DSM-IV

Transcriptie

1 DSM-IV Ontwikkelen van cognitieve stoornissen: waarbij zowel geheugenstoornissen als tenminste 1 van de volgende 4 stoornissen optreden: afasie apraxie agnosie executief functioneren verslechtering ten opzichte van vroeger functioneren verstoring in het sociaal of beroepsmatig functioneren niet uitsluitend tijdens delirante toestand of een andere klinische ziekte

2 ICD-10 (World Health Organisation) Dementia is a syndrome due to disease of the brain, usually of a chronic or progressieve nature, in which there is disturbance of multiple higher cortical functions, including memory, thinking, orientation, comprehension, calculation, learning capacity, and judgment Consciousness is not clouded The impairments of cognitive function are commonly accompanied, and occasionally preceded, by deterioration in emotional control, social behavior or motivation This syndrome occurs in Alzheimer s disease, cerebrovascular disease, and in other conditions primarly or secondarily affecting the brain NINCDS-ADRDA Dementia is the decline of memory and other cognitive functions in comparison with the patient s previous level of function as determined by a history of decline in performance and by abnormalities noted from clinical examination and neuropsychological tests. A diagnosis of dementia cannot be made when consciousness is impaired by delirium, drowsiness, stupor, or coma or when other clinical abnormalities prevent adequate evaluation of mental status. Dementia is a diagnosis based on behavior and cannot be determined by computerized tomography, electroencephalography, or other laboratory instruments, although specific causes of dementia may be identified by these means. (NINCDS-ADRDA work group, Neurology, 1984)

3 Prevalentie in Europa 65 + : % (Berr et al, Eur Neuropsychopharm, 2005), 90 + : 34.8% Exponentiële stijging met leeftijd (= belangrijkste risicofactor) Wereldwijd miljoen, geschat in miljoen (Alzheimer s Disease International, 2009) Prevalentie in WZC: 48-72% (oa Magaziner et al, 2000; Jakob et al, 2002), Belangrijkste differentiaal diagnose Normale veroudering Delirium Depressie Psychose Amentie Overlap symptomen, maar ook zeer hoge comorbiditeit met dementie!

4 Differentiaal diagnose KENMERK DELIRIUM DEMENTIE BEGIN Plots, dikwijls s nachts Geleidelijk, progressief DUUR Minder dan 1 maand Meer dan 1 maand VERLOOP Fluctuerend overdag, slechter s nachts Geen dagschommelingen BEWUSTZIJN gedaald Normaal AANDACHT Steeds gestoord, makkelijk afgeleid Meestal normaal ORIENTATIE fluctuerend Steeds gestoord, minstens in tijd GEHEUGEN Onmiddelijk en recent Recent en ver DENKEN Eerder incoherent Verarmd WAARNEMING Frequente hallucinaties Zelden hallucinaties SLAAPWAAKCYCLUS Steeds gestoord Fragmentarisch LICHAMELIJKE ZIEKTE/REACTIE OP GENEESMIDDELEN Sterk aanwezig Zelden prominent Differentiaal diagnose depressie/dementie Afgebakend begin symptomen korter dan 1 jaar geheugenproblemen zijn ontstaan na problemen van apathie stemming gedrukt, uit weinig emoties eerder depressie doorgemaakt depressies in familie ziekte-inzicht aanwezig klagen, hypochondrie schuldgevoelens s morgens meeste klachten klaagt zelf over te vroeg ontwaken niet geïnteresseerd in zelfzorg maakt geen taalfouten niet te motiveren tot rekenen benadrukt geheugenproblemen herkent en onthoudt namen van nieuwe gezichten aandacht- en concentratiestoornissen meer op de voorgrond dan geheugenstoornissen recent geheugen en herinneringen aan vroeger in gelijke mate gestoord Sluipend begin symptomen sinds 2-4 jaar apathie is ontstaan na geheugenproblemen stemming labiel, uit emoties naar de omgeving geen eerdere depressie geen depressies in familie beperkt of geen ziekte-inzicht, soms ontkenning van falen klaaggedrag of hypochondrie afwezig onverschilligheid gedragsproblemen en onrust vooral s nachts anderen klagen over slechte nachtrust maakt fouten in de zelfzorg maakt fouten in taalgebruik maakt rekenfouten vergoeilijkt geheugenproblemen vergeet nieuwe gezichten geheugenstoornissen meer op de voorgrond dan aandachts- en concentratiestoornissen recent geheugen meer gestoord dan herinneringen aan vroeger

5 Etiologie Ziekte van Alzheimer Vasculaire dementie Lewy body Frontotemporale dementie Parkinsondementie Subduraal hematoom Normotensieve hydrocefalie Neurologische aandoeningen ziekte van Huntington, traumata,... Infectieus ziekte van Creutzfeldt Jakob syfilis AIDS Middelen geïnduceerd alcohol sedativa, anticonvulsia Pb, Hg, CO, insecticiden, solventia,... Metabool hypothyroïde, hyperthyroïdie hypovitaminose B12, foliumzuurtekort, Belangrijkste oorzaken (Burns & Illiffe, BMJ, 2009)

6 Ziekte van Alzheimer Diagnostische criteria: dementie gradueel ontstaan en progressief verloop van geheugenstoornissen exclusie: andere aandoeningen = uitsluitingsdiagnose Risicofactoren leeftijd opstapeling van β-amyloid, Tau proteïne (?) erfelijk? familiaal: op jonge leeftijd Apo E4 risicofactoren voor hart- en vaatziekten/diabetes/ hypothyroëdie vroegere hersenbeschadiging sociaal isolement/laag premorbide cognitief functioneren

7 (Dubois et al, Lancet Neurol, 2010) Vasculaire dementie Verschillende soorten: multi infarct dementie: verschillende kleine of grote herseninfarcten, soms geïsoleerde strategische locaties lacunaire dementie: witte stof letsels, andere bijv hypoperfusie, DSM-IV: dementie focaleneurologischetekens exclusie

8 (Nagata et al, J Neur Sc, 2007)

9 (Nagata et al, J Neur Sc, 2007) Lewy Body Disease Kern criteria (McKeith, 2004): fluctuerende aandacht en cognitie (wisselend verward) extrapiramidale verschijnselen (parkinsonisme, vrnl rigiditeit) visuele mispercepties of hallucinaties Ondersteunende criteria herhaald vallen, syncope gevoelig voor neuroleptica gesystematiseerde wanen Sneller progressief verloop dan AD Overgevoeligheid voor neuroleptica!!

10 Parkinson(dementie) Ziekte van Parkinson vrnl houding en motoriek (oa hypokinesie, tremor, houdingsafwijkingen,...) Toch 25% uitgesproken dementie met subcorticale kenmerken geleidelijk begin en langzaam progressief bij gediagnosticeerde ziekte van Parkinson stoornis in 2 of meer domeinen (ophalen uit het geheugen, aandacht, executieve functies, visuospatiële functies) verstoring dagelijks leven, maar niet te wijten aan motorische of autonome beperkingen (Aarsland et al, Mov Dis, 2005)

11 (Aarsland et al, Mov Dis, 2005) Etiologie Frontale kwabdementie Persoonlijkheidsveranderingen, gedragsstoornissen en stoornissen in executief functioneren Problemen met sociale situaties Verschillende vormen: frontotemporale dementie, primaire progressieve afasie en semantische dementie

12 Belang van subtypering verschillend beloop verschillende patronen van symptomen verschillende (reactie op) behandeling correcte diagnose Diagnose Tweetrapsdiagnose: Vaststellen van dementie: criteria DSM-IV; NINCDS-ADRDA; ICD-10 Cognitief functioneren Emotioneel / gedragsmatig functioneren Functioneren in dagelijkse situatie Lichamelijk functioneren Vinden van de oorzaak: degeneratief ; vasculair, (vaststellen zorgbehoefte patiënt) Hulpmiddelen: anamnese klinisch onderzoek labobepalingen psychometrie functionele evaluatie beeldvorming andere technische onderzoeken

13 Behandeling Non farmacologisch gericht op de patiënt gericht op de zorgverlener Farmacologisch invloed op dementie proces invloed op gedrag Behandeling (Grossberg & Desai, 2003)

14 (Grossberg & Desai, 2003) Behandeling farmacologisch gericht op dementie Acetylcholinesterase inhibitoren (AD, lewy body, Parkinson dementie) Ebixa verminderen cardiovasculaire risicofactoren farmacologisch gericht op gedragsproblemen Neuroleptica Melatonine (agitatie) (de Jonghe et al, 2010) SSRI s (vrnl Serlain) frontale dementie vermijden van geneesmiddelen met anticholinergisch effect, sedatief effect

15 (Raskind et al., Neurology, 2000) Behandeling farmacologisch gericht op dementie Acetylcholinesterase inhibitoren (AD, lewy body, Parkinson dementie) Ebixa verminderen cardiovasculaire risicofactoren farmacologisch gericht op gedragsproblemen Neuroleptica Melatonine (agitatie) (de Jonghe et al, 2010) SSRI s (vrnl Serlain) frontale dementie vermijden van geneesmiddelen met anticholinergisch effect, sedatief effect

16 Laattijdige diagnose Gemiddelde tijd tussen opmerken eerste symptomen en de diagnose van Alzheimer (Wilkinson et al, J Int Med Res 2004) Barrières diagnose Patiënt gebonden het vaak sluipende en variabele begin late presentatie bij huisarts stigma overnemen van rollen door omgeving Professioneel gebonden onzekere diagnose, gebrek aan kennis het niet herkennen van vroege symptomen door zorgverleners (Rimmer et al., Int J Clin Pract, 2005) 70% niet weten dat symptomen eerste tekens van Alzheimer zijn, 61% de ernst van de tekens niet inzien, 58% normaal verouderen, 52% andere medische aandoeningen, 50% afwachten of symptomen niet tijdelijk zijn therapeutisch nihilisme bezorgd over het meedelen van de diagnose Gezondheidszorgsysteem beperkte tijd en financiële ondersteuning beperkte ondersteuning (oa Bradford et al., Alz Dis Assoc Disord, 2009)

17 Belang van vroegtijdige opsporing identificeren van behandelbare fysieke en psychiatrische oorzaken instellen van farmacologische behandeling behandeling van comorbiditeiten, aanpassen van behandelingen starten van psychosociale steun en psychoeducatie plannen en anticiperen uitstellen van plaatsing in rusthuis (Burns & Iliffe, BMJ, 2009) Mild Cognitive Impairment (lange) preklinische fase subtiele cognitieve veranderingen zonder dat de klinische drempel van dementie bereikt is overgangstoestand tussen normale vergeetachtigheid/dementie verhoogd risico op het ontwikkelen van dementie, maar heterogeen concept zowel qua beloop als subtypes

18 International working group on MCI (Winblad et al, 2004) Criteria: niet normaal / niet dement cognitieve achteruitgang Subjectieve klachten en stoornis op objectieve cognitieve taken en/of achteruitgang in de tijd op objectieve cognitieve taken ADL intact, IADL minimaal verstoord Geen consensus mbt meetinstrumenten of afkappunten Opmerking: het opsporen van MCI in WZC => eerder op basis van cognitief profiel (Elliott et al, Geriatr Nurs, 2008)

19 (Petersen et al, arch neurol, 2009) 14-18% van % geheugenklinieken 6-10% epidemiologische studies incidentie dementie en AD 1-2% in gewone bevolking (Petersen et al, arch neurol, 2009)

20 Subtypen MCI (Petersen et al., 2004) (Petersen et al., 2004)

21 Behandelen? (Petersen et al, arch neurol, 2009) Hoogrisico groep => follow up Uithoudingsoefeningen Rekoefeningen (PNAS, 2011)

22 (arch neurol, 2010)

23 Vragen?