BESLUIT. Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 6689 / 40 Betreft zaak: 6689/PCM - ADN - WND I. MELDING 1. Op 8 mei 2009 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: de NMa) een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat PCM Holding B.V. voornemens is uitsluitende zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet, over AD Nieuwsmedia B.V., thans een gemeenschappelijke onderneming van PCM Holding B.V. en Wegener Nederland B.V., en zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet, over de activa, passiva en het personeel die verband houden met de drukkerijactiviteiten van Wegener NieuwsDruk B.V. in Den Haag, onderdeel van Mecom Group plc. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 89 van 15 mei Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn geen zienswijzen van derden naar voren gebracht. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. 2. Op grond van artikel 9 van de Tijdelijke wet mediaconcentraties is het Commissariaat voor de Media (hierna: CvdM) advies gevraagd omtrent de onderhavige concentratie. 1 Het CvdM heeft daarop verwezen naar het door haar uitgebrachte advies in zaak 6666/De Persgroep - PCM 2. Zij geeft hiervoor als reden dat in het genoemde advies al het gehele marktaandeel van AD Nieuwsmedia B.V. is toegerekend aan PCM en zich sindsdien, naar de mening van het CvdM, geen voor de Tijdelijke wet mediaconcentraties relevante nieuwe gebeurtenissen hebben voorgedaan die een herberekening van de markten vereisen. 1 Op 13 juni 2007 is de Wet van 16 mei 2007 tot vaststelling van tijdelijke regels voor mediaconcentraties en enige daarmee verband houdende wijzigingen in de Mediawet en de Mededingingswet ( Tijdelijke wet mediaconcentraties ) in werking getreden. De NMa toetst op grond van deze wet, na advisering door het Commissariaat voor de Media, of de in artikel 2 van voornoemde wet genoemde marktaandeelpercentages worden overschreden. De Tijdelijke wet mediaconcentraties laat de eisen die de Mededingingswet stelt aan concentraties onverlet. 2 Zie het besluit van 1 juli 2009 in zaak 6666/De Persgroep - PCM, punten 80 en Openbare versie

2 II. PARTIJEN 3. PCM Holding B.V. (hierna: PCM) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. Zij heeft als meerderheidsaandeelhouder De Persgroep N.V. (58,5%) en als minderheidsaandeelhouders Stichting Democratie en Media (38,8%), Stichting de Volkskrant (2%), Stichting ter bevordering van de Christelijke Pers in Nederland (0,7%) en Stichting Lux et Libertas (één aandeel). PCM is een uitgever die voornamelijk in Nederland actief is op het gebied van dagbladen, huis-aan-huisbladen, boeken, elektronische informatie, drukwerk en distributie. PCM geeft onder meer de dagbladen de Volkskrant, Trouw en Het Parool uit. Met het besluit van 1 juli 2009 in zaak 6666/De Persgroep - PCM heeft de NMa goedkeuring gegeven aan de verkrijging van een meerderheidsbelang in PCM door De Persgroep N.V. onder de voorwaarde van verkoop van NRC Handelsblad B.V., de uitgever van NRC Handelsblad en nrc.next. Derhalve wordt in het hiernavolgende, als wordt gesproken over PCM, altijd PCM exclusief NRC Handelsblad en nrc.next bedoeld. 4. Samen met Wegener Nederland B.V., een onderdeel van Mecom Group plc (hierna: Mecom/Wegener), heeft PCM gezamenlijke zeggenschap over AD NieuwsMedia B.V. (hierna: ADN), een besloten vennootschap naar Nederlands recht. Momenteel houdt PCM 63% van het aandelenkapitaal in ADN. 5. ADN is de uitgever van het Algemeen Dagblad dat verschijnt in de vorm van acht titels waarvan één landelijke titel en zeven regionale titels. De regionale titels zijn AD Amersfoortse Courant, AD De Dordtenaar, AD Groene Hart, AD Haagsche Courant, AD Rotterdams Dagblad, AD Rivierenland en AD Utrechts Nieuwsblad Wegener NieuwsDruk B.V. (hierna: WND) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht en een divisie van Mecom/Wegener. WND drukt voor diverse uitgeverijen dagbladen, periodieken en huis-aan-huisbladen. WND beschikt thans over drukkerijen in Den Haag, Nijmegen, Apeldoorn, Best en Enschede. De drukkerij in Den Haag (hierna: WND Den Haag) drukt circa 90% van de dagbladen van ADN. III. DE GEMELDE OPERATIE 7. De voorgenomen concentratie behelst de verwerving door PCM van 37% van de aandelen in ADN die door Mecom/Wegener worden gehouden. Door middel van onderhavige transactie zal PCM alle aandelen in ADN verkrijgen. Dit voornemen is beschreven in een door partijen overgelegde Share Purchase Agreement d.d. 18 mei De zeven regionale edities zijn onderverdeeld in achttien lokale edities. Ten behoeve van de lokale edities wordt elke regionale editie aangevuld met een aantal bladzijden lokaal nieuws. 2 Openbare versie

3 8. De concentratie behelst daarnaast de overname door PCM van de activa, passiva en het personeel met betrekking tot WND Den Haag. Dit voornemen is beschreven in een door partijen overgelegde Business Purchase Agreement d.d. 18 mei IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 9. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet. De hierboven, onder de punten 7 en 8, omschreven transacties leiden er toe dat PCM uitsluitende zeggenschap over ADN zal verwerven en zeggenschap zal verwerven over de activa, passiva en het personeel met betrekking tot WND Den Haag. 10. De betrokken ondernemingen zijn PCM, ADN en de activa, passiva en het personeel van WND Den Haag. 11. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING A. RELEVANTE MARKTEN Rel evant e pr oduct mar kt en 12. De activiteiten van partijen overlappen op het gebied van (i) het uitgeven van dagbladen, (ii) het aanbieden van advertentieruimte voor regionale advertenties, (iii) het aanbieden van advertentieruimte voor landelijke advertenties, (iv) het aanbieden van online advertenties en (v) het aanbieden van drukkerijactiviteiten, meer specifiek op het gebied van coldset offset drukwerk In het onderstaande wordt niet nader ingegaan op de markt voor regionale advertentieruimte aangezien er niet of nauwelijks overlap bestaat tussen partijen op deze 4 Coldset offset is een druktechniek die met name wordt gebruikt voor drukwerk van lagere kwaliteit zoals kranten. De NMa heeft in het eerste fase besluit van 18 oktober 1999 in zaak 1528/Wegener Arcade - VNU Dagbladen (punten 61 en 62) aangegeven dat ten aanzien van de grafische sector het in de rede ligt productmarkten primair af te bakenen aan de hand van verschillende drukprocedés. De NMa overwoog daarbij dat een eerste, grove indeling resulteert in vier segmenten: coldset offset, diepdruk, heatset offset en vellendruk. 3 Openbare versie

4 markten. 5 De posities van partijen op het gebied van online advertenties zijn zeer beperkt; derhalve zal hier in het onderstaande ook niet nader op worden ingegaan. 6 * (i) De lezersmarkt voor regionale en landelijke betaalde dagbladen 14. Partijen stellen zich op het standpunt dat in het midden kan blijven of regionale en landelijke dagbladen tot dezelfde productmarkt behoren. De concurrentiedruk die beide typen dagbladen op elkaar uitoefenen is volgens partijen gering. 7 Daartegenover stellen partijen wel dat de relevante productmarkt uit een lezersmarkt bestaat die zowel betaalde als gratis dagbladen omvat. Ook stellen partijen zich op het standpunt dat de eerdere afbakening van de lezersmarkt voor regionale en landelijke dagbladen nuancering behoeft vanwege de concurrentie van alternatieve nieuwsmedia. Hierbij wordt gewezen op het toenemende gebruik van met name internet, radio, huis-aan-huisbladen en televisie voor de nieuwsvoorziening. 15. De NMa heeft bovenstaande argumenten omtrent de relevante productmarkt reeds onderzocht in het kader van zaak 6666/De Persgroep - PCM. Conform de bevindingen in het betreffende besluit dient de positie van partijen te worden beoordeeld door uit te gaan van een lezersmarkt voor regionale en landelijke betaalde dagbladen. 8 Daarbij moet rekening worden gehouden met het feit dat regionale dagbladen binnen het geheel van regionale en landelijke dagbladen een apart segment vormen en dat regionale dagbladen elkaars meest nabije concurrenten zijn als hun verspreidingsgebieden elkaar (deels) overlappen. 9 Gratis dagbladen worden niet gerekend tot de relevante productmarkt. 10 Ook alternatieve nieuwsmedia worden evenals in eerdere besluiten niet tot de relevante productmarkt gerekend, hoewel de NMa niet uitsluit dat er een bepaalde mate van disciplinering kan uitgaan van deze alternatieve 5 De landelijke dagbladen van PCM (de Volkskrant en Trouw) hebben een landelijk bereik en richten zich niet op regionale adverteerders. Deze bladen zijn daardoor niet interessant voor adverteerders met regionale focus. Het Parool biedt wel advertentieruimte aan met een regionaal bereik, maar kent nauwelijks geografische overlap met de dagbladen van ADN. 6 Volgens gegevens van partijen behalen zij gezamenlijk nog geen [0-10]% van de totale netto bestedingen op het gebied van online advertenties in Nederland in * In deze openbare versie van het besluit zijn delen van de tekst vervangen of weggelaten om reden van vertrouwelijkheid. Vervangen of weggelaten delen zijn met vierkante haken aangegeven, in geval van getallen of percentages kan de vervanging hebben plaatsgevonden in de vorm van vermelding van brandbreedtes. 7 Partijen verwijzen in dit verband naar het tweede fase besluit van 13 maart 2000 in zaak 1528/Wegener Arcade - VNU Dagbladen, punten 36 tot en met 43, alsmede naar de beschikking van de Europese Commissie van 7 juli 2005 in zaak COMP/M Wegener/PCM/JV, punt Zie het besluit in zaak 6666/De Persgroep - PCM, reeds aangehaald, punt Zie het besluit in zaak 6666/De Persgroep - PCM, reeds aangehaald, punt Zie het besluit in zaak 6666/De Persgroep - PCM, reeds aangehaald, punt Openbare versie

5 nieuwsmedia. 11 Een eventuele wijziging van de afbakening van de lezersmarkt voor dagbladen, met betrekking tot gratis dagbladen en/of alternatieve nieuwsmedia, vergt een diepgaand nader onderzoek dat zich alleen leent voor een eventuele vergunningsfase. 12 Voor de beoordeling van onderhavige concentratie is een dergelijk nader onderzoek niet nodig (zie de punten 26 tot en met 46). 16. Gelet op het voorgaande wordt voor de beoordeling van onderhavige concentratie uitgegaan van een markt voor regionale en landelijke betaalde dagbladen. (ii) De markt voor landelijke advertenties 17. De NMa en de Europese Commissie hebben in eerdere besluiten respectievelijk beschikkingen 13 aangegeven dat advertentiemedia met een landelijk bereik niet tot dezelfde relevante markt behoren als media met een regionaal of lokaal bereik. 18. In onderhavig besluit zal de NMa, in overeenstemming met de hierboven aangehaalde besluiten en beschikkingen, uitgaan van een markt voor landelijke advertenties in regionale en landelijke dagbladen (hierna: markt voor landelijke advertenties). (iii) De markt voor coldset offset drukwerk 19. De activiteiten van PCM en WND Den Haag overlappen wat betreft drukkerijactiviteiten op het gebied van coldset offset drukwerk. Net als in eerdere besluiten 14 wordt in onderhavig besluit uitgegaan van een markt voor coldset offset drukwerk. Rel evant e geogr af ische mar kt en (i) De lezersmarkt voor regionale en landelijke betaalde dagbladen 11 Zie het besluit in zaak 6666/De Persgroep - PCM, reeds aangehaald, punt Zie het besluit in zaak 6666/De Persgroep - PCM, reeds aangehaald, punten 23 en Zie het eerste fase besluit in zaak 1528/Wegener Arcade - VNU Dagbladen, reeds aangehaald, punten 47 tot en met 50, het eerste fase besluit van 2 november 1999 in zaak 1538/De Telegraaf - De Limburger, punten 25 tot en met 31, het besluit van 24 oktober 2007 in zaak 6114/Mecom - Wegener, punten 26 en 27, het besluit in zaak 6666/De Persgroep - PCM, reeds aangehaald, punten 28 en 29, de beschikking van de Europese Commissie van 1 februari 1999 in zaak IV/M Recoletos/Unedisa, punten 26 tot en met 28, en de beschikking van de Europese Commissie in zaak COMP/M Wegener/PCM/JV, reeds aangehaald, punten 27 tot en met Zie het besluit van 8 april 1998 in zaak 143/De Telegraaf - NDB, punten 10 en 11, en het eerste fase besluit in zaak 1528/Wegener Arcade - VNU Dagbladen, reeds aangehaald, punt Openbare versie

6 20. In eerdere besluiten 15 heeft de NMa concentraties beoordeeld door uit te gaan van de verspreidingsgebieden van de betreffende dagbladen en dan met name de overlapgebieden. Het betreft hier de zogenoemde Cebuco-gebieden Het primaire verspreidingsgebied van de Volkskrant en Trouw is geheel Nederland en voor Het Parool de regio Amsterdam. ADN geeft het AD uit in de vorm van acht titels waarvan één landelijke titel en zeven regionale titels. Deze regionale edities verschijnen in de Cebucogebieden Utrecht-Zeist-Culemborg, Amersfoort-Harderwijk, Rotterdam-Schiedam-Oud Beijerland- Brielle-Middelharnis, Den Haag, Delft, Leiden-Alphen a/d Rijn, Dordrecht, Gouda en Gorinchem. De dagbladen van PCM en ADN overlappen daarmee op zowel regionaal niveau als op landelijk niveau, zij het met verschillende edities. 22. In de hierboven aangehaalde besluiten zijn de gevolgen van de betreffende concentraties beoordeeld op het niveau van regionale (Cebuco-)gebieden. Deze besluiten hadden echter betrekking op regionale dagbladen. Gezien het specifieke kenmerk van het AD als een landelijke krant met regionale edities is een landelijke geografische marktafbakening niet uit te sluiten. In onderhavig besluit kan de geografische marktafbakening evenwel in het midden blijven, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 26 tot en met 46). (ii) De markt voor landelijke advertenties 23. In eerdere besluiten 17 achtte de NMa het aannemelijk dat de geografische marktdimensie van landelijke advertenties nationaal is. Omtrent het type advertentiemedium merkte de NMa in dat verband op dat landelijke en regionale dagbladen ten aanzien van landelijke advertenties tot dezelfde relevante markt behoren. De NMa acht het niet waarschijnlijk dat er een specifieke markt voor landelijke advertenties in regionale dagbladen bestaat. 15 Zie het besluit in zaak 6666/De Persgroep - PCM, reeds aangehaald, punten 30 en 31, het besluit in zaak 6114/Mecom - Wegener, reeds aangehaald, punten 30 en 31, het tweede fase besluit in zaak 1528/Wegener Arcade - VNU Dagbladen, reeds aangehaald, punten 71 tot en met 77, en het tweede fase besluit van 7 december 2005 in zaak 1538/De Telegraaf - De Limburger, punten 82 tot en met Speciaal voor reclame- en verkoopdoeleinden heeft het Cebuco (de marketingorganisatie van de Nederlandse dagbladen) een indeling van Nederland gemaakt waarbij het verzorgingscentrum en -gebied centraal staan. Een verzorgingscentrum is een gemeente die in economisch, cultureel en sociaal opzicht een centrale positie inneemt ten opzichte van een aantal omringende gemeenten. Het verzorgingscentrum tezamen met de omringende gemeenten vormt een verzorgingsgebied. Nederland kent op basis van deze indeling vijftig Cebuco-verzorgingsgebieden. 17 Zie het eerste fase besluit in zaak 1528/Wegener Arcade - VNU Dagbladen, reeds aangehaald, punten 71 tot en met 73, het besluit in zaak 6114/Mecom - Wegener, reeds aangehaald, punten 36 en 37, en het besluit in zaak 6666/De Persgroep - PCM, reeds aangehaald, punten 28 en Openbare versie

7 24. Evenals in eerder aangehaalde besluiten zal de NMa in onderhavige zaak uitgaan van een nationale markt voor landelijke advertenties. (iii) De markt voor coldset offset drukwerk 25. Evenals in eerdere besluiten 18 is het niet noodzakelijk om de exacte geografische omvang van de mogelijke markt voor coldset offset drukwerk af te bakenen, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 49 en 50). B. Hor izont al e over l ap (i) De lezersmarkt voor regionale en landelijke betaalde dagbladen 26. De activiteiten van partijen overlappen met name in de zuidelijke Randstad en in Midden-Nederland. In het navolgende wordt alleen ingegaan op die Cebuco-gebieden waar het marktaandeel van PCM door verkrijging van uitsluitende zeggenschap in ADN groter wordt dan 25%. 27. Tabel 1 geeft een overzicht van de gevolgen van de concentratie voor de marktaandelen van partijen op zowel een mogelijke landelijke markt als op mogelijke regionale markten. Het marktaandeel van PCM vóór de concentratie is berekend op basis van de oplage van de Volkskrant, Trouw en Het Parool waaraan de oplage van het AD is toegevoegd naar rato van het door PCM gehouden aandeel in ADN. 19 In overeenstemming met de gebieden in tabel 1 geeft tabel 2 een overzicht van het aandeel per Cebuco-gebied in de totale oplage van het AD. 28. Het marktaandeel van PCM op de mogelijke landelijke markt neemt toe met [0-10]% tot [20-30]% (zie tabel 1), waarmee mededingingsproblemen op een dergelijke markt niet aannemelijk zijn. Op regionaal niveau leidt de onderhavige concentratie tot een sterke toename in het marktaandeel van PCM en tot marktaandelen groter dan 50% in zeven Cebuco-gebieden: Delft, Den Haag, Dordrecht, Gorinchem, Gouda, Rotterdam e.o. en Utrecht e.o. (hierna tezamen: het kerngebied van het AD). Als gevolg hiervan kan op deze mogelijke regionale markten een 18 Zie het eerste fase besluit in zaak 1528/Wegener Arcade - VNU Dagbladen, reeds aangehaald, punt 78, en het besluit in zaak 6114/Mecom - Wegener, reeds aangehaald, punt Landelijk heeft PCM bijvoorbeeld op basis van de oplagecijfers van 2008 een aandeel van [10-20]% met haar titels de Volkskrant, Trouw en Het Parool. Het AD heeft een landelijk aandeel van [10-20]% waarvan 63% wordt toegerekend aan PCM conform het aandeel van PCM in ADN. Hierdoor bedraagt het marktaandeel van PCM vóór de concentratie [20-30]% en neemt dit ten gevolge van de concentratie toe met [0-10]% (het resterende aandeel van het AD) tot [20-30]%. 7 Openbare versie

8 mededingingsprobleem ontstaan. Het kerngebied van het AD vertegenwoordigt daarbij [70-80]% van de totale oplage van het AD (zie tabel 2). Tabel 1 Cebuco-gebied AD editie Voor Na Toevoegin Landelijk [20-30]% [20-30]% [0-10]% Amersfoort e.o. AD Amersfoortse Courant [20-30]% [30-40]% [0-10]% Delft AD Haagsche Courant [40-50]% [60-70]% [10-20]% Den Haag AD Haagsche Courant [40-50]% [50-60]% [10-20]% Dordrecht AD De Dordtenaar [40-50]% [70-80]% [20-30]% a Gorinchem AD Rivierenland [30-40]% [50-60]% [10-20]% Gouda AD Groene Hart [40-50]% [60-70]% [10-20]% a Leiden e.o. AD Groene Hart [20-30]% [30-40]% [0-10]% Rotterdam e.o. AD Rotterdams Dagblad [40-50]% [70-80]% [20-30]% Utrecht e.o. AD Utrechts Nieuwsblad [40-50]% [50-60]% [10-20]% Bron: Berekening NMa op basis van oplagecijfers Cebuco a Verschillen in optelling zijn terug te voeren op afrondingen. g Tabel 2: Oplagecijfers AD Cebuco-gebied Oplage AD Aandeel totale oplage Delft [ ] [0-10]% Den Haag [ ] [10-20]% Dordrecht [ ] [0-10]% Gorinchem [ ] [0-10]% Gouda [ ] [0-10]% Rotterdam e.o. [ ] [20-30]% Utrecht e.o. [ ] [10-20]% Bovenstaande gezamenlijk [ ] [70-80]% Leiden e.o. [ ] [0-10]% Amersfoort e.o. [ ] [0-10]% Totaal regionaal [ ] [70-80]% a Totaal (regionaal + landelijk) [ ] 100% 8 Openbare versie

9 Bron: Oplage cijfers Cebuco 2008 en partijen. a De categorie Totaal regionaal kent een andere oplage dan de negen gebieden gezamenlijk opgenomen in deze tabel. Dit komt doordat bepaalde regionale edities van het AD ook buiten deze gebieden worden verspreid en doordat de landelijke editie door losse verkoop wordt verspreid in gebieden met een regionale editie van het AD. 29. De concurrentiedruk buiten het kerngebied van het AD is mogelijk niet voldoende groot om een landelijke prijsverhoging van het AD 20 (en/of kwaliteitsverlaging) 21 als gevolg van de concentratie te voorkomen. Het relatief lage landelijke marktaandeel van [20-30]% geeft hierbij mogelijk een vertekend beeld, wat mede blijkt uit een veel groter marktaandeel in het kerngebied van het AD. Dit komt doordat het AD alleen via zijn landelijke editie 22 concurrentiedruk ondervindt van regionale dagbladen die in totaal [40-50]% 23 van de oplage van de betaalde dagbladen uitmaken. 30. Hoewel marktaandelen indicatief zijn voor mogelijke mededingingsproblemen dient rekening te worden gehouden met de grote mate van heterogeniteit tussen dagbladen. Deze heterogeniteit op de dagbladenmarkt kan tot gevolg hebben dat de daadwerkelijke onderlinge concurrentiedruk tussen dagbladen afwijkt van de concurrentiedruk zoals kan worden afgeleid uit marktaandelen. Gelet hierop dient onderzocht te worden welke dagbladen een nabije concurrent van het AD zijn en in hoeverre daadwerkelijke concurrentiedruk wegvalt als gevolg van de concentratie. 31. Uit onderzoek van partijen onder AD-abonnees die recent hun abonnement hebben opgezegd, samengevat in tabel 3, blijkt dat verreweg de meeste bedankers van het AD (gemiddeld [60-70]%) geen abonnement nemen op een ander dagblad. Vooral de edities voor [ ] hebben een hoog percentage van dergelijke bedankers, te weten meer dan [70-80]%. 32. De bedankers van regionale edities van het AD die wel een ander abonnement nemen, kiezen gemiddeld genomen voornamelijk voor De Telegraaf. Bedankers van de landelijke editie van het AD geven duidelijk de voorkeur aan een regionaal dagblad. Op grond van het bedankersonderzoek lijken de PCM-titels gezamenlijk echter in de Cebuco-gebieden [ ] een meer nabije concurrent van het AD te zijn dan De Telegraaf en in het Cebuco-gebied [ ] een even nabije concurrent. 33. De redenen waarom deze lezers van het AD hun abonnement hebben opgezegd zijn niet alleen gelegen in de hoogte van de prijs, maar ook in het feit dat men onvoldoende tijd heeft om het dagblad te lezen, de bezorging slecht vindt of vanwege de inhoud. Doordat bovendien de 20 Hiermee wordt bedoeld een landelijke prijsverhoging van het AD voor alle edities. 21 In het vervolg wordt kortheidshalve gesproken over een prijsverhoging. Het gaat daarbij steeds om een mogelijke verslechtering van de prijs-kwaliteitverhouding van het AD. 22 De landelijke editie van het AD vertegenwoordigt [20-30]% van de totale oplage van het AD. 23 Bron: berekening NMa op basis van oplagecijfers Cebuco Openbare versie

10 prijzen van het AD in de periode van 2005 tot en met 2009 niet harder zijn gestegen dan de prijzen van concurrerende dagbladen 24 lijkt het aannemelijk te stellen dat, indien PCM zou besluiten de abonnementsprijs van het AD te verhogen, de aantallen bedankers kunnen afwijken van bovenstaande tabel. Tabel 3 Dagblad waar Editie AD dat is opgezegd naar wordt overgestapt ADN gemiddeld AD landelijke editie AD Utrechts Nieuwsblad AD Amersfoortse Courant AD Rotterdams Dagblad AD Haagsche Courant AD de Dordtenaar AD Groene Hart AD Rivierenland Geen nieuw dagblad [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% De Telegraaf [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% PCM a [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% - waarvan de Volkskrant [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% - waarvan Trouw [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% NRC Handelsblad [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% nrc.next [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Het Financieele Dagblad [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Regionaal dagblad [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Anders [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Aantal respondenten Bron: Stakersonderzoek AD a PCM is exclusief Het Parool doordat deze in het onderzoek opgenomen is onder de categorie Regionaal dagblad. Gelet op de beperkte geografische overlap tussen het AD en Het Parool zal toevoeging van Het Parool aan PCM niet tot andere conclusies leiden. 34. Het historische keuzegedrag uit tabel 3 is daarom mogelijk niet representatief voor het keuzegedrag van de huidige abonnees of potentiële abonnees (consumenten die nu geen abonnement op het AD hebben). Partijen hebben op verzoek van de NMa onderzoeken 24 Van 2005 tot en met 2009 was de totale procentuele prijsstijging van het jaarabonnement van het AD 9,7%. Bijvoorbeeld voor NRC Handelsblad, de Volkskrant en De Telegraaf was dit respectievelijk 13,3%, 11,2% en 18,1% (bron: onderzoek NMa). 10 Openbare versie

11 overgelegd naar dagbladvoorkeuren van deze twee groepen abonnees. Tabel 4 geeft de tweede dagbladvoorkeur weer van huidige abonnees van het AD die het AD als eerste voorkeur opgeven. 25 Tabel 5 geeft de tweede voorkeur voor een dagblad weer voor respondenten die geen abonnement op het AD hebben, maar het AD wel als eerste voorkeur aangeven. Dagblad van 2 e voorkeur Editie AD van abonnee ADN gemiddeld AD landelijke editie AD Utrechts Nieuwsblad AD Amersfoortse Courant AD Rotterdams Dagblad AD Haagsche Courant AD De Dordtenaar AD Groene Hart AD Rivierenland De Telegraaf [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% PCM (excl. Het Parool) [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% - waarvan de Volkskrant [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% - waarvan Trouw [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% NRC Handelsblad [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% nrc.next [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Het Financieele Dagblad [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Regionaal dagblad [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Anders [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Wel 1 e voorkeur, geen 2 e [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Aantal respondenten Bron: Abonnee Basis Onderzoek a PCM is exclusief Het Parool doordat deze in het onderzoek opgenomen is onder de categorie Regionaal dagblad. Gelet op de beperkte geografische overlap tussen het AD en Het Parool zal toevoeging van Het Parool aan PCM niet tot andere conclusies leiden. 35. Uit tabel 4 blijkt dat een groot deel van de abonnees van een regionale editie van het AD De Telegraaf als tweede voorkeur heeft. Gemiddeld noemt [ ]% De Telegraaf, terwijl de Volkskrant en Trouw gezamenlijk beduidend minder vaak ([ ]%) worden genoemd. In [ ], worden De Telegraaf en de PCM-dagbladen ongeveer even vaak genoemd. Net als bij de bedankers van de landelijke editie geniet ook bij de ondervraagde abonnees van de landelijke 25 Voor [ ]% van de AD-abonnees is het AD niet het dagblad van eerste voorkeur. Zo heeft bijvoorbeeld [ ]% een eerste voorkeur voor De Telegraaf, [ ]% voor een PCM-dagblad en [ ]% voor een NRC-titel. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat deze abonnees bij de beantwoording mogelijk geen rekening hebben gehouden met de prijs. Ook kan een voorkeur voor avond- of ochtendkrant hierbij een rol spelen. 11 Openbare versie

12 editie een regionaal dagblad duidelijk de voorkeur als alternatief voor het AD. Indien rekening wordt gehouden met AD-abonnees waarvoor het AD niet het dagblad van eerste voorkeur is, verandert het beeld dat tabel 4 geeft niet. Dit is wel het geval in de regio [ ] waar AD-abonnees de PCM-dagbladen vaker als eerste voorkeur noemen dan De Telegraaf. 26 Rekening houdend met deze eerste voorkeuren en de tweede voorkeuren van AD-abonnees met het AD als eerste voorkeur (tabel 4), lijken de PCM-dagbladen gezamenlijk in het gebied [ ] een nabijere concurrent dan De Telegraaf. 36. Uit de voorkeuren van de potentiële abonnees in tabel 5 komt een zelfde beeld naar voren als uit de onderzoeken onder abonnees (tabel 4). Wederom lijkt voor de regionale ADedities (de gebieden waar regionale edities van het AD worden uitgegeven) De Telegraaf de meest nabije concurrent, met de PCM-dagbladen op ruime afstand. Een ruime meerderheid van de potentiële abonnees in de rest van het land ziet regionale dagbladen als eerste mogelijke alternatief. Het Cebuco-gebied [ ] vormt echter een uitzondering; de Volkskrant, Trouw en Het Parool worden gezamenlijk vaker genoemd dan De Telegraaf als alternatief. Dagblad van 2 e voorkeur De Telegraaf PCM Cebuco-gebied respondent Totaal gemiddeld Utrecht e.o. Amersfoort e.o. Rotterdam e.o. Den Haag Delft [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% - waarvan de Volkskrant [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% - waarvan Trouw [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% - waarvan Het Parool [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Leiden e.o. Dordrecht Gouda Gorinchem Rest land NRC Handelsblad nrc.next [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Het Financieele Dagblad [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Regionaal dagblad Gratis dagblad [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% 26 Zo heeft [ ]% van de AD-abonnees een eerste voorkeur voor De Telegraaf en [ ]% een eerste voorkeur voor een PCMdagblad in het Cebuco-gebied [ ] Het is mogelijk dat deze abonnees bij een prijsverhoging van het AD als gevolg van de concentratie overstappen naar het dagblad van hun eerste voorkeur. 12 Openbare versie

13 Wel 1 e voorkeur, geen 2 e [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% [ ]% Aantal Respondenten Bron: Marktontwikkeling dagbladen 2008, Synovate 37. De daadwerkelijke keuze van een huidige of potentiële abonnee voor een bepaald dagblad is niet alleen afhankelijk van de inhoudelijke voorkeur, maar bijvoorbeeld ook van de prijs, het bezorgmoment en de beschikbare tijd van de lezer. Het is in dit verband belangrijk om op te merken dat het AD wat betreft abonnementstarieven iets goedkoper is dan De Telegraaf en duidelijk goedkoper is dan de Volkskrant of Trouw. Een potentiële abonnee van het AD zal waarschijnlijk eerder een dagblad in dezelfde prijsklasse overwegen dan een duurder alternatief. Derhalve dient aan het percentage van De Telegraaf in de tabellen 4 en 5 extra gewicht te worden toegekend. 38. Uit de keuzes van bedankers en voorkeuren van (potentiële) abonnees blijken de Volkskrant en Trouw geen nabije concurrent te zijn van de regionale edities van het AD, maar blijken De Telegraaf respectievelijk regionale dagbladen de meest nabije concurrenten te zijn van het AD. Een mogelijke uitzondering op deze conclusie vormen de Cebuco-gebieden [ ]. Voor de landelijke editie geldt dat het aannemelijk is dat regionale dagbladen de meest nabije concurrent zijn. 39. Voorgaande conclusie wordt bevestigd door het door partijen overgelegde Businessplan van ADN 27 [ ]. Zo wordt bijvoorbeeld in het Businessplan voor de gemeenschappelijke onderneming ADN gesteld: [ ]. 40. Ook het profiel van de lezers van het AD is vergelijkbaar met dat van De Telegraaf en de regionale dagbladen en is duidelijk verschillend van de lezers van de Volkskrant en Trouw. De lezers van het AD, De Telegraaf en de regionale dagbladen hebben doorgaans een MBO-opleiding genoten, terwijl de lezers van de Volkskrant en Trouw vaker een HBO- of universitaire opleiding hebben afgerond. 28 Ook ligt het inkomen van lezers van De Telegraaf en het AD gemiddeld beduidend lager dan dat van lezers van de Volkskrant en Trouw Businessplan Nieuwe krant, 21 maart 2005, opgesteld door PCM en Wegener. 28 Abonnee Basis Onderzoek Prijs- en bindingsonderzoek PCM uitgevers, 2007, TNS-NIPO. Dit onderzoek heeft TNS-NIPO in 2007 in opdracht van PCM uitgevoerd. 13 Openbare versie

14 41. Aanvullend blijkt uit onderzoek van partijen 30 dat het AD en De Telegraaf een relatief hoog percentage uncommitted abonnees 31 hebben. 32 Deze abonnees blijken in sterkere mate dan de abonnees van de overige PCM-titels (en NRC Handelsblad) open te staan voor gratis dagbladen. 33 Op grond hiervan kan worden geconcludeerd dat het AD een hogere mate van concurrentiedruk ondervindt van gratis dagbladen dan de Volkskrant en Trouw. 42. Op basis van het bovenstaande is het aannemelijk dat door een prijsverhoging van het AD als gevolg van onderhavige concentratie het percentage overstappers van het AD naar PCMdagbladen lager zal zijn dan het percentage overstappers van het AD naar De Telegraaf respectievelijk regionale dagbladen. Dit geldt temeer omdat ook in absolute zin slechts een klein percentage bedankers van het AD overstapt naar PCM-dagbladen (zie tabel 3). 43. Gelet op onder meer de nabijheid van De Telegraaf als grootste concurrent in het kerngebied van het AD en de nabijheid van de regionale dagbladen buiten het kerngebied beide met een vergelijkbare doelgroep en prijsstelling en het relatief lage aantal bedankers van het AD dat overstapt naar de Volkskrant, Trouw of Het Parool, acht de Raad van Bestuur van de NMa (hierna: de Raad) het niet aannemelijk dat PCM ten gevolge van de concentratie in een specifiek gebied (respectievelijk voor een specifieke editie) de abonnementsprijs van het AD winstgevend zal kunnen verhogen, dan wel de kwaliteit significant zal kunnen verlagen. Dit beeld wordt bevestigd door onderzoek onder marktpartijen. 44. De Raad acht deze conclusie ook van toepassing op de Cebuco-gebieden [ ] onder meer, omdat het percentage bedankers van de AD-edities in deze gebieden [ ] dat geen nieuw abonnement neemt hoog is, respectievelijk [70-80]%, [70-80]% en [60-70]%. Daarbij is het aandeel van deze edities in de totale oplage van het AD beperkt, respectievelijk [0-10]%, [10-20]% en [0-10]%. Van belang is om hierbij op te merken dat het AD op dit moment geen gebruik maakt van de reeds bestaande mogelijkheid om voor specifieke edities verschillende prijzen te hanteren. Daarvoor dient het tot nu toe gehanteerde uniforme prijsbeleid te worden losgelaten. Dit is vanuit bedrijfseconomische redenen niet aannemelijk en ook blijkt niet uit strategische documenten van partijen dat dit als een reële optie wordt gezien. 30 Prijs- en bindingsonderzoek PCM uitgevers, 2007, TNS-NIPO. 31 Uncommitted abonnees zijn abonnees die zich oriënteren op andere bronnen en abonnees die op het punt staan over te stappen. 32 Het percentage uncommitted abonnees is voor het AD [60-70]%, voor De Telegraaf [50-60]%, voor de Volkskrant [20-30]% en voor Trouw [10-20]%. Hoe hoger dit percentage, des te minder abonnees een emotionele binding hebben met het merk, in casu hun dagblad. 33 Uit de analyse van TNS-NIPO volgt dat van de AD-jaarabonnees [10-20]% respectievelijk [10-20]% open staan voor Metro respectievelijk Sp!ts. Voor De Telegraaf bedragen deze percentages [10-20]% respectievelijk [10-20]%, terwijl voor de Volkskrant en Trouw veel lagere percentages gelden van [0-10]% respectievelijk [0-10]% en [0-10]% respectievelijk [0-10]%. 14 Openbare versie

15 45. Gelet op het voorgaande waaruit blijkt dat een prijsverhoging in een specifiek gebied niet aannemelijk is, acht de Raad een landelijke prijsverhoging van het AD eveneens niet aannemelijk. Conclusie markt voor regionale en landelijke betaalde dagbladen 46. Gelet op het bovenstaande en het ontbreken van overige aanwijzingen voor mededingingsrechtelijke bezwaren acht de Raad het niet aannemelijk dat de onderhavige concentratie er toe leidt dat de daadwerkelijke mededinging op de markt voor regionale en landelijke betaalde dagbladen op significante wijze zou kunnen worden belemmerd, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. (ii) De markt voor landelijke advertenties 47. De activiteiten van partijen overlappen op de markt voor landelijke advertenties. De toevoeging als gevolg van de concentratie is echter zeer beperkt, te weten circa [0-10]% 34, waardoor het marktaandeel van partijen gezamenlijk circa [20-30]% is. Uit onderzoek van de NMa onder marktpartijen komt naar voren dat adverteerders geen negatieve effecten verwachten als gevolg van de voorgenomen concentratie. 48. Gelet op het bovenstaande en het ontbreken van overige aanwijzingen voor mededingingsrechtelijke bezwaren is het niet aannemelijk dat de onderhavige concentratie er toe leidt dat de daadwerkelijke mededinging op de markt voor landelijke advertenties op significante wijze zou kunnen worden belemmerd, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. (iii) De markt voor coldset offset drukwerk 49. Zoals in punt 9 is beschreven, verkrijgt PCM zeggenschap over de activa, passiva en het personeel met betrekking tot WND Den Haag. Partijen hebben een onderbouwde schatting overgelegd van de aandelen van diverse ondernemingen op de markt voor coldset offset drukwerk voor derden. Hieruit blijkt dat partijen ten gevolge van de concentratie op het gebied van coldset offset in Nederland een gezamenlijk marktaandeel van circa [10-20]% behalen. Behalve partijen is er nog een groot aantal andere ondernemingen op deze markt actief. Ook na de concentratie lijkt er aldus voldoende capaciteit beschikbaar voor uitgevers van dagbladen die niet over eigen drukcapaciteit beschikken. 34 Het marktaandeel van ADN op de landelijke advertentiemarkt bedraagt circa [10-20]%. Met de overgang van gezamenlijke zeggenschap naar uitsluitende zeggenschap verkrijgt PCM de resterende 37% van het aandeel van ADN wat neerkomt op circa [0-10]%. 15 Openbare versie

16 50. Gelet op het bovenstaande is het niet aannemelijk dat de onderhavige concentratie er toe leidt dat de daadwerkelijke mededinging op de markt voor coldset offset drukwerk op significante wijze zou kunnen worden belemmerd, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. VI. TOETSING AAN DE TIJDELIJKE WET MEDIACONCENTRATIES 51. Na onderzoek van de melding, de daarbij ingediende gegevens en kennisneming van het bericht van het Commissariaat voor de Media d.d. 13 mei 2009 waarin zij verwijst naar het op 23 april 2009 in de zaak 6666/De Persgroep - PCM op grond van artikel 9, eerste lid, Tijdelijke wet mediaconcentraties uitgebrachte advies, is de Raad tot de conclusie gekomen dat onderhavige mediaconcentratie niet leidt tot een gebruikersmarktaandeel van meer dan 35% op de gebruikersmarkt voor dagbladen, noch tot een opgeteld gebruikersmarktaandeel van meer dan 90% op de gebruikersmarkten voor dagbladen, televisieprogramma s en radioprogramma s, zoals bedoeld in artikel 2, eerste lid, onderdeel a of b, van de Tijdelijke wet mediaconcentraties. VII. CONCLUSIE 52. Na onderzoek van deze melding is de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht alsmede binnen de werkingssfeer van de Tijdelijke wet mediaconcentraties. De Raad heeft geen reden om aan te nemen dat de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. 53. Gelet op het bovenstaande deelt de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist. 16 Openbare versie

17 54. De Raad concludeert dat door de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen situatie als bedoeld in artikel 2, eerste lid, Tijdelijke wet mediaconcentraties ontstaat zodat het in dat artikellid bedoelde verbod niet voor de concentratie geldt. Datum: 17 juli 2009 De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, namens deze: w.g. mr. G.J.C.M. Bakker Directeur Mededinging Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na de dag van bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de Rechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam 17 Openbare versie