INHOUD Woord vooraf... I Dankwoord... III Inhoud... V Lijst van variabelen... XII Inleiding... 1

Transcriptie

1 INHOUD Woord vooraf... I Dankwoord... III Inhoud... V Lijst van variabelen... XII Inleiding... 1 Inleidend hoofdstuk Onderwijseffectiviteit : overzicht van de onderzoeksliteratuur binnen een evoluerend domein Inleiding Onderwijskwaliteit en onderwijseffectiviteit Onderwijskwaliteit Onderwijseffectiviteit Evoluties in onderwijseffectiviteitsonderzoek Doet de school er toe? Een bredere kijk Schooleffectiviteit en effectieve instructie Openbare publicatie van schoolprestaties Effectiviteitscriteria School- en toetsresultaten Schoolloopbaan en doorstroming Metacognitieve vaardigheden Niet-cognitieve effectiviteitscriteria De evolutie van leerlingen Nastrevenswaardige onderwijskenmerken Kwaliteit of gelijkheid? Correctie voor rekruteringsverschillen Welke rekruteringskenmerken zijn belangrijk? Hoe ingrijpend is de correctie voor rekruteringsverschillen? Maken klassen en scholen het verschil? De grootte van klas- en schooleffecten De grootte van klaseffecten versus schooleffecten Kleine schoolverschillen met grote gevolgen? Onderwijseffecten versus andere invloedrijke factoren De stabiliteit van de effectiviteit van een school Stabiliteit in de tijd Stabiliteit over leerjaren Consistentie over effectiviteitscriteria Stabiliteit over leerlingen: differentiële effectiviteit Kenmerken van effectieve scholen en klassen Inputfactoren Procesvariabelen op schoolniveau Procesvariabelen op klas- en leerkrachtniveau De context van de school Kan een groot deel van de verschillen tussen scholen verklaard worden?...34 V

2 8.6 Effectiviteitskenmerken variëren De theoretische kadering van onderwijseffectiviteit Van onderzoek naar handelen Schoolverbeteringsprojecten en schoolzelfevaluatie Een problematische transfer van onderzoek naar praktijk Van schooleffectiviteitsonderzoek naar onderwijsbeleid Kritieken op onderwijseffectiviteitsonderzoek Besluit...38 Hoofdstuk 1 Onderzoeksvragen en onderzoekscontext Inleiding Probleemstelling en onderzoeksvragen Voorstelling van de scholen die meewerkten Proefgroepscholen De indeling van scholen volgens net en type Schoolpubliek Over leerlingen, lesgroepen en optiegroepen Leerlingen en lesgroepen Basisopties en de groepering daarvan...44 Hoofdstuk 2 Leerlingkenmerken Inleiding Prestaties Niet-cognitieve resultaten Schalen uit de eindvragenlijst Reductie tot componenten Verdelingskenmerken van de componenten Achtergrondkenmerken Overige leerlingkenmerken De gegroepeerde basisopties Beoordeling door leerkrachten einde eerste leerjaar Belangstellingsvariabelen...54 Hoofdstuk 3 Lesgroepkenmerken Lesgroepkenmerken tweede leerjaar Lesgroepsamenstelling Onderwijs- en begeleidingskenmerken Leerklimaat Lesgroepkenmerken eerste leerjaar Leerlingenaantal Gemiddelden van achtergrondkenmerken...62 Hoofdstuk 4 Schoolkenmerken Schoolsamenstelling Regio, net en schooltype Schoolgrootte Rekrutering van de scholen Onderwijs- en beleidskenmerken De school in de ogen van de directie De school in de ogen van leerlingen en leerkrachten Schoolkenmerken volgens de vakleerkrachten Schoolkenmerken op basis van de loopbanen van de leerlingen Schoolkenmerken volgens de loopbanen in de eerste graad...83 Hoofdstuk 5 De analysetechniek Inleiding Verschillende niveaus...88 VI

3 2.1 Een kennismaking vanuit de onderwijspraktijk Vaste en variabele groeperingsvormen Welke niveaus inbouwen in de analyse? Een geschikt tussenniveau Hiërarchische en gekruiste niveaus Variantie en variantiecomponenten Een kennismaking vanuit de onderwijspraktijk Variantie als maat voor verschillen Variantie op verschillende niveaus Lege modellen Variantie binden Het toevoegen van verklarende variabelen Verklarende variabelen op verschillende niveaus De fractie verklaarde variantie Opbouw van een multiniveaumodel Variabele verbanden Variabele gemiddelden en variabele verbanden Kwaliteit en gelijkheid in schooleffectiviteitsonderzoek Aanvullingen Software Centreren...99 Hoofdstuk 6 Effecten van leerling-, lesgroep- en schoolkenmerken op prestaties wiskunde Inleiding Onderzoeksgroep Grootteorde van lesgroep- en schooleffecten Het effect van leerlingkenmerken Samenhang tussen leerlingkenmerken Op zoek naar relevante leerlingkenmerken Lesgroep- en leerkrachtkenmerken Samenhang tussen lesgroepkenmerken Op zoek naar relevante lesgroepkenmerken Schoolkenmerken Samenhang tussen schoolkenmerken Op zoek naar relevante schoolkenmerken Toetsing van het exploratieve model op de maximale dataset en aanvullende analyses Additionele analyses op zoek naar relevante schoolkenmerken Verfijning van het model: exploratie van de variantie op leerlingniveau Van exploratie van elke onafhankelijke variabele afzonderlijk naar een definitief model Relatie tussen de variantie op leerlingniveau, het geslacht en het leerklimaat in de lesgroep Relatie tussen de variantie op leerlingniveau, de socio-economische status van een leerling en de gemiddelde socio-economische status van het lesgroeppubliek Overzicht van de verbetering van het model Besluit Hoofdstuk 7 Effecten van leerling-, lesgroep- en schoolkenmerken op prestaties Nederlands Inleiding Onderzoeksgroep Grootteorde van lesgroep- en schooleffecten Variabelen Het effect van leerlingkenmerken Correctie voor aanvangsverschillen Samenhang tussen leerlingvariabelen en prestaties Nederlands Op zoek naar relevante leerlingvariabelen Besluit Het effect van lesgroep- en leerkrachtkenmerken Samenhang tussen lesgroepkenmerken VII

4 6.2 Op zoek naar relevante lesgroepvariabelen Het effect van schoolkenmerken Samenhang tussen schoolkenmerken Op zoek naar relevante schoolkenmerken Verfijning van het model: variabele verbanden Meisjes zijn een meer homogene groep dan jongens Lesgroepen verschillen van elkaar inzake de samenhang tussen de prestaties voor Nederlands in het eerste en het tweede leerjaar Besluit Hoofdstuk 8 Effecten van leerling-, lesgroep- en schoolkenmerken op niet-cognitieve resultaten Inleiding Niet-cognitieve resultaten Grootteorde van de lesgroep- en schooleffecten De viercomponentenoplossing Enkele modellen met één predictor op leerlingniveau Overzicht Een dwarsdoorsnede model Inleiding Leerlingkenmerken Leerling-, lesgroep- en schoolkenmerken Effect van de eerste graad Inleiding Referentiemodellen Aanzet tot verdere exploratie Effect van het tweede leerjaar Inleiding Bruto school- en lesgroepeffecten Netto school- en lesgroepeffecten Suggesties voor verdere exploratie Hoofdstuk 9 Rangordening van scholen Inleiding Rangordening van scholen Vraagstelling Data en proefgroep Ongecorrigeerde rangordening Op weg naar een rangordening Betrouwbaarheidsintervallen Rangordening met correctie voor instroomverschillen Corrigeren voor instroomverschillen Berekening van residuele scores Corrigeren voor aanvangsmetingen voor wiskunde, Nederlands en niet-cognitieve beginsituatie Gecorrigeerde rangordening naar wiskundeprestaties Vergelijking tussen rangordening met en zonder correctie voor instroomverschillen Rangordening van (on)gecorrigeerde schoolresiduen Al dan niet gecorrigeerde schoolresiduen Correlaties tussen residuen en rangordeningen Hoeveel scholen veranderen van plaats? Welke scholen veranderen van plaats? Samenhang tussen rangordeningen voor wiskunde, Nederlands en welbevinden Drie criteria voor effectiviteit Correlaties tussen residuen en rangordeningen Besluit Slothoofdstuk Samenvatting en slotbeschouwingen VIII

5 1 Inleiding Effectiviteit met betrekking tot de prestaties Verschillen tussen scholen en klassen Rekruteringsverschillen Verklaren van prestatieverschillen tussen klassen: enigszins verschillend voor wiskunde en Nederlands Kenmerken van Vlaamse scholen Kenmerken van effectieve scholen Enkele interessante aanvullende vaststellingen Besluit Effectiviteit met betrekking tot niet-cognitieve resultaten Verschillen tussen klassen en scholen Kenmerken van leerlingen Relevante klas- en schoolkenmerken Slotbeschouwingen Enkele reflecties Beleidsadviezen Effectieve klassen en scholen Schooleffectiviteitsonderzoek en schoolontwikkeling Appendix Over de effectiviteit van lesgroepen en het effect van de groepssamenstelling: een aanzet tot een mogelijke verklaring Inleiding Data en onderzoeksgroep Methode Variabelen Resultaten Conclusies en discussie BIBLIOGRAFIE BIJLAGEN Bijlage 1 Over leerlingen, lesgroepen, scholen, optiegroepen, steekproeven,... Een technische toelichting Groepen van leerlingen Proefgroep Drie meetmomenten De 'steekproef van de normaalvorderenden in 2A' Lesgroepen Definitie 'lesgroepen' Lesgroeppubliek Gegroepeerde basisopties Schoolpubliek Bijlage 2 Opportunity to learn of... de geziene leerstof Meting en constructie van variabelen Beschrijving van de variabelen Bijlage 3 Vragenblad 'Lesgroepbeoordeling': verschillen tussen lesgroepen volgens leerkracht Meting en constructie van variabelen Beschrijving van de variabelen Bijlage 4 Vragenblad 'Onderwijs in de klas' Meting en constructie Meting Instrument IX

6 1.3 Constructie Beschrijving van het onderwijs in de klas volgens de vragenlijst onderwijs in de klas voor de leerkracht wiskunde en Nederlands Beschrijving van de schalen volgens gegroepeerde basisopties Schooltype- en netgevoeligheid van de schalen Referenties Bijlage 5 Schoolkenmerken uit de directievragenlijst Meting en reductie Beschrijving van de schoolkenmerken volgens de directievragenlijst De tijd die de directeur/-trice besteedt aan pedagogische taken Tijd voor pedagogisch beleid Betrokkenheid van de leerkrachten in de besluitvorming op school Pedagogische criteria bij het benoemen van leerkrachten Vertrouwenspersoon voor de leerlingen Hulp bij de ontwikkeling van een goede studiemethode Begeleiding bij de keuze van een vakkenpakket of richting Individuele hulp voor leerlingen Aantal oudercontacten in de eerste graad Oudervereniging/ouderraad Leeftijd van de directeur/trice Hoogste diploma van de directeur Geslacht van de directeur/-trice Leservaring van de directeur/-trice Ervaring als directeur Referenties Bijlage 6 Schoolkenmerken uit de leerkrachtenvragenlijst Meting, reductie en aggregatie Meting Instrument Reductie Itemsamenstelling van de schalen Aggregatie Beschrijving van de schooltype- en netgevoeligheid van de schoolkenmerken Een globaal overzicht Enkele schalen van naderbij bekeken Referenties Bijlage 7 Schoolkenmerken uit de leerlingenvragenlijst Beschrijving van de gebruikte vragenlijst: schoolkenmerken leerlingen Verwerking van de bekomen gegevens tot zes begripsvalide schalen Schaal 1: begeleidende en behulpzame leerkrachten Schaal 2: discipline Schaal 3: duidelijke regels en structuren Schaal 4: ruim vormingsaanbod Schaal 5: gelijkberechtiging vanwege de leraar Schaal 6: afwezigheid van kliekjesvorming Van scores op leerlingniveau naar scores op schoolniveau Schaalscores op leerlingniveau Schaalscores op schoolniveau Referenties Bijlage 8 Lege modellen van leerling-, lesgroep- en schoolvariabelen Leerlingvariabelen Aanvangsmetingen, begin eerste leerjaar Leerlingkenmerken eind eerste leerjaar X

7 1.3 Leerlingkenmerken eind tweede leerjaar Lesgroepvariabelen Opportunity to learn De beoordeling van de lesgroep Onderwijs in de klas Tweedeorde lesgroepvariabelen Schoolvariabelen Annex: leerwinst Nederlands Wiskunde {PREST} Welbevinden Bijlage 9 Informatie over de variabelen uit de appendix Lesgroepsamenstellingskenmerken Lesgroepoutputkenmerken Klaspraktijkkenmerken Indicatoren van de leeromgeving Klimaat XI