ICCS-Vlaanderen 2016 Internationaal vergelijkend onderzoek burgerschapseducatie. Koninklijk Atheneum E. Hiel, Schaarbeek, 7 november 2017

Transcriptie

1 ICCS-Vlaanderen 2016 Internationaal vergelijkend onderzoek burgerschapseducatie Koninklijk Atheneum E. Hiel, Schaarbeek, 7 november 2017

2 ICCS = internationaal vergelijkend onderzoek bij 2de jaar secundair op school in 24 landen Ruime definitie burgerschapseducatie : ook welbevinden, schoolklimaat, tolerantie,

3 International Civic and Citizenship Survey ICCS-2016 Instrumenten ICCS vragenlijsten bij leerlingen Een leerkrachtenvragenlijst Een schoolvragenlijst (directies) Internationale vergelijkbaarheid 24 landen namen deel, strenge kwaliteitscriteria Vergelijking doorheen de tijd Perfecte vergelijking mogelijk met ICCS 2009

4 ICCS in Vlaanderen, scholen: hoge responsgraad in Vlaamse Gemeenschap 2931 leerlingen in tweede jaar secundair onderwijs 2021 leerkrachten in 2 de jaar eerste graad secundair 149 directies Algemeen: significante verschillen worden aangeduid met *, met of

5 Thema s: kennis, attitudes en vaardigheden Politieke kennis Sociale media Democratische cultuur Duurzame ontwikkeling Tolerantie en diversiteit De school Welbevinden op school Vergelijking ICCS Vergelijking ICCS-peilingsonderzoek Burgerschapseducatie Vaardigheden Kennis Attitudes

6 De politieke kennis van 14-jarige Vlaamse jongeren (niet alleen feitenkennis) Hogere kennisscores dan in 2009 Sterkere stijging dan in de overige deelnemende landen Op die leeftijd is er géén verschil tussen meisjes en jongens

7 De politieke kennis van 14-jarige Vlaamse jongeren Sterke ongelijkheid: A-stroom hoger dan B-stroom Migratieachtergrond lager dan geen migratieachtergrond

8 Schaalscores Politieke kennis: evolutie van 2009 naar 2016 Internationaal Vlaanderen A-stroom B-stroom

9 Sociale media: kansen en ongelijkheid Politiek gebruik van sociale media blijft beperkt in Vlaanderen Meer traditioneel mediagebruik Ongelijkheid gebruik: A-stroom minder dan B-stroom Met migratieachtergrond méér dan zonder migratieachtergrond

10 Sociale media: kansen en ongelijkheid Meer vertrouwen in sociale media bij leerlingen met migratieachtergrond. 40% 30% 20% 10% 28% 35% 0% zonder migratieachtergrond met migratieachtergrond

11 Democratische cultuur Jongeren zijn burgers in wording Adolescentie is zoektocht naar eigen plaats in de maatschappij De school als democratische oefenplaats Drie soorten burgerschap: Conventioneel burgerschap Sociaal burgerschap Moreel burgerschap

12 Democratische cultuur: vertrouwen in de instellingen, evolutie % Vertrouwen in politieke instellingen Hoger dan internationaal gemiddelde Hoger dan in ICCS Vlaanderen 2009 (Invloed toenmalige politieke en economische crisis?) Stijging vertrouwen sterker in A-stroom Nationale (federale) regering A-stroom Nationaal parlement A-stroom 2009 Rechtbanken A-stroom 2016

13 Democratische cultuur: vertrouwen in de instellingen, evolutie % Nationaal parlement A-stroom 40 Nationaal parlement B-stroom 30 Rechtbanken A-stroom 2009 Rechtbanken B-stroom 2016

14 Democratische cultuur (Toekomstige) participatie: Intentie stemmen tijdens verkiezingen Intentie politieke participatie Participatie op school Geringe interesse voor verkiezingen bij 14-jarige Vlaamse jongeren Intentie stemmen tijdens verkiezingen Schaalscore Peru 56,87 Noorwegen 56,66 Italië 56,44 Zweden 55,24 Colombia 55,22 Dom. Rep 55,15 Taiwan 54,88 Denemarken 54,33 Mexico 54,29 Litouwen 54,01 Kroatië 52,91 Gemiddeld 52,76 Rusland 52,27 Finland 52,16 Chili 51,64 Malta 51,41 Slovenië 51,08 Bulgarije 50,95 Letland 50,83 Vlaanderen 49,67 Estland 49,18 Nederland 47,73

15 Duurzame ontwikkeling Gemiddelde score voor milieuvriendelijke praktijken in de scholen

16 Taiwan Slovenië Dom.Rep. Malta Kroatië Litouwen Mexico Finland Letland Vlaanderen Zweden Peru Estland Italië Colombia Noorwegen Rusland Denemarken Bulgarije Chili Nederland Duurzame ontwikkeling Gemiddelde score voor milieuvriendelijke praktijken in de scholen Maar lagere score voor brede verankering in het schoolbeleid

17 Duurzame ontwikkeling - Ethisch consumeren (Europese vragenlijst) Mensen zouden geen producten mogen kopen van bedrijven die gebruik maken van kinderarbeid Mensen zouden geen producten mogen kopen van bedrijven die de sociale rechten van hun werknemers schenden Mensen zouden geen producten mogen kopen als de productie een schadelijk effect heeft op het milieu Mensen moeten alleen producten kopen die later kunnen worden gerecycleerd Mensen zouden groene producten moeten kopen ook al zijn ze duurder Mensen zouden geen producten mogen kopen uit nietdemocratische landen Vlaanderen Europees Gemiddelde 83% 79% 79% 84% 76% 83% 58% 62% 55% 66% 20% 34%

18 Tolerantie en diversiteit Nog steeds vrij lage tolerantiescores Maar duidelijk hogere mate van tolerantie in vergelijking met 2009 Wel eenzijdig tolerantie ten opzichte van migranten: Vooral steun voor juridische rechten Weinig erkenning van culturele rechten en culturele diversiteit in Vlaanderen

19 Tolerantie en diversiteit Wel eenzijdig tolerantie ten opzichte van migranten: Kinderen van immigranten zouden dezelfde onderwijskansen moeten hebben als de andere kinderen in het land Immigranten zouden dezelfde rechten moeten hebben als alle anderen in het land Immigranten die al een jaar in een land wonen, zouden de mogelijkheid moeten hebben om te stemmen bij verkiezingen Immigranten zouden de mogelijkheid moeten hebben om hun eigen gewoonten en leefstijl verder te zetten Immigranten zouden de mogelijkheid moeten hebben om hun eigen taal te blijven spreken Vlaanderen Europees Gemiddelde 94% 93% 88% 88% 77% 75% 66% 73% 58% 68%

20 Zweden Noorwegen Taiwan Denemarken Finland Vlaanderen Kroatië Italië Malta Slovenië Nederland Chili Estland Colombia Litouwen Peru Letland Bulgarije Mexico Rusland Dom.Rep. Tolerantie en diversiteit Gendergelijkheid: Vlaanderen scoort hoger dan gemiddeld Scandinavische landen scoren beter Wel nog veel steun voor traditionele genderrollen

21 Leerkrachten en burgerschapseducatie % Doelen van burgerschapseducatie volgens leerkrachten Gemiddelde Vlaanderen Het bevorderen van kritisch en onafhankelijk denken bij de leerlingen Het ontwikkelen van vaardigheden en competenties om conflicten op te lossen Het bevorderen van kennis over sociale, politieke en burgerlijke instituties Het bevorderen van de participatie van leerlingen in de lokale gemeenschap Het voorbereiden van leerlingen op toekomstig politiek engagement

22 De school en burgerschapseducatie Algemene betrokkenheid van leerlingen, ouders en leerkrachten in de schoolgemeenschap ligt bijzonder laag in Vlaanderen.

23 Dom. Rep. Letland Mexico Estland Kroatië Rusland Colombia Slovenië Peru Bulgarije Malta Chili Zweden Denemarken Finland Litouwen Noorwegen Taiwan Italië Nederland Vlaanderen De school en burgerschapseducatie Algemene betrokkenheid van leerlingen, ouders en leerkrachten in de schoolgemeenschap ligt bijzonder laag in Vlaanderen

24 Welbevinden op school School als veilige, waarderende omgeving met voldoende aandacht om pestgedrag te bestrijden. (voorbeeld leraarrapportering) Een leerkracht informeerde u dat een leerling door andere leerlingen werd gepest Een leerling informeerde u dat hij of zij door een andere leerling werd gepest U bent getuige geweest van pestgedrag van leerlingen Vlaanderen 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% Gemiddeld

25 Vergelijking ICCS Identiek design in 2009 als in 2016: laat vergelijking toe over de tijd We kunnen Vlaanderen vergelijken met de andere onderwijssystemen die twee keer hebben deelgenomen («panellanden») Bulgarije, Chili, Colombia, Denemarken, Dominicaanse Republiek, Estland, Finland, Italië, Letland, Litouwen, Malta, Mexico, Noorwegen, Rusland, Slovenië, Taiwan, Vlaanderen, Zweden.

26 Schaalscores Vergelijking ICCS Politieke kennis: stijgende trend, zowel Vlaanderen als internationaal Internationaal Vlaanderen A-stroom B-stroom Internationaal Vlaanderen

27 Schaalscores Vergelijking ICCS Vaardigheden: intentie deelname aan verkiezingen = stijgend Internationaal Vlaanderen A-stroom B-stroom Internationaal Vlaanderen

28 Schaalscores Vergelijking ICCS Attitudes: tolerantie ten opzichte van migranten stijgend Europees dalende trend Internationaal Vlaanderen A-stroom B-stroom 2016

29 Schaalscores Waar komt de stijging in de B-stroom vandaan? B-stroom: % migratieachtergrond; 2016: 32 % migratieachtergrond A-stroom: % migratieachtergrond; 2016: 12 % migratieachtergrond Tolerantie - Vlaamse jongeren met migratieachtergrond Algemeen Vlaanderen A-stroom IMM met migratieachtergrond B-stroom IMM met migratieachtergrond Tolerantie - Vlaamse jongeren zonder migratieachtergrond Algemeen Vlaanderen A-stroom zonder migratieachtergrond B-stroom zonder migratieachtergrond Algemeen Vlaanderen A-stroom native B-stroom Native

30 Besluit: positieve trend sinds 2009 Vlaanderen niet langer «slechtste leerling van de klas» Duidelijk positieve trend inzake tolerantie, politieke kennis, vertrouwen in de politiek. Wel nog altijd weinig waardering voor culturele diversiteit In het algemeen bekleedt Vlaanderen daarmee een middenpositie, nog eind verwijderd van landen met hoogste score (vaak de Scandinavische landen) Dit is lager dan de Vlaamse positie inzake bvb. wiskunde. Is Vlaanderen even ambitieus voor burgerschapseducatie als voor de STEM-vakken?

31 Besluit: vaak toch eerder oppervlakkige verschuivingen Er worden wel degelijk initiatieven genomen op school: inzake pesten op school, milieubeleid, duurzame ontwikkeling, participatief schoolklimaat. Maar leerlingen, ouders en leraren ervaren weinig betrokkenheid bij die beleidskeuzes. Geen echte schoolgemeenschap in Vlaams onderwijs Initiatieven worden daardoor ook niet ten volle uitgevoerd in school Worden keuzes wel volledig opgenomen in het DNA van het Vlaamse onderwijs?

32 Algemeen besluit: hardnekkige ongelijkheid Kloof tussen A-stroom en B-stroom blijft identiek als in 2009: geen enkele vooruitgang Ook bij positieve trends blijft de afstand even groot Nood aan meer beleidsinitiatieven, met name in B-stroom

33

34 STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN Vergelijking ICCS en peiling burgerzin (6 de jaar secundair)

35 Vergelijking ICCS en peiling burgerzin ICCS 2016 Tweede leerjaar eerste graad (a-stroom en b-stroom (en BuSO)) Gestratificeerde steekproef 3138 leerlingen uit 160 scholen Cognitieve test, leerling-, school-, leerkrachtvragenlijst Afname: maart 2016 PEILING BURGERZIN Tweede leerjaar derde graad (aso, bso, kso, tso) Gestratificeerde steekproef 4111 leerlingen uit 166 scholen Cognitieve test, leerling-, school-, oudervragenlijst Afname: maart leerlingen, uit 527 klassen, uit 326 scholen STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

36 Onderzoeksvraag Verschillen leerlingen uit het tweede leerjaar van de eerste graad secundair onderwijs van leerlingen uit het tweede leerjaar van de derde graad secundair onderwijs wat wat betreft verschillende burgerschapsuitkomsten? Politieke kennis Vaardigheden en gedrag Attitudes STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

37 Kanttekening ICCS 2016 PEILING A-stroom B-stroom ASO BSO TSO KSO Cross-sectioneel onderzoek, dus géén uitspraken mogelijk over evolutie doorheen de tijd STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

38 Verschillen tussen leerlingengroepen Geslacht Thuistaal Diploma moeder 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 53% 47% 40% 40% 60% 60% 53% 52% 47% 48% Jongen Meisje 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 14% 86% 27% 73% 16% 19% 84% 81% 13% 87% Andere Nederlands 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 55% 39% 6% 27% 52% 64% 16% 46% 25% 38% 21% 10% 40% 43% 17% diploma hoger onderwijs diploma secundair onderwijs geen diploma secundair onderwijs 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 14% 17% 36% 22% 11% Aantal boeken thuis 6% 7% 28% 30% 28% 3% 6% 9% 17% 13% 24% 20% 31% 29% 35% 29% 20% 37% 18% 8% > 200 boeken boeken boeken boeken 0-10 boeken Controle voor achtergrondkenmerken Geslacht Thuistaal Aantal boeken thuis Diploma moeder Percentage GOK-leerlingen op school STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

39 Verschillen tussen leerjaren - Kennis 70,0 Politieke kennis 60,0 50,0 40,0 30,0 44,67 *** 52,26 Het zesde jaar scoort significant hoger dan het tweede jaar wat betreft politieke kennis. 20,0 10,0 0,0 ns: not significant; * p < 0.05; ** p < 0.01; *** p < STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

40 Verschillen tussen onderwijsvormen - Kennis 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Politieke kennis 58,34 52,26 51,90 44,67 45,75 40,19 43,97 *** *** *** In het tweede jaar scoort de A-stroom significant hoger dan de B-stroom. In het zesde jaar scoort aso significant hoger dan tkso en bso, en scoort tkso significant hoger dan bso. STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

41 Verschillen tussen leerjaren - Vaardigheden Electorale participatie Politiek internetgebruik 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2,89 * 2,96 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 *** 1,22 1,17 STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

42 Verschillen tussen onderwijsvormen - Vaardigheden Electorale participatie Politiek internetgebruik 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2,89 2,94 2,86 2,96 3,21 2,92 2,70 ns *** *** 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1,22 1,20 1,30 1,17 1,16 1,16 1,20 ** ns ns STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

43 Verschillen tussen leerjaren - Attitudes 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Conventioneel burgerschap Sociaal burgerschap 4,0 *** 3,5 *** 2,83 2,54 2,45 3,0 2,44 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Politiek vertrouwen Vertrouwen in sociale media 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2,76 *** 2,50 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2,30 *** 2,03 STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

44 Verschillen tussen onderwijsvormen - Attitudes 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Conventioneel burgerschap Sociaal burgerschap 4,0 2,54 2,56 2,65 2,45 2,63 2,42 2,27 3,5 3,0 2,83 2,86 2,85 2,5 2,44 2,53 2,45 2,34 2,0 * *** *** 1,5 1,0 ns ** ** 0,5 0,0 Politiek vertrouwen Vertrouwen in sociale media 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2,76 2,79 2,80 ns 2,50 2,63 2,52 2,34 *** *** 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2,30 2,24 2,55 2,03 1,91 1,98 2,19 ns *** STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

45 Conclusies vergelijking met peilingsonderzoek Leerlingen uit het tweede jaar en het zesde jaar verschillen van elkaar inzake politieke kennis, vaardigheden en attitudes o o Zesde jaar scoort hoger voor politieke kennis en verwachte participatie Zesde jaar scoort lager voor politieke attitudes en politiek internetgebruik Leerlingen uit verschillende onderwijsvormen verschillen van elkaar inzake politieke kennis, vaardigheden en attitudes o Leerlingen uit beroepsonderwijs hebben minder gunstige resultaten in het zesde jaar: politieke kennis, burgerschap, politiek vertrouwen, vertrouwen in sociale media, verwachte participatie In het tweede jaar: politieke kennis, vertrouwen in sociale media, politiek internetgebruik STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

46 Conclusies vergelijking met peilingsonderzoek Grotere kloof tussen onderwijsvormen in het zesde jaar (in vgl met het tweede jaar) Potentieel kwetsbare groep leerlingen in B-stroom/BSO Leerlingen uit beroepsonderwijs scoren (wel) hoger voor vertrouwen in sociale media (tweede/zesde) en politiek internetgebruik (tweede) Sensibilisering van deze groep voor mogelijke risico s Al significante verschillen tussen onderwijsstromen in het tweede jaar (politieke kennis, conventioneel burgerschap, vertrouwen in sociale media, politiek internetgebruik) Politieke socialisatie start vroeg: reeds kloof in 2 de jaar secundair STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

47 Conclusies vergelijking met peilingsonderzoek Belang van leerlingenkenmerken Meisjes en anderstalige leerlingen scoren lager op kennis, maar hoger op attitudeschalen Potentieel kwetsbare groep bij anderstaligen en leerlingen in school met groter GOK-aandeel STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN

48 STEUNPUNT TOETSONTWIKKELING EN PEILINGEN