Medische aspecten van dementie. Dr Mathias Demuynck Geriater

Transcriptie

1 Medische aspecten van dementie Dr Mathias Demuynck Geriater

2 Overzicht Cijfers Wat is dementie? Definitie Diagnose: welke testen, beeldvorming, Differentieel diagnose Verschillende vormen van dementie Behandelingsmogelijkheden Problemen in de loop van het proces Juridische aspecten

3 Overzicht Cijfers Wat is dementie? Definitie Diagnose: welke testen, beeldvorming, Differentieel diagnose Verschillende vormen van dementie Behandelingsmogelijkheden Problemen in de loop van het proces Juridische aspecten

4 Cijfers In Vlaanderen hebben naar schatting mensen dementie. Voor heel België is het aantal ca onder hen zijn jonger dan 65 jaar (=jongdementie). Exacte prevalentiegegevens rond jongdementie zijn niet beschikbaar. Het aantal varieert tussen 3000 en De kans is 1 op 5 dat iemand in zijn leven dementie krijgt.

5 Prognose Gemiddelde levensverwachting bij diagnose 8-10 jaar Progressie van ernst/gedragstoornissen/ Geen genezing mogelijk

6 risicofactoren

7 Leeftijd is de belangrijkste risicofactor voor dementie. De kans op dementie neemt sterk toe met de leeftijd: - > 10% van de mensen boven de 65 jaar heeft dementie. - > 20% van de mensen boven de 80 jaar heeft dementie. - > 40% van de mensen boven de 90 jaar heeft dementie

8 Het aantal mensen met dementie zal als gevolg van de vergrijzing tegen 2050 verdubbeld zijn! tot 14 jaar % 17.2% 15.9% 15.8% 15 tot 39 jaar % 30.6% 29.3% 28.7% 40 tot 64 jaar % 33.0% 29.9% 29.3% 65 tot 79 jaar % 13.7% 16.5% 15.9% 80 jaar en ouder % % % % Totale bevolking

9 Overzicht Cijfers Wat is dementie? Definitie Diagnose: welke testen, beeldvorming, Differentieel diagnose Verschillende vormen van dementie Behandelingsmogelijkheden Problemen in de loop van het proces Juridische aspecten

10 Dementie?

11 Dementie?

12 Dementie? DSM-IV criteria Definitie WHO Eerste verschijnselen Diagnose Differentieel diagnose

13 DSM-IV criteria voor dementie 1.Ontstaan van stoornissen in multipele domeinen van de hersenen: aantasting geheugen 1 : afasie/apraxie/agnosie/executief functioneren 2. Verstoring werk, relaties of sociale activiteiten 3. Significante achteruitgang in vergelijking met vroeger 4. Niet uitsluitend tijdens een delier 5. Niet te verklaren door een andere ziekte (bvb schildklierlijden, hypovitaminose B1/12, hersentumor )

14 Definitie WHO Dementia is a syndrome usually of a chronic or progressive nature in which there is deterioration in cognitive function (i.e. the ability to process thought) beyond what might be expected from normal ageing. It affects memory, thinking, orientation, comprehension, calculation, learning capacity, language, and judgement. Consciousness is not affected. The impairment in cognitive function is commonly accompanied, and occasionally preceded, by deterioration in emotional control, social behaviour, or motivation.

15 Eerste verschijnselen Meestal opgepikt door persoon in onmiddellijke omgeving Meestal geleidelijke veranderingen, initiëel vaak subtiel Soms abrupt (bvb vasculaire dementie) Bvb moeite met: zich iets herinneren wat kort geleden is gebeurd; zich aanpassen aan nieuwe omstandigheden; zich oriënteren; het juiste woord vinden; nieuwe dingen leren; zijn emoties onder controle houden; beslissingen nemen; rekenen en met geld omgaan.

16 Diagnose Elke arts kan diagnose stellen Voor opstellen van D-attest of terugbetaling van cholinesteraseinhibitoren: neuroloog, psychiater of geriater Vaak laattijdig Er is een gat van ongeveer 1 jaar tussen de eerste symptomen van dementie en het melden ervan aan een vriend of de eigen partner. Pas 2 tot 3 jaar na de eerste tekenen wordt de diagnose gesteld door een arts. Bij jongdementie duurt dit nog eens dubbel zo lang.

17 Diagnose Klachten (pt zelf of hetero-anamnese) Nood aan gevalideerde screeningstesten: Cognitieve problemen bvb MMSE, ACE-R, MOCA Uitgebreidere neuropsychologische testen bij twijfel (bvb hoge scores op cognitieve screeningstesten maar niet pluis gevoel ) Functionele evaluatie, bvb b-adl, i-adl Gedragsproblemen, bvb NPI-Q vragenlijst

18 MMSE Mini Mental State Examination Ontwikkeld in 1975 veel ervaring Gevalideerd screeningsinstrument Score /30 < 24/30 : sterk indicatief voor cognitieve stoornis > 25/30: cognitieve stoornis minder waarschijnlijk (maar niet uitgesloten) Screening is GEEN diagnose > steeds te interpreteren in volledig klinisch assessment Nadelen Weinig testing van bvb constructieve vaardigheden Beinvloeding door opleidingsgraad Moeilijk/partiëel afneembaar bij visuele of auditieve problemen

19 ACE-R Addenbrooke s Cognitive Examination Revised Meer uitgebreide screeningstest (orientatie, taal, woordvlotheid, constructieve praxis, perceptuele vaardigheden, geheugen, aandacht en concentratie) Score /100 Interpretatie van score: vergelijking met score van gezonde testpersonen volgens geslacht, leeftijd en opleidingsgraad mse_ace-r_scoreformulier.pdf Betere diagnostische accuraatheid in vergelijking met MMSE. Andrew J Larner and Alex J Mitchell (2014). A meta-analysis of the accuracy of the Addenbrooke s Cognitive Examination (ACE) and the Addenbrooke s Cognitive Examination-Revised (ACE-R) in the detection of dementia. International Psychogeriatrics, 26, pp

20 b-adl basic Activities of Daily Living

21 i-adl instrumental Activities of Daily Living

22 NPI-Q In te vullen door mantelzorger Score /96 Maat voor gedragsproblemen

23 1. Normaal GDS Global deterioration scale 2. Vergeetachtigheid 3. Lichte dementie 4. Matige dementie 5. Matig ernstige dementie 6. Ernstige dementie 7. Zeer ernstige dementie

24 Differentieel diagnose Mild Cognitive Impairment Depressie Delier Hersentumor, chronisch subduraal hematoom, > door beeldvorming Psychiatrische aandoeningen Medicatie-geïnduceerde cognitieve stoornissen Korsakow-syndroom

25 Differentieel diagnose Mild Cognitive Impairment Geheugenprobemen Zonder weerslag op dagelijkse functioneren Voorloper van dementie? Dementie Geheugen + andere domeinen Weerslag op functioneren

26 Differentieel diagnose Delier Acuut ontstaan Schommelingen in bewustzijn Gestoorde aandachtsfunctie Meestal reversiebel Vaak secundair aan onderliggend medische problematiek (ziekte/medicatie/ ) Hallucinaties frequent Dementie Chronisch/progressief Intact bewustzijn Irreversiebel Niet aan andere oorzaak te wijten Hallucinaties minder frequent

27 Differentieel diagnose Depressie Apathie, verlies interesse, verlies initiatief Depressie kan ook reactief zijn op beginnende geheugenproblemen Klachten vaak door pt zelf geuit Klachten ergst s ochtends Dementie Geheugenproblemen op voorgrond Klachten eerder vanuit omgeving van pt; eigen klachten eerder minimaliseren Gedragsproblemen meer opvallend naar avond toe

28 Differentieel diagnose Medicatie-geïnduceerde cognitieve stoornissen Anticholinerge medicatie Bvb tricyclische antidepressiva (oa redomex), H1- receptor antagonisten (cetirizine, aerius, ), antiparkinsonmedicatie (akineton, artane) Analgetica Corticosteroiden Benzodiazepines Bvb morfine, oxycodone, tramadol Bvb lormetazepam, alprazolam,

29 Differentieel diagnose Korsakow syndroom Geheugenstoornis, desorientatie tijd Oa na bloeding, hersencontusie, ziekte van Wernicke-Korsakow (vitamine B1- tekort) Dementie globale dementie -

30 Beeldvorming bij diagnose Beeldvorming dient om intracraniele processen uit te sluiten (bvb chronisch subduraal hematoom, tumor, hydrocefalie) Dementie kan NIET worden gediagnosticeerd op een scan! CT of MRI hersenen PET-scintigrafie

31 Beeldvorming bij diagnose

32 Beeldvorming bij diagnose PET-scintigrafie Meten van glucose-verbruik in hersenen Patroon van verminderde tracer-opname bij bvb ziekte van Alzheimer

33 Diagnose dementie : besluit DSM-IV Combinatie van stoornissen in multipele domeinen van de hersenen (waaronder cognitieve problemen) Meetinstrument MMSE, ACE-R en eventueel aan te vullen met neuropsychologisch onderzoek Functionele weerslag Uitsluiten van potentiëel reversiebele pathologie b-adl en i-adl Klinisch onderzoek, bloedname, beeldvorming, nazicht medicatie

34 Verschillende vormen van dementie Ziekte van Alzheimer Vasculaire dementie Frontotemporale dementie Lewy body dementie Dementie in kader van ziekte van Parkinson Veel mengvormen!

35 Ziekte van Alzheimer Risicofactoren Leeftijd Diabetes Cardiovasculaire risicofactoren Erfelijk? Uitsluiten andere oorzaak Zo atypische presentatie: lumbaalpunctie voor bepalen van biomerkers (beta-amyloid 1-42, totaal Tau, hypergefosforyleerd Tau)

36 Ziekte van Alzheimer Risicofactoren Leeftijd Diabetes Cardiovasculaire risicofactoren Erfelijk? Uitsluiten andere oorzaak Zo atypische presentatie: lumbaalpunctie voor bepalen van biomerkers (beta-amyloid 1-42, totaal Tau, hypergefosforyleerd Tau)

37 Ziekte van Alzheimer Geleidelijk progressief Geheugenproblemen op voorgrond in begin Geleidelijk toename van gedragsproblemen

38 Ziekte van Alzheimer Naar: Geheugen en dementie : Christine Van Broeckhoven

39 Vasculaire dementie Meer trapsgewijs verloop Zowel grote herseninfarcten als multipele kleine infarcten ( witte stofletsels ) Soms met focale neurologische afwijkingen (hemibeeld, fatische stoornissen, )

40 Lewy body Dementie Kerncriteria (Mc Keith, 2004) Fluctuerende aandacht en cognitie Extrapiramidaal syndroom Visuele mispercepties of hallucinaties Ondersteunende criteria Herhaald vallen, syncopes Gevoeligheid voor neuroleptica Snellere progressie dan AD (+/- 3-5 jaar)

41 Frontale kwabdementie Oa frontotemporale dementie, primair progressieve afasie Persoonlijkheidsveranderingen op voorgrond (<-> zv Alzheimer: geheugenklachten) Meer problemen met sociale situatie vanaf start

42 Dementie kaderend in ziekte van Parkinson Ontstaan van cognitieve problemen bij vooraf gediagnosticeerde ziekte van Parkinson Tot 25% van patienten met ziekte van Parkinson

43 Overzicht Cijfers Wat is dementie? Definitie Diagnose: welke testen, beeldvorming, Differentieel diagnose Verschillende vormen van dementie Behandelingsmogelijkheden Problemen in de loop van het proces Juridische aspecten

44 Behandelingsmogelijkheden Medicamenteus Acetylcholinesterase-inhibitoren Memantine Aanpak van risicofactoren (oa cardiovasculair) Vermijden van medicatie met anticholinerge nevenwerkingen Zorgomkadering Omgaan met personen met dementie

45 Acetylcholinesterase-inhibitoren Donepezil ( aricept ), rivastigmine ( exelon ), galantamine ( reminyl ) Beperkt bewezen nut bij ziekte van Alzheimer Ter discussie bij andere vormen van dementie Voordelen Afremmen van ziekte-proces Uitstel van opname in WZC (?) Nadelen Kostprijs (generieken) Geen oorzakelijke therapie Potentiele nevenwerkingen (gastro-intestinaal; bradycardie; lokale reactie op pleister) Effect individueel niet voorspelbaar

46 Memantine ( ebixa ) Terugbetaald als add-on bij AChI bij MMSE 10-14/30 Bijkomend klinisch effect?? Gingko biloba ( tavonin, tanakan ) Weinig wetenschappelijke evidentie Voorgesteld bij behandeling van dementiegerelateerde gedragsproblemen Kostprijs (tov beperkte effect)

47 Overzicht Cijfers Wat is dementie? Definitie Diagnose: welke testen, beeldvorming, Differentieel diagnose Verschillende vormen van dementie Behandelingsmogelijkheden Problemen in de loop van het proces Juridische aspecten

48 Problemen in loop van proces Voedingsproblemen Gedragsproblemen (agitatie, apathie, roepgedrag, seksuele ontremming, ) Dolen Plotse deterioratie

49 Problemen in loop van proces Dolen Fixatiemaatregelen? Opname op gesloten afdeling? Voedingsproblemen Voedselweigering, aspiratierisico Opstarten sondevoeding? Ethiek Geen verlengend effect op leven

50 Problemen in loop van proces (Sub)acute deterioratie Steeds uitsluiten van onderliggend somatisch probleem (medicatie? infectie? Urineretentie? ) Gedragsproblemen (agitatie, apathie, roepgedrag, seksuele ontremming, ) Hoe ermee omgaan als zorgverlener/familie/? Effect medicatie niet bewezen Benzodiazepines, neuroleptica, gingko biloba Nevenwerkingen!

51 Overzicht Cijfers Wat is dementie? Definitie Diagnose: welke testen, beeldvorming, Differentieel diagnose Verschillende vormen van dementie Behandelingsmogelijkheden Problemen in de loop van het proces Juridische aspecten

52 Juridische aspecten Beslissingsbekwaamheid Beslissing in pluridisciplinair team Beschermende maatregel voor pt zowel als omgeving Voorlopige bewindvoering Kan door iedereen opgestart worden Vredegerecht Oa financiëel, verblijfplaats,

53 Bedankt voor uw aandacht! Bijkomende info: