Naam auteur(s) Jordi Wester Vakgebied Biologie Passend onderwijs: de ontwikkeling van leerlingenzorg Onderwerp Passend onderwijs

Transcriptie

1 Naam auteur(s) Jordi Wester Vakgebied Biologie Titel Passend onderwijs: de ontwikkeling van leerlingenzorg Onderwerp Passend onderwijs Profiel Begeleiding Opleiding Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Doelgroep Docenten onderbouw HAVO/VWO, Bertrand Russel College Krommenie Sleuteltermen Passend onderwijs, handelingsonbekwaam, trajectgroep, samenwerking, interactie, handelingsplannen Links _1/courses/63.ILO.PP /R.Kleijnen_Grensoverschrijdend e_intergrale_leerlingenzorg_blz_39-64%5b1%5d.pdf Bibliografische referentie Wester, J. (2014). Passend onderwijs: de ontwikkeling van leerlingenzorg. Amsterdam: Interfacultaire Lerarenopleidingen UvA. Studentnummer Begeleider(s) Helen van Hoorn Suzanne Leering, trajectgroep Beoordelaar(s) indien bekend Opdrachtgever Vonneke Broshuis (adjunct directeur onderbouw) Datum 26 mei 2014 Aantal woorden 2050

2 Inleiding De wet Passend Onderwijs is een uitvloeisel van de Salamanca verklaring / Unesco verklaring die mede door Nederland is ondertekend. De kern van deze verklaring is samen naar school, ongeacht je achtergrond. Met als doel meer wederzijds begrip te creëren en de leerlingen de mogelijkheden bieden die passen bij hun intellectuele capaciteiten i.p.v. hun beperkingen. Met de invoering van Passend Onderwijs op 1 augustus 2014 vervalt de landelijke indicatiestelling voor speciaal onderwijs en leerling gebonden financiering (LGF) (Ministerie van OCW, 2014). Daarvoor in de plaats komt ondersteuning voor het regulier onderwijs gekoppeld aan de onderwijsbehoefte van de leerling. De invoering van de wet passend onderwijs zorgt voor een aantal veranderingen inverhouding tot het huidige systeem. Schoolbesturen krijgen de verantwoordelijkheid om voor alle kinderen die extra ondersteuning nodig hebben een zo goed mogelijke plek in het onderwijs te vinden. Ouders hoeven zelf geen ingewikkelde indicatieprocedures te doorlopen, worden niet meer van het kastje naar de muur gestuurd en leraren worden beter voorbereid om het omgaan met verschillen tussen kinderen. De huidige circa plekken in het speciaal onderwijs blijven bestaan. Scholen moeten een profiel op te stellen waarin staat welke leerlingen zij onderwijs en zorg kunnen bieden. Het nieuwe stelsel is transparanter, minder bureaucratisch en eenvoudiger. Eén van de gevolgen voor de school is dat de ondersteuning van zorgleerlingen die binnen het profiel van de school vallen steeds meer intern binnen de school geboden zal worden, waar dit in de voorgaande jaren veel buiten de school werd aangeboden. Hiervoor moet de zorg op de scholen uiteraard anders georganiseerd worden. De aankomende jaren moet de leerlingenzorg zich van incidentele zorg naar een meer geïntegreerde zorg omgevormd worden (Expertgroep kwaliteit van zorg, 2003). Er worden verschillende acties ondernomen om de veranderingen door te voeren. Zo is er dit jaar een pilot trajectgroep opgericht, bestaande uit Suzanne Leering. De trajectgroep in combinatie met talentcoaches bieden ondersteuning aan zorgleerlingen op verschillende niveaus. Zo worden de leerlingen buiten de lessen om begeleid, maar ook worden er handelingsplannen opgesteld die de leraren kunnen ondersteunen in de begeleiding van zorgleerlingen. Daarbovenop biedt de trajectgroep tijdens de lessen ook de mogelijkheid aan tot een zogenaamde time out voor de leerlingen die dat nodig hebben. Deze verandering moeten de docenten en mentoren ook doorvoeren in hun werkwijze. De mate van samenwerking tussen de nieuwe zorgorganen zoals de trajectgroep wisselt per docent. Op dit vlak kan volgens een enquête in een vorige studie afgenomen bij zorgleerlingen, ouders en docenten nog wel het één en ander in verbeteren. Hieruit is gebleken dat niet alle docenten en mentoren even goed weten om te gaan met de handelingsplannen die de trajectgroep opstelt. Daarnaast gaven docenten aan dat zij zich soms handelingsonbekwaam voelen. Mijn opdrachtgever wil dat ik een onderzoek uitvoer naar de redenen hierachter en een mogelijke oplossing aandrag om dit te verbeteren. Orginele onderzoeksvraag Dit onderzoek is gericht op het optimaliseren van het afstemmingsproces tussen de behoefte aan de kant van de docenten en de ondersteuning vanuit de zorgspecialisten zoals

3 de trajectgroep aan de andere kant. Wat hebben beide partijen nodig om samen passende ondersteuning aan de leerlingen te kunnen geven. Literatuuronderzoek Als eerste heb ik een breed literatuuronderzoek verricht. Dit onderzoek besloeg informatie over het passend onderwijs, maar ook over de verschillende vormen van leerlingenzorg in het verleden en in de huidige tijd (Kleijnen, 2004). Vooral gefocust op de uitdagingen die bij het uitvoeren van de verschillende vormen van leerlingenzorg aanwezig zijn. Resultaten literatuuronderzoek Volgens Kleijnen en van den Broek (2004) zijn veel docenten gewend geraakt aan de modellen van zorg waarmee zij in het verleden hebben gewerkt. De oorzaak van het gevoel van handelingsonbekwaamheid en de attitude richting het huidige zorgmodel ligt dan ook niet alleen aan het gebrek aan kennis, maar ook door de methodes van onderwijs in het verleden. Deze ervaring heeft invloed op hoe docenten op dit moment in het onderwijs staan. Om een compleet beeld te krijgen van de veranderingen die de docenten en mentoren doormaken met betrekking tot leerlingenzorg heb ik de analyse van Kleijnen en den Broeck (2004) gebruikt om de historische ontwikkelingen m.b.t. leerlingenzorg in Nederland in kaart te brengen. Dit zal een duidelijk beeld schetsen wat er voor de betrokken personen verandert, zodat zij in deze veranderingen ondersteund kunnen worden. Kleijnen en van den Broeck (2004) beschrijven in hun boek hoe deze zorg op voscholen georganiseerd kan worden en hoe dit de afgelopen jaren is ontwikkeld. Van oud naar nieuw hebben Kleijnen en van den Broek (2004) vier modellen gedestilleerd, die in de praktijk worden waargenomen: Model A: Gespecialiseerde docenten Model B: Gesegmenteerde zorg Model C: Eén uitvoeringsorganisatie voor zorg Model D: Eén uitvoeringsorganisatie voor het onderwijs en de zorg Elke model heeft zo zijn voor- en nadelen, in de bijlage 1 volgt een korte beschrijving van elk model met de bijbehorende voor- en nadelen. Deze theorie zal ik gebruiken om na te gaan welke (gedachte) veranderingen docenten moeten ondergaan om tot het huidige zorgmodel te komen. Het huidige zorgmodel zit tussen C & D. Volgens deze literatuur kunnen de verschillen tussen model A en model (B,)C & D. voor enige frictie zorgen. De docenten in model A zijn gewend aan veel informeel contact met de docenten die zich gespecialiseerd hebben in een bepaalde zorgtaak. In model C & D is het informele contact echter veel minder sterk aanwezig. Het is dan ook te verwachten dat docenten die gewend zijn aan zorgmodel A meer behoefte hebben aan informeel contact. Daarnaast was het bij model A gebruikelijk dat er veel afstroom van het regulier onderwijs naar een het speciaal onderwijs of onderwijs van een lager niveau plaats vond, binnen model D (&C) is dit minder van toepassing. Volgens Kleijnen en van den Broeck leidt dit verschil dan ook tot een angst in een toename aan slechte leerlingen/zorgleerlingen. Om te verifiëren of dit aspect ook een rol speelt op het Bertrand Russel College heb ik aan de hand van het literatuur onderzoek een tweede onderzoeksvraag opgesteld. Onderzoeksvraag gebaseerd op het literatuur onderzoek

4 Zorgt ervaring met het zorgmodel A voor meer behoefte aan informeel contact en een angst voor een toename van zorgleerlingen in het huidige zorgmodel? Onderzoekmethode Als onderzoeksmethode heb ik voor semi gestructureerde individuele interviews gekozen, zodat de mening van de geïnterviewde duidelijk naar voren zal komen en niet wordt beïnvloed door andere gesprekspartners. Om een zo gebalanceerd mogelijk beeld te verkrijgen interview ik 6 docenten. Waarvan 3 docenten sceptisch waren tegenover het passend onderwijs en de veranderingen op school en 3 docenten met een positieve instelling. Daarnaast interview ik de op school aanwezige specialisten m.b.t. leerlingenzorg (Suzanne Leering, Bas van t Hart, Eveline Deichsel en Annelies de Rave) en de betrokken leidinggevende, Vonneke Broshuis. In het interview ben ik met brede vragen begonnen en geëindigd met vragen specifiek over de trajectgroep. Onderbouwing van de interview vragen Zie bijlage 2 voor interview vragen. De vragen in het interview zijn mede gebaseerd op de resultaten uit het literatuur onderzoek, namelijk dat ervaring met het zorgmodel A er toe leidt dat een docent in het huidige zorgmodel meer behoefte heeft aan informeel contact en angstiger is voor (een teveel aan) zorgleerlingen. Ik startte het interview van de docenten met de vraag hoeveel jaar een docent werkzaam is in het onderwijs. Op basis van het aantal jaar dat de docent werkzaam is in het onderwijs kan ik in kaart brengen of ervaringen met oudere zorgmodellen invloed heeft op de attitude van de docenten. Ik heb geprobeerd hier nog meer informatie over te verkrijgen door te beginnen met een vraag naar de ervaringen in het verleden en de verwachtingen in de toekomst. Aangezien de literatuur ook een afwijking verwacht in de behoefte aan informeel contact eindigde ik het interview met het onderwerp communicatie tussen de verschillende zorgspecialisten vooral gericht op de trajectgroep. Bij de zorgspecialisten heb ik het interview breder gehouden en meer gefocust op de organisatie, de taakverdeling en de bijbehorende verwachting en de communicatie met de docenten. Deze interviews diende meer als informatiebron voor mij, zodat ik zelf een duidelijk beeld verkreeg van de zorgstructuur binnen het Bertrand Russel College. Afwijkingen in uitvoering De enige echte afwijkingen zijn de verandering in de planning, aangezien het door andere opdrachten van de ILO onmogelijk bleek om het onderzoek binnen het geplande tijdsbestek uit te voeren. Tevens zijn de interviewvragen iets gemuteerd, maar in grote lijnen hetzelfde gebleven. Hiernaast is de analyse van de data nog niet optimaal, maar vanwege een tijdgebrek was dit het best mogelijke resultaat. Kwantitatieve resultaten interview De uitkomsten uit de interviews heb ik gecategoriseerd in een matrix, hieronder weergegeven. Bij elke vraag heb ik 4 categorieën gevormd namelijk mee eens, enigszins mee eens, enigszins mee oneens, mee oneens. Bij elke vraag heb ik gekeken welke temen werden opgenoemd en deze termen vermenigvuldigt met de geassocieerde lading. Oorspronkelijk kwam hier een score uit van -5 tot 5. Deze heb ik later omgevormd naar een waarde van 1-4,

5 dat neerkwam op mee eens mee oneens. Voor enkele positieve vragen moest de score gespiegeld worden om de goede uitkomst op de vraag aan te geven. Houding tegenover het huidige zorgmodel 1: Mee eens/ Van toepassing 2: Enigszins mee eens/ Enigszins van toepassing Tekort aan kennis 1, 2, 3, 4, 5 3: Enigszins mee oneens/ Enigszins van toepassing 4: Mee oneens/ Niet van toepassing Tekort aan 1, ondersteuning Te hoge werkdruk 4 1, 2 3 Angst voor veranderingen Onduidelijkheid over verwachtingen Correcte informatie over huidige zorgsysteem Uitgesproken vertrouwen in huidige systeem Angst voor te hoge werkdruk Gebrek aan informeel contact Gebrek aan overleg Werkt lange tijd in het onderwijs 1, 4 5 2,3 1 2, 3, 4, 5 1, 3, 4 2, 5 2, 3 1, 4 1, ,3 4, 3 1, , 3 Houding tegenover de trajectgroep slecht matig voldoende goed Contact magister 2, 3, 4, 5 1 Informeel contact 2, toegankelijkheid 2 1, 4 3, 5 Handelingsplannen 3 bereiken docent Uitvoerbaarheid 3 1 handelingsplannen Voer je handelingsplannen uit 3

6 Toegereikte hulp d.m.v. boeken Toegereikte hulp d.m.v. cursussen Toegereikte hulp kennis vanuit zorgspecialisten 1, 3, , 2 2, Persoon 1, 4 & 5 zijn docenten die ik had ingeschat als pessimisties en docenten 2 & 3 zijn docenten die ik had ingeschat als optimistisch. Persoon 3 is geen mentor en miste zowel formeel als informeel contact met trajectgroep. Zowel feedback bij bezochte lessen tot concrete handelingsplannen werden niet ontvangen of als te minimalistisch ervaren. Terwijl dit persoon hier als nieuwe docent juist heel veel behoefte aan heeft. Persoon 5 had moeite om veel van de vragen te beantwoorden, omdat dit persoon niet vaak met handelingsplannen in contact komt. Magister werd echter wel als zeer relevant bestempeld. Met behulp van SPSS is geanalyseerd of er een statistisch verschil aan te tonen was tussen minder en meer ervaren docenten voor enkele van deze punten. Hieruit bleek dat slecht één factor angst voor te hoge werkdruk significant verschilde met een p van 0,038. Enkele ander factoren gaven echter wel een indicatie dat er sprake was van een verschil: Angst voor verandering (p=0,073), gebrek aan informeel contact (p=0,095) en een tekort aan ondersteuning (p=0,095). Rekening houdend met het kleine aantal geïnterviewde acht ik het aannemelijk dat bij een grotere steekproef dit deze factoren ook een significant verschil kunnen opleveren. Gemiddelde score voor bovenstaande factoren ANOVA voor bovenstaande factoren

7 Kwalitatieve resultaten Binnen het docententeam varieert de houding tegenover het passend onderwijs heel erg. Enkele docenten zijn blij met de veranderingen en verwachten dat het betere zorg voor de leerlingen zal betekenen, andere vrezen dat zij de leerlingen moeten ondersteunen en dit zelf niet kunnen of redden qua werkdruk. Van de docenten die sceptisch tegenover de veranderingen in het passend onderwijs staan wordt het gebrek aan informeel contact met de zorgspecialisten vaak als klacht opgenoemd. De behoefte aan meer informeel contact werd vooral toegeschreven richting de trajectgroep, aangezien dit in de ogen van de docenten een belangrijke bron van kennis kan zijn. Meerdere docenten kwamen geregeld terug op dit punt ondanks dat het gesprek hier niet over ging. Dit maakte op mij de indruk dat dat dit als zeer belangrijk werd ervaren. Uit gesprekken met de trajectgroep en de zorgcoördinator werd het uitvoeren van informeel contact ook als uitdagend genoemd, door bijvoorbeeld verplichtingen in de pauzes, etc. Behalve dat er behoefte is aan informeel contact gaven de docenten aan dat veel problemen in de klas niet groot of belangrijk genoeg zijn om te melden, maar als er meerdere kleine problemen aanwezig zijn bij een bepaalde leerlingen dat dit dan toch opgepikt dient te worden. Daarnaast zijn er ook leerlingen die niet werkelijk door de talentcoach begeleid hoeven worden, maar waar een gezamenlijke aanpak wel voordelen op kan leveren. De vrees was dan ook dat dit minder zou gebeuren indien er minder informeel contact zou zijn. De kennis van enkele docenten over het passend onderwijs of de zorgstructuur op het Bertrand Russel College was laag te noemen. Dit was ongeacht de hoeveelheid jaren het geval. Bijna al mijn geïnterviewde docenten gaven in enige maten behoefte te hebben aan begeleiding. In het interview met Vonneke Broshuis, adjunct directeur onderbouw, werd ook al aangegeven dat dit in de toekomst uitgebreid zal worden, maar het liefst wel d.m.v. vragen vanuit de docent. Het idee hierachter is dat dit er voor zorgt dat de docenten behoefte hebben aan nieuwe kennis en het dus veel effectiever tot zich zullen nemen dan dat het een verplichting zou zijn. Vooral de jongere docenten geven echter aan hier nu al veel meer behoefte aan te hebben. Kwalitatieve resultaten gericht op de trajectgroep

8 Het gedeelte van het onderzoek gericht op de communicatie tussen de docenten en de zorgspecialisten zoals de trajectgroep heeft veel raakvlakken met het literatuur onderzoek. De optimistische vaak nieuwe docenten in het onderwijs geven aan geen problemen te ondervinden in de communicatie, de docenten die langer actief zijn in het onderwijs (en dus ervaring met oudere zorgmodellen hebben opgedaan) geven echter aan dat dit soms niet efficiënt werkt. Bij beide groepen werd echter ontwijkend of sceptisch gereageerd op de vraag hoe de docenten werken met de handelingsplannen. De meerderheid van docenten gaf aan hier nooit mee te werken. De docenten die dit echter wel deden gaven soms aan dat ze de handelingsadviezen niet altijd even goed konden uitvoeren. De precieze reden wisselde dan ook per docent. Er werd genoemd dat het niet altijd duidelijk was wat het handelingsplan nu precies voor hun ene vak betekende. Een vakspecifiek (of cluster) gericht handelingsplan zouden bijna alle docenten waarderen. Vooral als dit betekent dat ze enkel de informatie voor hun vak hoeven te lezen en niet de handelingsadviezen voor alle vakken. Veel docenten leek het wel weer fijn om dit optioneel wel weer door te kunnen lezen. Dit werd door een enkeling te tijdrovend en vooral inefficiënt beschreven. Door de docenten met meer ervaring werd opgenoemd dat zij door de jaren heen ook zelf bepaalde methodes hadden ontwikkeld om met bepaalde leerlingen om te gaan en dat de handelingsplannen hier niet altijd even goed bij aansloten. Er zijn gelukkig verschillende onderdelen van de leerlingenzorg die beide groepen erg waarderen. Magister en de reportages van de bezoeken van de zorgleerlingen aan de zorgspecialisten werden als zeer positief ervaren, het feit dat je indien je daar behoefte aan hebt het hele proces kan volgen werd heel fijn gevonden! Op deze manier ervoeren de docenten dat zij betrokken werden bij het proces en goed op de hoogte waren. Hoewel de koppeling tussen de houding van de docenten en de ervaring met oudere leerlingenzorgmodellen, door een tekort aan data, Conclusie Leerlingzorgmodellen uit het verleden lijken een duidelijke invloed te hebben op de houding van docenten in het huidige zorgmodel. Door een tekort aan data is dit alleen statistisch (p<0,05) vast te stellen voor de factor angst voor een te hoge werkdruk. Voor de andere factoren komt er echter overduidelijk een indicatie (p<0,10) in de data naar voren op de punten benoemd door Kleijnen en van den Broeck (2004), informeel contact, angst voor een toename in aantal zorgleerlingen, etc. Vooral gebrek aan informeel contact wordt door de resultaten uit het kwalitatieve onderzoek ondersteund. Het is ook niet verbazend dat juist angst voor een te hoge werkdruk er statistisch uitspringt. Kleijnen en den Broeck (2004) geven aan dat dit in het huidige leerlingzorgmodel vaak als nadeel wordt ervaren in verhouding tot het zorgmodel uit het verleden (zorgmodel A), maar daarbovenop komt dat dit in de media en vakbladen ook erg benadrukt wordt. Om vast te kunnen stellen of de media een bepalende factor is zal een vervolg onderzoek opgesteld moeten worden. Uit de interviews blijkt dat de bovenstaande factoren de houding van de docenten op het BRC beïnvloeden. In onderstaande alinea staan een aantal adviezen geformuleerd, waarop deze problemen ondervangen zouden kunnen worden.

9 Advies Het lijkt mij aan te raden om in bepaalde mate te voorzien in de behoefte aan informeel contact, vooral voor de docenten die hier veel waarde aan hechten kan dit veel waarde toevoegen. Opties die door zowel de zorgspecialisten als de docenten werden geopperd waren: s ochtend voor de lessen in de lerarenkamer aanwezig zijn, een vast inloop uur: voor docenten & door de docenten werd in de pauzes aanwezig zijn in de lerarenkamer opgenoemd, maar zoals hierboven al werd aangegeven is dit moeizaam uit te voeren is door sommige specialisten. In mijn ogen kan een gedeelte van het informele contact echter ook op andere manieren aangeboden worden. Tijdens rapportvergaderingen zou hier tijd voor vrijgemaakt kunnen worden. Door bijvoorbeeld standaard twee vragen te stellen hoe gaat het vaktechnisch met deze leerling, hoe gaat het emotioneel (o.d.) met deze leerling? Ook magister kan hier volgens mij een uitkomst in bieden. Veel docenten waarderen het heel erg dat zij de verslagen tussen zorgspecialisten en zorgleerlingen kunnen doorlezen. Zelf deed dit mij denken aan de behoefte aan informeel contact dat hierboven wordt beschreven en de informatie die hier uit voortkomt. Dit zou een alternatieve manier van informeel contact kunnen vormen van de zorgspecialisten naar de docent, die op deze manier toch aangeboden wordt. Wellicht zouden veel docenten het waarderen als er een informeel computersysteem dat gebruikt kan worden om ervaringen met leerlingen aan de te melden, zonder dat dit officieel vast ligt. Zodat er ook van de docent naar de zorgspecialist een informeel contact is. Het nadeel hiervan is wel dat dit hoogstwaarschijnlijk de werkdruk van de zorgspecialisten verhoogd. Hetgeen dat in mijn ogen voor alle docenten van belang is om een duidelijk plan van aanpak of visie van de school m.b.t. leerlingenzorg uit te dragen aan het docententeam. Hoewel de zorgspecialisten deze visie duidelijk voor ogen hebben is het voor de meeste docenten erg onduidelijk wat de visie precies is. Waar de ene docent dit gemakkelijk loslaat lijken andere docenten onrustig te worden van het ontbreken van deze kennis. Daarnaast denk ik dat het Bertrand Russel College nog erg veel winst kan behalen in de begeleiding van docenten. Dit moet natuurlijk niet opgelegd worden, maar vooral bij de nieuwe docenten lijkt het mij aan te raden hun enthousiasme richting passend onderwijs vast te houden. Mijn advies is dan ook om in ieder geval de nieuwe docenten goed te begeleiden met de leerlingenzog. Wellicht zal dit de drempel voor de huidige docenten ook meer verlagen. Uiteraard zou in een ideale wereld de veranderingen aansluiten bij de eigenheid van de verschillende docenten. Het is natuurlijk bijna niet mogelijk om alle handelingsplannen bij de eigenheid van de verschillende docenten te laten aansluiten. Vaak gaven de docenten echter ook weer aan dat het wel heel goed zou zijn als het gehele team hetzelfde handelde richting een leerling. Het samen gevoel wordt volgens mij op dit moment al erg ontwikkeld. Ik sluit me hier dan ook bij aan dat deze boodschap goed uitgedragen zou moeten worden naar het gehele team. Meerdere docenten gaven aan dat zij ondanks alle steun die er nu is zij nog steeds een gezamenlijke aanpak richting bijvoorbeeld ongemotiveerde leerlingen missen. Dit lijkt mij dan ook een mooi parade paardje om de docenten als team aan een overkoepelend probleem te laten werken.

10 Implementatie Hoewel het gehele onderzoek nog niet is afgerond en teruggekoppeld is, is inmiddels wel bekend dat de handelingsplannen vakgericht worden gemaakt en niet het gehele document naar alle docenten wordt gestuurd. De intentie om het passend onderwijs nog verder te verbeteren is echter duidelijk uitgesproken door leidinggevende en zorgspecialisten. Terugblik op eigen handelen Gezien de tijd die er voor beschikbaar is ben ik erg tevreden over het resultaat, dit neemt echter niet weg dat het vele malen beter had gekund. Het onderzoek was eigenlijk te groot om in dit vak te volbrengen, maar hierdoor juist ook wel weer heel interessant. Om echter goede conclusies te kunnen trekken zouden er veel meer docenten geïnterviewd moeten worden. Het kleiner maken van het onderzoek leek in eerste een instantie een realistisch plan, maar door de samenhang van alle factoren leek het mij gedurende het onderzoek niet realistisch om mij te beperken tot enkel de interactie tussen het docententeam en de trajectgroep. Dit zou in mijn ogen leiden tot een incompleet en hierdoor (bijna) nutteloos onderzoek leiden, aangezien je in mijn ogen dan niet kan achterhalen wat het werkelijke probleem is. De data analyse is op dit moment met een ANOVA uitgevoerd, voor deze analyse is echter een grotere datapool nodig. Toch heb ik er voor gekozen een ANOVA uit te voeren, aangezien dit wel een goede indicatie geeft en een correcte data analyse bij zo n kleine database niet beschikbaar is. Referenties Expertgroep Kwaliteit van Zorg (2003). Denken over leerlingzorg. Het conceptueel kader van de expertgroep. s Hertogenbosch: Expertgroep Kwaliteit van Zorg. Kleijnen, R., & Van den Broeck, G. (2004). Grensoverschrijdende Integrale leerlingenzorg. Een (re) actief proces (herwerkte versie). Garant. National Commission on Teaching and America s Future. (1996). What matters most: Teaching for America s future. New York: Columbia University, Teachers College. Sillius, A. (2007). Interviewen (update ) Ministerie van OCW (2014). Planning invoering, passendonderwijs. bezocht op: , van

11 Bijlage 1 Modellen leerlingenzorg Model A - Gespecialiseerde docenten Historisch gezien is dit het oudste model, die op dynamische wijze is ontstaan. Dit is ontstaan in een tijd dat als een leerling niet meekwam op een regulier vo-school, deze werd doorverwezen naar een minder eisend vo-schooltype. Vanwege het groeiende aantal hulp behoevende leerlingen gingen geïnteresseerde docenten echter vaak op eigen initiatief hulp bieden, deze docenten ontwikkelde zich tot gespecialiseerde docenten in een bepaalde zorgbehoefte. Langzaam aan werd dit initiatief erkent en werd dit een officiële zorgtaak van de docenten. De hoofdtaak van docenten blijft echter het vak dien zij geven, in dit model staat dus het vak centraal. Daarnaast zagen schoolorganisaties het belang van begeleiding in en er werd vaak een decanaat opgericht. Indien de leerling ondanks deze hulp nog steeds niet meekwam werd deze alsnog doorgestuurd naar een minder eisend vo-schooltype of in sommige gevallen wordt buiten school extra hulp geboden. Nadelen model A: De zorg wordt snel buiten de school gelegd. Dit zorgt er dan ook voor dat leerlingen niet het onderwijs volgt dat bij hun mogelijkheden past, maar bij hun beperkingen. De school biedt geen structurele ondersteuning aan leerlingen met leer en /of ontwikkelingsstoornissen. Deze moet toevallig ontwikkeld zijn door een gespecialiseerde docent. Model B - Gesegmenteerde zorg Vanwege de toename in de hoeveelheid hulpvragen, bleek het voor de gespecialiseerde docenten van model A niet mogelijk om alle zorgleerlingen persoonlijk te ondersteunen. Als antwoord op dit probleem werd in de scholen veelal een mentor ingevoerd. De mentor ondersteunt de leerlingen met minder complexe hulpvragen op het gebied van zowel leerals ontwikkelingsstoornissen. Indien een vakdocent een probleem heeft zal deze in eerste instantie bij de mentor aankloppen. De leerlingen met meer complexe hulpvragen werden ondersteunt door de zorgspecialisten (gespecialiseerde docenten). Over het algemeen zorgde dit voor een duidelijk georganiseerde taakverdeling. De zorgspecialisten begeleiden niet alleen de leerlingen met complexe vraagstukken, het bestaat uit een divers pakket waaronder: - het ondersteunen van de uitvoerende docenten (mentoren en vakdocenten) - hieronder valt ook het bewaken van de kwaliteit van begeleiding - het ontwikkelen van onderdelen van de begeleiding die de mentoren kunnen gebruiken - beheren van leerling gegevens Nadelen model B: Het model B heeft uiteraard ook meerdere nadelen zo is in de praktijk de taak voor de mentor zeer intensief. De mentor moet een alleskunner zijn, dit zorgt ervoor dat niet alle docenten het profiel hebben om de complexe taak van mentor aan te kunnen. Dit zou echter met een goede selectie van mentoren en genoeg compensatie goed opgelost kunnen worden, lastiger is het gebrek aan transfer van de mentorlessen naar de vaklessen. Hiermee wordt bedoelt dat wat in de mentorklassen wordt besproken vaak niet terecht komt bij de

12 (andere) vakdocenten, er wordt dus enkel in de hulpbehoefte voorzien tijdens het mentoruur en niet tijdens de andere lesuren. Model C - Eén uitvoeringsorganisatie voor zorg Om de overbelasting van mentoren te ondervangen is de leerlingenzorg op enkele scholen nog verder gedifferentieerd, waarbij alle betrokkenen hun eigen taak hebben. Daarnaast wordt ook de vakdocent bij de leerlingenzorg betrokken. Om dit gehele proces goed te laten verlopen wordt er vaak gebruik gemaakt van een zorgcoördinator die dit gehele proces aanstuurt. Een gebruikelijke verdeling van de zorgtaken is dan als volgt: Docent: keuzeprocessen en leerproblemen Mentor: persoonlijke begeleiding en sociaal emotionele ontwikkeling, gedragsproblemen Zorgspecialisten: ontwikkeling leerlingenzorg eigen terrein Extra: zorgcoördinator Om elke schakel te ondersteunen wordt er vaak gebruik gemaakt van gestandaardiseerde werkprocessen, zodat iedereen weet wat er van hem/haar verwacht wordt. Nadelen model C: Net als bij de vorige modellen is ook in dit model nog geen sprake van geïntegreerde zorg, hiermee wordt bedoelt dat het onderwijs en de zorg nog steeds apart zijn georganiseerd. Sterker nog elke persoon in de schakel richt zich voornamelijk op één onderdeel van de zorgbehoefte, de kans is dan ook groot dat de betrokken personen te weinig op de hoogte zijn van elkaars werk met dezelfde leerling. Dit zorgt ervoor dat er geen eenduidig en daadkrachtig beleid is m.b.t. de leerling. Daarbovenop zorgt een onduidelijk hiërarchie en een tekort aan overleg er vaak voor dat een handelingsplan niet correct wordt uitgevoerd. In de praktijk hebben de mentor en de zorgcoördinator nauwelijks invloed op het handelen van vakdocenten. Hierdoor wordt de uitvoering van een handelingsplan vaak belemmert. Waar in het model B de mentor zwaar werd belast met de zorgtaken, komt er in dit model meer op het bordje van de vakdocent terecht. Model D - Eén uitvoeringsorganisatie voor het onderwijs en de zorg Een grote stap in het ondervangen van de problemen van het organisatiemodel C is door structureel overleg te plegen tussen docenten, mentoren en zorgspecialisten. Om echter alle problemen te ondervangen zijn er nog meer aspecten nodig. Dit vind momenteel vooral plaats op het speciaal onderwijs, maar er zijn enkele reguliere scholen waar dit ook wordt toegepast. Het zijn vaak scholen waar zich relatief veel leerlingen met leer en/of ontwikkelingsstoornissen bevinden. Om op deze scholen de juiste zorg te kunnen bieden moet de zorg en het onderwijs goed geïntegreerd zijn. Dit wordt bereikt door in kleine klassen les te geven, dit zorgt ervoor dat een docent tijd over heeft om naast het vak de leerlingen te begeleiden in hun zorgbehoefte. Daarnaast wordt er in kleine docententeams gewerkt, waarbinnen veel overleg en samenwerking plaats vind. Op deze manier bereikt de kennis van de verschillende schakels alle betrokkenen en wordt de werklast onderling verdeeld.

13 Nadelen model D: Het grootste nadeel van model D is dat het op deze manier een zeer kostbare methode van onderwijs is. Vooral de kleinere klassen is met het huidige begrotingsbeleid niet mogelijk. Tevens blijkt het effect van kleinere klassen op de prestatie van de leerling gering (National commission on teaching and Amarica s Future, 1996). Wellicht is het mogelijk om de factoren zonder hoge kosten te integreren in het onderwijs, met het idee dat dit veel verbeteringen met zich mee kan brengen.

14 Bijlage 2 Globale interview Interview docenten: In rood staat de achterliggende vraag En in zwart de gestelde vraag aan de docenten. Start met gesprek wat er te verwachten valt en persoonlijk info zoals jaren ervaring in het onderwijs. Wat hebben docenten nodig om aan de verwachtingen omtrent zorgleerlingen te kunnen voldoen? Wat voor soort zorgleerlingen ben je tegengekomen in de loop der jaren? Met welke leerlingen kon je goed omgaan en bij welk soort zorgleerling zou jij nog ondersteuning kunnen gebruiken? Wat zijn de verwachtingen naar de docenten m.b.t. zorgleerlingen? Kun je aangeven wat de grootste verandering op het gebied van leerlingenzorg zijn die in de loop der jaren heeft plaats gevonden? Vertel in een paar zinnen wat voor veranderingen jij verwacht met betrekking de komende veranderingen op het gebied van passend onderwijs? Kun jij mij vertellen wat voor de komende jaren de visie of het plan van aanpak m.b.t. passend onderwijs op deze school is. Wie kan de docenten de ondersteuning bieden die zij nodig hebben? Stel er komt een zorgleerling met bijvoorbeeld autisme bij jou in de klas, wat wordt er op dit moment van jou als docent verwacht? Al heb je behoefte aan ondersteuning bij zorgleerlingen waar kun je dit krijgen? Welke ondersteuning wordt er vanuit de trajectgroep, zorgcoördinator, etc. geboden? Beschrijf in een paar zinnen hoe dit in zijn werk gaat (per persoon ) Hoe zou jij het vinden om door bijvoorbeeld Suzanne begeleiding te ontvangen over hoe om te gaan met bepaalde zorgleerlingen? Zou je dit ook vinden als je leidinggevende dit zou doen? Welke factoren beïnvloeden de interactie tussen de zorgspecialisten zoals de trajectgroep en het docententeam? Wat doet de trajectgroep? Heb jij regelmatig contact met de trajectgroep? Hoe ziet dit contact eruit? Heb jij regelmatig contact met een andere zorgspecialist?

15 Als je een tip zou moeten geven aan de zorgspecialisten hoe jij het beste geholpen kan worden met passend onderwijs en zorgleerlingen wat zou dit dan zijn? Als je een tip zou moeten geven aan andere docenten wat zou dit dan zijn? Trajectgroep slecht matig voldoende goed Contact magister Informeel contact toegankelijkheid Handelingsplannen bereiken docent Uitvoerbaarheid handelingsplannen Voer je handelingsplannen uit Toegereikte hulp d.m.v. boeken Toegereikte hulp d.m.v. cursussen Toegereikte hulp kennis vanuit zorgspecialisten Interview zorgspecialisten: Rood is de achterliggende gedachte Zwart is de gestelde vraag aan de zorgspecialist Start met gesprek met info over wat er te verwachten valt Wat zijn de verwachtingen naar de docenten m.b.t. zorgleerlingen? Wat is jouw taak als zorgspecialist? Met wie heb jij interactie? Vertel in een paar zinnen wat er van docenten verwacht wordt met betrekking tot het passend onderwijs en de veranderingen in de school? Wat hebben docenten nodig om aan de verwachtingen omtrent zorgleerlingen te kunnen voldoen? Welke aspecten qua zorgleerlingen kunnen de meeste docenten goed in voorzien en welke aspecten zouden nog verbeterd kunnen worden? Wat wordt er ondernomen om er voor te zorgen dat de docenten deze punten wel ontwikkelen?

16 Wie kan de docenten de ondersteuning bieden die zij nodig hebben? Hoe worden docenten ondersteund in hun taak, het geven leveren van leerlingenzorg. Wat is de visie en het plan van aanpak van de school m.b.t. leerlingenzorg? Welke factoren beïnvloeden de interactie tussen de trajectgroep en het docententeam? Wie ondersteunen de docenten bij het geven van leerlingenzorg en in welke vorm vind dit plaats? Wat is de trajectgroep & wat doen ze? Heb jij regelmatig contact met de trajectgroep? Als je een tip zou moeten geven aan de docenten m.b.t. leerlingenzorg wat zou dit dan zijn? Als je een tip zou moeten geven aan andere zorgspecialisten wat zou dit dan zijn?