BESLUIT. Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 6202 / 21 Betreft zaak: BinckBank - Alex MELDING 1. Op 22 oktober 2007 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: de Raad) een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat BinckBank N.V. voornemens is zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet, over Alex Beleggersbank. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 208 van 26 oktober Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant is een zienswijze van een derde ontvangen. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan concurrenten, de Autoriteit Financiële Markten en de Vereniging van Effectenbezitters (hierna: de VEB). II. PARTIJEN 2. BinckBank N.V. (hierna: BinckBank) is een naamloze vennootschap naar Nederlands recht. BinckBank is actief op het gebied van i) transactiebemiddeling in effecten 1 (brokerage) voor zakelijke en particuliere beleggers in Nederland en België, ii) de handel in effecten (trading) in Nederland en iii) het ontwikkelen en verkopen van applicatiesoftware ten behoeve van de administratie van (kleine) banken via haar 100% dochteronderneming Syntel Beheer B.V. (hierna: Syntel). 3. Alex Beleggingsbank (hierna: Alex) is een bedrijf zonder rechtspersoonlijkheid of vennootschapsrechtelijke onderverdelingen en onderdeel van de Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Boerenleenbank B.A. (hierna: Rabobank). Alex is actief op het gebied van i) transactiebemiddeling ten behoeve van particuliere beleggers in Nederland, ii) het geven van beleggingsadvies aan particulieren in Nederland en iii) het aanbieden van spaarrekeningen aan particulieren in Nederland. 1 Onder effecten wordt verstaan verhandelbare waardepapieren, zoals aandelen, obligaties, opties, futures en warrants. 1 Openbare versie

2 III. DE GEMELDE OPERATIE 4. De gemelde operatie betreft de verkoop aan BinckBank van alle activa en passiva van Rabobank die tezamen Alex vormen. De intentie tot overname is geconcretiseerd in een Exclusivity agreement getekend op 21 oktober 2007 door BinckBank en Rabobank. IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 5. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 4, omschreven transactie leidt er toe BinckBank uitsluitende zeggenschap krijgt over Alex. 6. Betrokken ondernemingen zijn BinckBank en Alex. 7. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING A. RELEVANTE MARKTEN Rel evant e pr oduct mar kt [en] Transactiebemiddeling voor particuliere beleggers 8. De activiteiten van partijen overlappen op het gebied van transactiebemiddeling zonder advies voor particuliere beleggers, ook wel execution-only brokerage genoemd. 9. Transactiebemiddeling betreft het aan- en verkopen van effecten voor rekening en risico van beleggers. Beleggers mogen niet zelf handelen in effecten op de beurs. 2 Hiertoe dienen zij transactieorders door te geven aan bemiddelaars zoals partijen, ook wel brokers 3 genoemd. 2 Zie artikel 2:96 van de Wet op het financieel toezicht. 3 Naast brokers kent een beurs ook zogenoemde traders. Deze traders handelen in tegenstelling tot brokers in effecten voor eigen rekening en risico. 2 Openbare versie

3 10. Uit de beschikkingenpraktijk van de NMa 4 en de Europese Commissie (hierna: de Commissie) 5 blijkt dat mogelijk een onderscheid kan worden gemaakt tussen bancaire producten voor de particuliere markt, de zakelijke markt, investment banking en de internationale financiële markt. In lijn met dit mogelijke onderscheid kan ook in onderhavige zaak mogelijk een onderscheid worden gemaakt tussen een particuliere en zakelijke markt op het gebied van transactiebemiddeling voor beleggers. Dit kan in het midden worden gelaten, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punt 24). 11. Dienstverlening aan particuliere beleggers is onder te verdelen in drie categorieën van beleggen naar gelang de behoefte aan advies van de belegger, namelijk transactiebemiddeling zonder advies (execution only), transactiebemiddeling met advies 6 (in de markt vaak aangeduid als adviesklanten ) en vermogensbeheer waarbij de belegger zijn vermogen volledig in beheer aan een derde geeft. Vermogensbeheer kan als een mogelijke aparte relevante productmarkt worden gezien, onder meer vanwege het tailor made karakter van deze dienstverlening. 7 Ook in eerdere besluiten 8 is de NMa uitgegaan van een aparte relevante productmarkt voor vermogensbeheer. 12. Ten aanzien van de particuliere belegger die belegt zonder advies is een verdere typering mogelijk op basis van de mate waarin een belegger actief is, omdat de actievere belegger mogelijk behoefte heeft aan een andere vorm van dienstverlening. Zo wensen actieve tot zeer actieve beleggers, meer dan de behoudende belegger, extra (real time) informatie over onder meer koersen en dieptes van orderboeken en hechten zij veel waarde aan de snelheid (real time) waarmee de order wordt uitgevoerd. Voor de beoordeling van onderhavige concentratie is een exact onderscheid op basis van hoe actief een particulier belegt niet nodig, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punten 27 tot en met 30). 4 Zie bijvoorbeeld het besluit van 22 augustus 2005 in zaak 5074/ Achmea Rabobank, punt 13, het besluit van 1 juni 2004 in zaak 4043/ Achmea Levob, punt 13, en het besluit van 10 september 2003 in zaak 3620/Rabobank Assumij FGH, punt Zie bijvoorbeeld de beschikking van de Commissie van 3 oktober 2007 in zaak COMP/M.4844/ Fortis - ABN AMRO, punt 12 en de beschikking van de Commissie van 4 februari 2003 in zaak COMP/M.2982/ Lazard Intesabci JV, punt Het verschil tussen execution only en beleggen met advies is dat een adviesklant een vaste relatie heeft met een adviseur die de belegger kan aanraden welk risicoprofiel voor hem geschikt is en welke aandelen de belegger het beste kan aan- of verkopen. De adviesklant bepaalt uiteindelijk zelf of hij het advies opvolgt. Daarbij heeft een aanbieder voor transactiebemiddeling met advies een zwaardere zorgplicht dan voor transactiebemiddeling zonder advies. 7 Zie NEI-rapport, Fusies en overnames in het Nederlandse bankwezen: een instrument voor de NMa, juli 2000, pagina Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 5074/ Achmea Rabobank, reeds aangehaald, punt Openbare versie

4 13. De in punt 11 genoemde diensten transactiebemiddeling voor beleggen met advies en voor beleggen zonder advies zijn voor consumenten tot op zekere hoogte substituten voor andere bancaire producten, zoals beleggingsfondsen en spaarrekeningen. 9 In een door het NEI uitgevoerd onderzoek in opdracht van de NMa is aangegeven dat deze diensten en producten, die onderdeel uitmaken van de spaar- en beleggingsfunctie van banken, mogelijk tot één en dezelfde relevante productmarkt behoren Transactiebemiddeling wordt in het algemeen aangeboden als één product, onafhankelijk van het gebruikte communicatiekanaal. Het is aan de consument om een keuze te maken via welk kanaal hij of zij een order wil doorgeven. Dit kan via internet, telefoon en in sommige gevallen ook schriftelijk of mondeling op een kantoor. 11 De consument kiest primair voor het product (de transactiebemiddeling) waarbinnen hij of zij verschillende mogelijkheden heeft om de order door te geven. Het gebruikte communicatiekanaal vormt slechts het medium voor de doorgifte van een order. Gelet op het voorgaande is er geen reden om binnen de dienst transactiebemiddeling een nader onderscheid te maken naar type communicatiekanaal. 15. In het onderhavige besluit kan in het midden blijven of er een aparte markt is voor transactiebemiddeling voor particuliere beleggers zonder advies (execution only) of dat er sprake is van een ruimere markt waartoe ook transactiebemiddeling met advies behoort dan wel dat er sprake is van een nog ruimere markt waartoe ook spaarrekeningen en beleggingsfondsen behoren aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punt 24). Applicatiesoftware ten behoeve van effectentransacties 16. BinckBank is middels haar dochter Syntel actief op het gebied van IT-dienstverlening in de vorm van de ontwikkeling en levering van software geschikt voor de gehele bancaire administratie. Specifiek biedt Syntel softwareproducten aan voor transactiebemiddeling. Hierdoor bestaat er een verticale relatie tussen BinckBank als leverancier van deze software en Alex als mogelijke afnemer. Aangezien het niet aannemelijk is dat partijen als leverancier van software voor transactiebemiddeling andere transactiebemiddelaars kunnen uitsluiten (zie punten 34 tot en met 35), kan een nadere marktafbakening voor de activiteiten van Syntel achterwege blijven. 9 Zie NEI-rapport, reeds aangehaald, pagina Zie NEI-rapport, reeds aangehaald, pagina Bij de meeste instellingen zijn extra kosten verbonden aan het telefonisch of mondeling op kantoor doorgeven van orders. 4 Openbare versie

5 Rel evant e geogr af ische mar kt [en] Transactiebemiddeling voor particuliere beleggers 17. De Commissie gaat er in haar beschikkingenpraktijk 12, ondanks de introductie van de Euro en nieuwe technologieën, tot nu toe vanuit dat de bancaire (deel)markt(en) vanwege consumentenvoorkeuren en nationale regelgeving, nationaal van aard is(zijn). Ook de NMa is in eerdere zaken 13 uitgegaan van (een) nationale bancaire (deel)markt(en). 18. Voor zover onder meer de ontwikkeling van het gebruik van internet en de mogelijkheden om grensoverschrijdend te beleggen ertoe leiden dat de markt ruimer is dan nationaal, kan worden opgemerkt dat partijen slechts zeer beperkt actief zijn buiten Nederland. In het onderhavige besluit kan aldus voor alle onderzochte mogelijke (deel)markt(en) voor transactiebemiddeling in het midden worden gelaten of deze nationaal of ruimer dan nationaal is(zijn), aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punt 31). B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE Transactiebemiddeling voor particuliere beleggers 19. Bij de bespreking van de gevolgen van de voorgenomen concentratie wordt als eerste uitgegaan van de kleinst mogelijke relevante markt waarop sprake is van horizontale overlap tussen de activiteiten van partijen, namelijk de mogelijke markt voor transactiebemiddeling zonder advies ten behoeve van particuliere beleggers in Nederland. 20. De marktpositie van partijen op deze mogelijke markt kan worden benaderd op basis van het aantal rekeninghouders en het aantal transacties. In de regel wordt de marktpositie van partijen bepaald op basis van behaalde omzet. Partijen hebben evenwel aangegeven niet te beschikken over marktgegevens die inzicht geven in de marktaandelen naar waarde op basis van omzet of behaalde commissies. Ook uit onderzoek van de NMa in onderhavige zaak blijkt dat deze gegevens niet beschikbaar zijn. Hierna gepresenteerde cijfers, gebaseerd op schattingen van partijen, zijn getoetst bij marktpartijen die aangeven de orde van grootte van deze waarden te herkennen. 12 Zie bijvoorbeeld de beschikking van de Commissie van 15 september 2004 in zaak COMP/M.3547/ Banco Santander - Abbey National, punt 18 en de beschikking van de Europese Commissie in zaak COMP/M.4844/ Fortis - ABN AMRO, reeds aangehaald, punt Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 5074/ Achmea Rabobank, reeds aangehaald, punt Openbare versie

6 21. Bij een benadering op basis van het aantal rekeninghouders en transacties dienen deze beide maatstaven gezamenlijk te worden meegenomen. Het aantal transacties verschilt namelijk van belegger tot belegger. Hierdoor kan een relatief hoog marktaandeel op basis van het aantal rekeninghouders samen gaan met een relatief laag marktaandeel op basis van transacties of vice versa. 22. Op de mogelijke markt voor transactiebemiddeling zonder advies ten behoeve van particuliere beleggers, hebben partijen op basis van het aantal rekeninghouders in 2006 een gezamenlijk marktaandeel van circa [0-10%] * en op basis van het aantal transacties in 2006 circa [30-40%] (zie Tabel 1). Rekeninghouders a Transacties b BinckBank [0-10%] [10-20%] Alex [0-10%] [20-30%] BinckBank + Alex [0-10%] [30-40%] a Bron: Schatting van partijen op basis van TNS NIPO rapport Bekendheidsonderzoek BinckBank (2006). b Bron: Schatting van partijen, mede op basis van hierboven genoemd TNS NIPO rapport en het MiIlward Brown rapport The Retail Investor Zoals hiervoor aangegeven, en zoals ook blijkt uit de uiteenlopende percentages, geven beide maatstaven afzonderlijk een verschillend beeld van de positie van partijen en daarmee van de concurrentieverhoudingen op deze markt. Het verschil is te verklaren door het feit dat BinckBank en Alex relatief veel actieve tot zeer actieve beleggers als klant hebben. 24. Het gezamenlijk marktaandeel van partijen zal kleiner zijn op een ruimere markt, waartoe ook transactiebemiddeling met advies behoort. BinckBank biedt deze dienst niet aan en de activiteiten van Alex op het gebied van advies zijn beperkt. 14 Dezelfde conclusie geldt indien er sprake is van een verdere verruiming van de markt met spaarrekeningen en overige * In deze openbare versie van het besluit zijn delen van de tekst vervangen of weggelaten om redenen van vertrouwelijkheid. Vervangen of weggelaten delen zijn met vierkante haken aangegeven. In het geval van getallen of percentages kan de vervanging hebben plaatsgevonden in de vorm van vermelding van bandbreedtes. 14 Het aantal klanten van Alex dat belegt met advies via een zogenoemde adviesrekening (Alex assist) is beperkt en ligt rond de 3% van het totale klantenbestand van Alex. Daarbij genereren deze klanten circa 4% van het totale aantal transacties van Alex. 6 Openbare versie

7 beleggingsproducten en -diensten 15 alsook bij een verdere verruiming van de markt met beleggingsdiensten voor de zakelijke belegger Na de voorgenomen overname van Alex door BinckBank zal het aantal actieve spelers op de mogelijke markt voor transactiebemiddeling zonder advies ten behoeve van particuliere beleggers gelijk blijven. 17 Naast partijen zijn er verschillende andere spelers van enige omvang actief op het gebied van transactiebemiddeling zonder advies, zoals met name ABN AMRO, ING/Postbank, Rabobank en SNS Bank. Daarnaast zijn recent nieuwe (buitenlandse) spelers, zoals Online Trader (Van der Moolen), E*Trade, Today s Brokers, toegetreden. 26. Op grond van het voorgaande kan worden vastgesteld dat er naast partijen nog voldoende alternatieve aanbieders van transactiebemiddeling voor particuliere beleggers overblijven. De (zeer) actieve particuliere belegger 27. Bevraagde concurrenten en de VEB wijzen erop dat partijen, gezien hun klantenportefeuille en dienstverlening, gezamenlijk een sterke positie zullen innemen in het segment bestaande uit (zeer) actieve particuliere beleggers. Zoals reeds in punt 22 is aangegeven hebben met name BinckBank en Alex veel actieve tot zeer actieve (day traders) particuliere beleggers als klant. Uit het onderzoek van de NMa blijkt dat de omvang van deze groep beleggers beperkt is Bevraagde concurrenten en de VEB geven evenwel aan dat naast partijen ook de dienstverlening van ABN AMRO voorziet in de behoefte van de (zeer) actieve particuliere belegger. Daarbij blijkt uit onderzoek van de NMa in onderhavige zaak dat het aanbod van andere aanbieders overlapt met de dienstverlening van partijen voor dit type belegger. Bijvoorbeeld, Van der Moolen heeft recent haar dienst voor de professionele belegger toegankelijk gemaakt voor de (zeer) actieve particuliere belegger. 15 BinckBank biedt deze diensten niet aan en Alex is recent gestart met het aanbieden van spaarrekeningen. Van het totaal aantal klanten van Alex heeft circa 2% een spaarrekening. 16 Alex is niet actief op het gebied van transactiebemiddeling voor zakelijke beleggers. BinckBank is beperkt actief op dit gebied. 17 Alex maakt nu nog onderdeel uit van Rabobank die zelf ook actief is en na de voorgenomen concentratie zal blijven op het gebied van transactiebemiddeling aan particuliere beleggers. 18 Geïnterviewde marktpartijen blijken te verschillen over de definitie van een (zeer) actieve belegger. Evenwel komt uit de gesprekken naar voren dat dit een beperkte groep beleggers betreft. Millward Brown schat het aantal zeer actieve beleggers (inclusief day traders) op circa 2% en het aantal actieve beleggers op circa 21%. 7 Openbare versie

8 29. De Monitor Financiële Sector 2004 geeft aan dat toetredingsdrempels voor de mogelijke markt voor transactiebemiddeling laag zijn. 19 Bevraagde concurrenten en de VEB geven aan dat toetreden tot deze mogelijke markt, of segmenten daarvan, niet wordt gehinderd door hoge drempels. 20 Dit geldt met name voor financiële dienstverleners die actief zijn op gerelateerde markten of segmenten in Nederland en spelers die vergelijkbare diensten aanbieden in het buitenland.een aantal van de geïnterviewden wijst erop dat daadwerkelijke toetreding met name afhangt van de strategische keuze van dergelijke spelers om zich al dan niet op dit terrein te begeven. 30. Een concurrent heeft er op gewezen dat de dreiging van (potentiële) toetreders op het gebied van transactiebemiddeling voor particuliere beleggers en voor de (zeer) actieve beleggers in het bijzonder, voldoende zal zijn om partijen te disciplineren in hun prijsbeleid. Juist voor deze actieve particuliere belegger die veel transacties uitvoert speelt prijs een belangrijke rol bij de keuze van een aanbieder. Markt ruimer dan nationaal 31. Indien voor alle hiervoor benoemde mogelijke markt(en) waartoe transactiebemiddeling voor particuliere beleggers kan worden gerekend, wordt uitgegaan van (een) in geografische zin ruimer dan nationale markt(en), dan is het aannemelijk dat het gezamenlijke marktaandeel van partijen kleiner zal zijn dan op nationaal niveau. Alex en BinckBank zijn slechts beperkt actief buiten Nederland 21 waar meerdere spelers actief zijn, zoals Cortal Consors, Boursorama en Comdirect. Conclusie transactiebemiddeling voor particuliere beleggers 32. Gelet op de positie van partijen, het bestaan van meerdere alternatieve aanbieders en relatief lage toetredingsdrempels, is het niet aannemelijk dat als gevolg van de voorgenomen concentratie de mededinging op significante wijze kan worden belemmerd op de mogelijke markt(en) voor transactiebemiddeling voor particuliere beleggers. 19 Zie de NMa publicatie Monitor Financiële Sector 2004, pagina s 59 en 60. Hierin is aangegeven dat de overstapkosten en verzonken kosten laag zijn. Voorts is daarbij aangegeven dat de toetredingseisen op het gebied van wet- en regelgeving laag lijken. 20 Evenwel geven geïnterviewde marktpartijen aan dat, onder andere, investeringen in IT en marketing noodzakelijk zijn voor toetreding tot de mogelijke markt voor transactiebemiddeling. 21 Alex is op het gebied van transactiebemiddeling alleen actief in Nederland. BinckBank is hoofdzakelijk actief in Nederland, beperkt in België en overweegt uit te breiden naar Frankrijk. 8 Openbare versie

9 Applicatiesoftware ten behoeve van effectentransacties 33. Zoals aangegeven in punt 16 bestaat er een verticale relatie tussen BinckBank en Alex op het gebied van de ontwikkeling en levering van software geschikt voor de hele bancaire administratie, waar BinckBank via haar dochter Syntel optreedt als aanbieder. 34. NMa-onderzoek in onderhavige zaak geeft aan dat meerdere spelers in Nederland vergelijkbare producten aanbieden als Syntel op het gebied van applicatiesoftware ten behoeve van effectentransacties. Voor de applicaties die de handel in fondsen mogelijk maakt (de zogenoemde beleggersgiro) zijn dit onder meer Allshare, Ordina, Orbay en Piramide Groep. Voor applicaties gericht op het real time uitvoeren van effectentransacties is dit met name Allshare Finance. Hoewel deze real time applicaties complexer zijn vanwege de benodigde extra functionaliteiten, wijst het onderzoek uit dat overige applicatieaanbieders in staat moeten worden geacht deze applicaties op relatief korte termijn ook te kunnen aanbieden. Voorts is uit het NMaonderzoek gebleken dat grootbanken in het algemeen ook zelf kunnen voorzien in hun ITdiensten. Conclusie applicatiesoftware ten behoeve van effectentransacties 35. Gelet op het voorgaande is het niet aannemelijk dat als gevolg van de voorgenomen concentratie, partijen via hun positie als leverancier van software voor de bancaire sector, de toegang tot de mogelijke markt(en) voor transactiebemiddeling voor particuliere beleggers kunnen afsluiten. Immers, er blijven voldoende reële alternatieve aanbieders van benodigde software over. Partijen zullen hiermee niet in een dusdanige positie kunnen komen met betrekking tot de software voor transactiebemiddeling, dat zij op de mogelijke markten voor transactiebemiddeling de mededinging op significante wijze kunnen beperken. Conclusie gevolgen van de concentratie 36. Gelet op de conclusies in de punten 32 en 35 is er geen reden is om aan te nemen dat als gevolg van de voorgenomen concentratie op alle mogelijke markten voor transactiebemiddeling voor particuliere beleggers, of een deel daarvan, de daadwerkelijke mededinging zou kunnen worden belemmerd, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. 9 Openbare versie

10 VII. CONCLUSIE 37. Na onderzoek van deze melding is de Raad tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. 38. De Raad heeft geen reden om aan te nemen dat de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. 39. Gelet op het bovenstaande deelt de Raad mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist. Datum: 16 november 2007 De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, namens deze: w.g. Drs. J. de Maa Wnd. plv. directeur Concentratiecontrole Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na de dag van bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de Rechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam 10 Openbare versie