Inventariserend onderzoek campagne. Taal maakt gezonder

Transcriptie

1 Inventariserend onderzoek campagne Taal maakt gezonder In opdracht van Dr. Marloes Martens Dr. Arlette Hesselink

2 Inventariserend onderzoek campagne Taal maakt gezonder ResCon, research & consultancy Haarlem, augustus 2014 Projectnummer: 14/20

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding Taal maakt gezonder Opbouw rapport 1 Hoofdstuk 2 Opzet van het onderzoek Doel- en vraagstellingen onderzoek Methode Dataverzameling Respons en type zorgverlener Analyses 4 Hoofdstuk 3 Resultaten Kennis over laaggeletterdheid Definitie laaggeletterdheid Inschatting aantal laaggeletterden in Nederland Inschatting aantal autochtone laaggeletterden Agendasetting laaggeletterdheid Nadenken over laaggeletterdheid Nadenken over de gevolgen van laaggeletterdheid Praten over laaggeletterdheid Praten over de gevolgen van laaggeletterdheid Houding ten aanzien van laaggeletterdheid Aanmoediging lezen en schrijven door zorgverleners Druk maken om laaggeletterdheid Tijdwinst en behandelrelatie Taak bespreken laaggeletterdheid Invloed laaggeletterdheid op gezondheid Herkenning laaggeletterdheid Herkenning laaggeletterdheid afgelopen half jaar Reden niet herkennen laaggeletterdheid Bespreking laaggeletterden Bespreking laaggeletterdheid afgelopen half jaar Reden niet bespreken laaggeletterdheid Bespreking laaggeletterdheid door patiënt Doorverwijzing laaggeletterden Relaties tussen verschillende variabelen Ondersteuningsbehoefte Extra vragen huisarts Extra vragen apothekers 28

4 Hoofdstuk 4 Samenvatting onderzoeksopzet, conclusies en aanbevelingen Samenvatting onderzoeksopzet Kanttekeningen onderzoek Conclusies Aanbevelingen voor Stichting Lezen & Schrijven en VELO 32 Bijlage 1 Vragenlijst eerstelijnszorgverleners 34 Bijlage 2 Print screens werving 40 Bijlage 3 Frequenties vragenlijst Taal maakt gezonder 44 Bijlage 4 Open antwoorden 52

5 Hoofdstuk 1 Inleiding In Nederland zijn 1,3 miljoen mensen tussen de 16 en 65 jaar laaggeletterd 1. Laaggeletterdheid heeft een negatieve invloed op de kwaliteit van leven en met name ook op de gezondheid. Een laaggeletterde heeft minder gezondheidsvaardigheden en ervaart ook eerder gezondheidsproblemen dan iemand die geletterd is 1. Vandaar dat Stichting Lezen & Schrijven in samenwerking met VELO de campagne Taal maakt gezonder heeft ontwikkeld. VELO is het samenwerkingsverband van beroeps- en brancheorganisaties van eerstelijnszorgverleners en aanbieders. Het doel van de campagne is om eerstelijnszorgverleners bewust te maken van het probleem laaggeletterdheid en hen te enthousiasmeren voor de oplossing ervan. Met deze rapportage geven we inzicht in de huidige stand van zaken in de zorg ten aanzien van laaggeletterdheid. De resultaten worden door Stichting Lezen & Schrijven en VELO gebruikt om de campagne(materialen) verder inhoud en vorm te geven, afgestemd op de dagelijkse zorgpraktijk. Aanvullend worden de gegevens die voor dit onderzoek verzameld zijn, gebruikt als basis om te zijner tijd uitspraken te kunnen doen over de impact van de campagne. 1.1 Taal maakt gezonder De campagne Taal maakt gezonder is erop gericht om de zorg bewust te maken van laaggeletterdheid. Ook dienen eerstelijnszorgverleners geënthousiasmeerd te worden laaggeletterdheid te herkennen en te weten wat eraan te doen. Dat betekent dat ze laaggeletterdheid bespreekbaar maken met de patiënt 2 en de weg weten om hen gericht door te verwijzen naar een taalscholing in de buurt. Stichting Lezen & Schrijven werkt in de campagne samen met VELO. Op donderdag 11 september 2014, de gezondheidsdag in de Week van de Alfabetisering, wordt de campagne gelanceerd. 1.2 Opbouw rapport Na deze inleiding vindt u in hoofdstuk 2 een beschrijving van de onderzoeksopzet. In hoofdstuk 3 wordt de stand van zaken van eerstelijnszorgverleners ten aanzien van laaggeletterdheid en hun ondersteuningsbehoefte daarbij beschreven. Het rapport wordt in hoofdstuk 4 afgesloten met een samenvatting van de onderzoeksopzet, conclusies en aanbevelingen. 1 Stichting Lezen & Schrijven in samenwerking met M de Greef, M. Segers en J Nijhuis. Feiten & cijfers geletterdheid: Overzicht van de gevolgen van laaggeletterdheid en opbrengsten van investeringen voor samenleving en individu. Den Haag: Stichting Lezen & Schrijven. 2 Wanneer we het in dit rapport over patiënten hebben, bedoelen we ook cliënten. Voor de leesbaarheid is gekozen voor één term. 1 Inventarisatie Taal maakt gezonder

6 Hoofdstuk 2 Opzet van het onderzoek In dit hoofdstuk wordt de onderzoeksopzet beschreven. In de eerste paragraaf wordt ingegaan op de doel- en vraagstellingen van het onderzoek. Vervolgens worden in de tweede paragraaf de methode van onderzoek en de respons toegelicht. Het hoofdstuk besluit met een beschrijving van de analyses. 2.1 Doel- en vraagstellingen onderzoek Het doel van dit onderzoek is inzicht te krijgen in de stand van zaken van eerstelijnszorgverleners ten aanzien van laaggeletterdheid. Ook wordt inzicht verkregen in de behoefte voor toekomstige ondersteuning van VELO en Stichting Lezen & Schrijven. De hieruit afgeleide vraagstellingen zijn als volgt: 1 Wat is de stand van zaken van eerstelijnszorgverleners ten aanzien van laaggeletterdheid? Dit betreft de stand van zaken ten aanzien van kennis, agendasetting, houding en gedrag ten aanzien van laaggeletterdheid. 2 Wat zijn de ondersteuningsbehoeftes van eerstelijnszorgverleners ten aanzien van laaggeletterdheid? 3 Zijn er verschillen in kennis, agendasetting, houding en gedrag tussen verschillende type eerstelijnszorgverleners? De resultaten worden door Stichting Lezen & Schrijven en VELO gebruikt om de campagne(materialen) verder inhoud en vorm te geven, afgestemd op de dagelijkse zorgpraktijk. Aanvullend worden de gegevens die voor dit onderzoek verzameld zijn, gebruikt als basis om t.z.t uitspraken te kunnen doen over de impact van de campagne. 2.2 Methode Dataverzameling Om antwoord te krijgen op de vraagstellingen is er een digitale vragenlijst (zie bijlage 1) uitgezet via zeven aangesloten VELO partners, namelijk: ACTIZ, LHV, LVE, KNGF, KNOV, KNMP en V&VN. Door omstandigheden is de vragenlijst niet uitgezet via KNMT. De vragenlijst is opgesteld door Stichting Lezen & Schrijven en verder uitgewerkt in samenwerking met de VELO partners en ResCon. Een deel van de vragen is afgestemd op het evaluatieonderzoek campagne laaggeletterdheid uitgevoerd onder een landelijk internetpanel door Maastricht University. 3 De vragenlijst is via nieuwsbrieven, oproepen op de website, sociale media en directe mailing onder de aandacht gebracht. Enkele partners hebben ook een reminder uitgezet. 3 M de Greef, J Nijhuis en M. Segers. Evaluatieonderzoek campagne laaggeletterdheid: Duurzame impact van landelijke activiteiten en de regionale campagne van Taal voor het Leven door Stichting Lezen & Schrijven. Maastricht: Maastricht University. 2 Inventarisatie Taal maakt gezonder

7 De dataverzameling heeft plaatsgevonden tussen 18 juni en 9 juli De invultijd van de vragenlijst was ongeveer 10 minuten. Het onderzoek heeft alleen online plaatsgevonden. De vragenlijst bestond uit gesloten vragen en één open vraag. Deze open vraag is opgenomen om inzicht te krijgen in de behoefte voor toekomstige ondersteuning van VELO en Stichting Lezen & Schrijven. Aan de VELO partners is aangeboden om enkele extra vragen op te nemen specifiek voor de beroepsgroep. De LHV (huisartsen) en KNMP (apothekers) hebben hier gebruik van gemaakt Respons en type zorgverlener In totaal zijn 562 zorgverleners gestart met het invullen van de vragenlijst. Vragenlijsten van zorgverleners die in ieder geval de eerste vier vragen hebben ingevuld, zijn meegenomen in de analyses. Dit betrof 535 zorgverleners. Van deze 535 respondenten hebben 466 de vragenlijst in zijn geheel ingevuld. Figuur 2.1 geeft een overzicht van de respons per type zorgverlener. In dit figuur is af te lezen dat de vragenlijst vooral is ingevuld door huisartsen, fysiotherapeuten en verpleegkundigen. Figuur 2.1 Respons per type zorgverlener (N=535; in %) * In de categorie anders is o.a. genoemd: verzorgende (N=17), Apotheker (N=16), verloskundige (N=15), eerstelijns-/gz-psycholoog (N=4), apotheekhoudend huisarts (N=3), (beleids)adviseur (N=5), niet -praktiserend zorgverlener (N=4) en praktijkondersteuner (N=4). 3 Inventarisatie Taal maakt gezonder

8 2.3 Analyses De gegevens zijn verwerkt en geanalyseerd met behulp van het statistische programma SPSS. Om de stand van zaken ten aanzien van laaggeletterdheid in kaart te brengen zijn beschrijvende statistiek en frequenties gebruikt. Om antwoord te geven op de vraag of er verschillen zijn in kennis, agendasetting, houding en gedrag tussen verschillende type eerstelijnszorgverleners zijn chi-kwadraattoetsen uitgevoerd. Ook zijn door middel van de chi-kwadraattoetsen de relaties tussen de kennis, agendasetting, houding en gedrag bestudeerd. Hiervoor zijn de vragen over kennis samengevoegd tot één variabele. Hetzelfde is gedaan voor gedrag en agendasetting. Daar waar we relevante en significante (P-waarde < 0.05) verschillen hebben gevonden, zijn deze beschreven bij de resultaten. 4 Inventarisatie Taal maakt gezonder

9 Hoofdstuk 3 Resultaten 3.1 Kennis over laaggeletterdheid Om zorgverleners te motiveren voor het thema laaggeletterdheid moeten ze op zijn minst weten wat laaggeletterdheid is en dat het een veel voorkomend probleem is. In de vragenlijst zijn daarom drie vragen opgenomen met betrekking tot kennis over laaggeletterdheid Definitie laaggeletterdheid In de eerste vraag is nagegaan in hoeverre zorgverleners bekend zijn met de definitie van laaggeletterdheid. Stichting Lezen & Schrijven hanteert daarvoor de volgende definitie: 1,3 miljoen Nederlanders hebben grote moeite met lezen en schrijven. Deze mensen noemen we laaggeletterd. Ze zijn niet in staat gedrukte of geschreven informatie te gebruiken en kunnen hierdoor minder goed functioneren in de samenleving, thuis en op het werk. Figuur 3.1 geeft de resultaten weer van de gegeven antwoorden met betrekking tot de definitie van laaggeletterdheid. Gevraagd is: Wat houdt volgens u de term laaggeletterdheid in? Uit het figuur blijkt dat het kennisniveau onder zorgverleners redelijk goed te noemen is. Bijna drie kwart van de zorgverleners (72,5%) is bekend met de juiste definitie van laaggeletterdheid. Verder geeft bijna een kwart van de zorgverleners een antwoord dat redelijk veel lijkt op de juiste definitie. Er zijn geen significante verschillen gevonden tussen de verschillende type zorgverleners. Figuur 3.1 Definitie laaggeletterdheid (N=535; in %) * Juiste antwoord. 5 Inventarisatie Taal maakt gezonder

10 3.1.2 Inschatting aantal laaggeletterden in Nederland In Nederland zijn 1,3 miljoen mensen tussen de 16 en 65 jaar laaggeletterd en 65% daarvan is autochtoon 4. Wanneer er gevraagd wordt om een inschatting te maken van het aantal laaggeletterden in Nederland maakt bijna drie kwart (73,3%) van de zorgverleners een onjuiste inschatting (zie figuur 3.2). Het probleem wordt vooral onderschat, namelijk 58,7% van de ondervraagde zorgverleners onderschat het aantal laaggeletterden. De resterende 14,6% overschat het aantal laaggeletterden. Er zijn geen significante verschillen gevonden tussen de verschillende type zorgverleners. Figuur 3.2 Inschatting aantal laaggeletterden in Nederland (N=535; in %) * Juiste antwoord. 4 Stichting Lezen & Schrijven in samenwerking met M de Greef, M. Segers en J Nijhuis. Feiten & cijfers geletterdheid: Overzicht van de gevolgen van laaggeletterdheid en opbrengsten van investeringen voor samenleving en individu. Den Haag: Stichting Lezen & Schrijven. 6 Inventarisatie Taal maakt gezonder

11 3.1.3 Inschatting aantal autochtone laaggeletterden Ook het percentage laaggeletterden van autochtone afkomst wordt ernstig onderschat (zie figuur 3.3). Maar liefst 85.2% van de zorgverleners denkt dat het percentage van autochtone afkomst lager is dan het werkelijke percentage. Er zijn geen significante verschillen gevonden tussen de verschillende type zorgverleners. Figuur 3.3 Inschatting percentage laaggeletterden van autochtone afkomst (N=535; in %) * Juiste antwoord. 7 Inventarisatie Taal maakt gezonder

12 3.2 Agendasetting laaggeletterdheid Nadenken over laaggeletterdheid Voor een geslaagde politieke en maatschappelijke agendasetting is het onder andere van belang dat zorgverleners nadenken over de mogelijkheid dat één of meer van zijn/haar patiënten laaggeletterd is. Uit de totaal balk van figuur 3.4 is op te maken dat ruim een derde (33,6%) van de zorgverleners hier in het afgelopen half jaar (heel) vaak over heeft nagedacht, 41,5% af en toe en 24,8% niet zo vaak tot nooit. Huisartsen hebben in het afgelopen half jaar significant vaker dan andere type zorgverleners nagedacht over de mogelijkheid dat één of meer van zijn/haar patiënten laaggeletterd is. Van de huisartsen heeft 41,4% hier (heel) vaak aan gedacht tegenover 27,6% van de rest van de zorgverleners. Fysiotherapeuten hebben in het afgelopen half jaar significant minder vaak dan andere type zorgverleners erover nagedacht (respectievelijk 25,6% en 36,1% heeft hier (heel) vaak aan gedacht). Figuur 3.4 Nagedacht over mogelijkheid dat één of meer patiënten laaggeletterd is (N=520; in %) 8 Inventarisatie Taal maakt gezonder

13 3.2.2 Nadenken over de gevolgen van laaggeletterdheid Vervolgens is aan de zorgverleners gevraagd hoe vaak ze in het afgelopen half jaar hebben nagedacht over de gevolgen van laaggeletterdheid op het kunnen omgaan met gezondheid(sproblemen) en ziekte (zie figuur 3.5). Uit de totaal balk van figuur 3.5 is op te maken dat 37,3% van de zorgverleners hier in het afgelopen half jaar (heel) vaak over heeft nagedacht, 35,4% af en toe en 27,3% niet zo vaak tot nooit. Huisartsen hebben in het afgelopen half jaar significant vaker dan andere type zorgverleners hierover nagedacht (respectievelijk 41,5% 5 en 34,1% heeft hier (heel) vaak aan gedacht). Figuur 3.5 Nagedacht over de gevolgen van laaggeletterdheid op het omgaan met gezondheid(sproblemen) en ziekte (N=520; in %) 5 Door afrondingsverschillen wijkt dit percentage af van figuur Inventarisatie Taal maakt gezonder

14 3.2.3 Praten over laaggeletterdheid Ook is nagegaan of zorgverleners in het afgelopen half jaar met andere zorgverleners/collega s gepraat hebben over de mogelijkheid dat één of meer van zijn/haar patiënten laaggeletterd is. Uit de totaal balk van figuur 3.6 is op te maken dat 16,7% van de zorgverleners in het afgelopen half jaar hier (heel) vaak over gepraat heeft, 32,2% af en toe en 51,2% niet zo vaak tot nooit. Huisartsen hebben in het afgelopen half jaar significant vaker dan andere type zorgverleners gepraat met anderen over de mogelijkheid dat één om meer patiënten laaggeletterd is (respectievelijk 20% en 14% heeft hier (heel) vaak over gepraat). Fysiotherapeuten hebben in verhouding tot de andere type zorgverleners het minst vaak hierover gepraat (respectievelijk 60% en 48,5% heeft hier niet zo vaak tot nooit over gepraat). Van de fysiotherapeuten heeft slechts 10% hier (heel) vaak over gepraat. Figuur 3.6 Gepraat met anderen over de mogelijkheid dat één om meer patiënten laaggeletterd is (N=510; in %) 10 Inventarisatie Taal maakt gezonder

15 3.2.4 Praten over de gevolgen van laaggeletterdheid Tenslotte is nagegaan of zorgverleners in het afgelopen half jaar met andere zorgverleners/collega s gepraat hebben over de gevolgen van laaggeletterdheid op het kunnen omgaan met gezondheid(sproblemen) en ziekte. Uit de totaal balk van figuur 3.7 is op te maken dat 16,7% van de zorgverleners hier in het afgelopen half jaar (heel) vaak over heeft gepraat, 29% af en toe en 54,3% niet zo vaak tot nooit. Wanneer de type zorgverleners tegen elkaar afgezet worden blijft hetzelfde beeld ontstaan dat huisartsen hier in het afgelopen half jaar significant vaker dan andere type zorgverleners over hebben gepraat (respectievelijk 20% en 14% heeft hier (heel) vaak over gepraat). Figuur 3.7 Gepraat met anderen over de gevolgen van laaggeletterdheid op het omgaan met gezondheid(sproblemen) en ziekte (N=510; in %) 11 Inventarisatie Taal maakt gezonder

16 3.3 Houding ten aanzien van laaggeletterdheid Om na te gaan wat zorgverleners vinden van de problematiek van laaggeletterdheid, zijn zeven stellingen voorgelegd. Respondenten konden op een schaal van 1-5 (hoe hoger hoe positiever) aangeven of ze het eens waren met de stelling. De resultaten op deze stellingen worden in figuur 3.8 tot en met 3.14 gepresenteerd en gegroepeerd per type zorgverlener. Uit de figuren is op te maken dat zorgverleners over het algemeen een positieve houding hebben ten aanzien van de (winst van de) aanpak van laaggeletterdheid (zie figuur 3.8 t/m 3.14). Zorgverleners zijn het vooral (helemaal) eens met de stelling dat mensen zich meer zorgen moeten maken over het probleem laaggeletterdheid in onze samenleving. Van de zorgverleners is 86,4% het hier (helemaal) mee eens (zie figuur 3.8). Figuur 3.8 Mensen zouden zich meer zorgen moeten maken over het probleem laaggeletterdheid in onze samenleving (N=492; in %) 12 Inventarisatie Taal maakt gezonder

17 3.3.1 Aanmoediging lezen en schrijven door zorgverleners Figuur 3.9 laat zien dat zorgverleners in verhouding tot de andere stellingen wat neutraler zijn in hun score met betrekking tot de stelling Ik denk dat we genoeg doen om mensen aan te moedigen om goed te kunnen lezen en schrijven. Huisartsen zijn het significant minder vaak (helemaal) eens met de stelling dan de andere type zorgverleners (respectievelijk 9,1% en 17,9%). Fysiotherapeuten zijn het juist significant vaker (helemaal) eens met de stelling dan de andere type zorgverleners (respectievelijk 19,5% en 12,3%). Figuur 3.9 Ik denk dat we genoeg doen om mensen aan te moedigen om goed te kunnen lezen en schrijven (N=492; in %) Huisarts 9,1 35,2 55,7 Fysiotherapeut 19,5 33,1 47,4 Verpleegkundige 17,2 31,3 51,6 Anders 16,5 34,1 49,5 Totaal 14 33, (Helemaal) mee eens Neutraal (Helemaal) mee oneens 13 Inventarisatie Taal maakt gezonder

18 3.3.2 Druk maken om laaggeletterdheid Verder geeft 82,1% van de zorgverleners het helemaal oneens te zijn met de stelling dat mensen zich te druk maken om het probleem laaggeletterdheid (zie figuur 3.10). Figuur 3.10 Ik heb het gevoel dat mensen zich te druk maken om het probleem laaggeletterdheid (N=492; in %) Huisarts 1,8 13,7 84,5 Fysiotherapeut 1,6 17,8 80,5 Verpleegkundige 4,7 7,8 87,5 Anders 5,5 19,8 74,7 Totaal 2, , (Helemaal) mee eens Neutraal (Helemaal) mee oneens 14 Inventarisatie Taal maakt gezonder

19 3.3.3 Tijdwinst en behandelrelatie Figuur 3.11 en 3.12 laten zien dat zorgverleners het veelal (helemaal) mee eens zijn dat geletterdheid hen tijdwinst en een betere behandelrelatie oplevert. Figuur 3.11 Als mijn patiënten goed kunnen lezen en schrijven, levert mij dat veel tijdswinst op (N=492; in %) Figuur 3.12 Een grotere taalvaardigheid draagt bij aan een betere behandelrelatie tussen patiënt en zorgverlener (N=492; in %) 15 Inventarisatie Taal maakt gezonder

20 3.3.4 Taak bespreken laaggeletterdheid Verder vindt iets meer dan de helft van alle zorgverleners dat ze een taak hebben om laaggeletterdheid te bespreken met patiënten waarvan vermoed wordt dat ze laaggeletterd zijn. Fysiotherapeuten zijn het significant minder vaak (helemaal) mee eens met de stelling dan de andere type zorgverleners (respectievelijk 33,1% en 63,6%). Maar ook een grote groep (tussen de 25,6% en 44,1%) geeft een neutraal antwoord op deze stelling. Figuur 3.13 Ik vind het mijn taak als zorgverlener om laaggeletterdheid te bespreken met patiënten waarvan ik het vermoeden heb dat ze laaggeletterd zijn (N=492; in %) 16 Inventarisatie Taal maakt gezonder

21 3.3.5 Invloed laaggeletterdheid op gezondheid Meer dan drie kwart van de zorgverleners (77,4%) is het (helemaal) eens met de stelling dat laaggeletterdheid een grote invloed heeft op hoe patiënten omgaan met hun gezondheid(sproblemen) en ziekte (zie figuur 3.14). Huisartsen vinden dit significant vaker dan de andere type zorgverleners (respectievelijk 83,6% en 72,5%) en fysiotherapeuten significant minder vaak ten opzichte van de rest (66,1% en 81%) Figuur 3.14 Laaggeletterdheid heeft een grote invloed op hoe mijn patiënten omgaan met hun gezondheid(sproblemen) en ziekte (N=492; in %) 17 Inventarisatie Taal maakt gezonder

22 3.4 Herkenning laaggeletterdheid Herkenning laaggeletterdheid afgelopen half jaar Om de herkenning van laaggeletterdheid inzichtelijk te maken, is gevraagd hoe vaak de zorgverleners in het afgelopen half jaar laaggeletterdheid bij zijn/haar patiënten heeft herkend. Figuur 3.15 laat zien dat de meeste zorgverleners aangeven soms laaggeletterdheid te herkennen. De huisarts geeft dit significant het vaakst aan en de groep andere type zorgverleners bestaande uit onder andere verzorgenden, apothekers en verloskundigen het minst vaak (respectievelijk 70,6% en 60,8%). Figuur 3.15 Herkenning laaggeletterdheid afgelopen half jaar (N=491; in %) 18 Inventarisatie Taal maakt gezonder

23 3.4.2 Reden niet herkennen laaggeletterdheid Aan de respondenten die aan hebben gegeven in het afgelopen half jaar soms of nooit laaggeletterdheid te herkennen, is vervolgens gevraagd naar de reden daarvoor (zie figuur 3.16). De belangrijkste reden is dat zorgverleners niet weten hoe ze laaggeletterdheid kunnen herkennen (34,4%). Daarnaast geven respondenten aan dat ze geen contact hebben met laaggeletterde patiënten (13,6%) en/of er geen tijd voor hebben (12,9%). Ook is er een grote groep respondenten (48,1%) die de categorie anders aanklikt. 6 Veel genoemde andere redenen zijn dat de zorgverlener er niet altijd alert op is/bewust mee bezig, dat patiënten hun laaggeletterdheid goed kunnen verhullen, de populatie laaggeletterden laag is en dat het geen invloed heeft op de werkzaamheden. Huisartsen geven in verhouding tot de andere type zorgverleners significant vaker de reden dat ze niet weten hoe ze laaggeletterdheid kunnen herkennen (respectievelijk 45,1% en 25,9%) en juist significant minder vaak dat ze geen contact hebben met laaggeletterden (respectievelijk 1,2% en 23,6%). Figuur 3.16 Reden niet herkennen laaggeletterdheid (N=398; in %) 1,2 1. Deze vraag is alleen gesteld aan respondenten die soms of nooit laaggeletterdheid herkennen. 2. Meerdere antwoorden mogelijk. * In de categorie anders is o.a. genoemd: Ik ben er niet altijd alert op/bewust mee bezig (N=36), patiënten kunnen hun laaggeletterdheid goed verhullen (N=32), populatie laaggeletterden is laag (N=20), laaggeletterdheid heeft geen invloed op de werkzaamheden (N=15), gebrek aan deskundigheid (N=10), weet niet wat ik mis (N=6), tijd gerelateerd (N=6), geen erkenning bij laaggeletterden zelf (N=6), meeste patiënten zijn in beeld (N=4), allochtone populatie (N=4), geen prioriteit (N=3), en weinig patiëntencontact N=3. 6 In bijlage 4 (tabel 4.1 t/m 4.4) staat een opsomming van de categorie anders gegroepeerd per thema en type zorgverlener. 19 Inventarisatie Taal maakt gezonder

24 3.5 Bespreking laaggeletterdheid Bespreking laaggeletterdheid afgelopen half jaar Om inzichtelijk te maken in hoeverre zorgverleners laaggeletterdheid bespreken, is gevraagd hoe vaak de zorgverleners in het afgelopen half jaar laaggeletterdheid met zijn/haar patiënten heeft besproken. Figuur 3.17 laat zien dat de meeste zorgverleners (86,3%) aangeven soms of nooit laaggeletterdheid te bespreken. De huisarts geeft significant minder vaak dan andere type zorgverleners soms of nooit aan laaggeletterdheid te bespreken (respectievelijk 82,8% en 89,5%). Figuur 3.17 Bespreking laaggeletterdheid afgelopen half jaar (N=408; in %) 20 Inventarisatie Taal maakt gezonder

25 3.5.2 Reden niet bespreken laaggeletterdheid Aan de respondenten die aan hebben gegeven in het afgelopen half jaar soms of nooit laaggeletterdheid te bespreken (N=347), is vervolgens gevraagd naar de reden daarvoor (zie figuur 3.18). De belangrijkste redenen zijn dat zorgverleners het lastig vinden om laaggeletterdheid te bespreken (34,9%) en dat ze te weinig van laaggeletterdheid weten om het te bespreken (22,5%). Ook geeft ruim een derde van de zorgverleners (34,3%) een andere reden aan. 7 Veel genoemde andere redenen zijn dat zorgverleners hun werkzaamheden erop aanpassen, ze verder geen hulp kunnen aanbieden, ze er onvoldoende alert op zijn, er geen erkenning is bij de laaggeletterden zelf en tijdgerelateerde redenen. Huisartsen geven in verhouding tot de andere type zorgverleners significant minder vaak de reden dat ze geen contact hebben met laaggeletterde patiënten (respectievelijk 1,2% en 23,6%). Daarentegen geven huisartsen in verhouding tot de andere type zorgverleners significant vaker de reden dat ze niet weten hoe ze laaggeletterdheid kunnen herkennen (respectievelijk 45,1% en 25,90%). Figuur 3.18 Reden niet bespreken laaggeletterdheid (N=347; in %) 1,2 1. Deze vraag is alleen gesteld aan respondenten die soms of nooit laaggeletterdheid bespreken. 2. Meerdere antwoorden mogelijk. * In de categorie anders is o.a. genoemd: pas werkzaamheden erop aan (N=16), kan ze verder geen hulp aanbieden (N=8), niet alert/denk er onvoldoende aan (N=7), tijd gerelateerd (N=7), geen erkenning bij laaggeletterde zelf (N=7), indien relevant voor de hulpvraag (N=6), populatie laaggeletterden is laag (N=6), gebrek aan deskundigheid (N=5), allochtone populatie (N=5) en patiënten kunnen hun laaggeletterdheid goed verhullen (N=3). 7 In bijlage 4 (tabel 5.1 t/m 5.4) staat een opsomming van de categorie anders gegroepeerd per thema en type zorgverlener. 21 Inventarisatie Taal maakt gezonder

26 3.5.3 Bespreking laaggeletterdheid door patiënt Naast dat een zorgverlener laaggeletterdheid bespreekbaar kan maken, kan ook een patiënt dit uit zichzelf kenbaar maken bij zijn of haar zorgverleners (zie figuur 3.19). Dit blijkt in de praktijk van zorgverleners nog niet veel te gebeuren, namelijk 69% van de zorgverleners geeft aan dat dit nooit is voorgekomen in het afgelopen half jaar. Er zijn daarbij geen significante verschillen gevonden tussen de verschillende type zorgverleners. Figuur 3.19 Bespreking laaggeletterdheid afgelopen half jaar op initiatief van patiënt (N=472; in %) 22 Inventarisatie Taal maakt gezonder

27 3.6 Doorverwijzing laaggeletterden Aan de zorgverleners is vervolgens gevraagd of ze laaggeletterde patiënten hebben doorverwezen naar (hulp bij) taalscholing (zie figuur 3.20). Ruim drie kwart van de zorgverleners (77,8%) heeft dit geen één keer gedaan in het afgelopen half jaar. Er zijn daarbij geen significante verschillen gevonden tussen de verschillende type zorgverleners. Figuur 3.20 Doorverwijzing laaggeletterden afgelopen half jaar (N=401; in %) 23 Inventarisatie Taal maakt gezonder

28 Aan de respondenten die aan hebben gegeven in het afgelopen half jaar soms of nooit laaggeletterde patiënten te hebben doorverwezen naar (hulp bij) taalscholing (N=379), is vervolgens gevraagd naar de reden daarvoor (zie figuur 3.21). De belangrijkste reden is dat zorgverleners te weinig weten van doorverwijsmogelijkheden op het gebied van taal (55,9%). Huisartsen benoemen dit significant vaker en verpleegkundigen significant minder vaak als reden (respectievelijk 65,1% en 36,4%). Eén vijfde van de zorgverleners geeft aan dat ze het niet hun taak vinden om laaggeletterden door te verwijzen. Fysiotherapeuten geven in verhouding tot de andere type zorgverleners significant vaker de reden dat ze het niet tot hun taak vinden horen om de gevolgen van de problematiek rondom laaggeletterdheid te bespreken (respectievelijk 25,3% en 14,1%). Ook geeft bijna een derde van de zorgverleners een andere reden aan. 8 Veel genoemde andere redenen zijn dat de patiënt zijn probleem niet kan of wil erkennen, er geen hulpmogelijkheden (bekend zijn) en dat er geen aandacht voor is/er niet aan wordt gedacht. Geen tijd en geen contact hebben met laaggeletterde patiënten zijn redenen die minder vaak worden aangehaald door zorgverleners. Verder benoemen huisartsen in verhouding tot de andere type zorgverleners significant minder vaak de reden dat ze geen contact hebben met laaggeletterde patiënten (respectievelijk 2,2% en 14,1%). Figuur 3.21 Reden niet doorverwijzen laaggeletterden (N=379; in %) 1,2 1. Deze vraag is alleen gesteld aan respondenten die soms of nooit laaggeletterdheid bespreken. 2. Meerdere antwoorden mogelijk. * In de categorie anders is o.a. genoemd dat de patiënt niet wil/kan of zijn probleem niet erkent (N=19), er is geen hulp mogelijk is (N=15), geen aandacht/ denk er niet aan (N=13), weinig patiëntencontact (N=4), geen verbetering mogelijk (N=3), tijd gerelateerd (N=3), geen prioriteit (N=3), gebrek aan deskundigheid (N=3), bang om te kwetsen (N=2) en reeds doorgestuurd (N=2). 8 In bijlage 4 (tabel 6.1 t/m 6.4) staat een opsomming van de categorie anders gegroepeerd per thema en type zorgverlener. 24 Inventarisatie Taal maakt gezonder

29 3.7 Relaties tussen verschillende variabelen De relaties tussen kennis, agendasetting, houding en gedrag zijn bestudeerd. Op deze manier kan inzichtelijk worden gemaakt of kennis van invloed is op de concepten agendasetting, houding en gedrag. Dit blijkt niet het geval te zijn. Vervolgens is nagegaan of er een relatie is tussen agendasetting en gedrag. Uit de analyse blijkt dat er een sterke relatie is tussen deze twee variabelen. Hoe vaker men heeft nagedacht of gepraat met andere zorgverleners over (de gevolgen van) laaggeletterdheid hoe vaker men een positief gedrag vertoont ten aanzien van het signaleren, bespreken en verwijzen van laaggeletterden. Wanneer tenslotte de relatie tussen de houding ten aanzien van laaggeletterdheid en agendasetting en gedrag wordt bestudeerd, blijken er verschillende significante relaties te zijn. Zo blijken zorgverleners die aangeven dat mensen zich meer zorgen moeten maken over het probleem laaggeletterdheid, zorgverleners die het hun taak vinden om laaggeletterdheid te bespreken en zorgverleners die vinden dat laaggeletterdheid grote invloed heeft op hoe hun patiënt omgaat met hun gezondheid, het ook significant vaker agenderen en positief gedrag vertonen ten aanzien van laaggeletterdheid. Aanvullend is er een positieve relatie gevonden tussen agendering en zorgverleners die vinden dat men niet genoeg doet om laaggeletterdheid aan te pakken. 3.8 Ondersteuningsbehoefte Aan het eind van de vragenlijst is in een open vraag, gevraagd een advies te geven over hoe Stichting Lezen & Schrijven en VELO zorgverleners via de campagne Taal maakt gezonder kunnen ondersteunen. In tabel 3.1 staat een samenvatting van de gegeven adviezen gegroepeerd per thema en type zorgverlener. In bijlage 4 (tabel 7.1 t/m 7.4) staat een opsomming van de gegeven adviezen gegroepeerd per thema en type zorgverlener. Bijna drie kwart van de ondervraagde zorgverleners heeft een ondersteuningsbehoefte. Er is met name behoefte aan het inzichtelijk maken van doorverwijsmogelijkheden. Vooral huisartsen en verpleegkundigen hebben deze ondersteuningsbehoefte. Verder hebben veel zorgverleners behoefte aan een goede sociale kaart met doorverwijsmogelijkheden inclusief adres en instantie waar de zorgverlener naar door kan verwijzen. Ook informatie over de kosten van de taalscholing is wenselijk. Een deel van de zorgverleners benoemt specifiek dat ze de doorverwijsmogelijkheden willen ontvangen specifiek voor hun werkgebied. Verder hebben zorgverleners behoefte aan voorlichtingsmateriaal en informatie. Dit betreft zowel algemeen voorlichtingsmateriaal als patiëntmateriaal, zoals posters en folders die ook begrijpelijk en toegankelijk zijn voor (familieleden) van laaggeletterden. Volgens zorgverleners zijn afbeeldingen, iconen, pictogrammen, filmpjes, gesproken tekst, storytelling en strips bij patiëntmateriaal aansprekende vormen. 25 Inventarisatie Taal maakt gezonder

30 Bij één op de vijf zorgverleners is behoefte aan handreikingen om (signalen van) laaggeletterdheid (zo snel mogelijk) te herkennen. Door 14,6% van de zorgverleners wordt aangegeven dat ze graag handvatten en informatie ontvangen om laaggeletterdheid op een respectvolle manier te bespreken met de doelgroep. Andere ondersteuningsbehoeften die zorgverleners benoemen, zijn scholing (vooral ten aanzien van herkenning en verwijzing), vergroten van de bewustwording rondom laaggeletterdheid en toegankelijke meetinstrumenten voor laaggeletterden. Tabel 3.1 Ondersteuningsbehoefte zorgverleners (N=405; in %) 1,2 Ondersteuningsbehoefte Huisarts Fysiotherapeut Verpleegkundige Anders Totaal Doorverwijsmogelijkheden 52,1 32,6 78,3 19,7 40,7 Voorlichtingsmateriaal en 31,8 24,2 13,5 31,8 27,7 informatie Herkenning laaggeletterdheid 21,4 21,1 21,2 18,2 20,7 Tips communicatie met de 10,9 12,6 5,8 24,2 14,6 doelgroep Scholing 9,9 4,2 7,7 7,6 7,9 Vergroten bewustwording 7,7 X 5,8 4,5 5,2 laaggeletterdheid Meetinstrumenten 2,1 3,2 1,9 1,5 2,2 Anders 3 14,6 12,6 5,8 24,2 14,6 Geen ondersteuningsbehoefte 14,6 37,9 36,5 31,8 25,7 N Meerdere antwoorden mogelijk. 2. Open vraag en daarna gestructureerd per thema en type zorgverlener. 3. In de categorie anders is o.a. genoemd: extra tijd (N=3) contact en uitwisseling ervaringen, gesprek op locatie, toetsen voorlichtingsmateriaal op effectiviteit. 26 Inventarisatie Taal maakt gezonder

31 3.9 Extra vragen huisartsen Voor de huisartsen zijn een viertal extra vragen opgenomen, gericht op momenteel beschikbare ondersteunende materialen voor huisartsen. Er is gevraagd of huisartsen bekend zijn met de Toolkit laaggeletterdheid en de map Begrijp je lichaam van onder andere de LHV. De Toolkit laaggeletterdheid van de LHV bevat onder andere een checklijst om laaggeletterdheid te herkennen en tips voor de communicatie met deze groep patiënten. De map Begrijp je lichaam is een coproductie van onder andere de LHV met eenvoudig te begrijpen afbeeldingen en voorlichtingsteksten over het menselijk lichaam, bedoeld voor gebruik door huisartsen. De bekendheid van de ondersteunende materialen is redelijk te noemen. Ruim de helft van de huisartsen (51,2%) kent de Toolkit laaggeletterdheid en ongeveer een derde (32,1%) kent de map Begrijp je lichaam (niet in figuur). Indien ze bekend zijn met (één van) de ondersteunende materialen is gevraagd in hoeverre ze er gebruik van maken (figuur 3.22). Uit dit figuur is af te lezen dat de Toolkit laaggeletterdheid door ongeveer een kwart van de huisartsen af en toe tot (heel) vaak wordt gebruikt. De map Begrijp je lichaam wordt door ongeveer een derde (32,4%) van de huisartsen af en toe tot (heel) vaak gebruikt. Figuur 3.22 Gebruik ondersteunende materialen huisartsen (N=68-109; in %) 1 1. Alleen gevraagd indien de huisarts bekend is met de toolkit/map 27 Inventarisatie Taal maakt gezonder

32 3.10 Extra vragen apothekers Voor de apothekers zijn een drietal extra vragen opgenomen. In de eerste vraag is gevraagd naar de ondersteuningsbehoefte vanuit de koepelorganisatie KNMP. Slechts veertien apothekers hebben deze vragen ingevuld. Negen van de veertien apothekers hebben behoefte aan extra informatiemateriaal en vier van de veertien apothekers geven aan behoefte te hebben aan een trainingsaanbod. Vervolgens is gevraagd of men in de dagelijkse werkzaamheden te maken heeft met laaggeletterden. Bij zeven van de veertien van de apothekers is dit het geval. Vier apothekers hebben in de dagelijkse praktijk niet te maken met laaggeletterden en nog eens drie apothekers geven aan dit niet te weten of er niet mee bekend te zijn. Tenslotte is gevraagd welke instrumenten apothekers inzetten om de doelgroep efficiënt te kunnen begeleiden in hun medicatie. Apothekers geven veelal mondelinge uitleg en maken gebruik van plaatjes en pictogrammen om uitleg te geven over de medicatie. Eén van de apothekers maakt gebruik van de Bijsluiter in beeld klapper om uitleg te geven over medicatie. 28 Inventarisatie Taal maakt gezonder

33 Hoofdstuk 4 Samenvatting onderzoeksopzet, conclusies en aanbevelingen 4.1 Samenvatting onderzoeksopzet Stichting Lezen & Schrijven heeft in samenwerking met VELO de campagne Taal maakt gezonder ontwikkeld. Via deze campagne willen zij de zorgverleners bewuster maken van het probleem laaggeletterdheid. Ook willen zij eerstelijnszorgverleners enthousiasmeren hun bijdrage te leveren aan de oplossing ervan door laaggeletterdheid bij hun patiënten herkennen en met hen bespreken en hen vervolgens doorverwijzen naar een taalscholing in de buurt. Om inzicht te krijgen in de huidige stand van zaken in de zorg ten aanzien van laaggeletterdheid en de ondersteuningsbehoefte is onderzoek uitgezet. Voor de verzameling van de data is een digitale vragenlijst uitgezet. In totaal hebben 535 eerstelijnszorgverleners de vragenlijst ingevuld. Op basis van dit onderzoek kunnen Stichting Lezen & Schrijven en VELO de campagne(materialen) verder inhoud en vorm geven, afgestemd op de dagelijkse zorgpraktijk. Aanvullend worden de gegevens die voor dit onderzoek verzameld zijn, gebruikt als basis om te zijner tijd uitspraken te kunnen doen over de impact van de campagne. In dit hoofdstuk worden eerst enkele kanttekeningen geplaatst, gevolgd door de conclusies en enkele aanbevelingen aan Stichting Lezen & Schrijven en VELO. 4.2 Kanttekeningen onderzoek Bij dit onderzoek en de interpretatie van de resultaten is een aantal kanttekeningen te plaatsen. Doordat het niet bekend is hoeveel zorgverleners de oproep voor deelname aan het onderzoek hebben gezien is er mogelijk sprake van selectiebias. Dat komt bijvoorbeeld door de plaatsing van de oproepen via nieuwsbrieven, websites en sociale media. Het is aannemelijk dat deelnemers aan het onderzoek meer affiniteit en betrokkenheid hebben met het thema laaggeletterdheid in vergelijking met de gehele populatie zorgverleners. Het kan dus zijn dat de resultaten van dit onderzoek een positiever beeld schetsen dan de werkelijkheid is. Ondanks dit gegeven geeft het onderzoek wel inzicht in de kennis, het gedrag en de ondersteuningsbehoefte van zorgverleners. Ondanks de inzet van zeven VELO partners is het niet goed gelukt een goede afspiegeling van eerstelijnszorgverleners te krijgen. Vooral huisartsen, fysiotherapeuten en verpleegkundigen hebben deelgenomen aan het onderzoek. Verzorgenden, apothekers, verloskundigen en eerstelijnspsychologen hebben in verhouding minder vaak deelgenomen. Dit heeft de vergelijking tussen de type zorgverleners beperkt. 29 Inventarisatie Taal maakt gezonder

34 4.3 Conclusies Vooral het aantal autochtone laaggeletterden wordt onderschat Er is winst te behalen in het vergroten van de bekendheid met het aantal (autochtone) laaggeletterden in Nederland. Veel zorgverleners weten wat laaggeletterdheid is, maar onderschatten het aantal (autochtone) laaggeletterden in ons land. Er heerst vooral een misperceptie over het voorkomen van laaggeletterdheid onder de autochtone bevolking. Door de bekendheid te vergroten wordt ook de noodzaak van de aanpak van laaggeletterdheid vergroot. Vergroten agendasetting laaggeletterdheid wenselijk De onderzoeksresultaten laten zien dat het onderwerp laaggeletterdheid weinig aandacht krijgt van zorgverleners. Daarbij denken zorgverleners vaker over (de gevolgen van) laaggeletterdheid dan dat ze erover praten. Ongeveer één op de drie zorgverleners denkt er (heel) vaak over na en ongeveer één op de zeven zorgverleners praat (heel) vaak over (de gevolgen van) laaggeletterdheid. Verder blijkt dat huisartsen vaker dan andere type zorgverleners nadenken en praten over laaggeletterdheid. Ook op het terrein van agendasetting is winst te behalen. Door positieve houding van zorgverleners veel kans op aanpak laaggeletterdheid Zorgverleners hebben over het algemeen een positieve houding ten aanzien van de (winst van de) aanpak van laaggeletterdheid. Het overgrote deel van de zorgverleners vindt dat men zich meer zorgen moet maken over het probleem laaggeletterdheid. Hierbij vindt meer dan de helft van de zorgverleners dat men op dit moment te weinig doet om laaggeletterden aan te moedigen te leren lezen en schrijven. Zorgverleners onderkennen dat laaggeletterdheid een negatieve invloed heeft op de kwaliteit van leven en de gezondheid. Ook geven ze aan dat geletterdheid hen tijdwinst en een betere behandelrelatie op kan leveren. Vooral huisartsen en verpleegkundigen zien het als hun taak om laaggeletterdheid te bespreken met patiënten waarvan vermoed wordt dat ze laaggeletterd zijn. Bij fysiotherapeuten bestaat twijfel over hun rol ten aanzien van laaggeletterdheid. Herkenning en bespreking laaggeletterdheid en doorverwijzing laaggeletterden voor verbetering vatbaar Uit het onderzoek komt verder naar voren dat de herkenning en bespreking van laaggeletterdheid en doorverwijzing van laaggeletterden voor verbetering vatbaar zijn. Een gebrek aan kennis en bewustzijn rond laaggeletterdheid, hoe het te herkennen en hoe en waarnaar door te doorverwijzen lijken hierin een belangrijke rol in te spelen. Ook missen zorgverleners vaardigheden om laaggeletterdheid te bespreken. Inherent hieraan hebben zorgverleners veelal behoefte aan het inzichtelijk maken van doorverwijsmogelijkheden, voorlichtingsmateriaal over laaggeletterdheid en handreikingen om laaggeletterdheid (zo snel mogelijk) te herkennen. Uit de toelichting die zorgverleners geven op het niet herkennen en bespreken van laaggeletterdheid, blijkt dat ze er niet voldoende bewust mee bezig zijn, dat patiënten hun laaggeletterdheid goed kunnen verhullen en dat het geen invloed heeft op hun werkzaamheden. Tenslotte blijkt dat zorgverleners veelal weinig door hun patiënten direct benaderd worden om hun moeite met lezen en schrijven te bespreken. 30 Inventarisatie Taal maakt gezonder

35 Huisartsen vertonen een positiever beeld Er is de afgelopen jaren, door met name de LHV en Stichting Lezen & Schrijven, op kleine schaal geïnvesteerd in het vergroten van de bekendheid en aanpak van laaggeletterdheid onder huisartsen. Het effect van deze investering lijkt zich terug te vertalen in de onderzoeksresultaten. Huisartsen vertonen over het algemeen een positiever beeld ten aanzien van laaggeletterdheid. Zo hebben zij bijvoorbeeld vaker nagedacht en gepraat met andere zorgverleners/collega s over laaggeletterdheid en de gevolgen daarvan. Ook vinden zij vaker dan andere type zorgverleners dat laaggeletterdheid een grote invloed heeft op hoe patiënten omgaan met hun gezondheid(sproblemen). Deze positieve resultaten vertalen zich niet duidelijk door naar het beter herkennen en vaker bespreken van laaggeletterdheid ten opzichte van de andere type zorgverleners. Er kan geconcludeerd worden dat de eerste stappen gezet zijn, maar dat er meer aandacht voor laaggeletterdheid nodig is om daadwerkelijk tot activering te komen. Duidelijke behoefte aan inzicht in doorverwijsmogelijkheden Er is een duidelijke behoefte aan inzicht in doorverwijsmogelijkheden inclusief adres en instantie waar de zorgverlener naar door kan verwijzen. Hierbij is vooral behoefte aan inzichtelijkheid van doorverwijsmogelijkheden in hun eigen werkgebied. Ook is informatie over de kosten die met de taalscholing gepaard gaan wenselijk. Voorlichtingsmateriaal, informatie en handreikingen gericht op herkenning van laaggeletterdheid ondersteunen zorgverleners Aanvullende ondersteuningsbehoeften van zorgverleners betreft voornamelijk voorlichtingsmateriaal en informatie en handreikingen gericht op herkenning en bespreekbaar maken van laaggeletterdheid. Dit betreft zowel algemeen voorlichtingsmateriaal als patiëntmateriaal om laaggeletterdheid met patiënten te bespreken. Onder andere de Toolkit Laaggeletterdheid en de map Begrijp je lichaam spelen in op de behoefte aan voorlichtingsmateriaal, informatie en handreikingen gericht op herkenning van laaggeletterdheid. De bekendheid van deze ondersteunende materialen kan echter nog wel verder worden vergroot. Voldoende aanknopingspunten campagne Taal maakt gezonder De onderzoeksresultaten ondersteunen het belang van een campagne om zorgverleners bewuster en actiever te maken ten aanzien van laaggeletterdheid. Met de campagne Taal maakt gezonder is veel winst te boeken op het vergroten van de bekendheid van het aantal (autochtone) laaggeletterden, de agendasetting en de taak van de verschillende type zorgverleners in de aanpak van laaggeletterdheid. Ook is er winst te behalen in het herkennen, bespreken en doorverwijzen van laaggeletterdheid, vooral door het aanpakken van de redenen waarom zorgverleners dit nu nog niet (altijd) doen. Indien er rekening wordt gehouden met de ondersteuningsbehoeften van de zorgverleners staat niets een succesvolle uitrol van de campagne Taal maakt gezonder in de weg. 31 Inventarisatie Taal maakt gezonder

36 4.4 Aanbevelingen voor Stichting Lezen & Schrijven en VELO Door het vragenlijstonderzoek is de stand van zaken in de zorg ten aanzien van laaggeletterdheid en de ondersteuningsbehoefte inzichtelijk gemaakt. Dit heeft geresulteerd in zeven aanbevelingen aan Stichting Lezen & Schrijven en VELO: 1 Vergroot de bekendheid van het aantal (autochtone) laaggeletterden De bekendheid van het aantal (autochtone) laaggeletterden kan verder vergroot worden in de campagne Taal maakt gezonder. Daarbij is het belangrijk om niet alleen aan te geven hoe vaak laaggeletterdheid in Nederland voorkomt, maar ook dat laaggeletterdheid vooral voorkomt onder de autochtone bevolking. 2 Vergroot de noodzaak van de aanpak In het kader van de agendasetting is er zowel winst te behalen dat zorgverleners (meer) gaan nadenken over laaggeletterdheid als dat ze er over gaan praten met anderen zorgverleners. Wanneer het gaat om communicatie tussen zorgverleners laten vooral huisartsen een positief beeld zien. Het is raadzaam om gebruik te maken van hun ervaringen. Uit andere onderzoeken blijkt dat het raadzaam is om positieve ervaringen van collega-deskundigen te gebruiken. 3 Overtuig zorgverleners van hun taak Om ervoor te zorgen dat zorgverleners laaggeletterdheid bespreken en patiënten doorverwijzen naar taalscholing is het essentieel dat zorgverleners het als hun taak zien. Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat een grote groep zorgverleners twijfelen over hun taak hierin. Het is belangrijk om dit ter sprake te brengen in de campagne Taal maakt gezonder. Zeker omdat zorgverleners erkennen dat geletterdheid tijdswinst, een betere behandelrelatie en het beter omgaan met gezondheid(sproblemen) op kan leveren. 4 Voorzie zorgverleners van de juiste kennis en tools Zorgverleners kunnen de verbindende factor zijn om laaggeletterden door te verwijzen naar taalscholing. Daarvoor is het belangrijk dat ze toegerust zijn met meer facts en achtergrondinformatie over laaggeletterdheid. Naast handreikingen om laaggeletterdheid te herkennen dienen ze ook tips te ontvangen om laaggeletterdheid op een respectvolle manier te bespreken. Door zorgverleners uit te rusten met de juiste tools wordt tevens de kans vergroot dat ze laaggeletterdheid van patiënten eerder signaleren. 5 Stimuleer een duurzame oplossing Wanneer zorgverleners met laaggeletterdheid te maken hebben lossen zij dit vaak op door hun werkwijze aan te passen, bijvoorbeeld door de patiënt mondeling meer uitleg te geven. Dit is echter een korte termijn oplossing van het probleem. Beter is het wanneer zorgverleners (ook) laaggeletterdheid actief erkennen, bespreken en mensen doorverwijzen naar taalscholing. De campagne Taal maakt gezonder kan deze aangepaste werkwijze van zorgverleners stimuleren, zodat (ook) een lange termijn oplossing gerealiseerd kan worden en de eigen regie van mensen wordt vergroot. 32 Inventarisatie Taal maakt gezonder

37 6 Vergroot de bespreekbaarheid ook via de patiënt Vooralsnog worden zorgverleners niet via hun patiënten benaderd om zijn/haar moeite met lezen en schrijven te bespreken. Door de campagne ook direct op de doelgroep te richten en hen te stimuleren om het probleem te bespreken met hun zorgverlener wordt de kans vergroot dat de bespreekbaarheid van laaggeletterdheid in de zorg toeneemt. Aandacht over laaggeletterdheid bij de doelgroep kan mogelijk drempelverlagend werken. Vooral omdat het vermoeden bestaat bij zorgverleners dat er veel schaamte is bij patiënten over deze problematiek. 7 Zet doorverwijzers, voorlichtingsmateriaal en handreikingen gericht op herkenning van laaggeletterdheid in Het lijkt kansrijk om in de campagne Taal maakt gezonder te investeren in doorverwijzers/kaart, voorlichtingsmateriaal (algemeen en patiëntmateriaal) en handreikingen gericht op herkenning van laaggeletterdheid. Het is bij de doorverwijsmogelijkheden naar taalscholing belangrijk om zo concreet mogelijk te verwijzen. Verder dient het voorlichtingsmateriaal ook geschikt te zijn voor de doelgroep. Zorg daarom voor afbeeldingen, iconen, pictogrammen, filmpjes, gesproken tekst, storytelling en strips bij de ontwikkeling van de voorlichtingsmaterialen voor de doelgroep. Hierbij is het ook van belang dat de ondersteunende materialen die al beschikbaar zijn voor huisartsen nogmaals onder de aandacht te brengen. Tenslotte dienen de handreikingen gericht op herkenning van laaggeletterdheid tips te bevatten hoe ermee om te gaan. 33 Inventarisatie Taal maakt gezonder

38 Bijlage 1 Vragenlijst laaggeletterdheid in de zorg Digitale versie [Terugbladeren niet mogelijk] Fijn dat u bereid bent deel te nemen aan deze korte vragenlijst. Uw antwoorden worden uiteraard vertrouwelijk beantwoord en anoniem verwerkt. Klik bij elke vraag één antwoord aan. Als er meerdere antwoorden gegeven kunnen worden, wordt dat expliciet bij de betreffende vraag weergegeven. Klik op Verder om de vragenlijst te starten. A1 U bent eerstelijnszorgverlener. Wat is uw beroep? 1 Huisarts 2 Tandarts 3 Fysiotherapeut 4 Verpleegkundige 5 Eerstelijns/GZ-psycholoog 6 Verloskundige 7 Apotheker 8 Verzorgende 9 Anders, namelijk. 2 Wat houdt volgens u de term laaggeletterd in? 1 Dat mensen in de lage landen geletterd zijn 2 Dat mensen moeite hebben met lezen, schrijven, luisteren, rekenen, gebruik van computers en spreken 3 Dat mensen de taal zich nooit eigen kunnen maken 4 Dat mensen dyslexie hebben 5 Dat mensen moeite hebben met het gebruik van computers en hanteren van digitale systemen 6 Dat mensen niet goed kunnen lezen en schrijven en daardoor niet volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving 7 Goede antwoord staat er niet bij 3 Hoeveel mensen in Nederland hebben volgens u moeite met lezen en schrijven? miljoen 4 1 miljoen-1,5 miljoen 5 meer dan 1,5 miljoen 4 Hoe groot is het percentage laaggeletterden van autochtone afkomst? 1 23% 2 52% 3 65% 1,3 miljoen Nederlanders hebben grote moeite met lezen en schrijven. Deze mensen noemen we laaggeletterd. Ze zijn niet in staat gedrukte of geschreven informatie te gebruiken en kunnen hierdoor minder goed functioneren in de samenleving, thuis en op het werk. 34