Workshop neuro-endocriene longtumoren handvatten voor de dagelijkse praktijk

Transcriptie

1 Workshop neuro-endocriene longtumoren handvatten voor de dagelijkse praktijk Dr. Robert Jan van Suylen Pathologie DNA Locatie Jeroen Bosch Ziekenhuis Drs. Jules Derks Afdeling Longziekten Maastricht University

2 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Speakers honorarium: Research funding: Advisory board: - Zie hieronder Bedrijfsnamen

3 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Casuïstiek Waarom deze workshop? PALGA en IKNL Derks ongepubliceerd.

4 Carcinoid tumor Siegfried Oberndorfer 1907 Kleincellig anaplastisch Fusiform Polygonaal Oat-cell WHO editie Een historisch overzicht Kleincellig carcinoom Intermediair celtype Gecombineerd Oat-cell WHO editie Typisch vs. Atypisch carcinoid Kleincellig carcinoom Grootcellig neuro-endocrien WHO editie onveranderd WHO editie WHO editie Oat cell carcinoma Azzopardi 1959 Grootcellig neuro-endocriene carcinoom Travis Atypisch carcinoid 1991 Arrigoni

5 Neuro-endocriene long tumoren A distinct subset of tumors sharing morphologic, ultrastructural, immunohistochemical and molecular characteristics WHO 2015

6 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Atypisch carcinoid Casuïstiek Slides MA den Bakker Typisch carcinoid / Tumor let / DIPNECH SCLC/LCNEC

7 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Casuïstiek Rossi et al. ERJ 2016 Neuro-endocriene cell hyperplasie, tumor let, DIPNECH: Handvatten voor de praktijk Neuro-endocriene cell hyperplasie proliferatie boven basaal membraan gelegen

8 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Casuïstiek Rossi et al. ERJ 2016 Neuro-endocriene cell hyperplasie, tumor let, DIPNECH: Handvatten voor de praktijk Tumor let proliferatie door de basaal membraan (<5mm) Indien >5mm typisch carcinoid (of atypisch)

9 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Casuïstiek Slides MA den Bakker, nascholing Carcinoid tumor <5mm Vaak multifocaal Kan in combinatie met long carcinoid Kan in de achtergrond van DIPNECH Tumor let syn

10 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Casuïstiek Slides MA den Bakker, nascholing DIPNECH Diffuse idiopathische pulmonaire neuro-endocriene cell hyperplasie (syndroom) (Aguayo 1992)

11 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Casuïstiek Slides MA den Bakker Typisch carcinoid WHO 2015 criteria: <2 mitosen per 2mm 2 en geen necrose, macroscopisch >5mm 70-90% van carcinoiden, ± 80 per jaar in Nederland Jongere leeftijd, piek rond jaar

12 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Casuïstiek Slides MA den Bakker Typisch carcinoid Sterke aan kleuring voor neuro-endocriene IHC markers (typisch > atypisch) Carcinoid ChroA chroa ~100% Synap ~100% CD56 Syn CD56 84% TTF1** ±35% CK ~80%

13 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Casuïstiek WHO 2015 criteria: 2 en <10 mitosen per 2mm 2 dotlike necrose Vaker perifeer gelegen ±20 per jaar in Nederland Tot 34% recidief/metastase Atypisch carcinoid Arrigoni et al. J Thorac Cardiovasc Surg (1972) 64: Travis et al. Am J Surg pathol (1998) 22:

14 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Casuïstiek Praktische handvatten metastase op afstand carcinoid (in long?) TTF1 is specifiek maar niet sensitief Srivastava et al, Am J Surg Pathol 2009 Du et al. Human Pathol. 2003

15 Fabbri et al. Virchows Arch 2016 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Praktische handvatten in de DD typisch carcinoid / atypisch carcinoid / LCNEC en SCLC crush artefact Casuïstiek Ki-67 en chromogranine-a kunnen handig zijn in de DD Carcinoid versus LCNEC/SCLC

16 Pelosi et al. Am J Surg Pathol 2005 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Praktische handvatten in de DD typisch carcinoid / atypisch carcinoid / LCNEC en SCLC crush artefact Carcinoid Ki-67 SCLC (of LCNEC) Casuïstiek

17 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Praktische handvatten in de DD typisch carcinoid / atypisch carcinoid / LCNEC en SCLC crush artefact Casuïstiek Carcinoid Chromogranine-A SCLC (of LCNEC) Advies: gebruik 40x vergroting bij beoordeling van chromogranine-a Pelosi et al. Am J Surg Pathol 2005

18 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Grootcellig neuro-endocriene long carcinoom Casuïstiek WHO 2015 criteria: 10 mitosen per 2mm 2 en uitgebreide necrose NSCLC cytologie Neuro-endocriene Niet morfologie altijd klassiek (met duidelijke nucleoli!) > 10% aan kleuring voor neuro-endocriene marker(s)

19 Grootcellig neuro-endocriene long carcinoom Groei patronen Solide Nesten Trabeculair Rozetten Palissade stand

20 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Grootcellig neuro-endocriene long carcinoom Casuïstiek Meestal perifeer gelegen ±150 per jaar in Nederland (50% stadium IV) Mogelijk betere response op NSCLC (niet pemetrexed) chemotherapie (Derks ERJ) Derks et al. ERJ (in press)

21 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Casuïstiek WHO 2015 criteria: Kleincellig (neuro-endocrien) long carcinoom 10 mitosen per 2mm 2 en uitgebreide necrose Kleine cell grote, <3 lymfocyt Soms grote, pleomorfe nuclei Geen duidelijke cel grenzen Hoge N/C ratio Fijn granulair chromatine patroon Afwezig of inconspicuous nucleoli Cell type: variërend van ovaal tot spindle Cytologische kenmerken van SCLC anders in resectie preparaat Slides MA den Bakker

22 Groei patronen Solide Nesten Trabeculair Rozetten Cel palissade Kleincellig (neuro-endocrien) long carcinoom Slides MA den Bakker

23 Casuïstiek Plaatjes: eerst een HE beoordeling biopt Diagnose (1) Toevoeging van IHC s. Diagnose (2) Resectie preparaat

24 Casus 1 Patiënt: 77 jarige vrouw ct1n0m0 Bronchus biopt 10x HE Bevindingen: Insulair (+) Necrose (-)

25 Casus 1 Patiënt: 77 jarige vrouw ct1n0m0 Bronchus biopt 10x HE Chr-A CD56 Syn TTF1 P63

26 Casus 1 Patiënt: 77 jarige vrouw ct1n0m0 Bronchus biopt 40x HE Bevindingen: In dit biopt worden op een oppervlak van 2mm 2 4 mitosen gevonden Necrose (-)

27 A) Typisch carcinoid B) Atypisch carcinoid Wat is uw differentiaal diagnose? (HE en IHC) Neuro-endocriene tumor, op grond van mitosen.. C) Typisch carcinoid niet mogelijk. Ten minste atypisch carcinoid, LCNEC niet uitgesloten D) LCNEC E) Anders

28 Casus 1 Patiënt: 77 jarige vrouw ct1n0m0 Bronchus biopt Ki-67 (MIB) 10x

29 A) Typisch carcinoid B) Atypisch carcinoid Wat is uw differentiaal diagnose? (HE en IHC) Neuro-endocriene tumor, op grond van mitosen.. C) Typisch carcinoid niet mogelijk. Ten minste atypisch carcinoid, LCNEC niet uitgesloten D) LCNEC E) SCLC

30 Wat is uw differentiaal diagnose? (HE en IHC) Neuro-endocriene tumor, op grond van mitosen.. Bevindingen: Ten minste atypisch carcinoid. DD LCNEC Revisie atypisch carcinoid

31 Casus 1 long resectie Patiënt: 77 jarige vrouw pt1n0 LOK resectie 40x HE Bevindingen: 9 mitosen 2mm 2 Geen necrose MIB< 20% Diagnose revisie atypisch carcinoid. 3 jaar later metastase lever; na 5 jaar overleden

32 Casus 2 Patiënt: 54 jaar, man ct1n0m0 Biopt LOK 10x HE

33 Casus 2 Patiënt: 54 jaar, man ct1n0m0 Biopt LOK Chr-A 10x HE CD56 TTF1

34 Casus 2 Patiënt: 54 jaar, man ct1n0m0 Biopt LOK 40x HE Bevindingen: Necrose (-) 6 HPF 1 mitose

35 A) Typisch carcinoid C) Atypisch carcinoid Wat is uw differentiaal diagnose? Neuro-endocriene tumor, op grond van mitosen.. B) Typisch carcinoid, echter onvoldoende oppervlak voor adequate mitose telling (6 HPF). DD atypisch carcinoid D) Typisch carcinoid, echter onvoldoende oppervlak voor adequate mitose telling (6 HPF). DD atypisch carcinoid / LCNEC E) LCNEC

36 Casus 2 Patiënt: 54 jaar, man ct1n0m0 Biopt LOK Ki-67 (MIB) 10x

37 A) Typisch carcinoid C) Atypisch carcinoid Wat is uw differentiaal diagnose? Neuro-endocriene tumor, op grond van mitosen.. B) Typisch carcinoid, echter onvoldoende oppervlak voor adequate mitose telling (6 HPF). DD atypisch carcinoid D) Typisch carcinoid, echter onvoldoende oppervlak voor adequate mitose telling (6 HPF). DD atypisch carcinoid / LCNEC E) LCNEC

38 Wat is uw differentiaal diagnose? Neuro-endocriene tumor, op grond van mitosen.. Bevindingen: Origineel: carcinoid, DD typisch vs. atypisch Revisie Carcinoid, op dit biopt onvoldoende oppervlak voor adequate mitose telling, geen necrose. Atypisch carcinoid niet uitgesloten.

39 Casus 2 long resectie Patiënt: 54 jaar, man pt1n0 LOK resectie 10x HE Bevindingen: LCNEC, 4 CM Necrose (-) Mitosen 12/2mm 2 MIB± 25% Revisie: LCNEC 3 jaar later metastase naar de lever, na 3 jaar overleden

40 Casus 3 Patiënt: 63 jaar, vrouw ct3n0m0 Long biopt TTF1 P63 Bevindingen: Morfologie (-) Necrose (-) Mitose >6 1HPF

41 Wat is uw differentiaal diagnose? (HE en IHC) A) NSCLC, voorkeur adenocarcinoom B) NSCLC, voorkeur plaveiselcel carcinoom C) NSCLC, voorkeur voor LCNEC D) NSCLC, NOS

42 Casus 3 Patiënt: 63 jaar, vrouw ct3n0m0 Long biopt TTF1 P63 Chr-A CD56 Syn Bevindingen: Morfologie (-) Necrose (-) Mitose >6 1HPF

43 Wat is uw differentiaal diagnose? (HE en IHC) A) NSCLC, voorkeur adenocarcinoom B) NSCLC, voorkeur plaveiselcel carcinoom C) NSCLC, voorkeur voor LCNEC D) NSCLC, NOS E) Atypisch carcinoid

44 Wat is uw differentiaal diagnose? (HE en IHC) Bevindingen: Origineel: LCNEC Revisie: NSCLC, voorkeur adenocarcinoom (NED)

45 Casus 4 Patiënt: 63 jaar, vrouw pt3n0 Lobectomie Bevindingen: Necrose (++) Mitose >10 Neuro-endocriene morfologie LCNEC

46 Casus 5 Patiënt: 74 jarige man ct2n0m0 Naaldbiopt HE 10x Bevindingen: Necrose (-) Mitose >10 Morfologie (+)

47 Casus 5 Patiënt: 74 jarige man ct2n0m0 Naaldbiopt HE 40x Bevindingen: Necrose (-) Mitose >10 Morfologie (+)

48 Casus 5 Naaldbiopt HE 10x Patiënt: 74 jarige man ct2n0m0 CD56 Chr A TTF1 KI-67 Bevindingen: Necrose (-) Mitose >10 Morfologie (+) Ki-67 >25%

49 A) Typisch carcinoid B) Atypisch carcinoid Wat is uw differentiaal diagnose? (HE en IHC) C) NSCLC, voorkeur voor LCNEC D) SCLC E) NSCLC, voorkeur adenocarcinoom

50 Wat is uw differentiaal diagnose? (HE en IHC) Bevindingen: Origineel: LCNEC Revisie: NSCLC, voorkeur LCNEC

51 Casus 5 Patiënt: 74 jarige man pt2n0m0 Pneumonectomie 40x SCLC 40x LCNEC HE 10x en 40x Bevindingen: Palissade/rozet Necrose (++) Mitose >10 Revisie gecombineerd SCLC/LCNEC Metastase <4 maanden, overleden na 1.5 jaar

52 Casus 6 20x 40x 20x 40x CD56

53 Casus 6 20x 40x 20x 40x P63 Denk aan de mogelijkheid van een basaloid carcinoom

54 Casus 7 CK 5/6 TTF1 CD56 Syn

55 Take home messages TTF1 specifiek maar niet sensitief voor long carcinoid MIB1 (Ki-67, >20%) nuttig voor het onderscheiden van carcinoid vs. LCNEC/SCLC Chromogranine-A beoordelen bij 40X vergroting Nucleoli niet altijd klassiek, vaak lastig onderscheid maken (LCNEC) Diagnose NSCLC verdacht voor LCNEC op biopt mogelijk (morfologie en IHC). Zonder neuro-endocriene morfologie niet geadviseerd IHC markers te verrichten. Overweeg groter biopt. Onderscheiden LCNEC van SCLC blijft lastig, wel van belang voor behandeling Toepassing van P40 bij onderscheiden van niet-kleincellig basaloid carcinomen van LCNEC en SCLC

56 In de eerste helft had international Tom van t Hek (links) niets in te brengen bij Robert Jan van Suylen (rechts). In de tweede helft waren de rollen omgekeerd.

57 Case 8 Patiënt: Long laesie met metastase lever Lever biopt HE 10x Bevindingen: Insulair patroon Necrose (-) Mitosen 0

58 Case 8 Patiënt: Long laesie En metastase lever Lever biopt Ki-67 (10x) Bevindingen: Insulair patroon Necrose (-) Mitosen 0 Ki-67 <3%

59 Achtergrond Tumor let/ DIPNECH Typisch carcinoid Atypisch carcinoid LCNEC SCLC Rariteiten Welke markers zou u nog willen doen? A) PDX-1 B) CDX-2 C) CK7 en CK20 D) TTF1 E) Alle bovenstaande

60 Case 8 Patiënt: Long laesie En metastase lever Lever biopt CDX-2 Bevindingen: Insulair patroon Necrose (-) Mitosen 0 Ki-67 <3% Chr-A Syn Metastase gastro-intestinale NET graad 1! CD56 TTF1