallende daling in het aantal foetale obducties waarvoor geen oorzaak kan worden aangegeven. Tot slot werd dit jaar een nieuwe uitgebreide statusvoering voor de volwassen en foetale obducties in gebruik genomen zodat de papieren verslaglegging tijdens de obductie geoptimaliseerd is. OZG loc. Delfzicht OZG loc. Lucas Refaja Ziekenhuis Interne/cardiologie Chirurgie/urologie Gynaecologie/obstetrie Anaesthesiologie Pediatrie Neurologie KNO Tabel 18: Onderverdeling obductie aanvragen per specialisme. In 6 van de 9 obducties aangevraagd door de gynaecologen betrof het foetale obducties. 23

24 4.5 Immunologie Immuunhistochemisch onderzoek neemt een steeds belangrijkere plaats in bij het huidige pathologie-onderzoek van weefsel, resulterend in een verdere stijging van het aantal kleuringen. Het wordt met name gebruikt in het kader van nader onderzoek naar tumorkenmerken van belang voor verdere (sub)typering, prognose en eventuele therapeutische consequenties. In tabel 19A wordt een overzicht gegeven van de diverse kleuringen welke voor de diagnostiek worden gebruikt AAT E-Cad K Act EMA K AFP ER K-hmw ALK F K-pan Bcl Fibr Lambda Bcl GCDFP Lambda/Kap Bcl GPA MART Ber-EP HBsAg MIB Bor HCG MiTF C Her MOC Cal Her2 probe MPO CD HMB MUM CD HP MURAM CD HPV 6/ MYOGL CD HPV OC CD-20cy HPV PAX CD IgA p CD IgD P504S CD IgG p CD IgM p CD Kappa p CD Kappa/Lamb PLAP CD K PR CD K-5/ PSA CD K-5/ S CD K-5/ Synap CD-79a K T CD K TdT CD K-7/ Tg CEA K TTF Cent K Urovysion Chr K Vim D K WT Desm K Eindtotaal EBER probe K Tabel 19A: Overzicht totaal aantal immuunhistochemische (IHC) kleuringen en In Situ Hybridisatie (ISH). 24

25 In tabel 19B het absolute aantal van immuunhistochemische onderzoeken. Deze getallen zijn hoger dan vermeld in tabel 1 op blz. 7. De reden is dat in de tabel 1 geen rekening wordt gehouden met het aanvragen van immunohistochemisch onderzoek op materiaal van vóór Daarnaast worden suffix-nummers in die tabel niet meegerekend (binnen 1 nummer op meerdere blokjes verschillende immuunhistochemische kleuringen). De kleuringen worden in ons laboratorium nog steeds handmatig verricht. Gezien de stijging van het aantal immuunhistochemische kleuringen, de te verwachten verdere stijging en kwaliteitseisen werd in 2009 een immunostainer werkgroep opgericht. Deze werkgroep zal de aanschaf van een immunostainer (automatische kleurmachine) inventariseren en de verschillende stainers vergelijken zodat eind 2010 een onderbouwde keuze kan worden gemaakt en tot aanschaf kan worden overgegaan Histologie Cytologie Totaal Tabel 19B: Het totaal aantal immuunhistochemische kleuringen op histologie en cytologie nummers Histologie 10,4% 13,7% 20,8% Cytologie 2,3% 2,9% 1,2% Gyn. Cytol.+ BVO 0,2% 0,3% 0% Obductie 9,6% 18,2% 11,4% Tabel 19C: percentage van de inzendingen waarop immuunhistochemisch onderzoek is vervaardigd. 4.6 Moleculaire pathologie HER-2/neu EBER Cent HPV-x Totaal Tabel 20: Totaal aantal moleculair pathologische bepalingen in de afgelopen 3 jaar ten aanzien van de HER-2/neu, EBER, Cent.-1 en HPV-x. 25

26 5 Kwaliteitsindicatoren 5.1 Doorloopsnelheden Histologie In 2009 werd gebruik gemaakt van een nieuw spraakherkenningsprogramma (G2 medispeech) wat naar aller tevredenheid functioneert en verbetering in de doorlooptijd moet geven. Helaas werd dat doel niet gehaald, als gevolg van de eerder genoemde werkdruk en ziekte, waarbij we alle zeilen hebben moeten bijzetten om de doorlooptijd binnen acceptabele grenzen te houden. Meer dan 90% werd in 5 dagen verwerkt. In 2010 wordt naar verbetering van de doorlooptijden gestreefd. Een verbeterslag in de werkelijke beschikbaarheid van de uitslagen in 2010 naar de huisartsen zal worden gezocht in het elektronisch verzenden van de uitslagen. Ook wordt gewerkt aan een nieuw signaleringssysteem voor binnenkomst van elektronisch verzonden uitslagen naar het OZG zoals dat al sinds 2007 naar tevredenheid werkzaam is in het Refaja ziekenhuis. Dit zal een verlaging van de werkdruk geven bij de administratie en komt de doorlooptijden en beschikbaarheid van de verslagen ten goede Werkdagen Absoluut Cum.% Absoluut Cum. % Absoluut Cum. % > Tabel 21: Het aantal en cumulatief percentage geautoriseerde uitslagen histologie na ontvangst. 26

27 5.1.2 Cytologie Niet-gynaecologisch onderzoek: Voor niet-gynaecologisch onderzoek is de doorlooptijd t.o.v gestabiliseerd Werkdagen Aantal Cum. % Aantal Cum. % Aantal Cum. % > Totaal Tabel 22: Het aantal en het cumulatief percentage geautoriseerde uitslagen niet-gynaecologische onderzoeken. Cervixcytologie onderzoek: Werkdagen Aantal Cum. % Aantal Cum. % Aantal Cum. % > onbekend Totaal Tabel 23: Het aantal en het cumulatief percentage geautoriseerde uitslagen cervixcytologische onderzoeken (indicatief en BVO). 27

28 In 2009 werd een sterke verbetering van de doorlooptijden gehaald. Dit dankzij inzet van alle medewerkers van de cytologie. Eind 2009 werd toestemming verkregen om de dunne laag techniek te gaan implementeren. Al het mogelijke werd gedaan om de nieuwe techniek snel en verantwoordelijk te kunnen gebruiken. Alle cytologie analisten zijn bijgeschoold in Engeland door Cytec. Een aantal van de pathologen heeft in 2009 het examen met goed resultaat afgelegd, de anderen in Obducties Het doel was dit jaar een verdere verbetering in de doorloop van obducties te realiseren. Dit is niet gelukt, de doorlooptijd is ongeveer gelijk gebleven. Ook hier speelt de hoge werkdruk van dit jaar een grote rol Tijd Absoluut Cum. % Absoluut Cum. % Absoluut Cum. % 1 week weken 12* weken 4* weken 1* > 4 weken 34* Tabel 24: Doorlooptijd in aantallen en cumulatief percentage (* NB per abuis stond hier in het verslag 2007 het cumulatieve aantal obducties i.p.v het absolute aantal, dit is dit jaar aangepast). 28

29 5.2 Consulten Consulten extern In 2009 werd 124x een extern consult aangevraagd. De consultatie betrof 9 cytologische inzendingen (0,2%) en 115 histologische inzendingen (0,7%). Een groot deel van de haematopathologie werd in 2009 volgens afspraak opgestuurd naar het UMCG, deze diagnostiek is voor een periode geheel overgenomen ivm ziekte van 2 van de 4 pathologen. Het aantal consulten is t.o.v verdubbeld ( consulten). Tevens werden casus ingebracht voor het Lymfomen Panel en het panel voor Weke Delen Tumoren. Deze consultatie is niet als consult meegenomen in de telling. Het insturen naar een panel gebeurde deels om diagnostische redenen, deels volgens afspraak Revisies Op verzoek van derden werd in x een revisie elders verricht, het merendeel op verzoek van de collegae in het UMCG. Het betreft 278 T-nummers, 25 C-nummers en 1 indicatie cervixuitstrijk. In 293 gevallen was er overeenstemming met de door ons gestelde diagnose. In 11 gevallen (3,6% van alle revisies) was er geen overeenstemming. Het betrof de onderstaande casuïstiek: 1. Herhaling cervixuitstrijk bij patiënte met contactbloedingen waarin matige dysplasie (CIN-2) en geringe atypie endocervix, na revisie CIN-3 laesie. 2. Punctie rechter schildklier waarin een folliculaire laesie, bij revisie geen aanwijzingen voor een folliculaire laesie. 3. Huidbiopt achter het oor waarin een sprieterig groeiend basaalcelcarcinoom met cauterisatie-artefacten, na revisie ongedifferentieerd carcinoom. 4. Biopt onderlip waarin actinische keratose, na revisie goed gedifferentieerd plaveiselcelcarcinoom. 5. Ablatio mamma links waarin ductaal carcinoom, na revisie lobulair carcinoom 6. Duodenumbiopten waarin MARSH 3a, na revisie geen afwijkingen. 7. Biopten linker onderkwab long waarin oncocytaire metaplasie en atypie, na revisie suggestief voor adenocarcinoom, niet volledig zeker, grote reactieve component 8. Naaldbiopten mamma waarin mastitis, na revisie adenocarcinoom. 9. Huidbiopt been waarin een goed gedifferentieerd plaveiselcelcarcinoom, na revisie hyperplastisch type lichen planus. 10. Lumpectomie linker mamma matig gedifferentieerd ductaal carcinoom, gr I, na revisie gr II. 11. Uterusextirpatie waarin een poliep met complexe adenomateuze veranderingen, geringe atypie, na revisie niet complexe, niet atypische hyperplasie. 29

30 5.3 Externe / interne kwaliteitstoetsing De rondzendingen betreffen SKML, tenzij anders vermeld (NordiQC). Rondzending Resultaat Actie Algemene Histologie Giemsa Helicobacter Voldoende Geen Schimmelkleuring Voldoende Van gemodificeerde Grocott naar Grocott kleuring overgestapt. Immunohistochemie Her2neu 1ste ronde Onvoldoende Titer prim. antilichaam bijgesteld Her2neu 2de ronde Voldoende Geen HER2neu (NordiQC) Borderline Advies prim. antilichaam bijstellen ER 1ste ronde Goed Geen ER (NordiQC) Goed Geen ER 2de ronde Goed Geen Actine Voldoende Geen Desmine Goed Geen TTF1 Onvoldoende Methode aangepast Calretinine Goed Geen EMA Goed Geen CD15 Voldoende Geen CD30 Voldoende Geen CD10 Voldoende Geen CD23 Voldoende Geen CD117 Onvoldoende Methode aangepast CD34 Goed Geen BCL6 Onvoldoende Methode aangepast BCL2 Goed Geen Moleculaire techniek Her2 amplificatie Goed Geen Her2 amplificatie Voldoende Geen EBER Voldoende Geen Algemene cytologie Geen deelname Cervix cytologie AIS Goed Geen 30

31 5.3.2 Acties kwaliteit o Protocol en procedure contaminatie o Uitsnijprotocol placenta en placenta meerlingen analisten o Spiegelinformatie huisartsen o Foutenregistratie opnieuw geïnitieerd o Organogram aangepast o Werkgroep kwaliteit SSZOG opgezet Klachten / fouten registratie 2009 Intern Extern Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Onderzoeken T 19 0,1% ,5% ,6% B 2 0,0% 779 9,1% 781 9,2% 8530 C 0 0,0% ,3% ,3% 3936 S 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 29 Totaal 21 0,1% ,6% ,7% Tabel 24A: Aantal klachten en percentage van T nummers (histologie), B nummers (gyn. cytol. + BVO), C nummers (cytologie) en S nummers (obductie). Externe signalering Datum afname ontbreekt op aanvraagformulier 1664 Aanvragend arts ontbreekt of is onleesbaar op aanvraagformulier 505 Monster zonder minimaal vereiste patiënt gegevens 338 Patiëntgegevens op aanvraagformulier ontbreken of zijn onvolledig 103 Glaasje met pen/viltstift beschreven, dit wordt onleesbaar bij transport. Gelieve met potlood te beschrijven. 76 BVO-onderzoek, onterecht 2 of meer glaasjes ingezonden. 74 Overig 251 Interne signalering Materiaal verwisseld 8 Op macrosc.-verslag geen PA-nr. en/of analist genoemd 4 Coupes onvolledig aangeboden 2 Overig 7 De foutensignalering is geëvalueerd en besproken. Opvallend is dat er veel extern, maar weinig intern wordt geregistreerd. In 2010 krijgt dit hoge prioriteit, waarbij op veel frequente signalering actie wordt ondernomen. Structureel overleg in het kader van kwaliteit met de ziekenhuizen en de regio wordt opgestart in

32 5.4 Audit Intern Naar aanleiding van opmerkingen gemaakt door de visitatiecommissie in 2005 betreffende onvolledige informatie in de conclusie van melanomen en colorectale tumoren, is afgesproken de verslaglegging te protocolleren en een verbeterslag te maken. Ook het aantal lymfklieren per colorectaal preparaat en het gemiddeld aantal lymfklieren per okselklierdissectie werden in kaart gebracht. Tevens werd vanaf 2008 gekeken naar de compleetheid van de verslaglegging ten aanzien van de mammatumoren. Dit jaar werd voor het eerst de HER-2/neu analyse op mammatumoren in kaart gebracht, evenals de ER- en PR-hormoonreceptorstatus Verslaglegging melanomen De gegeven informatie in de conclusie werd vergeleken met de voorgaande jaren (aantal melanomen respectievelijk 13, 19, 28 en 40). Opvallend is ook de toename in de diagnose melanoom. Het percentage van de items ulceratie, microsatellitose, regressie en vaatinvasie scoren dit jaar lager ten opzichte van vorig jaar. Dit is met name het gevolg van de aanwezigheid van de verschillende waarnemers met eigen stijl van verslaglegging. De waarnemers hebben overigens in de microscopie meestal wel gebruik gemaakt van de afgesproken protocollaire samenvatting, zodat daar de gegevens vrijwel 100% verslagen zijn en aldaar door de kliniek overzichtelijk zijn terug te vinden. Item % gemeld in 2006 % gemeld in 2007 % gemeld in 2008 % gemeld in 2009 Lokalisatie Aard ingreep Radicaliteit ,5 Breslow Clark Ulceratie Microsatellitose * 75 Regressie * 60 Vaatinvasie Tabel 25: Compleetheid items in percentages vermeld in de conclusie van maligne melanomen in de afgelopen 3 jaar (* niet 100% a.g.v. een incomplete conclusie van een extern consult). 32

33 5.4.2 Verslaglegging colorectale tumoren De conclusies van colorectale tumoren van het eerste halfjaar van 2006, het laatste halfjaar van 2007 en geheel 2008 en 2009 werden met elkaar vergeleken (aantal respectievelijk 46, 83, 133 en 117). Het protocollair werken wat eind 2007 werd ingevoerd resulteerde in 2008 tot 100% score. Dit jaar is de score echter wat lager met gelijke verklaring als vermeld bij de melanomen. Item % gemeld % gemeld %gemeld % gemeld Lokalisatie Differentiatiegraad Afmeting % Circumferentie Infiltratiediepte Afstand tot sneevlak uiteinden Afstand circumferentie Totaal aantal lymfklieren Aantal metastasen Aantal extranodale uitbreiding Tabel 26A: Compleetheid items in percentages vermeld in de conclusie van colorectale tumoren in de afgelopen 4 jaar (**alleen bij rectumcarcinomen) Aantal lymfklieren bij colorectale tumoren. Volgens de huidige richtlijnen van de Landelijke werkgroep Gastro Intestinale Tumoren (zie wordt een minimum van 10 lymfklieren aanbevolen voor het vaststellen van een negatieve lymfklierstatus. Uit de literatuur is bekend dat er geen onacceptabel laag aantal lymfklieren (zelfs 0 lymfklieren) voor een individueel resectie preparaat bestaat, daar dit van vele factoren afhankelijk is buiten het zorgvuldig zoeken naar lymfklieren. Denk bijvoorbeeld aan een voorbehandeling met radio/chemotherapie welke het aantal lymfklieren negatief kan beïnvloeden. Het gemiddelde aantal lymfklieren in een serie resectie preparaten geeft echter een goede maat en dient te liggen tussen de 12 en 15 lymfklieren (J.R. Jass et all. Recommendations for the reporting of surgically resected specimens of colorectal carcinoma. Human pathology april 2007, vol. 38 no.4, ). Het gemiddeld aantal lymfklieren van 15 per onderzocht resectiepreparaat is ook dit jaar weer goed (tabel 26B). Opgemerkt dient te worden dat dit alle preparaten betreft, dus inclusief palliatieve resecties, de preparaten voorbehandeld met chemotherapie en/of voor bestraling welke het gemiddelde aantal lymfklieren negatief kan beïnvloeden. Dit in oogschouw nemende, voldoen we dus ruim aan de bovengenoemde norm. De preparaten 33

34 worden standaard vanaf 2008 na een dag Davidson s fixatie een extra dag op formaline gefixeerd om het zoeken van lymfklieren te optimaliseren Aantal preparaten onderzocht 83* Standaard deviatie 7,1 8,9 8,1 Mediaan Gemiddeld aantal klieren 13,6 16,5 15 Tabel 26B: Overzicht aantal lymfklieren bij colorectale tumoren inclusief voorbehandelde preparaten met chemotherapie en/of bestraling. *NB in 2007 werden niet alle colorectale preparaten gescoord, ongeveer een ½ jaar Verslaglegging preparaten mammatumoren. De conclusies van de verslaglegging van mammatumorpreparaten van ongeveer het eerste halfjaar van 2008 (aantal 60) en geheel 2009 (aantal 170) werden in kaart gebracht. Het protocollair werken heeft in 2008 geresulteerd in een volledige verslaglegging. De vaatinvasie status en in mindere mate de in situ component status werd niet altijd vermeld in de conclusie, meestal daar deze niet in het preparaat aanwezig was (overigens wel vermelding hiervan in de microscopie). Dit jaar is de score echter wat lager met gelijke verklaring als vermeld bij de melanomen. Item % gemeld 2008 % gemeld 2009 Aard en zijdigheid ingreep Lokalisatie tumor Histologisch type Differentiatiegraad Diameter infiltratieve component Sneevlak status Vaatinvasie wel/niet In situ component status Eventuele lymfklierstatus ER/PR status Her-2/neu status Tabel 27A: Compleetheid items in percentages vermeld in de conclusie van mammatumoren in de afgelopen 2 jaar. 34

35 5.4.5 HER-2/neu analyse mammatumoren. Sinds de registratie van trastuzumab (Herceptin ) heeft de humane epidermale groeifactorreceptor 2 bepaling (HER-2/neu bepaling) een belangrijke plaats ingenomen in de routinediagnostiek van het mammacarcinoom. Wanneer de HER-2/neu receptor in verhoogde mate aanwezig is op de celmembraan zorgt deze voor een agressiever gedrag van de tumor. Door deze te blokkeren met trastuzumab wordt de verhoogde groeisnelheid sterk verlaagd. HER-2/neu overexpressie wordt gezien in ca. 15% van de mammatumoren waarbij overigens de getallen in de literatuur variëren tussen de 10-35%. De behandeling met trastuzumab is zeer duur (naast cardiotoxiteit) zodat het van groot belang is die patiënten te selecteren die kunnen profiteren van de behandeling. De overexpressie van HER-2/neu kan op meerdere manieren worden bepaald. Ten eerste kan immuunhistochemisch (IHC relatief goedkoop) onderzoek worden verricht waarbij de mate van aankleuring van de celmembraan gescoord wordt (0,1+,2+ of 3+). Daarbij is 0-1+ negatief, 2+ onzeker en 3+ positief en dus geschikt voor trastuzumab behandeling. Een tweede (duurdere) manier is de overexpressie van de HER-2/neu eiwitten op gen-niveau te bekijken. Met behulp van fluorescentie-in-situ-hybridisatie (FISH) kan de eventueel aanwezige genamplificatie worden opgespoord. Deze techniek biedt met name uitkomst voor de onzekere groep van score 2+ bij IHC onderzoek. Beide technieken vereisen ervaring, zowel in het vervaardigen als in het beoordelen van het weefsel. Ons laboratorium heeft jarenlange ervaring met het doen van IHC en FISH onderzoek op HER-2/neu. Voor de kwaliteitscontrole doen we zowel mee met de SKML rondzendingen en sinds dit jaar ook met NordiQC rondzendingen. De HER-2/neu bepaling wordt verricht op het definitieve resectiepreparaat. Alleen op verzoek van de kliniek wordt ook op het eerdere diagnostische biopt een HER-2/neu bepaling verricht (weinig weefsel, dus minder betrouwbaar). Gezien de grote klinische consequenties van de test doen wij standaard IHC onderzoek en zijn we laagdrempelig met het aanvragen van FISH onderzoek. Op score 2+ en 3+ wordt standaard FISH onderzoek verricht. Ook op score 0 en 1+ wordt regelmatig een FISH onderzoek verricht ter controle of bij eventuele twijfel aan het IHC onderzoek. Zowel het IHC als het FISH onderzoek wordt door minimaal 1 analist (meestal 2) en 1 patholoog gescoord en vastgelegd. In de onderstaande tabel zijn de resultaten te zien van het afgelopen jaar. Het percentage HER-2/neu positieve tumoren bedraagt 11%. Score IHC Aantal IHC Aantal FISH Negatief Amplificatie * totaal (11%) Tabel 27B: overzicht score HER-2/neu IHC en FISH onderzoek op mammatumoren met vermelding van percentage HER-2/neu positieve tumoren. *NB 1x alleen IHC verricht op een biopt waarbij het weefsel onvoldoende geschikt was voor FISH. 35

36 5.4.6 ER- en PR-hormoonreceptorstatus Bij borstkanker is de aan- of afwezigheid van hormoonreceptoren van groot belang voor de behandeling met hormonale therapie, de responskans op de eventuele therapie en dus de prognose. De oestrogeenreceptor (ER) en progesteronreceptor (PR) zijn de meest bekende biomarkers/hormoonreceptoren in borstkanker. De ER is de belangrijkste moleculaire pathway betrokken in de borstontwikkeling, groei, differentiatie en tumorgenese. Het reguleert de expressie van veel genen waaronder PR. De mate van ER en PR positiviteit kan immuunhistochemisch microscopisch worden bepaald. Daarbij wordt het percentage positief aankleurende tumorkernen beoordeeld. De grens van wanneer de bepaling positief te noemen en wanneer negatief, ligt in de literatuur tussen de 1-20% waarbij de grens van 10% vaak wordt gebruikt, zo ook in ons laboratorium, conform de richtlijn behandeling mammacarcinoom. Overigens is bekend dat mogelijk ook patiënten met slechts 1% ER/PR tumorpositiviteit voordeel hebben van hormonale therapie. In ons laboratorium is het volgende afgesproken omtrent de verslaglegging. De ER en PR bepaling wordt gedaan op alle initiële mammabiopten met tumor en wordt eventueel herhaald, indien nodig, op het definitieve mammapreparaat. In de conclusie wordt de ER en PR status vermeldt met het percentage aankleurende tumorcellen. Voor de kwaliteitscontrole doen we zowel mee met de SKML rondzendingen en sinds dit jaar ook met NordiQC rondzendingen. In tabel 27D wordt een overzicht gegeven van dit jaar aangaande de ER en PR status op 221 mammabiopten met tumor. Ter interpretatie van tabel 27D, in de literatuur wordt ca 70% positiviteit voor ER en 60-65% positiviteit voor PR aangetroffen (hoewel er vrij veel variatie in het percentage positiviteit in de literatuur gevonden kan worden). Item 2009 ER positief 186 (84%) PR positief 129 (58%) ER negatief 35 (16%) PR negatief 92 (42%) ER positief / PR positief 128 (58%) ER positief / PR negatief 58 (26%) ER negatief / PR negatief 34 (15%) ER negatief / PR positief 1 (<1%) Tabel 27D: overzicht van de ER en PR status in 221 mammabiopten met tumor in Tussen haakjes het percentage van het totaal aantal mammabiopten met tumor Aantal lymfklieren per okselklierdissectie. Een okselklierdissectie is een belangrijke prognostische indicator bij de behandeling van operabel invasief mammacarcinoom en wordt als leidraad gebruikt voor het geven van adjuvante systemische therapie. Tevens vormt de dissectie een deel van de lokale therapie. Het uitvoeren van de dissectie is meestal afhankelijk van de status van de sentinel node procedure (voorspelt de kans op okselkliermetastasering). Volgens de 36

37 huidige richtlijnen van de Landelijke werkgroep mammatumoren (zie kunnen in een regulier uitgevoerde okselklierdissectie tenminste 10 lymfklieren gevonden worden. De aangetroffen lymfklieren worden in ons laboratorium apart ingesloten en onderzocht. De status van de mediale topklier (gemarkeerd door de chirurg) wordt apart in het verslag vermeld gezien de prognostische waarde. Met gemiddeld 14,7 lymfklieren per okselklierdissectie voldoen we ruim aan de bovengenoemde criteria (mediaan 14, st. dev. 6,8). Item 2009 Aantal okselklierdissecties 57 Standaard deviatie 6,8 Mediaan 14 Gemiddeld aantal klieren positief 3,3 Aantal okselklierdissecties zonder metastase 24 Gemiddeld aantal klieren 14,7 Tabel 27E: overzicht van het gemiddeld aantal lymfklieren per okselklierdissectie. 5.5 Lopende projecten met andere disciplines ter bevordering van de kwaliteit De samenwerking met Dr. Hopman, moleculair celbioloog Universiteit van Maastricht, werd in 2009 gecontinueerd. Er wordt gewerkt aan invoering van een ISH-techniek ter bepaling van hoogrisico en laagrisico typen HPV en kwaliteitsbewaking van FISH voor HER-2/neu. Samenwerking met PanPath B.V. (Budel Nederland) fabrikant en leverancier van probes t.b.v. diagnostiek en prognose voor onder andere HPV en HER-2/neu. 5.6 Klinisch pathologische besprekingen OZG loc. Delfzicht: OZG loc. Lucas: Refaja ziekenhuis: Oncologiebespreking IKN (1x per maand) Oncologiebespreking IKN (1x per maand) Hematologiebespreking IKN (1x per maand) Urologiebespreking IKN (1x per maand), dit tezamen met specialisten van het Refaja en OZG locatie Delfzicht. Longbespreking (1x per 3 maanden), dit tezamen met specialisten van het Refaja en OZG locatie Delfzicht. MDO-bespreking (1x per week) Oncologiebespreking IKN (1x per maand) Calamiteitencommissie (1x per week) 37