DOET DE SCHOOL ERTOE? Jan Van Damme Marie-Christine Opdenakker

Transcriptie

1 DOET DE SCHOOL ERTOE? Jan Van Damme Marie-Christine Opdenakker Leuven Februari 2003

2 Inhoud Probleemstelling Achtergrond Aanpak Resultaten Internationaal Vlaanderen Conclusies Doet de school ertoe? 2

3 Probleemstelling Is de ene school effectiever dan de andere? Op basis van welke criteria? Welke zijn de kenmerken van effectieve scholen? Effectief voor alle leerlingen? Is de klas of de leraar belangrijker dan de school? Doet de school ertoe? 3

4 Achtergrond Sociologisch onderzoek * gelijke kansen * Coleman e.a. 1966: gezin > school * schools can make a difference Ontwikkelingen in Psychologie en Pedagogische Wetenschappen * gedrag: functie van interactie tussen omgeving en persoonskenmerken * eerst op niveau van de klas en de leraar, later op niveau van de school Doet de school ertoe? 4

5 Aanpak SCHOOL KLAS GEZIN Aanvangskenmerken van de LEERLING PRESTATIES Doet de school ertoe? 5

6 Multilevel onderzoek School 1 School 2 Leraar 1 Leraar 2 Leraar 3 Leraar 1 Klas 1 Klas 2 Klas 3 Klas 4 Klas 5 Klas 1 ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll ll Doet de school ertoe? 6

7 % variantie op 2 niveaus school school 1 school 2 klas 4 homogene klassen 40% 0% 4 heterogene klassen leerling telkens 25 leerlingen 60% 100% telkens 25 leerlingen 100% 100% Doet de school ertoe? 7

8 Op welk niveau? lesgroep leraar school Vb. 1. Een goed leerklimaat in de lesgroep 84% 14% 2% Vb. 2. Overleg tussen de leerkrachten 16% 72% 12% Doet de school ertoe? 8

9 Criteria Prestaties Welbevinden Latere loopbaankeuzes en successen op zeker moment versus leerwinst Bruto- versus netto-effecten Doet de school ertoe? 9

10 Internationaal onderzoek -vnl. inzake prestaties -vnl. Angelsaksische landen en Nederland In beginfase: Kenmerken van effectieve scholen (Edmonds, 1979): * een sterk onderwijskundig leiderschap * een ordelijk en veilig klimaat * hoge verwachtingen * opvolgen van leerlingvorderingen * nadruk op verwerven van basisvaardigheden Doet de school ertoe? 10

11 Meer recent * scholen verschillen in effectiviteit, maar kenmerken van leerlingen en hun thuismilieu zijn belangrijker * medeleerlingen zijn ook belangrijk * effectiviteitsbevorderende factoren: goed onderwijs is belangrijker dan goed schoolbeleid * effect op welbevinden is kleiner dan en niet steeds samenhangend met het effect op prestaties Doet de school ertoe? 11

12 Onderzoek in Vlaanderen 1. Het LOSO-project 2. Data 3. Resultaten prestaties wiskunde welbevinden keuze na S.O. en succes in H.O. Doet de school ertoe? 12

13 1. LOSO-project (Longitudinaal Onderzoek Secundair Onderwijs) Schoolloopbanen in het secundair onderwijs Op initiatief van de minister van onderwijs Doel: loopbanen beschrijven en verklaren met het oog op de evaluatie van * de onderwijsstructuur * het functioneren van scholen Doet de school ertoe? 13

14 generatie scholen (57 met eerste graad) 21 CLB-centra (PMS-centra) 6400 leerlingen 2 regio s: * Genk-Hasselt-Diest en omgeving * Dendermonde en omgeving Doet de school ertoe? 14

15 2. Data Schoolloopbaan zelf en loopbaan na het S.O. Waar staat men eind 1ste, 2de, 4de en 6de leerjaar i.v.m.: - prestaties wiskunde en Nederlands - welbevinden - beoordelingen van leraren Verklarende variabelen: - leerling: aanvangskenmerken, gezin, - klas: leerklimaat, proportie meisjes, - school: net, type, gerichtheid op discipline, Doet de school ertoe? 15

16 3. Resultaten 3.1. Vaststellingen wiskunde eind tweede leerjaar A Leerlingkenmerken Lesgroepkenmerken Schoolkenmerken Doet de school ertoe? 16

17 Leerlingkenmerken o.a. - cognitief aanvangsniveau - taal thuis gesproken - geslacht - wiskundeprestaties eind 1ste leerjaar - sociaal-economische gezinssituatie - stressbestendigheid - prestatiemotivatie Doet de school ertoe? 17

18 Lesgroepkenmerken o.a. - leerklimaat - overleg - feedback - OTL - aandacht individ. ontwikkeling -gestructureerd lesgeven - % inzichtsvragen Doet de school ertoe? 18

19 Schoolkenmerken o.a. - goed functioneren volgens leerlingen - goed functioneren volgens leerkrachten - discipline en cognitieve ontw. (vlg. lkn) - aandacht voor indiv. verschillen (vlg. lkn) - gemiddeld cognitief niveau Doet de school ertoe? 19

20 Verdeling van de variantie over de onderscheiden niveaus 50% 40% 30% 20% 10% 0% 45% 29% 26% School Lesgroep Leerling Doet de school ertoe? 20

21 Relevante leerlingkenmerken cognitief aanvangsniveau sociaal-economische gezinssituatie prestatiemotivatie wiskundeprestaties eind eerste leerjaar Doet de school ertoe? 21

22 Verklaring van de totale variantie in wiskundeprestaties door de relevante leerlingkenmerken rest 60% COGN 22% SES 9% PM 2% WIS1 7% COGN SES PM WIS1 rest Doet de school ertoe? 22

23 Verklaarde variantie in wiskundeprestaties door relevante leerlingkenmerken opgesplitst naar de onderscheiden niveaus ,7 13,22 8,05 15,63 17,67 6,85 School Lesgroep Leerling rest. variantie variantie verklaard door llnkenmerken Doet de school ertoe? 23

24 Relevante lesgroepkenmerken Gunstig leerklimaat Gemiddeld cognitief aanvangsniveau Gemiddelde sociaal-economische gezinssituatie Doet de school ertoe? 24

25 Verklaring van de totale variantie in wiskundeprestaties door de relevante lesgroepkenmerken rest 43% llnkenmerken 45% llnkenmerken leerklimaat LG-COGN LGSES LGSES 1% LG-COGN 5% leerklimaat 6% rest Doet de school ertoe? 25

26 Samenhang tussen leerklimaat en geaggregeerde leerlingkenmerken rest 43% zuiver groepskenm. 6% leerklimaat en groepskenm. 5% llnkenmerken 45% zuiver leerklimaat 1% llnkenmerken zuiver leerklimaat leerklimaat en groepskenm. zuiver groepskenm. rest Doet de school ertoe? 26

27 Verklaarde variantie in wiskundeprestaties door relevante leerling- en lesgroepkenmerken opgesplitst naar de onderscheiden niveaus ,19 6,43 2,00 6,18 35,85 rest. variantie variantie verklaard door lesgroepkenmerken ,77 16,32 0,00 variantie verklaard door llnkenmerken 5 7,41 0 School Lesgroep Leerling Doet de school ertoe? 27

28 Relevante schoolkenmerken % meisjes in schoolpopulatie Multilaterale school Aandacht voor individuele verschillen (-) Overleg tussen leerkrachten (wordt significant neg. indien lesgroepkenmerken opgenomen worden) (Lg) Doet de school ertoe? 28

29 Verklaring van de totale variantie in wiskundeprestaties door de relevante schoolkenmerken rest 38% llnkenmerken 45% llnkenmerken lesgroepkenmerken school-kenmerken schoolkenmerken 5% lesgroepkenmerken 13% rest Doet de school ertoe? 29

30 Verklaarde variantie in wiskundeprestaties door relevante leerling-, lesgroep- en schoolkenmerken ,1 5,09 6,43 20, ,18 16,32 35,85 0 rest. variantie variantie verklaard door schoolkenmerken variantie verklaard door lesgroepkenmerken variantie verklaard door llnkenmerken 5 7,41 0 School Lesgroep Leerling Doet de school ertoe? 30

31 Invloed van het cognitieve niveau van de lesgroep (KL-COGN) op de samenhang tussen wiskundeprestaties eerste en tweede leerjaar 7 6 predwis zwakke kl-cogn middelmatige kl-cogn sterke kl-cogn ,5 0 1,5 3 wis1 Doet de school ertoe? 31

32 Relatie tussen variantie op leerlingniveau, geslacht en leerklimaat in de klas leerlingenvariantie 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 ongunstig leerklimaat gemiddeld leerklimaat gunstig leerklimaat jongens GESLACHT meisjes Doet de school ertoe? 32

33 3.2. Vaststellingen welbevinden eind tweede leerjaar A lager ond. 1ste lj. s.o. 2de lj. s.o. zomer 1990 zomer 1991 zomer 1992 COGN SES... OMGEVING WERK ZELF PEERS Doet de school ertoe? 33

34 OMGEVING 4 aspecten van welbevinden: Voelt de leerling zich thuis in de schoolomgeving? WERK Doet de leerling zijn/haar best? ZELF Heeft de leerling het gevoel de leertaken goed aan te kunnen? PEERS Is de leerling goed geïntegreerd in zijn/haar klas? Doet de school ertoe? 34

35 Hoeveel percentage van de variantie wordt toegeschreven aan klassen en scholen? Klas 1 ste en 2 de lj en Secundaire school Omgeving Werk Zelf Peers Doet de school ertoe? 35

36 Aanvangsvariabelen COGN SES PM STRESSBEST GESL NEDTHUIS OPTIJD cognitief aanvangsniveau socio-economische status van het gezin prestatiemotivatie stressbestendigheid 0 = jongen 1 = meisje 0 = anderstalig 1 = Nederlandstalig 0 = achterstand bij begin s.o. 1 = op tijd bij begin s.o. Doet de school ertoe? 36

37 Relevante aanvangsvariabelen OMGEVING WERK ZELF PEERS COGN N NN PP PP SES NN PP P PM PP PP PP N STRESSbest PP PP GESL PP PP NN PP NEDTHUIS N PP NN P OPTIJD NN PP Doet de school ertoe? 37

38 Cognitief aanvangsniveau en bijbehorende groepsgemiddelden OMGEVING WERK ZELF PEERS leerling N NN PP PP lesgr. 1e - - lesgr. 2e PP PP N school Nn Doet de school ertoe? 38

39 0 = jongen 1 = meisje en bijbehorende fracties OMGEVING WERK ZELF PEERS leerling PP PP NN PP lesgr. 1e - N - lesgr. 2e N PP school N Doet de school ertoe? 39

40 Andere effecten: GEEN EFFECT: * schooltype * politiek inzake lesgroepsamenstelling WEL EFFECT: * leerling uit stabiel gezin -doet beter zijn best * leerling in lesgroep met gunstiger leerklimaat -voelt zich beter thuis in leeromgeving -doet beter zijn best Doet de school ertoe? 40

41 * meer feedback gaat samen met - lager academisch zelfconcept * school sterker gericht op discipline en het cognitieve - leerling minder goed geïntegreerd in de klas * gunstiger mening eerstejaars over functioneren school - leerlingen eind 2de lj. voelen zich beter thuis in de leeromgeving Doet de school ertoe? 41

42 Aanvullend onderzoek m.b.t. de evolutie van welbevinden op school: gunstiger indien leerlingen actiever betrokken worden in de lessen m.b.t de houding ten opzichte van het vak wiskunde: in gemengde scholen (en alleen daar) gunstig bij jongens en ongunstig bij meisjes Doet de school ertoe? 42

43 Effect van de geslachtssamenstelling van de school op de wiskunde-attitude van jongens en meisjes wisatttude_ll 9,000 8,000 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0,000 jongen geslacht lln meisje egaal gemengd sch ander schooltype Doet de school ertoe? 43

44 3.3 Keuze na het secundair onderwijs universitair onderwijs 27.7% hoger onderwijs 2 cycli 11.7% hoger onderwijs 1 cyclus 43.0% andere opleidingen 4.2% (7de specialisatiejaar, aanvullend secundair beroepsonderwijs, middenstandsopleiding, opleiding tot uniformberoep) arbeidsmarkt 9.0% Doet de school ertoe? 44

45 Schooleffect: Keuze tussen universiteit en hogeschool één cyclus * bruto: 27.3% * netto: 13.9% (rekening houdend met SES, geslacht, leeftijd en intelligentie) * bovendien rekening houdend met prestaties op school: 8.0% Doet de school ertoe? 45

46 Succes in het hoger onderwijs van één cyclus Afstuderen zonder vertraging: 39.4% Afstuderen met één jaar vertraging: 21.1% Afstuderen met twee of meer jaren vertraging of gestopt: 35.8% Doet de school ertoe? 46

47 Succesvol versus onsuccesvol in het hoger onderwijs van één cyclus Schooleffect: * bruto: 16.6% * netto: 10.9% (rekening houdend met geslacht, leeftijd en intelligentie) * bovendien rekening houdend met prestaties op school: 8.7% Doet de school ertoe? 47

48 Succesvol versus onsuccesvol aan universiteit Zonder vertraging in 2de lic.: 39.4% Overigen: 58.0% Doet de school ertoe? 48

49 Succesvol versus onsuccesvol aan Schooleffect: universiteit * bruto: 5.3% * netto: 3.3% (rekening houdend met SES, leeftijd en intelligentie) * bovendien rekening houdend met prestaties op school: - Doet de school ertoe? 49

50 Conclusies De school - en nog meer de klas doet ertoe. De netto-effecten van de school zijn eerder klein, maar niet onbelangrijk. Naast gezin- en leerlingkenmerken is de samenstelling van de leerlinggroep belangrijk. Er zijn aanwijzingen gevonden dat sterkere groepen beter onderwijs krijgen. Doet de school ertoe? 50

51 Er zijn aanwijzingen gevonden dat een meer leerlinggerichte aanpak beter is voor prestaties en voor welbevinden op school. Doet de school ertoe? 51