Abstract. Kernboodschappen

Transcriptie

1 Onderzoek: Kennis en eigen effectiviteit van de huisartsen in de gemeente Rotterdam met betrekking tot het screenen van patiënten op laaggeletterdheid. S.Seddiki Student Farmakunde, Hogeschool Utrecht Correspondentie: Kernboodschappen Laaggeletterdheid is een groot probleem in Nederland. Één op de negen Nederlanders zijn laaggeletterd. Huisartsen zijn het eerste aanspreekpunt in de gezondheidszorg en kunnen dan ook sneller de laaggeletterdheid signaleren. Uit dit onderzoek blijkt dat slechts 9% van de huisartsen de toolkit laaggeletterdheid voor huisartsen gebruikt. Echter is de kennis van de meeste huisartsen redelijk goed. De voornaamste conclusie die uit het onderzoek getrokken kan worden is dat de meeste huisartsen genoeg kennis bezitten om een professionele screening te kunnen doen, echter blijkt uit de resultaten dat de eigen effectiviteit met betrekking tot het screenen van patiënten op laaggeletterdheid beter kan. Abstract Doel: Het doel van het onderzoek is om de zelfredzaamheid en de zelfstandigheid te vergroten van medicatiegebruikers met laaggeletterdheid, door het invoeren van laaggeletterdheid als contraindicatie in arts en apotheeksystemen. Om dit te kunnen realiseren is er een goede informatieuitwisseling tussen de huisarts en de apotheek nodig. Binnen 20 weken willen we achterhalen wat er gedaan kan worden om de huisartsen in gemeente Rotterdam actief laaggeletterdheid te signaleren en te melden in het huisartsensysteem. De opdrachtgever wil de resultaten van het onderzoek in een rapport gepresenteerd krijgen. Methode: Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van een kwantitatief onderzoek. Er zijn 100 huisartsen in de gemeente Rotterdam geënquêteerd. Resultaten: Uit dit onderzoek blijkt dat slechts 9% van de respondenten de toolkit laaggeletterdheid voor huisartsen gebruikt. Daarnaast volgt 45% workshops en trainingen over patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden. Verder kwam naar voren dat 50% van de respondenten, de patiënten op laaggeletterdheid controleren. Tevens is er onderzocht of er behoefte is aan digitale ondersteuning voor het vastleggen van laaggeletterdheid in huisartssysteem. 77 % van de respondenten legt laaggeletterdheid vast en 68% heeft behoefte aan een digitale ondersteuning voor het vastleggen van laaggeletterdheid. Conclusie: De voornaamste conclusie die uit het onderzoek getrokken kan worden is dat de meeste huisartsen genoeg kennis bezitten om een professionele screening te kunnen doen, echter blijkt uit de resultaten dat de eigen effectiviteit met betrekking tot het screenen van patiënten op laaggeletterdheid beter kan.

2 Inleiding Laaggeletterdheid is een groot probleem in Nederland. Één op de negen Nederlanders is laaggeletterd dit zijn in totaal 1,3 miljoen mensen tussen de 16 en 65 jaar. Hiervan is 65% autochtoon en 35% allochtoon (voornamelijk eerste generatie) (schrijven, 2015). Onjuist geneesmiddelengebruik en therapieontrouw komen veel voor onder laaggeletterde patiënten. Dit komt doordat zij bijvoorbeeld de etiket tekst niet kunnen lezen, de wijze van gebruik niet goed begrijpen en de bijsluiters niet kunnen lezen (Iris van der Heide, 2015). Laaggeletterden hebben meer kans op een slechtere gezondheid dan mensen die dit niet zijn. Daarnaast laat de PIAACstudie zien dat 25% van de laaggeletterden hun gezondheid als matig tot zeer slecht ervaren (Houtkoop, 2014). Meer dan de helft van de apotheekbezoekers in Nederland heeft moeite met het lezen en begrijpen van de informatie op medicijn verpakkingen en bijsluiters (Koster, 2015). Inmiddels zijn veel apotheken actief bezig met dit probleem. Helaas beslaat het een flinke periode voordat duidelijk is in de apotheek (of andere zorgverlener) dat er echt sprake is van laaggeletterdheid (Hosper, 2014). Er is echter een manier om dit probleem te tackelen door een goede informatieuitwisseling tussen huisarts en apotheek te realiseren. Huisartsen zijn het eerste aanspreekpunt in de gezondheidszorg en kunnen dan ook sneller de laaggeletterdheid signaleren (vereniging, 2016). Om dit te kunnen realiseren heeft de apotheker Nada AlRubaiee werkzaam bij Mediq apotheek Charlois een interventie bedacht; laaggeletterdheid als contra- indicatie in huisarts en apotheeksystemen invoeren. Door laaggeletterdheid als contra- indicatie in te voeren, zou dit kunnen bijdragen aan optimalisatie van het zorgaanbod aan patiënten met laaggeletterdheid. Voordat de interventie van start kan gaan wil de apotheker binnen 20 weken eerst inzicht krijgen in de huidige stand van zaken bij de huisartsen in de gemeente Rotterdam ten aanzien van laaggeletterdheid. De hoofdvraag is nu: Wat is de kennis en eigen effectiviteit van de huisartsen in de gemeente Rotterdam met betrekking tot het screenen van patiënten op laaggeletterdheid? Methode Opzet Voor dit onderzoek is er gebruik gemaakt van een kwantitatief onderzoek. Een kwantitatief onderzoek biedt een cijfermatig inzicht en geeft antwoorden op de vragen die in de termen van hoeveelheid kunnen worden uitgedrukt. Gegevensverzameling en Beoordeling De onderzoekspopulatie valt binnen de gemeente Rotterdam. Het kenmerk van de onderzoekspopulatie; het zijn huisartsen. Er zijn 311 huisartsen in Rotterdam, gezien de tijd voor dit onderzoek is dit een grote populatie. Om die reden is er voor een steekproef gekozen. De steekproef is aselect getrokken. Er is een systematische steekproef uitgevoerd, aan de hand van een overzicht van alle huisartsen in Rotterdam, is iedere derde persoon in de steekproef betrokken. De steekproefgrootte voor dit onderzoek is 100 (Verhoeven, 2011). Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van het meetinstrument: online enquête. De hoofdvraag en deelvragen zijn geoperationaliseerd, alle begrippen zijn uitgewerkt en hierdoor is de enquête een meetbaar meetinstrument geworden. De huisartsen zijn via de benaderd. In de e- mail is de link naar de online enquête opgenomen, door op deze link te klikken komt de respondent terecht op de startpagina van de enquête. Om de respondenten te stimuleren om deel te nemen aan de online enquête, is er een uitnodigingstekst gemaakt. De uitnodigingstekst was kort en aantrekkelijk. Voor een hoger respons is het mailadres van de opdrachtgever gebruikt. Er zijn in totaal 100 online enquêtes verzonden. In de eerste week was het respons laag (N=11) om die

3 reden is er na één week een herinnering verstuurd. Na anderhalve week is er nog een herinnering verstuurd. Van de 100 respondenten hebben 44 de enquête ingevuld. Nadat de respondenten de enquête hadden ingevuld, kreeg ik online een overzicht van de resultaten. Deze resultaten heb ik geëxporteerd naar het programma MS Excel, alle antwoorden zijn in cijfers in de datamatrix verwerkt. Al mijn verzamelde gegevens heb ik geanalyseerd, aan de hand van mijn analyseplan. Ik heb gecontroleerd of de gegevens zoals die door computer gelezen wordt op de juiste plaats in de datamatrix stond. Daarna heb ik gekeken of de variabelen voldoen aan de voorwaarden. Vervolgens heb ik geanalyseerd of de datagegevens antwoord geven op de hoofdvraag en deelvragen. Om de datagegevens goed te analyseren is er gebruik gemaakt van een univariate analyse. De datagegevens zijn na de analyse verwerkt met behulp van het statistische programma MS Excel. Tijdens dit onderzoek zijn alle activiteiten in een logboek bijgehouden (Verhoeven, 2011). Resultaten Respons Gedurende de onderzoeksperiode zijn er 100 huisartsen in de gemeente Rotterdam benaderd. Van deze 100 huisartsen hebben 44 (N=44) de enquête in zijn geheel ingevuld. De respons is 44%. Alle vragen in de enquête zijn in de analyse meegenomen. 18% als antwoord wanneer iemand veel vragen stelt (zie figuur 1.3) Kennis van Laaggeletterdheid Gevraagd is: Wat betekent laaggeletterdheid? Alle respondenten (100%) zijn bekend met de juiste definitie van laaggeletterdheid. In figuur 1.1 is te zien dat 52% weet onder welke groep laaggeletterdheid het meest voor komt. 80% weet hoeveel inwoners in gemeente Rotterdam laaggeletterd zijn en 89% bekend is met het aantal laaggeletterden in Nederland en onder welke bevolkingsgroep laaggeletterdheid het meest voorkomt. In de enquête is gevraagd: Hoe herken je laaggeletterdheid?, 41% gaf als antwoord wanneer iemand geen vragen stelt, 57% gaf als antwoord dat iemand moeite heeft met het formuleren van vragen, 66% gaf als antwoord dat afspraken niet worden genoteerd, 52% gaf als antwoord dat iemand gebruik maakt van een tolk, 84 % gaf als antwoord dat iemand regelmatig te laat komt voor afspraken, 66% gaf als antwoord dat iemand vragen heeft over de gegeven informatie en tot slot gaf

4 Eigen effectiviteit m.b.t screenen laaggeletterdheid In figuur 1.2 is schematisch weergegeven wat de eigen effectiviteit is van de huisartsen in de gemeente Rotterdam. Er is te zien dat dat 50% van de respondenten patiënten op laaggeletterdheid controleren. Tevens kwam er uit de enquête naar voren dat 45% workshops en trainingen over patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden volgt. Verder kwam er naar voren dat 9% de toolkit gebruikt. Behoefte aan digitale ondersteuning Er is onderzocht of er behoefte is aan digitale ondersteuning voor het vastleggen van laaggeletterdheid in het huisartssysteem. Er is gevraagd of de respondenten laaggeletterdheid vastleggen, 77% legt dit vast. 68% heeft behoefte aan een digitale ondersteuning voor het vastleggen van laaggeletterdheid. Er is voor de opdrachtgever een extra vraag in de vragen lijst opgenomen. Gevraagd is: Zou het invoeren van laaggeletterdheid als contraindicatie een positief invloed hebben op goed geneesmiddelen gebruik en de therapietrouw onder de laaggeletterden? 91% was het hiermee mee eens. Beschouwing Conclusie Er kan geconcludeerd worden dat alle respondenten kennis hebben over het probleem laaggeletterdheid. Uit de enquête kwam naar voor dat alle respondenten (N=44) weten wat laaggeletterdheid inhoudt. Daarnaast zijn ze bekend met het aantal laaggeletterden in Nederland. Tevens is er bekendheid met het aantal laaggeletterden in de gemeente Rotterdam. De bekendheid en kennis over laaggeletterdheid lijkt goed. Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat meer dan de helft van de respondenten geen gebruik maakt van de Toolkit en dit geldt ook voor het volgen van workshops en trainingen. Er kan geconcludeerd worden dat de eigen effectiviteit van de respondenten (N=44) in de gemeente Rotterdam betreft screenen van patiënten op laaggeletterdheid beter kan. De voornaamste conclusie die uit het onderzoek getrokken kan worden is dat de meeste huisartsen genoeg kennis bezitten om een professionele screening te kunnen doen, echter blijkt uit de resultaten dat de eigen effectiviteit met betrekking tot het screenen van patiënten op laaggeletterdheid beter kan. Tevens kan er geconcludeerd worden dat de meeste huisartsen in gemeente Rotterdam behoefte hebben aan een digitale ondersteuning voor het vastleggen van laaggeletterdheid in het huisartsen systeem. Discussie Het doel van dit onderzoek was om inzicht te krijgen in de kennis en eigen effectiviteit van de huisartsen in de gemeente Rotterdam en of er behoefte is aan digitale ondersteuning voor het vastleggen van laaggeletterdheid. De resultaten uit dit onderzoek zijn vergelijkbaar met de gevonden informatie uit de literatuur. Er is een opvallend resultaat als het gaat om het gebruik van de toolkit laaggeletterdheid voor huisartsen, het blijkt dat enkel 9% de toolkit gebruikt. Uit het onderzoek van stichting lezen en schrijven, kwam naar voren dat 51,2% de toolkit laaggeletterdheid kent en dat het door 43,2% niet gebruikt wordt.

5 (Dr. Marloes Martens, 2014). De resultaten bij de kennisvragen in dit onderzoek zijn vergelijkbaar met het onderzoek van stichting lezen en schrijven. Een voorbeeld: In het onderzoek van stichting lezen en schrijven kwam ook naar voren dat alle zorgverleners (waaronder ook huisartsen) voldoende kennis hebben over het probleem laaggeletterdheid (Dr. Marloes Martens, 2014). Het meetinstrument voor dit onderzoek was een online enquête. Over het algemeen is de respons op online enquêtes hoger dan op schriftelijke enquêtes, dit bleek ook tijdens het onderzoek (Leeuw, 2009). Van de 100 verstuurde enquêtes zijn er 44 ingevuld. Ik ben tevreden met mijn keuze. Daarnaast heb ik gebruik gemaakt van herinneringsmails, dit heeft goed geholpen. Na elke herinneringsmail vulden 10 tot 15 respondenten de enquête in. Een andere reden voor 44% respons, is dat er in mijn onderzoeksperiode het onderwerp laaggeletterdheid in de mediaaandacht kreeg. Het trekken van een voldoende grote aselecte steekproef is van belang om een representatief beeld te creëren van de steekproef (B.Baarda, 2014). Mijn steekproefgrootte was 100. In het ideale geval had ik alle huisartsen in Rotterdam benaderd. Een onderzoek met een soortgelijk ontwerp met een grotere populatie is nodig om generaliseerbaarheid van de resultaten van dit onderzoek te toetsen (Verhoeven, 2011). Mijn onderzoekspopulatie zijn huisartsen in gemeente Rotterdam. Alleen ik weet nu niet of gaat het om mannelijke of vrouwelijke huisartsen, hoe lang ze huisarts zijn en wat de leeftijd is. Ik heb niet stil gestaan bij de onderzoekseenheden van mijn populatie. Hierdoor kan ik de generalisatiepretentie van mijn onderzoek niet vastleggen. Voor dit onderzoek heb ik een zo goed mogelijk enquête opgesteld. Echter ben ik uiteindelijk niet tevreden met één enquêtevraag: Hoe herken je laaggeletterdheid. Kies de vier juiste antwoorden. De antwoordmogelijkheden op deze vraag, zijn eigenlijk allemaal goed. Tijdens het uitvoeren van mijn onderzoek bleken er meer signalen te zijn waarmee je laaggeletterdheid herkent. Dit is een leermoment geweest. De volgende keer wil ik meer literatuuronderzoek doen, voordat ik mijn meetinstrument opstel. Betrouwbaarheid en validiteit Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van het meetinstrument: online enquête. Om te waarborgen dat het meetinstrument daadwerkelijk valide was, is er eerst een verantwoordingslijst opgesteld. Door de verantwoordinglijst gaven de enquêtevragen antwoord op de deelvragen en kon de hoofdvraag beantwoord worden. Om de betrouwbaarheid van de enquête te waarborgen, heb ik eerst de enquête laten testen door 1 apotheker, 2 apothekersassistenten en 2 doktersassistenten. Na deze test heb ik de inleidende tekst van de enquête aangepast. Ik heb een pakkende tekst gebruikt zo had ik de aandacht van de huisartsen gekregen. Daarnaast had ik bij de meerkeuzevragen het aantal antwoordmogelijkheden erbij toegevoegd. Deze aanpassing heeft een positief invloed gehad op de betrouwbaarheid van de enquête. Tijdens het uitvoeren kwam ik er helaas achter dat één kennis vraag niet betrouwbaar was. De antwoordmogelijkheden op deze vraag, zijn eigenlijk allemaal goed. Dit heeft negatieve invloed op de betrouwbaarheid van mijn data. Het invullen van de enquête was anoniem, het voordeel hiervan is dat mijn respondenten de ruimte hadden om open en eerlijk alles te beantwoorden. Tevens is er voor de betrouwbaarheid controle vragen gebruikt, hierdoor heb ik mijn resultaten goed kunnen vergelijken. Omwille van tijd is er gekozen voor een aselecte steekproef, van 311 huisartsen zijn er 100 benaderd. Dit heeft invloed op de generaliseerbaarheid van de resultaten in dit onderzoek.

6 Aanbevelingen Aanbevelingen die naar aanleiding van eerdergenoemde resultaten en conclusies gegeven kunnen worden zijn: Aanbevolen wordt om de interventie laaggeletterdheid als contraindicatie in huisarts en apotheeksystemen door te zetten. Aanbevolen wordt om de huisartsen te informeren over de belangen van screenen op laaggeletterdheid. Het is bijvoorbeeld raadzaam om een voorlichting te houden over het effect van screenen op laaggeletterdheid. Bibliografie B.Baarda. (2014). Dit is onderzoek. Groningen: Noordhoffs Uitgevers. Dr. Marloes Martens, D. A. (2014). Taal maakt gezonder. Haarlem: ResCon, research & consultancy. Hosper, M. V. (2014). Welke vragen heeft u nog? Pharmaceutisch Weekblad, Houtkoop, M. B. (2014). Laaggeletterdheid in kaart. Design Crew. Iris van der Heide, J. R. (2015). Laaggeletterdheid en Gezondheid. Utrecht: Nivel. Koster, E. (2015). Gezondheidsvaardigheden: ervaringen uit de praktijk. Utrecht: UPPER. Leeuw, E. d. (2009). Kwaliteit van internet enquetes. Utrecht: Universiteit Utrecht. schrijven, s. l. (2015). lezen en schrijven laaggeletterdheid. Opgehaald van lezenenschrijven.nl: n/laaggeletterdheid vereniging, l. h. (2016, mei). toolkit- laaggeletterdheid. Opgehaald van lhv.nl: laaggeletterdheid Verhoeven, N. (2011). Wat is onderzoek? Den Haag: Boom Lemma.

7