K. Geluykens & J. Van Damme

Transcriptie

1 Een verklaring van de in het secundair onderwijs bereikte eindpositie vanuit de gezinscontext, met bijzondere aandacht voor de eventuele rol van een echtscheiding van de ouders K. Geluykens & J. Van Damme Onderzoek in opdracht van de Vlaamse minister van Onderwijs en Vorming, in het kader van het programma Steunpunten voor Beleidsrelevant Onderzoek 2003 LOA-rapport nr. 11

2 Voor meer informatie omtrent deze publicatie: Steunpunt LOA, Unit Onderwijsloopbanen Auteur(s): K. Geluykens & J. Van Damme Adres: Dekenstraat 2, 3000 Leuven Tel.: of Fax.: Website: Copyright (2002) Steunpunt LOA p/a E. Van Evenstraat 2e, 3000 Leuven Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder uitdrukkelijk te verwijzen naar de bron. No material may be made public without an explicit reference to the source.

3 Een verklaring van de in het secundair onderwijs bereikte eindpositie vanuit de gezinscontext, met bijzondere aandacht voor de eventuele rol van een echtscheiding van de ouders Katrien Geluykens en Jan Van Damme Centrum voor Onderwijseffectiviteit en -Evaluatie KULeuven en Steunpunt LOA 1 1. Inleiding In het kader van een grootschalig longitudinaal onderzoek op initiatief van de Vlaamse Minister van Onderwijs volgden we meer dan jongeren gedurende ongeveer tien jaar. Dit onderzoek, dat bekend staat als het LOSO-project (Longitudinaal Onderzoek Secundair Onderwijs) startte in september 1990, toen de jongeren het secundair onderwijs aanvatten. Het was vooral gericht op het beschrijven en verklaren van de schoolloopbaan, waarbij in het bijzonder de invloed van het schoolmilieu centraal stond. Omdat bij de start informatie ingewonnen werd bij de ouders en omdat ook in een latere fase aan de jongeren gevraagd werd of er veranderingen in het gezin plaatshadden, kunnen we nagaan of er aanwijzingen zijn dat de schoolloopbaan samenhangt met de gezinssituatie, en met name met het al dan niet geconfronteerd zijn met een echtscheiding van de ouders. In deze bijdrage richten we ons vooral op de loopbaan doorheen het secundair onderwijs als geheel, en meer specifiek bekijken we de eindpositie die men bereikt: het al dan niet behalen van een diploma, in een bepaalde onderwijsvorm, zonder of met vertraging. Bij het bepalen van de bereikte eindpositie in het secundair onderwijs baseren we ons op de positie van de leerlingen een goede zes jaar na de start in het secundair onderwijs. De normaalvorderende leerlingen bevinden zich dan in het eerste jaar hoger onderwijs, in het zevende leerjaar van het secundair onderwijs of op de arbeidsmarkt (waarbij ze hetzij aan het werk zijn, hetzij op zoek zijn naar werk). Allereerst brengen we de bereikte eindpositie in verband met de variabele echtscheiding ouders. Nadien proberen we de bereikte eindpositie te verklaren in termen van een geheel van variabelen, waarbij we toch vooral geïnteresseerd zijn in de verklarende waarde van gezinsvariabelen, zoals - naast de eventuele echtscheiding van de ouders van de jongere bijvoorbeeld ook de onderwijsgerichtheid van de ouders. (De onderwijsgerichtheid van de ouders geeft aan in welke mate de ouders hun kind op school opvolgen naar het oordeel van de leerkracht basisonderwijs en van de leerkrachten van de eerste graad.) 2 Een centrale onderzoeksvraag is dus: verschilt die eindpositie naargelang de jongere al dan niet een 1 Een gedeelte van de analyses waarover we rapporteren werd uitgevoerd in het kader van het Steunpunt Loopbanen doorheen het onderwijs naar de arbeidsmarkt, opgericht door de Vlaamse Overheid. 2 Met dank aan Marie-Christine Opdenakker die deze variabele beschikbaar stelde (Opdenakker, 2003). 1

4 echtscheiding van zijn of haar ouders heeft meegemaakt? Daarbij maken we onderscheid tussen echtscheidingen die gesitueerd zijn in de periode vooraleer het kind start in het secundair onderwijs, en echtscheidingen tijdens het secundair onderwijs. 2. De bereikte eindpositie in het voltijds secundair onderwijs We vormen groepen op basis van de eindpositie in het voltijds secundair onderwijs, waarbij we het deeltijds onderwijs aanvankelijk buiten beschouwing laten. Bij deze indeling vertrekken we van de laatstgevolgde onderwijsvorm in het voltijds secundair onderwijs, ASO, TSO of KSO en BSO. Binnen elke onderwijsvorm wordt een onderscheid gemaakt tussen normaalvorderende leerlingen, leerlingen die met één jaar vertraging en leerlingen die met meerdere jaren vertraging het zesde leerjaar secundair onderwijs afwerken. Er wordt ook een subcategorie onderscheiden van leerlingen die het zesde leerjaar voltijds secundair onderwijs niet met succes afwerken; dit zijn leerlingen die het voltijds secundair onderwijs voor of na het einde van de leerplicht zonder succes verlaten hebben, leerlingen die in de loop van het secundair onderwijs overschakelden naar het buitengewoon secundair onderwijs en leerlingen die in de loop van het secundair onderwijs overleden zijn. De leerlingen die overschakelen naar deeltijds secundair onderwijs behoren dus ook tot deze categorie. Bij deze indeling wordt dus geen rekening gehouden met het zevende leerjaar of de vierde graad secundair onderwijs. In Tabel 1 en in Tabel 2 worden de eindposities per onderwijsvorm en per geslacht gegeven in aantallen en in percentages 3. Uit die tabellen blijkt dat we zicht hebben op de eindpositie van meer dan 98% van de aanvangsgroep. Behalve voor de totale groep geven we in de tabellen ook de eindposities van jongens en meisjes afzonderlijk. De verschillen tussen beide geslachtsgroepen zijn soms erg groot. Zo werkt 67.1% van de meisjes het voltijds secundair onderwijs succesvol af in zes jaar, tegenover slechts 47.9% van de jongens. Tabel 3 geeft aan hoeveel van de 1045 leerlingen die het zesde leerjaar in het gewoon voltijds secundair onderwijs niet succesvol afwerken, wel met succes een leercontract beëindigen of slagen in de derde graad van het deeltijds BSO. Om te slagen in de derde graad van deeltijds BSO, moeten de leerlingen een studie- en/of kwalificatiegetuigschrift behalen. Het behalen van een attest van verworven bekwaamheden wordt niet als slagen beschouwd. Ook wordt in de tabel aangegeven hoeveel van de leerlingen die geen leercontract behalen of niet slagen in de derde graad van het deeltijds BSO, wel slagen in de tweede graad van het deeltijds BSO. Uit Tabel 3 kunnen we afleiden dat ongeveer 23% van de leerlingen die het zesde leerjaar in het gewoon voltijds secundair onderwijs niet succesvol afwerken, alsnog slagen in het deeltijds secundair onderwijs. 3 We danken Binke Van Kerckhoven en Viki Leysen voor het beschikbaar stellen van die gegevens. 2

5 Tabel 1. Eindposities van de LOSO-cohorte in het gewoon voltijds secundair onderwijs voor de gehele groep en per geslacht, in aantallen Eindpositie SO (N) Jongens Meisjes Totaal 6 ASO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer TSO/KSO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer BSO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer SO voltijds Totaal Geen succes voltijds SO Totaal VIZO/3 e graad DBSO geslaagd Niet geslaagd VIZO/3 e graad DBSO en restgroep Overleden Onbekend N PROEFGROEP De restgroep bevat leerlingen die voor het einde van de leerplicht het voltijds SO verlaten hebben of overgeschakeld zijn naar deeltijds secundair onderwijs en dit niet succesvol afgewerkt hebben, leerlingen die na het einde van de leerplicht het voltijds SO verlaten hebben zonder succesvol het zesde leerjaar afgewerkt te hebben en leerlingen die in de loop van het SO overschakelden naar het BuSO. 3

6 Tabel 2. Eindposities van de LOSO-cohorte in het gewoon voltijds secundair onderwijs voor de gehele groep en per geslacht, in percentages Eindpositie SO (%) Jongens Meisjes Totaal 6ASO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer TSO/KSO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer BSO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer SO voltijds Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer Geen succes volt SO Totaal VIZO/3 e graad DBSO geslaagd Niet geslaagd VIZO/3 e graad DBSO en restgroep Overleden Onbekend % PROEFGROEP De restgroep bevat leerlingen die voor het einde van de leerplicht het voltijds SO verlaten hebben of overgeschakeld zijn naar deeltijds secundair onderwijs en dit niet succesvol afgewerkt hebben, leerlingen die na het einde van de leerplicht het voltijds SO verlaten hebben zonder succesvol het zesde leerjaar afgewerkt te hebben en leerlingen die in de loop van het SO overschakelden naar het BuSO. 4

7 Tabel 3. Doorstroming van de leerlingen die het zesde leerjaar van het gewoon voltijds secundair onderwijs niet succesvol afgewerkt hebben, in aantallen en percentages Eindpositie Jongens % Meisjes % Totaal % VIZO geslaagd e gr. DBSO geslaagd (kwalificatiegetuigschrift) Totaal geslaagden VIZO/3 e gr. DBSO e gr. DBSO geslaagd (kwalificatie- of studiegetuigschrift) VIZO onbekend e gr. DBSO onbekend e gr. DBSO attest verworven bekwaamheden e gr. DBSO onbekend e gr. DBSO attest verworven bekwaamheden VIZO niet geslaagd of stopgezet e gr. DBSO stopgezet e gr. DBSO stopgezet Totaal niet geslaagd VIZO/DBSO Restgroep Totaal Onbekend staat voor onbekend of het getuigschrift behaald werd. 2 De restgroep bevat leerlingen die voor het einde van de leerplicht het voltijds SO verlaten hebben of overgeschakeld zijn naar deeltijds secundair onderwijs en dit niet succesvol afgewerkt hebben, leerlingen die na het einde van de leerplicht het voltijds SO verlaten hebben zonder succesvol het zesde leerjaar afgewerkt te hebben en leerlingen die in de loop van het SO overschakelden naar het BuSO. 3. Subgroepen en aantallen: een samenvattend overzicht De subgroepen waarvoor de samenhang met enkele variabelen zal worden nagegaan zijn de normaalvorderenden, diegenen die met één jaar vertraging het voltijds secundair onderwijs afwerken, diegenen die met twee of meer jaren vertraging het voltijds secundair onderwijs afwerken en de leerlingen die het voltijds secundair onderwijs niet met succes in het zesde leerjaar afwerken. In totaal gaat het hier om 6302 leerlingen. Uit Tabel 4 en Grafiek 1 blijkt dat ongeveer 16% van de leerlingen het zesde leerjaar voltijds secundair onderwijs niet met succes afwerkten; binnen deze groep eindigt 10.5% in BSO en 5% in TSO/KSO. Tabel 4. Aantallen in subgroepen naargelang van de eindpositie in het voltijds secundair onderwijs ASO TSO/KSO BSO Onbekend Totaal N % N % N % N % N % Normaalvorderend j vertraging of meer jaren vertraging Geen succes voltijds Overleden Onbekend Totaal Hier baseren we ons op de laatste loopbaanpositie in voltijds SO, al dan niet met succes. Leerlingen uit het eerste leerjaar werden ondergebracht bij onbekend, leerlingen uit de A-stroom van het 2e leerjaar bij TSO en leerlingen uit de B-stroom van het 2e leerjaar bij BSO. 5

8 Grafiek 1. Percentage leerlingen in de totale proefgroep naargelang van de eindpositie in het voltijds secundair onderwijs normaalvorderend 1j. vertraging >=2 j. vertraging geen succes voltijds 0 ASO TSO/KSO BSO In Grafiek 1 wordt aangegeven welk percentage van de 6400 leerlingen succes behaalt in het zesde leerjaar van een bepaalde onderwijsvorm (ASO of Algemeen, TSO/KSO of Technisch/Kunst en BSO of Beroepssecundair onderwijs) zonder of met vertraging, of eventueel het gewoon secundair onderwijs verlaat zonder de eindmeet te bereiken. Dit zijn de eindposities waaraan we aandacht zullen besteden in de volgende punten. 4. Enkelvoudige samenhang van loopbaankenmerken met gezinsvariabelen We richten ons eerst op de samenhang tussen de eindpositie en de echtscheiding van de ouders, waarbij we ook rekening houden met het moment van de echtscheiding. Daarna komt de samenhang tussen de eindpositie en de onderwijsgerichtheid van de ouders aan bod. Tot slot bekijken we nog de samenhang tussen de echtscheiding en enkele andere loopbaankenmerken, nl. het zittenblijven en de overgangen tussen leerjaren. 6

9 4.1 Samenhang eindpositie secundair onderwijs en echtscheiding ouders Tabel 5. Eindposities van leerlingen met gescheiden ouders in het secundair onderwijs per geslacht, in aantallen Eindpositie SO Jongens Meisjes Totaal 6 ASO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer TSO/KSO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer BSO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer SO voltijds Totaal Geen succes voltijds SO Overleden Onbekend N We vergelijken de doorstroming van leerlingen met gescheiden ouders doorheen het secundair onderwijs (zie Tabel 5 en 6) met de doorstroming in de totale onderzoeksgroep (zie Tabel 1 en 2). We beschikken over de informatie van 713 proefgroepleerlingen wiens ouders gescheiden zijn. Het percentage leerlingen dat met succes het voltijds secundair onderwijs beëindigt is lager in de groep met gescheiden ouders dan in de gehele groep (72.5% t.o.v. 82%). Het percentage jongeren dat met succes afstudeert in het ASO ligt lager in de groep met gescheiden ouders (27.3% t.o.v 35.4% in de gehele groep), net zoals het percentage jongeren afstuderend in het TSO/KSO (21.7% t. o. v. 26.9% in de gehele groep). Het percentage leerlingen dat afstudeert in het BSO ligt iets hoger in de groep met gescheiden ouders (23.3% t.o.v. 19.8% in de gehele groep). Verder is het percentage jongeren zonder succes in voltijds secundair onderwijs hoger in de groep met gescheiden ouders (24.4% t.o.v. 16.3% in de gehele groep). 7

10 Tabel 6. Eindposities van leerlingen met gescheiden ouders in het secundair onderwijs per geslacht, in percentages Eindpositie SO Jongens Meisjes Totaal 6 ASO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer TSO/KSO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer BSO Totaal na 6 jaar na 7 jaar na 8 jaar of meer SO voltijds Totaal Geen succes voltijds SO Overleden Onbekend % In Tabel 7 en Grafiek 2 wordt de samenhang tussen de echtscheiding van ouders met de mate van succes in voltijds secundair onderwijs op een andere manier voorgesteld. We bekijken binnen elke eindpositie, van hoeveel procent van de leerlingen de ouders gescheiden zijn. Het percentage jongeren met gescheiden ouders is lager bij de normaalvorderenden dan bij de leerlingen die met één of meer jaar vertraging afstuderen in het secundair onderwijs. Dit geldt ook binnen de verschillende onderwijsvormen, zij het dat in het BSO het verschil zeer klein is. Het percentage jongeren met gescheiden ouders is het hoogst in de subgroep die geen succes behaalt in het voltijds secundair onderwijs. Het percentage jongeren met gescheiden ouders varieert van 9% bij de normaalvorderende ASO leerlingen tot 30.6% in de groep leerlingen die geen succes behaalt in voltijds secundair onderwijs en eindigt in TSO/KSO. Omgekeerd varieert het percentage jongeren van wie de ouders niet gescheiden zijn van 91% in de groep normaalvorderende ASO-leerlingen tot 69.4% in de groep leerlingen die zonder succes het voltijds TSO/KSO verlaat. Tabel 7. Percentage leerlingen met gescheiden ouders (1) en uit intact gezin (2) per eindpositie in het voltijds secundair onderwijs, ook beschikbaarheid (%) ASO TSO/KSO BSO Totaal % 1 2 % 1 2 % 1 2 % Normaalvorderend j vertraging of meer jaren vertraging Geen succes voltijds Totaal Deze percentages werden berekend op het totaal aantal leerlingen met al dan niet gescheiden ouders (onbekenden werden buiten beschouwing gelaten) binnen een bepaalde eindpositie. 8

11 Grafiek 2. Percentage leerlingen met gescheiden ouders per eindpositie in het voltijds secundair onderwijs Normaalvorderenden 1 jaar vertraging >= 2 jaar vertraging Geen succes voltijds 0 ASO TSO/KSO BSO 4.2 Samenhang met tijdstip van echtscheiding: vóór of tijdens het secundair onderwijs Om zicht te krijgen op de samenhang tussen het moment van de echtscheiding van de ouders en de schoolloopbaan, inspecteren we eerst de informatie over het tijdstip van de echtscheiding. De informatie over het al dan niet gescheiden zijn van de ouders is gebaseerd op verschillende vragenlijsten. Wanneer de scheiding plaatsvond tijdens het secundair onderwijs, beschikken we in de meeste gevallen over het leerjaar waarin de jongere op dat moment zat. Wanneer de scheiding van de ouders gebeurde tijdens het lager onderwijs of na het afsluiten van het secundair onderwijs, hebben we geen preciezere informatie over het tijdstip. In Tabel 8 worden de aantallen jongeren gegeven naargelang van het tijdstip van de echtscheiding. We beschikken over informatie over het tijdstip van de echtscheiding voor 653 leerlingen (voor 38 anderen weten we niets over de periode waarin de echtscheiding plaatsvond). Binnen deze groep van 653 leerlingen zijn bij 70% de ouders gescheiden vóór het secundair onderwijs, bij 28.2% tijdens en bij 1.8% na het secundair onderwijs. Tabel 8. Verdeling van jongeren met gescheiden ouders naargelang van het tijdstip van de echtscheiding Tijdstip echtscheiding N Categorie Vóór lager onderwijs Lager onderwijs Secundair onderwijs Tot Na secundair onderwijs 12 Onbekend 38 Totaal Binnen deze categorie werden 43 leerlingen opgenomen van wie we enkel de informatie hebben dat de echtscheiding plaatsvond vóór het einde van het eerste jaar secundair onderwijs. 9

12 Uit Tabel 9 blijkt dat ongeveer 31% van de leerlingen wiens ouders gescheiden zijn vóór de aanvang van het secundair onderwijs, geen succes behaalt in het voltijds secundair onderwijs en dat nog eens ongeveer 8% van hen twee of meer jaren vertraging heeft in het secundair onderwijs. Van de groep leerlingen wiens ouders gescheiden zijn tijdens het secundair onderwijs, behaalt 13% geen succes in voltijds secundair onderwijs en loopt ongeveer 7% twee of meer jaren vertraging op. Tabel 9. Aantal en percentages van jongeren met gescheiden ouders volgens tijdstip van de echtscheiding per eindpositie in het voltijds secundair onderwijs Vóór secundair onderwijs N rij% Kolom % Tijdens secundair onderwijs Na secundair onderwijs Totaal N rij% kolom% N rij% kolom% N % % Normaalvord j vertraging jaren vertraging Geen succes voltijds Totaal We stellen vast dat voor de meerderheid van de leerlingen met gescheiden ouders, het tijdstip van de echtscheiding vóór de aanvang van het secundair onderwijs lag, ook als rekening gehouden wordt met het verschil in tijdsduur van die twee periodes. Dit geldt nog meer bij diegenen die geen succes behalen in voltijds secundair onderwijs, dan bij diegenen die met twee of meer jaar vertraging succesvol eindigen in secundair onderwijs, enz. Van de leerlingen wiens ouders vóór het secundair onderwijs gescheiden zijn, is 56.5% in het secundair onderwijs niet normaalvorderend. Van de leerlingen wiens ouders tijdens het secundair onderwijs gescheiden zijn, is de meerderheid wel normaalvorderend en is 42.4% niet normaalvorderend. Het tijdstip van echtscheiding houdt verband met de mate van succes (normaalvorderend, 1 jaar vertraging, 2 of meer jaren vertraging, succes in deeltijds SO en geen succes in deeltijds secundair onderwijs), maar ook met de eindonderwijsvorm (ASO, TSO/KSO of BSO) en met de gecombineerde eindpositie (zie Tabel 12). Hieronder worden deze variabelen toegelicht: de mate van succes (normaalvorderend succes behalen, met 1 jaar vertraging succes behalen, met 2 of meer jaren vertraging succes behalen, succes behalen in deeltijds secundair onderwijs en geen succes behalen in deeltijds secundair onderwijs), de eindonderwijsvorm (ASO, TSO/KSO en BSO), de gecombineerde eindpositie, waarbij beide voorgaande indelingen gecombineerd werden. Voor de constructie van die laatstvermelde variabele werden de eindposities in het secundair onderwijs (dus de laatste onderwijsvorm in het voltijds secundair onderwijs gecombineerd met de mate van succes) met elkaar vergeleken wat betreft het gemiddelde prestatieniveau voor Nederlands en wiskunde dat de leerlingen bij de aanvang van het secundair onderwijs behaalden (zie Tabel 10). Op basis daarvan onderscheiden we acht geordende categorieën, in de eerste plaats bestaande uit zes groepen die significant ven elkaar verschillen, namelijk (1) normaalvorderend succes behalen in het ASO, (2) met één jaar vertraging succes behalen in het ASO, (3) normaalvorderend succes behalen in TSO/KSO, (4) met twee of meer jaren vertraging succes behalen in TSO/KSO en geen succes behalen in voltijds secundair onderwijs na TSO/KSO, (5) al dan niet met vertraging succes behalen in BSO en (6) geen succes behalen in voltijds BSO. Daarnaast zijn er nog twee groepen die niet significant van sommige andere groepen verschillen, bestaande uit (1) diegenen die met twee of meer jaar vertraging succes behalen in ASO en diegenen die vanuit ASO naar deeltijds 10

13 secundair onderwijs overgaan en daar geen succes behalen en (2) diegenen die met één jaar vertraging succes behalen in TSO/KSO. Die laatstvermelde groepen kenden we een tussenliggende code toe, zoals blijkt uit Tabel 11. Tabel 10. Gemiddelde, standaarddeviatie van de aanvangsprestaties Nederlands en Wiskunde per eindpositie ASO TSO/KSO BSO Totaal Gem. SD N Gem. SD N Gem. SD N Gem. SD N Normaalvord jaar vertraging >= 2 j vertraging Succes deeltijds Gn succ. deelt Totaal Tabel 11. Homogene groepen van eindposities op basis van gemiddelde scores op de aanvangstoetsen Nederlands en wiskunde, met weglating van groepen waarbij N<70 (ANOVA met post-hoc Tukey-toets, α <.05) 1 OV Succes N ASO Normaalvorderend jaar vertraging Gn succ deelt & >= 2j vertr TSO/KSO Normaalvorderend jaar vertraging >= 2 jaar vertraging Geen succes deeltijds Succes deeltijds 91 4 BSO >= 2 jaar vertraging jaar vertraging Normaalvorderend Succes deeltijds Geen succes deeltijds De gemiddelden van 6 groepen verschillen significant van elkaar. We gaven hen de waarden van 1 tot en met 6. Twee kleine subgroepen (twee jaar vertraging en geen succes in deeltijds) werden samengevoegd en beschouwd als groep 2.5. De groep leerlingen met 1 jaar vertraging in TSO/KSO behaalt een gemiddelde score die niet significant verschilt van groep 3 en groep 4. Deze beschouwen we dan ook als groep 3.5. Diegenen met 2 of meer jaar vertraging in ASO en geen succes in deeltijds ASO vormen samen groep 2.5, deze groep verschilt dus niet significant van groep 2 en groep 3. Het verband tussen eindpositie en echtscheiding werd nagegaan door de Spearman correlatiecoëfficiënt te berekenen tussen de verschillende afhankelijke variabelen en het tijdstip van echtscheiding, waarbij de categorieën gehanteerd werden uit Tabel 9 (de groep leerlingen wiens ouders gescheiden zijn na het secundair onderwijs werd hier omwille van het lage aantal buiten beschouwing gelaten). Leerlingen wiens ouders scheiden vóór het secundair onderwijs zijn minder succesvol, eindigen meer in BSO en minder in ASO en eindigen vaker zonder succes in voltijds SO en met zeer veel vertraging in BSO of in TSO/KSO en minder als normaalvorderende of met één jaar vertraging in ASO of in TSO/KSO. Eén en ander wordt duidelijk uit de vergelijking van Grafiek 3 en Grafiek 4 en uit Tabel 13, waarbij er uiteraard moet rekening gehouden worden met het feit dat er meer dan tweemaal meer echtscheidingen plaatshadden vóór dan tijdens het secundair onderwijs. De schaal van Grafiek 3 en Grafiek 4 verschilt dan ook. 11

14 Tabel 12. Enkelvoudige correlaties tussen het tijdstip van echtscheiding en de eindpositie in secundair onderwijs (638 N 641) Afhankelijke variabelen Predictoren Mate van succes Eind OV Gecombineerde eindpositie Tijdstip echtscheiding 0.17* 0.20* 0.22* * Significant op 0.01-niveau. Tabel 13. Procentuele verdeling van jongeren met ouders gescheiden vóór het secundair onderwijs en met ouders gescheiden tijdens secundair onderwijs per eindpositie in het voltijds secundair onderwijs ASO TSO/KSO BSO %voorso 1 %tijdensso %voorso %tijdensso %voorso %tijdensso Normaalvorderend j vertraging of meer jaren vertraging Geen succes voltijds 1 Totaal Deze percentages werden berekend op het totaal aantal leerlingen met al dan niet gescheiden ouders (onbekenden werden buiten beschouwing gelaten) binnen een bepaalde eindpositie. Grafiek 3. Percentage leerlingen met ouders gescheiden vóór de aanvang van het secundair onderwijs per eindpositie in het voltijds secundair onderwijs Normaalvorderenden 1 jaar vertraging >= 2 jaar vertraging Geen succes voltijds 0 ASO TSO/KSO BSO 12

15 Grafiek 4. Percentage leerlingen met ouders gescheiden tijdens secundair onderwijs per eindpositie in het voltijds secundair onderwijs ASO TSO/KSO BSO Normaalvorderenden 1 jaar vertraging >= 2 jaar vertraging Geen succes voltijds Wanneer we per eindpositie de percentages vergelijken van diegenen met ouders die vóór het secundair onderwijs gescheiden zijn en van de leerlingen van wie de ouders tijdens het secundair onderwijs gescheiden zijn, zien we dat een echtscheiding vóór het secundair onderwijs duidelijk een grotere impact heeft op de eindpositie dan een echtscheiding tijdens het secundair onderwijs (zie Tabel 13, Grafiek 3 en Grafiek 4). Dit verschil blijkt ook bij het berekenen van de effectgrootte van een echtscheiding vóór het secundair onderwijs (R²=.03) en van een echtscheiding tijdens het secundair onderwijs (R²=.00). Die effectgroottes maken meteen duidelijk dat het effect van een ouderlijke echtscheiding op de eindposities van leerlingen klein is. 4.3 Samenhang met de onderwijsgerichtheid van de ouders De schaal onderwijsgerichtheid van de ouders werd geconstrueerd op basis van informatie over de opvolging van de leerling door de ouders (3 items), over de positieve instelling van de ouders ten opzichte van de school (1 item) en over de bereikbaarheid van de ouders voor de leerkracht (1 item) 4. Deze informatie is afkomstig van leerkrachten en met name klastitularissen lager en secundair onderwijs. Als filterregel werd beslist dat er minimum 3 items ingevuld moesten zijn, om een score te krijgen op deze variabele. De minimumwaarde één geeft aan dat de ouders helemaal niet onderwijsgericht zijn en de waarde vijf betekent dat ze heel onderwijsgericht zijn. De gemiddelde score is het hoogst voor de normaalvorderende ASOleerlingen en het laagst voor de leerlingen die het voltijds BSO-onderwijs niet met succes afwerken en ook geen succes behalen in deeltijds secundair onderwijs (zie Tabel 14). 4 Die schaal is ontworpen door Marie-Christine Opdenakker (zie Opdenakker, 2003). 13

16 Tabel 14. Gemiddelde, standaarddeviatie en beschikbaarheid (%) van onderwijsgerichtheid van de ouders per eindpositie in het secundair onderwijs ASO TSO/KSO BSO Totaal Gem. SD % Gem. SD % Gem. SD % Gem. SD % Normaalvorderend j vertraging of meer jaren vertraging Succes deelt Gn succes deelt Totaal Verband tussen echtscheiding ouders en zittenblijven We gaan na of leerlingen met gescheiden ouders meer blijven zitten in het schooljaar na de echtscheiding of in één van de volgende schooljaren. Uit Tabel 15 kunnen we afleiden dat het percentage leerlingen dat bist in elk leerjaar (behalve in het vijfde en zevende leerjaar) hoger ligt in de groep leerlingen met gescheiden ouders dan in de groep leerlingen wiens ouders niet gescheiden zijn. Het percentage leerlingen met gescheiden ouders dat bist is het hoogst in het derde leerjaar. Wanneer we het tijdstip van de echtscheiding in rekening brengen, stellen we vast dat het percentage dat bist in het jaar van de echtscheiding veel hoger ligt bij leerlingen met ouders gescheiden tijdens het vierde leerjaar secundair onderwijs. Het gaat hierbij echter om een percentage berekend op een erg klein aantal leerlingen (zie Tabel 16). Tabel 15. Frequentieverdeling van leerlingen opgesplitst volgens bisjaar en het al dan niet gescheiden zijn van de ouders Geen gescheiden ouders Gescheiden ouders Totaal (niet) gescheiden Totaal volledig (met onbekend) N % N % N % N % Leerjaar Leerjaar Leerjaar Leerjaar Leerjaar Leerjaar Leerjaar Totaal

17 Tabel 16. Aantal en percentages van leerlingen met gescheiden ouders opgesplitst volgens bisjaar en volgens moment van echtscheiding Tijdstip scheiding Bisjaar Lj1 Lj2 Lj3 Lj4 Lj5 Lj6 Lj7 Tot. N % N % N % N % N % N % N % Voor SO SO Lj Lj Lj Lj Lj Lj Na SO Globaal gezien zijn er geen duidelijke aanwijzingen dat het bissen sterk gekoppeld is aan de precieze periode van de echtscheiding. 4.5 Verband echtscheiding ouders en overgang naar volgende leerjaar In Tabel 17 wordt per leerjaar aangegeven hoeveel leerlingen er starten in dat leerjaar en welk percentage leerlingen tijdens het eerstvolgende schooljaar in het hogere leerjaar aanwezig is. Opvallend is dat het percentage leerlingen dat zonder vertraging overgaat naar het volgende leerjaar hoger ligt binnen de groep leerlingen wiens ouders niet gescheiden zijn, en dit vooral bij de overgang van het derde leerjaar secundair onderwijs naar het vierde leerjaar secundair onderwijs. Wanneer we kijken naar het tijdstip van de echtscheiding, kunnen we enkel over de leerlingen wiens ouders in het vierde, vijfde of het zesde leerjaar secundair onderwijs gescheiden zijn zeggen dat er een kleiner percentage overgaat naar het volgende leerjaar. Opnieuw gaat het hier telkens om een klein aantal leerlingen. Tabel 17. Aantal leerlingen met gescheiden ouders opgesplitst volgens het leerjaar waarin de echtscheiding plaatsvond, met vermelding van het aantal dat start in een bepaald leerjaar en het percentage daarvan dat zonder vertraging doorstroomt naar het hogere leerjaar Tot. NLj 1 Lj2 Lj3 Lj4 Lj5 Lj6 Lj6 a-attest 1 % NLj2 % NLJ 3 % NLj4 % NLj5 % NLj6 % Voor SO SO Lj Lj Lj Lj Lj Lj Tot Na SO Totaal gescheiden Totaal niet gescheiden Dit is het aantal en percentage leerlingen die succes behalen in het eerste zesde leerjaar. 2 Dit aantal bevat ook een aantal leerlingen van wie we geen informatie hebben over het tijdstip van echtscheiding. 15

18 Globaal gezien zijn er dus geen sterke aanwijzingen dat een echtscheiding op zeer korte termijn leidt tot het verlaten van het voltijds gewoon secundair onderwijs. 5. Meervoudige samenhang van de eindpositie met persoonsen gezinskenmerken We proberen eerst zicht te krijgen op die samenhang door middel van regressie-analyses (waarin de ene variabele a. h. w. naast de andere opgenomen wordt en waarin ook sommige interactie-effecten aandacht krijgen) en nadien door middel van padanalyses (waarin de onderlinge paden van beïnvloeding aan bod komen). 5.1 Variabelen Om zicht te krijgen op de samenhang van de eindpositie met het geheel van variabelen en om na te gaan of de variabele echtscheiding ouders een meerwaarde biedt in de verklaring van de eindpositie van leerlingen, voerden we enkele regressie-analyses uit. In de regressie-analyses besteden we aandacht aan vijf varianten qua eindpositie (waarvan de eerste drie al eerder aan bod kwamen): de mate van succes (normaalvorderend succes behalen, met 1 jaar vertraging succes behalen, met 2 of meer jaren vertraging succes behalen, succes behalen in deeltijds secundair onderwijs en geen succes behalen in deeltijds secundair onderwijs), de eindonderwijsvorm (ASO, TSO/KSO en BSO), de gecombineerde eindpositie, waarbij beide voorgaande indelingen gecombineerd werden. Op basis daarvan onderscheiden we zoals reeds gezegd acht geordende categorieën, in de eerste plaats bestaande uit zes groepen die significant ven elkaar verschillen, namelijk (1) normaalvorderend succes behalen in het ASO, (2) met één jaar vertraging succes behalen in het ASO, (3) normaalvorderend succes behalen in TSO/KSO, (4) met twee of meer jaren vertraging succes behalen in TSO/KSO en geen succes behalen in voltijds secundair onderwijs na TSO/KSO, (5) al dan niet met vertraging succes behalen in BSO en (6) geen succes behalen in voltijds secundair onderwijs na BSO. Daarnaast zijn er nog twee groepen die niet significant van sommige andere groepen verschillen, bestaande uit (1) diegenen die met twee of meer jaar vertraging succes behalen in ASO en diegenen die vanuit ASO naar deeltijds secundair onderwijs overgaan en daar geen succes behalen en (2) diegenen die met één jaar vertraging succes behalen in TSO/KSO. Die laatstvermelde groepen kenden we een tussenliggende code toe zoals blijkt uit Tabel 11, het al dan niet gekwalificeerd zijn in secundair onderwijs (waarbij gekwalificeerd zijn beschouwd wordt als het behalen van een diploma in voltijds secundair onderwijs of het behalen van een diploma in deeltijds secundair onderwijs), het al dan niet gekwalificeerd zijn in het voltijds secundair onderwijs, waarbij we het behalen van een diploma in deeltijds secundair onderwijs uiteraard buiten beschouwing laten. Als predictoren nemen we achtereenvolgens op: enkele indicatoren van het thuismilieu, nl. het onderwijsniveau van vader en moeder en de voertaal thuis, de individuele vaardigheden bij de start in het secundair onderwijs (intelligentie en prestaties voor wiskunde en Nederlands), al dan niet op tijd starten in het secundair onderwijs, het geslacht en het aanvangsnet en 16

19 de gezinsvariabelen echtscheiding van de ouders en onderwijsgerichtheid van de ouders. De schaal onderwijsgerichtheid van de ouders werd geconstrueerd op basis van informatie over de opvolging van de leerling door de ouders (3 items), over de positieve instelling van de ouders ten opzichte van de school (1 item) en over de bereikbaarheid van de ouders voor de leerkracht (1 item). Deze informatie was afkomstig van leerkrachten lager en secundair onderwijs. Hieronder volgt eerst enige uitleg in verband met de codering van de gebruikte variabelen: OU-MAHOO en OU-PAHOO: 0=geen diploma, 1=diploma lager onderwijs, 2=lager/hoger secundair beroepsonderwijs, 3=lager secundair technisch, 4=lager middelbaar, 5=hoger secundair technisch onderwijs, 6=hoger middelbaar, 7=hoger niet-universitair onderwijs, 8=universitair onderwijs Aanvangsnet: 1=vrij katholiek onderwijs 2=gemeenschapsonderwijs 3=provinciaal Geslacht: 0=jongen 1=meisje Thuistaal: 0=voertaal is andere taal dan Nederlands of meerdere talen, 1= voertaal is (dialect van het) Nederlands Aanvang-op tijd: 0= aanvang secundair onderwijs met vertraging, 1= aanvang secundair onderwijs op tijd of met voorsprong Echtscheiding: 0=gescheiden ouders, 1= geen gescheiden ouders Echtscheiding vóór secundair onderwijs: 0=echtscheiding ouders vóór secundair onderwijs, 1=geen echtscheiding ouders Echtscheiding tijdens secundair onderwijs: 0=echtscheiding ouders tijdens secundair onderwijs, 1=geen echtscheiding ouders Onderwijsgerichtheid: 1=helemaal niet onderwijsgericht, 2=eerder niet onderwijsgericht, 3=neutraal, 4=eerder wel onderwijsgericht, 5=heel onderwijsgericht Mate van succes: 1=geen succes deeltijds, 2=succes deeltijds, 3=2 of meer jaar vertraging, 4=1 jaar vertraging, 5=normaalvorderend Eindonderwijsvorm: 1=BSO, 2=TSO/KSO, 3=ASO Gecombineerde eindpositie: 1=BSO, succes of geen succes in deeltijds secundair onderwijs, 2=BSO, normaalvorderend, 1 of >=2j vertraging, 3=TSO, deeltijds secundair onderwijs (al dan niet met succes), >=2j vertraging, 3.5=TSO, 1j vertraging, 4=TSO, normaalvorderend, 4.5=ASO, geen succes deeltijds secundair onderwijs of >=2j vertraging, 5=ASO, 1j vertr, 6=ASO, normaalvorderend Kwalificatie secundair onderwijs: 0=geen kwalificatie secundair onderwijs, 1= kwalificatie secundair onderwijs Kwalificatie voltijds secundair onderwijs: 0=geen succes in voltijds secundair onderwijs 1=succes voltijds secundair onderwijs 5.2 Regressie-analyses A) Samenhang tussen variabelen In Tabel 18 worden de correlaties tussen de verschillende onafhankelijke variabelen gegeven. Omdat de meeste predictoren ordinale variabelen zijn, werd hiervoor de Spearman correlatiecoëfficiënt gebruikt. We moeten hierbij wel vermelden dat we deze met voorzichtigheid moeten interpreteren (aangezien de afstand tussen de verschillende posities voor elke variabele niet noodzakelijk gelijk is). De onderwijsgerichtheid van de ouders correleert het sterkst met het onderwijsniveau van vader en moeder en met de intelligentiescore en de aanvangsprestatie voor wiskunde en Nederlands van de leerling. Het al dan niet gescheiden zijn van de ouders hangt ook samen met de onderwijsgerichtheid van de ouders in die zin dat gescheiden ouders minder onderwijsgericht zijn. Er zijn minder anderstalige ouders die scheiden. Ouders van leerlingen met een hogere intelligentiescore, van leerlingen met betere aanvangsprestaties, van leerlingen die op tijd starten in het secundair onderwijs en van leerlingen uit het Katholiek Onderwijs scheiden minder. 17

20 Tabel 18. Enkelvoudige correlaties tussen de predictoren (4407 N 6315) OU- PAHOO OU-PAHOO 1.00 OU- MAHOO OU-MAHOO 0.64* 1.00 THUIS -TAAL THUISTAAL 0.34* 0.38* 1.00 INT(0) 0.41* 0.43* 0.38* 1.00 INT PREST Aanvangop tijd PREST(0) 0.42* 0.45* 0.33* 0.81* 1.00 Aanvang-op tijd 0.27* 0.28* 0.31* 0.42* 0.41* 1.00 Gesl. Geslacht 0.03* * 0.05* 0.06* 1.00 Aanvangs-net -0.15* -0.15* -0.17* -0.20* -0.24* -0.12* -0.06* * 0.43* 0.33* 0.45* 0.49* 0.28* 0.05* -0.11* 1.00 Aanvangsnet Onderwijsger. Echtscheid. Onderwijsgerichtheid Echtscheiding * 0.05* 0.07* 0.08* * 0.14* 1.00 * correlatie is significant op 0.01 niveau. In Tabel 19 worden de correlaties weergegeven tussen de predictoren en de afhankelijke variabelen. Alle opgenomen predictoren vertonen een significante correlatie met de mate van succes in secundair onderwijs, met de eindonderwijsvorm en met de gecombineerde eindpositie. Het verband van de eindonderwijsvorm met de predictoren is meestal duidelijk hoger dan dit van de mate van succes. De predictor echtscheiding ouders vormt hierop een uitzondering. De predictoren correleren het sterkst met de gecombineerde eindpositie, maar deze correlaties zijn niet veel hoger dan die met de eindonderwijsvorm. Van alle predictoren correleren de scores voor Nederlands en wiskunde bij aanvang van het secundair onderwijs het sterkst met de gecombineerde eindpositie. Tabel 19. Enkelvoudige correlaties 1 tussen de predictoren en de afhankelijke variabelen (4617 N 6302) Predictoren Mate van succes Eind OV Afhankelijke variabelen Gecombineerde eindpositie Kwalificatie SO Kwalificatie voltijds SO OU-PAHOO 0.24* 0.44* 0.44* 0.23* 0.25* OU-MAHOO 0.25* 0.45* 0.46* 0.25* 0.26* THUISTAAL 0.21* 0.23* 0.26* 0.22* 0.19* INT(0) 0.36* 0.64* 0.66* 0.31* 0.34* PREST(0) 0.41* 0.71* 0.73* 0.30* 0.35* Aanvang-op tijd 0.25* 0.42* 0.43* 0.31* 0.33* Geslacht 0.20* 0.14* 0.17* 0.10* 0.14* Aanvangsnet -0.22* -0.18* -0.21* -0.19* -0.19* Onderwijsgerichtheid 0.38* 0.52* 0.55* 0.31* 0.35* Echtscheiding ouders 0.15* 0.12* 0.15* 0.13* 0.16* * correlatie is significant op 0.01-niveau 1 Spearman correlatiecoëfficiënt 18

21 B) Enkelvoudige regressie-analyses Omdat onze interesse vooral uitgaat naar de gezinsvariabelen al dan niet gescheiden ouders en onderwijsgerichtheid van de ouders, voerden we met elk van deze variabelen eerst een enkelvoudige lineaire regressie-analyse uit. We stelden vast dat de gezinsvariabele echtscheiding ouders 3% van de mate van succes, 2% van de eindonderwijsvorm en 2% van de gecombineerde eindpositie verklaart, wanneer we enkel met deze variabele rekening houden. De onderwijsgerichtheid van de ouders verklaart veel meer, namelijk 19% van de mate van succes, 27% van de eindonderwijsvorm en 31% van de gecombineerde eindpositie. C) Meervoudige regressie-analyses Wanneer we de naast de onderwijsgerichtheid ook het al dan niet gescheiden zijn van de ouders in meervoudige lineaire regressie-analyses opnamen, constateerden we dat de predictieve kracht van de regressievergelijking enkel iets verbetert voor de gecombineerde eindpositie: beide predictoren samen verklaren 19% van de mate van succes, 27% van de eindonderwijsvorm en 32% van de gecombineerde eindpositie. De onderwijsgerichtheid van de ouders blijkt dus een betere predictor te zijn dan de echtscheiding van de ouders, zowel van de mate van succes als van de eindonderwijsvorm en van de gecombineerde eindpositie. De gebruikte methode van regressie-analyse bestaat erin dat elke variabele stapsgewijs geëvalueerd wordt voor opname of verwijdering uit de vergelijking op basis van statistische criteria. De variabele die de hoogste correlatie heeft met de afhankelijke variabele wordt het eerst opgenomen, in dit geval dus de onderwijsgerichtheid. Tabel 20. Proportie variantie (R²) in de eindpositie van het secundair onderwijs verklaard door de predictoren (3241 N 3244) (cumulatief) Predictoren OU-PAHOO en OU-MAHOO Mate van succes Eind OV Afhankelijke variabelen Gecombineerde eindpositie Kwalificatie SO Kwalificatie voltijds SO.06*.22*.23*.03*.04* THUISTAAL.07*.22*.23*.05*.05* INT(0).11*.43*.44*.07*.08* PREST(0).15*.52*.54*.08*.09* Aanvangsleeftijd.16*.53*.55*.10*.12* Geslacht.18*.54*.57*.11*.13* Aanvangsnet.19* *.14* Onderwijsgerichtheid.24*.57*.60*.14*.18* Echtscheiding ouders.25*.57.61*.14*.19* Echtscheiding ouders.21*.56*.58*.12*.16* Onderwijsgerichtheid.25*.57*.61*.14*.19* * significante toename (p 0.01) Uit Tabel 20 blijkt dat de eerst opgenomen gezinsvariabelen (het onderwijsniveau van vader en moeder en de thuistaal) 7% van de mate van succes, 22% van de eindonderwijsvorm en 23% van de gecombineerde eindpositie verklaren. De cognitieve vaardigheden van de leerlingen (intelligentie en aanvangsprestaties) verhogen deze percentages tot respectievelijk 15%, 52% en 54%. Aanvullend constateren we nog een betekenisvolle verhoging van de verklaarde variantie als we de aanvangsleeftijd en het geslacht in rekening brengen. Dit betekent dat, ook als we reeds rekening houden met het sociaal milieu en de aanvangsprestaties, leerlingen die op tijd of met een voorsprong in het secundair onderwijs starten nadien minder vertraging oplopen of 19

22 minder onsuccesvol eindigen in voltijds secundair onderwijs, minder eindigen in BSO (en meer kans hebben normaalvorderend te eindigen in het SO) dan diegenen die met vertraging starten in het secundair onderwijs. Hetzelfde geldt voor meisjes, die het beter doen dan jongens. Wat de mate van succes betreft, is er nog een betekenisvolle bijdrage van het aanvangsnet. Leerlingen die in het Vrij Onderwijs starten, lopen minder vertraging op dan die uit het Gemeenschapsonderwijs. Wat de eindonderwijsvorm en de gecombineerde eindpositie betreft, is er geen aanvullende verklarende waarde van het aanvangsnet meer. De variabele onderwijsgerichtheid van de ouders levert voor alle afhankelijke variabelen een betekenisvolle aanvullende bijdrage tot de verklaarde variantie. Als we hierna nog de variabele echtscheiding van de ouders toevoegen, heeft deze voor de mate van succes en de gecombineerde eindpositie nog een aanvullende verklarende waarde. Voor de eindonderwijsvorm heeft de variabele echtscheiding ouders echter geen aanvullende verklarende waarde meer. Dit betekent dat wanneer we rekening houden met alle reeds ingebrachte variabelen en ook met de onderwijsgerichtheid van de ouders, kinderen van gescheiden ouders minder kans hebben op normaalvorderen, maar niet minder kans om bijvoorbeeld in het ASO te eindigen. Wanneer we omgekeerd eerst rekening houden met het al dan niet gescheiden zijn van de ouders, is er nog een aanvullende bijdrage van de onderwijsgerichtheid van de ouders, en dit voor zowel voor de mate van succes als voor de eindonderwijsvorm en uiteraard dan ook voor de gecombineerde eindpositie. Aanvullend voerden we nog enkele meervoudige regressie-analyses uit met het al dan niet gekwalificeerd zijn als afhankelijke variabele. Hierbij maken we een onderscheid tussen kwalificatie secundair onderwijs (waarbij gekwalificeerd gelijk is aan het behalen van een diploma voltijds of een getuigschrift van deeltijds secundair onderwijs) en kwalificatie voltijds secundair onderwijs (waarbij gekwalificeerd gelijk is aan het behalen van een diploma voltijds secundair onderwijs). (We herinneren de lezer eraan dat we een getuigschrift van het zesde leerjaar BSO hier gelijkstellen met een diploma.) De verklaarde variantie is groter bij de afhankelijke variabele kwalificatie voltijds secundair onderwijs. De variabele echtscheiding draagt bij beide afhankelijke variabelen nog significant bij tot de verklaarde variantie, en dit zowel voor als na het inbrengen van de variabele onderwijsgerichtheid. De bijdrage van de variabele echtscheiding is groter wanneer we geen rekening houden met het succes behaald in deeltijds secundair onderwijs. D) Logistische regressie-analyses Omdat de afhankelijke variabelen categorische variabelen zijn, is het aangewezen om logistische regressie-analyses uit te voeren. De afhankelijke variabelen mate van succes en gecombineerde eindpositie bestaan uit minstens vijf geordende categorieën en kunnen bijgevolg tot op zekere hoogte als continue variabelen beschouwd worden. We voeren dus enkel een logistische regressie-analyse uit voor de variabele eindonderwijsvorm. De multinomiale logistische regressie-analyses met als onafhankelijke variabelen onderwijsgerichtheid van de ouders en echtscheiding van de ouders en als afhankelijke variabele de eindonderwijsvorm, resulteren in een benaderende waarde van de verklaarde variantie van 27%. Wanneer we alle predictoren stapsgewijs opnemen in de volgorde die wordt voorgesteld in Tabel 21, constateren we dat deze analyse ongeveer gelijkaardige resultaten geeft als de lineaire regressie-analyse. Het verschil met de lineaire regressie-analyse is dat het aanvangsnet bij een logistische regressie-analyse wel resulteert in een significante toename van de verklaarde variantie. 20

23 Tabel 21. Benaderende waarde voor proportie variantie (R²) in de eindpositie verklaard door de predictoren (3244 N 5856) Predictoren OU-PAHOO en OU-MAHOO Afhankelijke variabele Eind OV 0.25* THUISTAAL 0.25* INT(0) 0.46* PREST(0) 0.53* Aanvangsleeftijd 0.53* Geslacht 0.55* Aanvangsnet 0.56* Onderwijsgerichtheid 0.57* Echtscheiding ouders 0.57 Echtscheiding ouders 0.56* Onderwijsgerichtheid 0.57* * gebaseerd op likelihood ratio test, significantie van laatst toegevoegde variabele (p 0.01). 5.3 Interactie tussen variabelen Verder houden we rekening met enkele interactievariabelen, namelijk de interactie tussen de echtscheiding en het geslacht, tussen echtscheiding en OU-PAHOO en tussen echtscheiding en OU-MAHOO, tussen echtscheiding en thuistaal, tussen echtscheiding en aanvangsprestaties, tussen geslacht en OU-PAHOO en tussen geslacht en OU-MAHOO, tussen thuistaal en OU- PAHOO en tussen thuistaal en OU-MAHOO, tussen geslacht en thuistaal (zie Tabel 22). In Tabel 23 wordt de bijdrage van elke interactievariabele gegeven vertrekkende van het basismodel, dit is het model waarbij alle predictoren achtereenvolgens worden opgenomen zoals voorgesteld in Tabel 20, waarbij eerst de onderwijsgerichtheid en nadien het al dan niet gescheiden zijn van de ouders wordt opgenomen. De predictoren onderwijsniveau van de ouders werden voor dit model met interacties wel vervangen door één variabele, namelijk het hoogste onderwijsniveau van beide ouders. Naar analogie van de studie van Dekkers, Bosker en Driessen (2000) werd gekozen voor het hoogst bereikte onderwijsniveau van de ouders om de sociaal-economische status (SES) te operationaliseren. Tabel 22. Enkelvoudige correlaties 1 tussen de interactievariabelen en de afhankelijke variabelen Mate van succes Eind OV Afhankelijke variablen Gecombineerde eindpositie Kwalificatie SO Kwalificatie voltijds SO Geslacht*echtscheiding 0.27* 0.21* 0.25* 0.16* 0.19* Echtscheiding*SES 0.30* 0.43* 0.46* 0.25* 0.27* Echtscheiding*thuistaal 0.31* 0.30* 0.35* 0.30* 0.30* Echtscheiding*PREST(0) 0.37* 0.66* 0.68* 0.23* 0.25* Geslacht*SES 0.26* 0.26* 0.30* 0.16* 0.19* Thuistaal*SES 0.29* 0.47* 0.49* 0.27* 0.28* Geslacht*thuistaal 0.24* 0.20* 0.24* 0.15* 0.18* Geslacht*echtscheiding 0.27* 0.21* 0.25* 0.16* 0.19* * significantie op 0.01-niveau. 1 Spearman-correlatiecoëfficiënt. 21