Toekomstonderzoek 2015

Transcriptie

1 Toekomstonderzoek 2015 Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche Voldoende (gekwalificeerd) personeel, de drijvende kracht achter de branche 1 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

2 Nieuwegein, 16 november 2011 Joris de Rooij Kazimier Helfenrath Uitgever: Innovam in samenwerking met OOMT Structuurbaan MB Nieuwegein 2011 Innovam Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of worden openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, internet, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Innovam en OOMT. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning bij artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. 2 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

3 Inhoudsopgave Managementsamenvatting Toekomstonderzoek Inleiding Aanleiding Doelstelling en onderzoeksvragen Theoretisch kader Demografie Economie Wet- en regelgeving Technologische ontwikkelingen Maatschappelijke ontwikkelingen Arbeidsmarkt, onderwijs en scholing Opzet van het onderzoek Leeswijzer De branche De motorvoertuigen- en tweewielerbranche anno Overcapaciteit in het verkoopkanaal personenauto s Deelbranche en typen bedrijven Verhoudingen tussen dealers en autoproducenten Marges nieuwverkopen onder druk Aftersales: de kurk waar de personenautobranche op drijft Werkzaamheden en functies in de motorvoertuigen- en tweewielerbranche Vraag en aanbod van personeel Het voertuigpark in Nederland Samenstelling personeelsbestand Conclusie Demografische ontwikkelingen Demografie in Nederland Vergrijzing en ontgroening Demografische druk Verstedelijking en eenpersoonshuishoudens Meerdere culturen Trends Generatie Y en mobiliteit Ouderen en mobiliteit De leeftijd van medewerkers Verstedelijking Conclusie Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

4 3.3.1 Vraag naar personeel Aanbod van personeel Impact, dynamiek en voorspelbaarheid van demografie Economie Economie Nederland Trends Conjunctuurgevoeligheid Nieuwe businessconcepten Multimodaliteit Bieden van maatwerk voor consument Hand op de knip Conclusie Vraag naar personeel Aanbod van personeel Impact, dynamiek en voorspelbaarheid Wet- en regelgeving Europa Normen voor duurzaamheid, Co 2 -reductie Normen voor veiligheid, technische eisen Normen voor automotive producenten Nederlandse overheid CO Veiligheid tweewielers Mobiliteit als belangrijke inkomstenbron Personenauto s Bedrijfsauto s Tweewielers Veranderend speelveld Lokale overheden Trends Conclusie Vraag naar personeel Aanbod van personeel Impact, dynamiek en voorspelbaarheid Technologische ontwikkelingen Verbeterde techniek in auto s Veiligheid Efficiëntie van auto s Klassieke verbrandingsmotoren Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

5 6.4 Brandstoffen Nieuwe aandrijfsystemen Hybriden Electric Vehicles (EV s) Plug-In Hybrid Electric Vehicles (PHEV s) Wegtransport (bedrijfsauto s) Batterijtechnologie Brandstofcel (hydrogen fuelcel) Internet en communicatie Trends Conclusie Vraag naar personeel Aanbod van personeel Impact, dynamiek en voorspelbaarheid Maatschappelijke ontwikkelingen Duurzaamheid Duurzaamheid als megatrend Bedrijven Consumenten Medewerkers Individualisering Work-life balance Consument Medewerker Internet en alomtegenwoordige informatie Trends Bedrijfsleven Consument Conclusie Vraag naar personeel Aanbod van personeel Impact, dynamiek en voorspelbaarheid Arbeidsmarkt De Nederlandse arbeidsmarkt Techniekbreed Flexibilisering van arbeidsrelaties Onderwijs en scholing Ontgroening en docententekort in het onderwijs Opleidingsniveau Kwaliteit van de instroom vmbo Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

6 8.2.4 Ontwikkelingen in het mbo-onderwijs Conclusie De arbeidsmarkt in de mobiliteitsbranche Vraag naar arbeid Aanbod van arbeid Conclusie Vraag naar en aanbod van personeel Impact, dynamiek en voorspelbaarheid De balans opgemaakt De belangrijkste beïnvloedingssferen Beïnvloedingssferen in model De vraag naar arbeid De beïnvloedingssferen en de vraag op de arbeidsmarkt Technology push Gecombineerde effecten op mobiliteitskeuze De moderator: prijs De branchestructuur De beïnvloedingssferen en het aanbod op de arbeidsmarkt De werkzame populatie Intersectorale mobiliteit Nieuwe instroom van jonge beroepsoefenaars De confrontatie tussen vraag en aanbod van personeel Behoud en ontwikkeling van personeel Jongeren Spitsuurfase Mid-career Ouderen Instroom jonge beroepsbeoefenaars Instroom vmbo en havo Basisschoolleerlingen...65 Referenties Bijlage Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

7 Managementsamenvatting Toekomstonderzoek 2015 Aanleiding onderzoek OOMT en Innovam hebben als strategische partners de volgende gemeenschappelijke missie in de mobiliteitsbranche: bevorderen dat de branche nu en in de toekomst kan beschikken over voldoende en goed opgeleide / gekwalificeerde medewerkers en werkgevers Om hun samenwerking te versterken, ontwikkelden zij een gezamenlijke visie op de arbeidsmarkt in de motorvoertuigen en tweewielerbranche tot en met Het voorliggende onderzoek is uitgevoerd om de input te leveren voor het opstellen van deze visie. Onderzoeksopzet In dit onderzoek is een grondige analyse gemaakt van bestaande publicaties waarin ontwikkelingen in de branche (en daarbuiten) in beeld zijn gebracht. Daarbij is telkens de doorvertaling gemaakt naar de kwalitatieve en kwantitatieve gevolgen voor de arbeidsmarkt in de mobiliteitsbranche. Er is gebruik gemaakt van een aantal domeinen: Demografie Economie Wet- en Regelgeving Technologie Maatschappij Arbeidsmarkt, Onderwijs en scholing Trends, ontwikkelingen en gevolgen voor de arbeidsmarkt Demografie Vergrijzing en ontgroening zetten door De Nederlandse bevolking groeit van ca. 16,7 mln nu naar ca. 17,8 mln in Het aandeel 65+ ers neemt tussen 2011 en 2040 toe van 2,6 mln (15,6%) naar 4,6 mln (25,9%). De gemiddelde levensverwachting van pasgeborenen in Nederland is tussen 1981 en 2010 toegenomen van 72,7 tot 78,8 jaar (voor mannen) en van 79,3 tot 82,7 jaar (voor vrouwen). De verwachting is dat deze trend doorzet. Tegelijkertijd neemt het aandeel jongeren (20 jaar en jonger) juist af, van 3,9 miljoen (23,5%) naar 3,8 miljoen (21,5%). De beroepsbevolking (20-65 jarigen) krimpt in dezelfde periode van 10,1 miljoen (60,9%) naar 9,4 miljoen (52,6%). Langer doorwerken De verhouding beroepsbevolking ten opzichte van inactieven komt sterk onder druk te staan en daarmee de financiering van de verzorgingsstaat. Daarom wordt ingegrepen in de AOW en pensioengerechtigde leeftijd, die in stappen verschuift naar 66 en 67 jaar en daarna waarschijnlijk verder verhoogd wordt. Medewerkers moeten dus langer doorwerken. Verstedelijking neemt toe Steeds meer mensen gaan in stedelijke gebieden wonen en trekken weg uit landelijke regio s. Hoewel Nederland geen metropolen kent, neemt de problematiek rond stedelijke mobiliteit wel toe. Dit heeft tot gevolg dat daar andere mobiliteitsconcepten ontstaan: minder voertuigbezit, meer gebruik. 7 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

8 Meer eenpersoonshuishoudens Er komen meer eenpersoonshuishoudens. In 2011 zijn dit er 2,7 miljoen (16,2% van de bevolking), in 2040 naar verwachting 3,6 miljoen (20,3%). Verwacht wordt dat dit een dempend effect heeft op de groei van het voertuigenpark, aangezien eenpersoonshuishoudens vaker geen voertuig hebben (16%) dan meerpersoonshuishoudens (2%). Culturele diversiteit wordt groter Het aandeel allochtonen zal toenemen van 20% in 2010 tot 29% in Een groter deel van de beroepsbevolking zal dus een van origine andere culturele achtergrond hebben. Het autobezit onder allochtonen is hoger dan onder autochtone Nederlanders. Onder jongeren van 20 tot 24 jaar is dit onder allochtonen 31,5% tegen 27,7% onder autochtone jongeren. Bij mannen is het verschil groter, met 47,7% onder allochtonen tegen 36,7% onder autochtonen. Een groeiend aandeel allochtonen in de bevolking zal dus ook een groei van het wagenpak betekenen. Generatie Y zorgt voor grotere verschillen tussen klanten De generatie Y (geboren tussen 1970 en 1986) denkt anders over mobiliteit: de auto is geen statussymbool meer, maar wordt functioneler bekeken. Niet het bezit, maar het gebruik is belangrijk. Internet speelt een belangrijke rol, terwijl klantenbinding en merkentrouw minder merkbaar zijn. Deze opkomende generatie zorgt dus voor een grotere diversiteit aan klanten. Ouderen langer mobiel Ouderen blijven langer actief en hebben daarmee langer een mobiliteitsbehoefte. 15,8% van het autopark is in hun handen. Vanwege de nadruk op gezond ouder worden, is bij deze groep ook de elektrische fiets erg in trek. Hun aankoopgedrag is echter anders dan van (bijvoorbeeld) de generatie Y: internet speelt een minder belangrijke rol, terwijl zij bij aankopen meer hechten aan vertrouwen en persoonlijke aandacht. Economie Personen- en bedrijfsautobranche is conjunctuurgevoelig De personen- en bedrijfsautobranche is op het vlak van nieuwverkoop zeer conjunctuurgevoelig, zo blijkt uit de verkoopcijfers van de afgelopen jaren. Vooral het crisisjaar 2009 was met nieuwverkochte auto s een zeer slecht jaar. Economische vooruitzichten Nederland gematigd positief De huidige economische situatie van Nederland laat zich het best typeren door stagflatie: een situatie van geringe economische groei, in combinatie met toenemende inflatie. Naar verwachting zal het herstel uit de crisis doorzetten, maar dat zal langzaam gaan en de schade aan de reële economie is nog niet geheel duidelijk. Hand op de knip Er is nu minder geld beschikbaar dan voor de crisis. De Nederlandse consument is in toenemende mate prijsbewust en ook steeds beter geïnformeerd. Dit komt naar voren in de trend dat kleine en goedkope voertuigen (A- en B segment) een groot aandeel hebben in de nieuwverkochte personenauto s: in 2010 was dat 50% tegen 35% in De marges op deze kleinere auto s zijn lager, waardoor er druk komt op de verkoper om meer auto s te verkopen voor dezelfde opbrengst. Nieuwe businessconcepten komen op Door de verwachte opmars van elektrische auto s en de afnemende marges bij verkoop van nieuwe, kleine personenauto s, wordt gesproken over businessconcepten. De verwachtingen zijn dat er nieuwe businessconcepten gaan ontstaan in bijvoorbeeld dienstverlening rond accu s voor elektrische voertuigen (accu-lease of omwissel) of in het aanbieden van mobiliteit in plaats van voertuigen. 8 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

9 Wet- en regelgeving Europa: strengere normen voor duurzaamheid, CO2 reductie Binnen Europa is afgesproken dat de CO2-uitstoot in de EU per 2020 met 20% moet zijn afgenomen ten opzichte van Daarnaast moet 20% van de gebruikte energie afkomstig zijn uit hernieuwbare energiebronnen, zoals wind, zon en waterkracht. Voor zowel personenauto s als voor vrachtauto s en tweewielers zijn normen opgesteld voor de maximaal toegestane uitstoot. Bij vrachtauto s worden de eisen voor uitstoot steeds strenger (de Euro 6-norm). Nederland: stimulering reductie CO2-uitstoot In Nederland is het beleid gericht op vergroten van het aandeel van milieuvriendelijke voertuigen, downsizing van voertuigen (kleinere auto s en kleinere motoren) en meer hybriden en elektrische voertuigen. Voorbeelden zijn de verlaagde fiscale bijtelling voor energiezuinige auto s en de vrijstelling van motorrijtuigenbelasting voor personenauto s met een geringe CO2-uitstoot (tot 95 gr/km voor diesel en 110 gr/km voor benzine). Europa: verdergaande technische veiligheidseisen Op Europees niveau is afgesproken dat auto s aan steeds meer technische eisen moeten voldoen, vooral gericht op actieve veiligheid. Zo is ABS verplicht gesteld in nieuwe voertuigen sinds september 2010 en elektronische stabiliteitsprogramma s vanaf Europa: ontsluiting van technische informatie Volgens Europese regelgeving moeten autofabrikanten de technische informatie over onderhoud en reparatie van hun voertuigen ook beschikbaar stellen aan merkonafhankelijke autobedrijven. Garantie blijft voor nieuwe auto s intact, ook als merkonafhankelijke bedrijven het onderhoud plegen. Nederland: mobiliteit als belangrijke inkomstenbron De fiscale bijtelling, de motorrijtuigenbelasting en de brandstofaccijnzen blijven belangrijke inkomsten voor de schatkist. Het Rijk ondervindt de effecten van het succes van het eigen beleid door teruglopende inkomsten (ruim 1 miljard euro per jaar). Belastingheffing op automobiliteit zal dus hoogstwaarschijnlijk worden aangepast naar gelang de samenstelling van het voertuigpark en de inkomsten daaruit. Meer beleid vanuit lokale overheden Er wordt in toenemende mate beleid vastgesteld door lokale overheden. Gemeenten richten dat beleid op het aanmoedigen van schone voertuigen en op het beperken van vervuiling in stedelijk gebied. Zij bepalen vensters waarbinnen vrachtauto s mogen lossen en stellen strenge milieueisen aan vrachtauto s om te worden toegelaten. Ook willen sommige gemeenten grote, milieuonvriendelijke personenauto s weren. Daarnaast stimuleren zij de aanschaf en het gebruik van elektrische voertuigen (door subsidies en gratis opladen). Technologie Verbeterde techniek in auto s Als gevolg van het toepassen van verbeterde technieken werden motorvoertuigen de afgelopen decennia steeds betrouwbaarder en neemt hun levensduur verder toe. De onderhoudsintervallen van motorvoertuigen zijn de afgelopen decennia steeds langer geworden, waardoor auto s gemiddeld minder vaak in de garage komen. Meer veiligheidssystemen in auto s Passieve veiligheidssystemen (kreukelzones, stalen balken en airbags) zijn op grote schaal verplicht gesteld en ingevoerd in voertuigen. Daarnaast worden actieve veiligheidsmaatregelen toegepast (ABS, ESP, Traction Control, Brake Assist, Lane Departure Warning en Lane Keeping Assistance). Bij bedrijfswagens wordt automatische voertuiggeleiding (AVG) ingevoerd. Mede door deze veiligheidssystemen is het aantal verkeersdoden afgenomen van 881 in 2004, tot 720 in In de toekomst lijkt zelfs de uncrashable car mogelijk, de auto dus die door toepassing van slimme actieve veiligheid en communicatie met de omgeving niet meer bij een aanrijding betrokken kan raken. Als dat bereikt wordt, worden passieve veiligheidssystemen overbodig, waardoor voertuigen kleiner, lichter en zuiniger worden. 9 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

10 Verdergaande efficiëntie van verbrandingsmotoren en vermindering van uitstoot Door de invoering van zuiniger motoren met turbo s en injectiesystemen, intercoolers, katalysatoren, loodvrije benzine en roetfilters is het vermogen van motoren toegenomen en zijn in brandstofefficiency en vermindering van uitstoot van schadelijke stoffen de afgelopen decennia grote stappen gemaakt. Ook zijn motorbrandstoffen door de jaren heen steeds beter en minder milieubelastend geworden. Platform-elektrificering in opkomst De trend voor de komende decennia is volgens de meeste deskundigen een ontwikkeling naar platformelektrificering: de introductie van elektromotoren in de aandrijving van motorvoertuigen en tweewielers. Bij tweewielers zal elektrische aandrijving (scooters) en elektrische trapondersteuning (fietsen) snel in aandeel winnen. Bij personenauto s zal voorlopig hybride aandrijving de boventoon voeren en wordt verwacht dat in 2025 circa 50% van de nieuwverkoop elektrisch aangedreven zal zijn. Bij vrachtauto s zal de overgang naar elektrificering langer op zich laten wachten. Door de lange afstanden die zij rijden is een zeer zwaar accupakket nodig, wat inefficiënt is. Parallelle hybriden doen intrede Dit zijn auto s met zowel een elektromotor als een verbrandingsmotor in de aandrijflijn (zoals de Toyota Prius). De elektromotor biedt de consument een beperkte range en geringe topsnelheid, die vooral geschikt is voor stadsverkeerd. De eerste hybriden met een dieselmotor als krachtbron zijn inmiddels op de Europese markt. Elektrische auto s komen op Deze auto s hebben uitsluitend een elektrische aandrijflijn waarvoor de energie komt uit een accupakket. Daarmee kan een actieradius tot 200 km worden gehaald, alvorens weer moet worden opgeladen. Het opladen van elektrische auto s onderweg vraagt een aanpassing/uitbreiding van de infrastructuur. Seriële hybriden geïntroduceerd In 2011 komen de eerste seriële hybriden op de Nederlandse markt. Deze voertuigen worden volledig elektrisch aangedreven en hebben een verbrandingsmotor aan boord die dient als generator ( range extender, zoals de Opel Ampera). Daardoor is de actieradius veel groter dan bij een elektrische auto. Waterstof-brandstofcel op langere termijn een alternatief Deze techniek wordt nu nog op zeer kleine schaal toegepast maar is volgens experts veelbelovend. Met brandstofcellen kan het probleem van de beperkte accucapaciteit worden ondervangen. Het gebruik van waterstof vraagt een aanpassing/uitbreiding van de infrastructuur. Doorontwikkeling batterijtechnologie belangrijk voor doorbraak elektrisch rijden In batterijtechnologie worden technologische doorbraken verwacht. De afgelopen jaren is spectaculaire vooruitgang geboekt in de vermogensdichtheid. De nabije toekomst biedt naar verwachting batterijen die tot keer kunnen worden opgeladen en ontladen, met een oplaadtijd van vijf minuten. Accu s zijn duur in verhouding tot de prijzen van voertuigen, prijsdaling zal naar verwachting langzaam gaan. Internet en communicatie in en tussen voertuigen neemt toe Auto s worden steeds meer gekoppeld aan internet door middel van telematica. Internettoepassingen en communicatiesystemen zullen in de toekomst ook steeds meer geënt zijn op het creëren van nieuwe functionaliteiten, vooral gericht op het contact leggen met andere systemen en op het uit handen nemen van beslissingen van de bestuurder. Maatschappij Duurzaamheid is belangrijk thema geworden Onder invloed van uitputting van de grondstoffenvoorraad groeit het besef dat we zorgvuldig moeten omgaan met onze planeet. Deze trend is merkbaar bij de overheid, het bedrijfsleven, de consument en de medewerker. Zo wil 45% van de bedrijven meer inzicht in sociale en duurzame aspecten van hun waardeketen hebben. Consumenten vinden duurzaamheid / maatschappelijk verantwoord ondernemen steeds belangrijker. Medewerkers zijn steeds meer op zoek naar de werkgever die bij hun levensstijl past, het zogenaamde employer brand. 10 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

11 Belang work-life balance neemt toe De consument van nu is doorgaans druk en maakt of heeft weinig tijd om een auto ter reparatie aan te bieden. Tegelijkertijd zien we dat die juist voor dure aankopen zoals motorvoertuigen en tweewielers de tijd wil nemen. Voor medewerkers wordt een goede work life balance steeds belangrijker. In andere branches heeft Het Nieuwe Werken (tijd- en plaatsonafhankelijk werken) zijn intrede gedaan. Medewerkers gaan in het bepalen van arbeidspatronen meer verlangen van werkgevers. Informatie beter voor handen Digitalisering bepaalt voor een groot gedeelte ons leven. Consumenten maken steeds meer gebruik van internet om goed voorbereid een aankoop te doen. Internetbemiddelaars spelen in op klantbehoefte en intrabrand concurrentie. Door het bestaan van vergelijkingssites, waar aanbod van nieuwe producten kan worden vergeleken, ontstaat margedruk en transparantie in kortingen. Arbeidsmarkt, onderwijs en scholing Tekort aan personeel techniekbreed Door de vergrijzing bedraagt de vervangingsvraag van technisch personeel (binnen en buiten de mobiliteitsbranche) 17%. Zelfs als alle mensen met een technische opleiding zouden doorstromen naar een baan in de techniek, ontstaat er in 2014 een tekort van mensen. Gemiddelde leeftijd in de mobiliteitsbranche neemt toe De gemiddelde leeftijd van medewerkers in de mobiliteitsbranche is 36,7 jaar, een stijging met 2 jaar ten opzichte van De vergrijzing maakt dat het aantal 55-plussers is toegenomen van 6% in 1999 tot 10% in Tegelijk daalt het aantal medewerkers in de leeftijd van jaar van bijna 33% in 1999 naar 24% in De gemiddelde omvang van dienstverbanden is van 2008 op 2009 gestegen met 0,1 uur naar 34,5 uur. Vraag naar personeel personenauto s stabiel De afgelopen jaren is het aantal werkgevers en werknemers, door de economische crisis met respectievelijk 1% en 8% gedaald. Bij personenauto s zal de omvang van het wagenpark t/m 2015 een beperkte toename kennen. Door de gemiddeld lagere onderhoudsbehoefte betekent dit echter een redelijk stabiele vraag naar technisch personeel. Verschuiving naar kleinere voertuigen maakt de verkoop minder rendabel. Daardoor zal de verkoop van personenauto s centraliseren, met minder vraag naar niet-technisch personeel als gevolg. Vraag naar personeel bedrijfsauto s stabiel Bij bedrijfsauto s is het totale voertuigpark sinds 2004 op een niveau tussen de en voertuigen, met een dip door de crisis. De verwachting is dat er de komende jaren niet veel verandert in de vraag naar bedrijfswagens, wat betekent dat de vraag naar niet-technisch personeel ongeveer gelijk zal blijven. Evenmin wordt verwacht dat de onderhoudsbehoefte van voertuigen sterk verandert tot Maar bedrijven hebben op dit moment moeite met het vervullen van vacatures. De verwachting is daarom een lichte krapte op de arbeidsmarkt voor technisch personeel. Vraag naar personeel tweewielers Gemiddeld hebben tweewielerbedrijven t/m 2011 minder te lijden gehad onder de crisis. In de fietsenbranche zal de komende jaren een sterke centralisatie plaatsvinden. Daarbij zullen (door opvolgingsproblemen) vooral kleine (familie)bedrijven verdwijnen en zullen er meer bedrijven met personeel komen. In de motorenbranche is sprake van een krimpende markt en bij scooters is deze ongeveer constant. Voor de vraag naar zowel technisch als niet-technisch personeel betekent dit een afname bij motoren, geen verandering bij scooters en een toename bij fietsen. Verdere flexibilisering van arbeidsrelaties De afgelopen jaren is het aantal zzp ers in Nederland gestegen, weliswaar met een dip tijdens de crisis, maar de groei van het aantal zelfstandigen zonder personeel zet door. Daarnaast is ook een trend naar verdere flexibilisering van arbeidsrelaties en minder bescherming voor de werknemer. 11 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

12 Gemiddeld opleidingsniveau Nederland gestegen Het opleidingsniveau van mensen in Nederland stijgt al enkele decennia. In 2001 had 26% van de beroepsbevolking een opleiding op hbo-niveau of hoger. In 2010 was dat percentage 34%. Leerlingenaantallen vmbo (motorvoertuigen-)techniek dalen Binnen het vmbo daalt het aantal leerlingen in de opleiding Voertuigtechniek al jaren sterk. In bieden 118 vmbo-scholen de uitstroomrichting voertuigtechniek aan. Het aantal vmbo ers Voertuigtechniek is in het schooljaar met 9,4% gedaald ten opzichte van en met 45% gedaald ten opzichte van Deze daling van op is veel scherper dan de daling vmbo-breed in de basisberoepsgerichte leerweg (5,2%) of kaderberoepsgerichte leerweg (2,1%). Ook het aantal vmboopleidingen voertuigtechniek daalt. Leerlingenaantal mbo motorvoertuigentechniek dalen Het aantal leerlingen op het mbo binnen de opleidingen motorvoertuigentechniek loopt al jaren consequent terug (van in naar in ), een totaal van 9% over deze periode. Deze daling vindt echter vooral plaats in BOL-opleidingen op niveau 4, waardoor dit in de branche nauwelijks gevolgen heeft. Daarnaast vertoont de daling een afvlakking van het jaar op (van naar ). Docentenkort verwacht In het onderwijs wordt door een sterk vergrijsde populatie en weinig nieuwe jonge aanwas van docenten een tekort aan vakdocenten verwacht. Veralgemenisering beroepsonderwijs De minister beoogt een verdere reductie in het aantal mbo-opleidingen. Door samenvoeging van curricula krijgen de opleidingen een algemener karakter. Binnen de opleidingen wordt vanwege de tegenvallende prestaties van leerlingen in Nederlands, Engels en rekenen extra aandacht besteed aan deze algemene vakken. Scholing van medewerkers In de mobiliteitsbranche wordt veel energie gestoken in het opleiden van mensen die al in de branche werken; vooral door trainingen vanuit fabrikanten en importeurs voor de technische beroepen, gericht op bijblijven in nieuwe ontwikkelingen en technieken. Daarnaast vindt opscholing plaats (van niveau 2 naar 3). Het geschatte aantal medewerkers dat in wordt opgeschoold in het reguliere onderwijs via een BBL-traject, is Dit aantal is lager dan vorig jaar (1.955). Conclusies Uit bovenstaande trends en ontwikkelingen zijn de volgende conclusies getrokken voor de doelgroepen: medewerkers, leerlingen en werkgevers. De scope van het onderzoek is 2015 geweest, maar daar waar mogelijk zijn uitspraken gedaan op de langere termijn. Medewerkers tot Kwantitatief komen er naar verwachting tot 2015 knelpunten in de personeelsvoorziening van technisch personeel in de vrachtautobranche en in de tweewielerbranche, maar niet in de personenautobranche. In de vrachtautobranche is nu al krapte en is het moeilijk om nieuw technisch personeel aan te trekken. In de fietsenbranche is ook krapte in de markt voor technisch personeel. Bij motoren zou rond 2015 een overschot aan technisch personeel kunnen ontstaan door een, naar verwachting, krimpende motorfietsmarkt. De fietsenbranche heeft ook een tekort aan niet-technisch personeel. Bij motoren is, door een krimpende markt, tot 2015 een overschot te verwachten. De behoefte aan niet-technisch personeel bij vrachtauto s blijft naar verwachting constant. Medewerkers zijn hier vaak meer ervaren en stromen door vanuit andere branches. De vervangingsbehoefte zal, door de vergrijzing, toenemen. 12 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

13 2. Kwalitatief verandert de behoefte aan personeel in de personenautobranche door toename van elektronica en communicatiesystemen in voertuigen en platform-elektrificering. Bij vrachtauto s verandert de kwalitatieve technische personeelsbehoefte niet zo sterk tot 2015, afgezien van een behoefte aan kennis over elektronica en emissiereductie. In de tweewielerbranche speelt bij motoren ook een toename van elektronica, met daarnaast elektrificering bij scooters en fietsen. In motorscooters komen langzaam eveneens hybride technieken aan bod. Bij fietsen speelt ook schaalvergroting in de werkplaats, waardoor een groter beroep zal worden gedaan op plannings- en coördinatievaardigheden. 3. Bij niet-technisch personeel zal bij personenauto s door internet en telematica behoefte zijn aan meer kennis over deze technieken, maar ook aan kennis om klanten te benaderen via internet en sociale media. Door centralisering van verkooppunten zullen meer lagen in de verkooporganisatie ontstaan, waardoor naar verwachting meer behoefte is aan leidinggevende capaciteiten. Tegelijk kan door schaalvergroting specialisatie ontstaan in de verkoopfunctie. Bij de fietsenbedrijven is dezelfde ontwikkeling gaande. Deze bedrijven zullen meer behoefte hebben aan gespecialiseerde verkopers met retailkennis. Medewerkers na Na 2015 ontstaan naar verwachting net als bij de vrachtauto- en tweewielerbranche, ook knelpunten in het kwantitatieve personeelsaanbod van technisch personeel in de personenautobranche, door een constante vraag, afnemende instroom en toenemende uitstroom. Bij niet-technisch personeel ontstaat na 2015 naar verwachting een overschot in de personenautobranche, onder invloed van krimpende marges die leiden tot centralisering van verkooppunten. 2. Elektrificering is bij de personenauto s langzaam aan een opmars begonnen. Na 2015 zal nagenoeg al het technisch personeel hiermee in aanraking komen; in toenemende mate ook als het gaat om gebruikte voertuigen. Bij de vrachtauto s begint elektrificering na 2015 een rol te spelen, waardoor de behoefte aan kennis hiervan zal toenemen. Communicatiesystemen in voertuigen worden complexer en interacteren steeds meer met de omgeving en andere voertuigen. Nieuwe technieken, zoals bijvoorbeeld waterstof, doen bij personenauto s langzaam hun intrede, waardoor ook hiervan kennis nodig is. Bij motoren zal hybride en elektrische aandrijving eveneens zijn intrede doen, naar het voorbeeld van scooters en fietsen. 3. Technologische en maatschappelijke ontwikkelingen leiden tot forse veranderingen in de werkinhoud voor veel medewerkers in de mobiliteitsbranche. Hoe snel de veranderingen gaan is onzeker, maar voor de hand ligt dat sommige deskundigheidsgebieden op de lange termijn niet meer bestaan, terwijl nieuwe deskundigheidgebieden hun intrede doen. Dit vraagt veel van de flexibiliteit en wendbaarheid van medewerkers om inzetbaar te blijven op de arbeidsmarkt. 4. Door de vergrijzing en ontgroening wordt langzaam de krapte op de arbeidsmarkt groter en zal een toenemend beroep gedaan worden op de zittende populatie om meer en langer te werken en/of productiever te zijn. De pensioengerechtigde leeftijd wordt langzaam opgeschroefd naar 66 en 67 en op de lange termijn mogelijk verder. 5. De loopbaan van medewerkers wordt langer en het (fysiek) ontzien van oudere medewerkers wordt door arbeidsmarktkrapte moeilijker. Dit betekent dat medewerkers zelf moeten gaan nadenken over hun loopbaan en zich moeten afvragen hoe zij gezond en gemotiveerd kunnen blijven om te werken tot de hogere pensioengerechtigde leeftijd. 13 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

14 Leerlingen 1. Door het afnemend aantal vmbo-leerlingen (in de techniek nog sterker dan in het vmbo in zijn algemeenheid) wordt op termijn een tekort aan mbo-leerlingen verwacht om te kunnen voldoen aan de vraag naar nieuwe medewerkers. 2. Er komen signalen uit de branche dat de kwaliteit van de huidige gediplomeerde leerling niet voldoet aan de wensen van de branche. Door de verdergaande veralgemenisering van het (techniek)onderwijs staat op termijn de aansluiting met het bedrijfsleven verder onder druk. Daarnaast wordt op relatief korte termijn een grote uitstroom aan docenten verwacht, wat kan leiden tot problemen om leerlingen voldoende op te leiden. Werkgevers 1. Door een gaandeweg krapper wordende arbeidsmarkt is het van belang dat werkgevers voldoende capaciteiten en onderscheidend vermogen hebben om aantrekkelijk te zijn en te blijven voor zowel nieuwe als zittende medewerkers. 2. Medewerkers gaan meer eisen stellen aan het combineren van werk en privé en aan arbeidspatronen. Het Nieuwe Werken doet mogelijk, voor bepaalde functies, ook zijn intrede in de mobiliteitsbranche. Werkgevers zullen meer tegemoet gaan komen aan de behoeften van medewerkers om hen aan zich te binden. 3. Technologische en maatschappelijke ontwikkelingen vragen van de medewerker dat deze in kennis, vaardigheden en houding bijblijft. De werkgever zal verder moeten professionaliseren en zijn medewerkers stimuleren om zich te blijven ontwikkelen. 14 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

15 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Innovam en OOMT hebben in het kader van de versterking van de samenwerking besloten gezamenlijk een visie te ontwikkelen op de motorvoertuigen- en tweewielerbranche. Deze gezamenlijke visie wordt gebaseerd op een grondige analyse van bestaande publicaties waarin ontwikkelingen in de branche (en daarbuiten) in beeld worden gebracht. Dit rapport beschrijft het eindresultaat van deze analyse, met een focus op de korte termijn, tot en met Daar waar trends en ontwikkelingen met een grotere mate van zekerheid kunnen worden beschreven op een termijn langer dan 2015, wordt dit ook gedaan. Dit onderzoek levert de bouwstenen op om tot een visie te komen. 1.2 Doelstelling en onderzoeksvragen Bevorderen dat de branche nu en in de toekomst kan beschikken over voldoende en goed opgeleide / gekwalificeerde medewerkers en werkgevers. OOMT en Innovam hebben gezamenlijk deze doelstelling voor ogen in hun taken voor de branche. Deze doelstelling is het strategisch issue waarvoor het toekomstonderzoek richting moet bieden en is tevens de missie die Innovam en OOMT als organisaties delen ten aanzien van de motorvoertuigen- en tweewielerbranche. Dit onderzoek heeft tot doel om, uitgaande van de huidige situatie (augustus 2011) en het huidige bestand van personeel, een voorspelling te doen voor de ontwikkelingen in vraag en aanbod van personeel t/m 2015, zowel kwalitatief als kwantitatief. De resultaten van het literatuuronderzoek kunnen worden gebruikt als basis voor het ontwikkelen van (alternatieven van) beleid vanuit OOMT en Innovam. Om hierin te voorzien is een aantal onderzoeksvragen gesteld, die hieronder worden opgesomd: Wat zijn relevante trends en ontwikkelingen voor mobiliteit in Nederland? Hoe zien deze trends en ontwikkelingen er naar verwachting uit t/m 2015 en wat is de invloed hiervan op keuzes voor mobiliteit? Wat zijn de verwachte effecten van deze trends en ontwikkelingen op de vraag naar en het aanbod van personeel in de mobiliteitsbranche? Wat zijn ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in Nederland en specifiek op de arbeidsmarkt voor de mobiliteitsbranche? Wat zijn de belangrijkste trends en ontwikkelingen waarmee beleidsmakers rekening moeten houden? Wat houden deze trends en ontwikkelingen in voor de thema s leerling en onderwijs, vakmanschap en loopbaanontwikkeling? Tot een gemeenschappelijke visie komen vraagt om uitwisseling van gedachten en meningen van sleutelpersonen van OOMT en Innovam. Daartoe organiseerden wij een aantal werkbijeenkomsten, waarbij het onderzoek steeds is gebruikt als input voor discussie. 15 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

16 1.3 Theoretisch kader Voor het onderzoek is de keuze gemaakt om onderstaand model te gebruiken. Het model is een weergave van een aantal beïnvloedingssferen waarin trends en ontwikkelingen te identificeren zijn, of waaruit deze voortkomen. Alle trends uit de literatuur worden in het rapport ondergebracht in één van deze beïnvloedingssferen. Model 1: vraag en aanbod van personeel in de Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche. Trends en ontwikkelingen kunnen bij het ontwikkelen van beleid worden gebruikt als input voor het schetsen van een verwachte situatie op de arbeidsmarkt. Trends en ontwikkelingen die aan de volgende drie kenmerken voldoen zijn in het bijzonder van belang om rekening mee te houden voor het schetsen van een toekomstbeeld (Schnaars, 1987): De betreffende trend/ontwikkeling moet een grote invloed hebben op het beleid (impact); De betreffende trend/ontwikkeling moet aan verandering onderhevig (kunnen) zijn (dynamiek); De dynamiek moet een hoge mate van onvoorspelbaarheid kennen. Hieronder beschrijven we de zes beïnvloedingssferen die we in dit rapport hebben opgenomen Demografie Demografie wordt in het onderzoek meegenomen omdat de leeftijdsverdeling van de Nederlandse bevolking bepaalt wat de verhouding is tussen werkenden en niet-werkenden. Eén ontwikkeling binnen deze populatie is de vergrijzing, de andere ontwikkeling is de ontgroening (CBS, 2011). Daarnaast behandelen we de ontwikkelingen verstedelijking en éénpersoonshuishoudens en multi-culturaliteit Economie Onder economie verstaan we de landelijke, Europese en mondiale economische mechanismen. In dit hoofdstuk beschrijven we economische ontwikkelingen als globalisering, de opkomst van de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China) en de rol van het Westen, de aanwezigheid van grondstoffen en energiebronnen, de economie in Nederland en de trends daarin. Daarnaast behandelen we de invloed van deze ontwikkelingen op de Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche. Voorbeelden van dergelijke ontwikkelingen zijn conjuncturele schommelingen en de verwachtingen over de economische ontwikkelingen t/m Wet- en regelgeving Bij wet- en regelgeving behandelen we het geheel aan Europese, landelijke, regionale en lokale wetgeving dat invloed heeft op gedrag en keuzes voor mobiliteit. Te denken valt aan normen op het gebied van milieu en CO 2 -reductie, normen voor autoproducenten op het gebied van veiligheid en techniek en kennisdeling. Consumenten zijn gevoelig voor aanpassing van wet- en regelgeving en voor financiële prikkels (BOVAG & DBSC Consulting, 2010). De beslissing van het Rijk om bepaalde voertuigen BPM-vrij te maken en de piek in de verkoop van deze voertuigen die daarop volgde is een bevestiging daarvan. 16 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

17 1.3.4 Technologische ontwikkelingen In dit hoofdstuk behandelen we technologische ontwikkelingen op het gebied van veiligheid, internet en communicatie, efficiëntie van auto s en brandstoffen en nieuwe aandrijfsystemen zoals parallelle en seriële hybride voertuigen, elektrische voertuigen, en de waterstof-brandstofcel Maatschappelijke ontwikkelingen Bij maatschappelijke ontwikkelingen behandelen we maatschappijbrede ontwikkelingen die van invloed zijn op mobiliteit en daarmee op de motorvoertuigen- en tweewielerbranche. De ontwikkelingen die beschreven worden zijn: de toenemende aandacht voor duurzaamheid en energieverbruik, individualisering, het internet en altijd en overal online zijn. Deze ontwikkelingen hebben invloed op de keuzes die consumenten maken, waaronder hun keuzes voor mobiliteit Arbeidsmarkt, onderwijs en scholing Onder arbeidsmarkt verstaan we de bredere arbeidsmarkt, wat zich in en uit de branche kan bewegen. Op de bredere arbeidsmarkt zijn verschillende trends merkbaar, zoals een ontwikkeling naar meer flexibele contracten, meer zzp ers, een afname van mensen die kiezen voor een technisch vak (getuige de teruglopende aantallen scholieren op vmbo en mbo) en de in zijn totaliteit krimpende beroepsbevolking vanaf Ook bespreken we in dit hoofdstuk initiatieven rond vakmanschap, bijvoorbeeld van het Ministerie van OCW. 1.4 Opzet van het onderzoek Dit rapport is tot stand gekomen op basis van een literatuuronderzoek in opdracht van OOMT en Innovam. Voor dit rapport is geen nieuw veldonderzoek verricht, er is uitsluitend gebruik gemaakt van bestaande publicaties. In een aantal werkbijeenkomsten zijn de tussentijdse resultaten besproken en is hierover inhoudelijke discussie gevoerd. De werkbijeenkomsten dienden ter ondersteuning van het proces waarin de gezamenlijke visie van Innovam en OOMT werd bepaald. Deze visie is door het bestuur van OOMT en de directie van Innovam vastgesteld op 13 september Dit rapport bevat een overzicht van het literatuuronderzoek. Daarnaast is ook een verkorte versie beschikbaar waarin ook de visie van OOMT en Innovam is opgenomen. 1.5 Leeswijzer Het rapport is als volgt opgebouwd: Het volgende hoofdstuk geeft een beschrijving van de mobiliteitsbranche op hoofdlijnen. Het hoofdstuk gaat in op de structuur van de branche en belangrijke kenmerken die de branche onderscheiden van andere branches die van belang zijn voor de inkadering van trends en ontwikkelingen. De Hoofdstukken 3 t/m 8 presenteren achtereenvolgens de trends en ontwikkelingen vanuit de volgende beïnvloedingssferen: demografie (Hoofdstuk 3), economie, (Hoofdstuk 4), wet- en regelgeving (Hoofdstuk 5), technologie (Hoofdstuk 6), maatschappij (Hoofdstuk 7) en arbeidsmarkt, onderwijs en scholing (Hoofdstuk 8). In de beschrijving van trends en ontwikkelingen gaan we steeds van mondiaal naar nationaal en regionaal. Daarbij gaan we steeds van breed (algemene ontwikkeling) naar smal (specifiek). In elk hoofdstuk komen ook steeds de drie grootste deelbranches van de mobiliteitsbranche aan bod: (1) de personenautobranche, (2) de bedrijfsautobranche en (3) de tweewielerbranche. De hoofdstukken zijn te lezen als afzonderlijke stukken en presenteren zoveel mogelijk de geïsoleerde effecten van trends en ontwikkelingen op de branche. Een centrale rol is in elk hoofdstuk weggelegd voor de invloed van trends en ontwikkelingen op het voertuigpark. Het is namelijk de omvang en de samenstelling hiervan die van grote invloed is op de vraag naar diensten in de branche, en daarmee op de vraag naar personeel. De invloed op de vraag en het aanbod van personeel wordt daarom aan het einde van elk hoofdstuk weergegeven. Ten slotte bespreken we aan het einde van elk hoofdstuk de impact, dynamiek en de voorspelbaarheid van de trends en ontwikkelingen. In Hoofdstuk 9 maken we de balans op, door te beschrijven welke trends en ontwikkelingen de belangrijkste zijn om rekening mee te houden bij het formuleren van beleid. We grijpen terug op de effecten van de ontwikkelingen op de kwalitatieve en kwantitatieve vraag naar en het aanbod van personeel en beschrijven hierbij de samenhang van de verschillende trends en ontwikkelingen in een model. Tevens formuleren wij 17 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

18 een aantal proposities over de confrontatie tussen vraag en aanbod voor zowel de kwantitatieve als de kwalitatieve vraag, voor technisch en niet-technisch personeel. Het hoofdstuk beschrijft de belangrijkste conclusies die getrokken kunnen worden uit het literatuuronderzoek en de implicaties hiervan voor de programmadomeinen leerling en onderwijs, vakmanschap en werkgeverschap. 18 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

19 2 De branche 2.1 De motorvoertuigen- en tweewielerbranche anno 2011 In dit hoofdstuk geven we een kort overzicht van cijfers en kenmerken van de mobiliteitsbranche. Deze basis is nodig om het effect van trends en ontwikkelingen op de vraag naar en het aanbod van medewerkers te begrijpen. In dit hoofdstuk beperken we ons tot een beschrijving van de drie grootste deelbranches: de personenauto-, de bedrijfsauto- en de tweewielerbranche. In de motorvoertuigen- en tweewielerbranche bestaan de hoofdactiviteiten uit retail en aftersales van motorvoertuigen en tweewielers. De branche omvat alle bedrijven die actief zijn met verkoop, verhuur, onderhoud en reparatie van: personen- en bedrijfsauto s caravans aanhangwagens scooters fietsen motor- en bromfietsen takel- en bergingsbedrijven Binnen de bij OOMT aangesloten bedrijven zijn mensen werkzaam in Tabel 2.1 toont het aantal bedrijven en medewerkers in 2009 en 2010 van alle bij OOMT aangesloten bedrijven (MarktMonitor, 2010, 2011). Tabel 2.1: Aantal werkgevers en medewerkers in de mobiliteitsbranche Aantal werkgevers 2009 Aantal werkgevers 2010 Aantal medewerkers 2009 Aantal medewerkers 2010 Personenauto s ,8% ,5% ,1% ,6% Bedrijfsauto s 372 3,6% 373 3,6% ,1% ,0% (Brom)fietsen en motoren ,5% ,0% ,1% ,2% Verhuur 81 0,8% 79 0,8% ,0% ,9% Takel en berging 54 0,5% 54 0,5% 715 0,9% 681 0,8% Caravans en Aanhangwagens 186 1,8% 185 1,8% ,5% ,5% Revisie 88 0,9% 85 0,8% 529 0,7% 481 0,6% Detachering 3 0,0% 3 0,0% 4 0,0% 10 0,0% Vrijwillige deelnemers 221 2,1% 218 2,1% ,7% ,5% Totaal % % % % Bron: MarktMonitor in opdracht van OOMT (2011) De verschillende subbranches hebben ieder hun eigen kenmerken. Zo verschilt bijvoorbeeld het verdienmodel tussen de autobranche en de tweewielerbranche. Bij de autobedrijven is aftersales de belangrijke bron van inkomsten en zijn de marges bij verkoop van nieuwe voertuigen gering (Rabobank, 2011). In de tweewielerbranche is de verkoop van nieuwe voertuigen de meest rendabele activiteit, terwijl aftersales in veel gevallen niet rendabel is 1. Het meest is bekend over de situatie van het grootste onderdeel van de motorvoertuigen- en tweewielerbranche: de autobedrijven. Verschillende bronnen (ICDP, 2011; BOVAG RAI 2010; Rabobank, 2009) geven aan dat de autobranche wordt gekenmerkt door een te groot aantal dealers. Op dit en andere kenmerken van de branche gaan we hier in. 1 Uitzondering hierop vormen bedrijven die uitsluitend zijn gericht op aftersalesactiviteiten 19 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

20 2.1.1 Overcapaciteit in het verkoopkanaal personenauto s In de huidige structuur is volgens verschillende bronnen sprake van een overcapaciteit in het verkoopkanaal bij personenauto s (ICDP, 2011; BOVAG-RAI, 2010; Rabobank, 2009). Dit heeft te maken met een te rooskleurig beeld bij het aantal verkopen van nieuwe auto s per jaar en is mede een gevolg van de wil van automerken om zichtbaar te zijn. Bij zichtbaarheid hoort een uitgebreid netwerk van verkooppunten, maar dit model staat in toenemende mate onder druk Deelbranche en typen bedrijven De mobiliteitsbranche bestaat uit bedrijven met een verschillende insteek, verschillende verdienmodellen en verschillende activiteiten. We maken hier een onderscheid tussen merkdealers van personenauto s, merkonafhankelijkeautobedrijven, merkdealers van vrachtauto s en onafhankelijke vrachtautobedrijven, motorzaken, scooterzaken en fietsenzaken. De verdienmodellen van bedrijven in de personenautobranche lopen uiteen. Dealerbedrijven zijn dominant in de verkoop van nieuwe voertuigen en voeren daarnaast onderhoud en reparaties uit. Velen voeren één of enkele automerken voor de verkoop nieuw. Bij die nieuwverkoop worden de marges bepaald door de importeurs. Door concurrentie en kortingen zijn de marges op deze activiteit beperkt. Verdiensten van bedrijven zitten hier vooral in de aftersales. Daarnaast zijn dealerbedrijven actief met de verkoop van occasions en leasing van voertuigen en andere additionele diensten. Merkonafhankelijke autobedrijven zijn over het algemeen minder actief in de verkoop van nieuwe voertuigen. Sommige concentreren zich vooral op verkoop van occasions. Anderen concentreren zich op onderhoud en/of reparatie van voertuigen en veel bedrijven combineren bovenstaande activiteiten. Ook bij veel van deze bedrijven zijn onderhoud en reparatie belangrijke inkomstenbronnen. De verkoopactiviteiten kennen bij occasions een heel andere dynamiek. Zo bepaalt men, in tegenstelling tot bij de verkoop van nieuwe voertuigen, mede de inkoopprijs van voertuigen, bijvoorbeeld door te bieden op autoveilingen, door te onderhandelen met verschillende verkopende partijen of door zelf voertuigen te importeren. Merkonafhankelijke autobedrijven zijn voor een deel ook actief in financiële leasing van occasions. In de bedrijfsautobranche zijn, net als bij personenauto s, merkdealers en merkonafhankelijke bedrijfsautobedrijven actief. De verkoop van nieuwe bedrijfsauto s valt sinds 1 juni 2010 onder de EU-verordening 416/2010, die ervoor zorgt dat een bedrijfsautobedrijf meer merken kan gaan onderhouden. De concurrentie neemt toe en de bescherming van merkdealers wordt opgeheven (OOMT, 2011). Ook in de bedrijfsautobranche zijn universele bedrijven actief, die vooral gebruikte voertuigen verkopen en onderhoud en reparaties uitvoeren. Bij de tweewielerbranche maken we een onderscheid tussen motorzaken, scooterzaken en fietsenzaken. Motor- en scooterbedrijven verkopen meestal meerdere merken naast elkaar. Universele motorzaken en scooterzaken handelen vooral in gebruikte motoren en scooters. Beide type bedrijven zijn actief in reparatie en onderhoud. In de motorbranche is als gevolg van een krimpende markt een overschot aan verkooplocaties. Bij scooters is dit niet het geval. De fietsenbranche is de grootste subbranche en groeit al geruime tijd in omzet en aantal medewerkers Verhoudingen tussen dealers en autoproducenten De huidige dealerstructuur van de personenautobranche zoals hierboven beschreven is mede een resultaat van een ongelijke verhouding tussen retailer en importeur of autoproducent, waarbij de macht vooral bij de laatstgenoemde ligt. Autoproducenten hebben grote invloed op de dealers. De producenten leggen veel eisen op aan de dealer, in ruil waarvoor de dealer exclusiviteit ontvangt in de regio, wat betreft verkoop van het merk. Autoproducenten hebben er echter groot belang bij dat ze een bepaalde schaalgrootte hebben en continuïteit van verkoop. Dit heeft er in het verleden toe geleid dat autoproducenten grote aantallen auto s op voorraad produceren op basis van inschattingen van de verkoop (ICDP, 2011). De voorraden bleken vaak te groot, maar moesten wel door de retailer verkocht worden. Dit heeft geleid tot prijsdruk op de verkoop van nieuwe auto s. De grote dealerholdings nemen een belangrijk deel van de markt voor hun rekening, de top 20 van holdings is verantwoordelijk voor 32,8% van de nieuwverkopen personenauto s in 2010 (DSN Dealerholding Top 50, 2011) Marges nieuwverkopen onder druk Voor de personenautobranche, die verreweg het grootste aandeel heeft in bedrijven en arbeidsplaatsen binnen de branche, geldt dat verkoop van nieuwe auto s een activiteit is die op zijn best kostendekkend is en in veel gevallen zelfs verliesgevend (Rabobank, 2011). Onder invloed van verschillende ontwikkelingen die 20 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

21 later in het rapport aan bod komen staan de aantallen verkopen en vooral de omzet, met een mogelijke uitzondering voor het jaar 2011, onder druk. De druk wordt vooral ervaren door de verschuiving van verkoop van middenklasse en grotere auto s naar kleinere auto s (het A- en B-segment), waardoor per saldo de omzet en daarmee de resultaten op verkoop onder druk staan. Tabel 2.2 laat zien dat het rendement van dealerbedrijven in het tweede kwartaal van 2011 met 1,42% lager uitkomt dan in 2010 (1,87%). Het rendement op de totale verkoopactiviteiten (zowel nieuw als gebruikt) is in 2011 met 2,4% eveneens lager dan in 2010 (2,5%). Zowel het bruto als het netto rendement op zowel verkoop nieuw als verkoop gebruikt zijn gedaald. Tabel 2.2: Resultaat branche 2010 en 2011 Bron: BOVAG Branchebarometer, e kwartaal Aftersales: de kurk waar de personenautobranche op drijft Voor de meeste autobedrijven geldt dat de aftersales-activiteiten voldoende rendement opleveren om de eventueel verliesgevende verkopen te compenseren. In dit rapport worden echter ontwikkelingen beschreven die op de langere termijn het aftersalesvolume en het rendement hiervan ook onder druk zetten. 2.2 Werkzaamheden en functies in de motorvoertuigen- en tweewielerbranche De verschillende functies die in de motorvoertuigen- en tweewielerbranche, zowel bij merkdealers als merkonafhankelijke autobedrijven en zowel bij personenauto- als bedrijfsautobedrijven en tweewielerbedrijven te onderscheiden zijn worden door Innovam bijgehouden in een kwalificatiestructuur. Een belangrijke tweedeling is te maken tussen de technische en niet-technische functies. Voor een volledig overzicht van alle kwalificaties verwijzen we naar Bijlage Vraag en aanbod van personeel Het voertuigpark in Nederland In Nederland rijden in 2011 ongeveer 8 miljoen personenauto s rond. Daarnaast zijn er bestelauto s en nog eens vrachtauto s. Voor de tweewielers ligt het aantal fietsen in 2010 op circa 18 miljoen, van scooters en snorfietsen rijden er in Nederland eind 2010 ook ruim 1 miljoen rond. Het aantal motoren in 2010 komt uit op (BOVAG 2011: kerncijfers Auto en Mobiliteit). Medewerkers in de mobiliteitsbranche houden zich vooral bezig met het verkopen, verhuren, onderhouden en repareren van voertuigen. Daarom is de omvang en de samenstelling van het voertuigpark, en verschuivingen hierin, van grote invloed op de behoefte aan medewerkers, zowel kwalitatief als kwantitatief. Naast macro-economische en demografische beïnvloeding (waarover meer in de volgende hoofdstukken) staat het voertuigpark sterk onder invloed van keuzegedrag, van zowel bedrijven die voertuigen zakelijk gebruiken, als particulieren die voertuigen zakelijk, privé of voor recreatieve doeleinden inzetten. Het keuzegedrag wordt sterk bepaald door de omgeving waarin bedrijven en particulieren keuzes maken. Men laat zich hierbij (deels) leiden door maatschappelijke ontwikkelingen en door ingrijpen van de overheid. 21 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche