BESLUIT. Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 5901/40 Betreft zaak: 5901/Bloemenveiling Aalsmeer - FloraHolland I. MELDING 1. Op 22 december 2006 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Coöperatie Bloemenveiling Aalsmeer U.A. en Coöperatieve Bloemenveiling FloraHolland U.A. voornemens zijn te fuseren in de zin van artikel 27, onder a, van de Mededingingswet. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 253 van 29 december Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn zienswijzen van derden naar voren gebracht. Deze zienswijzen worden, voor zover er overwegingen aan zijn ontleend die dragend zijn voor dit besluit, in het navolgende nader uiteengezet. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. II. PARTIJEN 2. Coöperatie Bloemenveiling Aalsmeer U.A. (hierna: Bloemenveiling Aalsmeer) is een coöperatie met uitgesloten aansprakelijkheid naar Nederlands recht, gevestigd te Aalsmeer. Bloemenveiling Aalsmeer heeft ongeveer leden-telers (2005), voornamelijk Nederlandse telers van sierteeltproducten. De Algemene Ledenvergadering is het hoogste orgaan, dat uit haar midden het bestuur benoemt. De dagelijkse leiding is in handen van de directie. De leden zijn georganiseerd in 15 regionaal opererende secties met een sectiebestuur. Bloemenveiling Aalsmeer biedt een marktplaats in Aalsmeer (klokverkoop, bemiddeling en daaraan gerelateerde nevendiensten) voor de verhandeling van sierteeltproducten (snijbloemen, kamerplanten en tuinplanten) voor leden en derden. Bloemenveiling Aalsmeer is, via haar 100%- dochtervennootschap Hobaho B.V., gevestigd te Lisse, ook actief in de bemiddeling bij de verkoop van bloembollen. Bloemenveiling Aalsmeer heeft verder een aantal andere dochterondernemingen en deelnemingen. 3. Coöperatieve Bloemenveiling FloraHolland U.A. (hierna: FloraHolland) is een coöperatie met uitgesloten aansprakelijkheid naar Nederlands recht, gevestigd te Naaldwijk (Honselersdijk). De leden vormen gezamenlijk de Algemene Ledenvergadering, het hoogste orgaan binnen FloraHolland. Zij kiest de leden van het bestuur. De leden zijn georganiseerd in kringen (regio s). De dagelijkse leiding is in handen van de directie. FloraHolland heeft ongeveer leden-telers 1 Openbare versie

2 (2005), voor het overgrote deel Nederlandse telers van sierteeltproducten. FloraHolland biedt een marktplaats voor de (klok)verkoop van sierteeltproducten en bemiddeling, alsmede daaraan gerelateerde nevendiensten (logistiek, financieel, enzovoorts) voor zowel leden als voor derden. FloraHolland heeft vijf veilinglocaties (twee exportveilingen in Naaldwijk en Rijnsburg en drie regionale veilingen in Bleijswijk, Venlo en Eelde). Per 1 november 2006 heeft FloraHolland de activiteiten van de voormalige Boskoopse Veiling overgenomen. Onder de naam FloraHolland Boskoop B.V. worden een Cash & Carry en aanverwante bemiddelingsactiviteiten georganiseerd met betrekking tot boomkwekerijproducten. FloraHolland heeft daarnaast een aantal dochtervennootschappen en deelnemingen. III. DE GEMELDE OPERATIE 4. De gemelde operatie betreft een juridische fusie in de zin van artikel 2:318 van het Burgerlijk Wetboek en voorziet in de oprichting van een coöperatie met uitgesloten aansprakelijkheid naar Nederlands recht, waarin partijen zullen opgaan. De leden van partijen worden lid van de nieuw op te richten coöperatie. Partijen hebben een intentieverklaring d.d. 26 oktober 2006 overgelegd, waarin de voorgenomen concentratie is weergegeven. IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 5. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, onder a, van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 4 omschreven transactie, leidt ertoe dat Bloemenveiling Aalsmeer en FloraHolland fuseren. 6. Betrokken ondernemingen zijn Bloemenveiling Aalsmeer en FloraHolland (hierna samen ook wel aangeduid als partijen). 7. Uit de bij de melding overgelegde omzetgegevens van partijen blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING A. RELEVANTE MARKTEN Inl eiding 8. FloraHolland en Bloemenveiling Aalsmeer zijn beide bloemenveilingen. Zij bieden telers en kopers een marktplaats voor de verhandeling van sierteeltproducten. Om deze afzet te faciliteren, bieden de veilingen tevens diensten op onder meer het gebied van logistiek, financiën, informatie en kwaliteitscontrole. 2 Openbare versie

3 9. Partijen bieden verschillende mogelijkheden voor telers om hun sierteeltproducten af te zetten: klokverkoop, (zuivere) bemiddeling en rechtstreekse transacties tegen betaling van een basistarief. Bij klokverkoop worden de sierteeltproducten geveild. Deze veiling gebeurt per afslag: prijzen lopen terug van hoog naar laag en de koper biedt op het moment dat de prijs voor hem aanvaardbaar is. De sierteeltproducten passeren hierbij fysiek de veilingklok. Bij (zuivere) bemiddeling nemen de veilingen een makelaarsrol in: zij brengen actief telers en kopers bij elkaar voor de afzet van sierteeltproducten buiten de klok en het veilproces om. Bij de rechtstreekse transactie tegen betaling van een basistarief komt de transactie direct tussen teler en koper tot stand en verzorgen de veilingen de facturering en incassodiensten. 10. Partijen zijn coöperatieve ondernemingen. Het ledenbestand van de coöperaties wordt gevormd door telers van sierteeltproducten. Statutair doel van de coöperaties is het behartigen van de belangen van haar leden door bevordering van de afzet van sierteeltproducten. Afzet van sierteeltproducten is niet voorbehouden aan leden: ook andere telers kunnen, tegen afwijkende voorwaarden, sierteeltproducten via de veiling afzetten. Leden van de coöperaties hebben een veilplicht. Op grond van de veilplicht is het voor leden niet mogelijk om hun producten volledig buiten de veiling om af te zetten. De verplichting om alle op hun bedrijf geteelde consumentgerede producten via de veilingen af te zetten, betekent tevens dat wanneer zij geen gebruik maken van klokverkoop of zuivere bemiddeling en op eigen initiatief een transactie tot stand brengen met een koper, zij aan de coöperatie het basistarief voor de rechtstreekse transactie moeten betalen. Telers kunnen geen lid zijn van meerdere coöperaties. Zij kunnen een ontheffing vragen om toch een deel van hun afzet aan te brengen bij een andere veiling. 11. De veilingen zijn niet alleen een marktplaats maar tevens een distributiecentrum van de via de veiling verhandelde sierteeltproducten. Naast het fysiek veilen van (en de bemiddeling in) sierteeltproducten bieden de veilingen tevens aan de veiling gerelateerde diensten. Zo verzorgen de veilingen onder meer: het handhaven van kwaliteitsnormen, logistieke en financiële diensten voor de aanbieders en de kopers, het beschikbaar stellen van verpakkingsmateriaal, verscheidene informatiediensten en het beschikbaar stellen van bedrijfsruimte op de veilingterreinen. Bijna de helft 1 van de inkomsten van de veilingen bestaat uit inkomsten uit deze gerelateerde diensten. Rel evant e pr oduct mar kt en 1 FloraHolland had in 2005 een dienstenomzet van circa EUR 213 miljoen, Bloemenveiling Aalsmeer circa EUR 181 miljoen. Van deze gezamenlijke omzet van EUR 394 miljoen bestond [ ] uit inkomsten uit de gerelateerde diensten. In deze openbare versie van het besluit zijn delen van de tekst vervangen of weggelaten om redenen van vertrouwelijkheid. Vervangen of weggelaten delen zijn met vierkante haken aangegeven. In het geval van getallen of percentages kan de vervanging hebben plaatsgevonden in de vorm van vermelding van bandbreedtes. 3 Openbare versie

4 Onderscheid naar type product 12. Partijen maken geen onderscheid tussen snijbloemen, kamer- en tuinplanten. Op beide veilingen wordt een breed scala aan sierteeltproducten afgezet. Volgens partijen maken telers op het niveau van het afzetkanaal ook geen onderscheid tussen de drie eerdergenoemde categorieën. Dat geldt volgens hen ook voor de kopers: veel groothandelaren willen op de veiling een totaalpakket van deze categorieën kunnen kopen. 13. Vooralsnog zal, evenals in het besluit in zaak 2473/Holland Flora, 2 in het midden worden gelaten of er aparte markten voor de veiling- en bemiddelingsdiensten voor de verschillende soorten sierteeltproducten moeten worden onderscheiden, omdat de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punt 61). Onderscheid naar aanbieders en afnemers 14. De veiling- en bemiddelingsdiensten worden verleend aan zowel telers als afnemers van sierteeltproducten. Hoewel de veiling- en bemiddelingsdiensten aan aanbieders en afnemers onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, is het aannemelijk dat de diensten, die aan enerzijds de telers en anderzijds de afnemers worden verleend, tot afzonderlijke productmarkten behoren. Naar hun aard zijn deze diensten verschillend: enerzijds wordt telers een marktplaats geboden om hun producten af te zetten, anderzijds worden kopers in de gelegenheid gesteld sierteeltproducten af te nemen. 15. In het onderhavige besluit zal worden uitgegaan van aparte markten voor veiling- en bemiddelingsdiensten voor aanbieders enerzijds en kopers anderzijds. Gezien de verbondenheid van de diensten aan aanbieders en afnemers zullen deze markten in het onderhavige besluit echter veelal gezamenlijk worden behandeld. Onderscheid naar afzetkanaal Opvatting partijen 16. Partijen gaan in navolging van het besluit in zaak 2473/Holland Flora uit van een markt voor afzetkanalen van sierteeltproducten zonder nader onderscheid naar afzetkanaal. Hoewel de veilingen een specifieke functie vervullen voor aanbieders en kopers het bij elkaar brengen van een groot aantal aanbieders en een groot aantal telers en daardoor het creëren van een marktplaats kan deze functie volgens partijen niet los worden gezien van de markt voor sierteeltproducten. 2 Zie het besluit van 12 juli 2001 in zaak 2473/ Holland Flora. 4 Openbare versie

5 17. Volgens partijen beschouwen kopers de veilingen als een kanaal om sierteeltproducten in te kopen, naast andere inkoopkanalen, waaronder rechtstreekse verkoop door telers aan (groot)handelaren en detaillisten, verkoop via telersverenigingen en producentencoöperaties, commissionairs, Cash & Carry s en groothandelsmarkten en zelfstandige agenten. Ook voor telers geldt volgens partijen dat afzet via de veiling een kanaal is om sierteeltproducten af te zetten, naast andere verkoopkanalen (hierna ook wel aangeduid als AVA: Afzet Via Andere kanalen). 18. Partijen hebben aangegeven dat vooral de rechtstreekse verkoop zowel voor telers als voor kopers een belangrijk alternatief is. Rechtstreekse transacties kunnen zowel op initiatief van de teler als de koper tot stand komen. Het gaat hierbij met name om grote telers uit Afrika, Zuid- Amerika en Azië en grote of gespecialiseerde binnenlandse telers. Vanuit koperszijde betreft het vooral grote handelaren en exporteurs, grote (buitenlandse) supermarktconcerns en Nederlandse tuincentra. Bij deze transacties gaat het meestal om langdurige contracten met afspraken over prijs, kwaliteit en leveringsfrequentie, of contracten voor speciale acties (zoals bijvoorbeeld Valentijnsdag en moederdag). 19. Volgens partijen neemt de rechtstreekse afzet in belang toe, hetgeen mede wordt veroorzaakt door verticale integratie van enerzijds telers en handelsbedrijven (voorwaartse integratie) en anderzijds detailhandel en groothandel (achterwaartse integratie). Partijen hebben op deze ontwikkeling ingespeeld door hun leden met ingang van 2006 toe te staan om rechtstreekse transacties af te sluiten met kopers, mits de leden een basistarief van 1,6% [ ] betalen aan de veiling waarvan zij lid zijn. Die transacties worden door de veilingen dan alleen geadministreerd en afgerekend. Daarbij wordt de voorwaarde gesteld dat de betreffende leden dan ook in het geheel geen gebruik mogen maken van de bemiddelingsdiensten van partijen in het betrokken jaar. 3 In 2006 werd reeds circa [10-20]% van de totale productomzet van de veilingen gerealiseerd met de rechtstreekse transacties tegen betaling van een basistarief. Voor 2007 verwachten de veilingen dat dit ongeveer [10-20]% zal zijn Volgens partijen is de handel via de AVA-kanalen aanzienlijk. Volgens hen geldt dat circa [60-70]% van de afzet op de Europese markt voor sierteeltproducten in 2005 via andere kanalen dan partijen de groothandel heeft bereikt. 5 Partijen geven voorts aan dat dit percentage in 2000 nog [60-70]% bedroeg en dat de AVA-afzet plus de afzet via andere veilingen dus stijgende is. Partijen zijn niet in staat aan te geven welk deel hiervan via andere veilingen wordt verhandeld, 3 Zie de Toelichting Algemene Ledenvergadering Bloemenveiling Aalsmeer Deze inschatting is gebaseerd op de intekeningen door leden op de basistariefdienst voor Partijen hebben hierbij geen onderscheid gemaakt tussen interstatelijke handelsstromen en intrastatelijke handelsstromen in Europa. Om deze percentages te berekenen hebben partijen het door hen aangeboden volume (in groothandelswaarde) afgezet tegen het totale groothandelsvolume in Europa. 5 Openbare versie

6 maar geven wel aan dat het overgrote deel van dit percentage via AVA verloopt. Indien rechtstreekse afzet tegen het basistarief als afzet via partijen wordt gerekend, geldt dat circa [60-70]% van de afzet op de Europese markt voor sierteeltproducten via andere kanalen dan partijen wordt verhandeld. 21. Op basis van gegevens van partijen geldt voor Nederland dat circa [20-30]% van de afzet in 2005 via AVA de groothandel heeft bereikt. Indien rechtstreekse afzet tegen het basistarief als afzet via partijen wordt gerekend, geldt dat circa [10-20]% van de afzet op de Nederlandse markt voor sierteeltproducten via AVA wordt verhandeld Zoals blijkt uit bovenstaande wordt in Nederland vergeleken met het buitenland relatief weinig via AVA-kanalen verhandeld. Volgens partijen wordt in de meeste landen het overgrote deel van de sierteeltproductie door telers rechtstreeks afgezet of via andere kanalen dan via sierteeltveilingen, om de simpele reden dat veilingen er niet zijn of zich nooit ontwikkeld hebben tot het niveau van partijen. De veiling als intermediair 23. Bij afzet via andere afzetkanalen gaat het om bilaterale contracten die tot stand komen na onderhandeling tussen (meestal) twee partijen. Afzet via een veilingorganisatie vindt op geheel andere wijze plaats. Een veilingorganisatie functioneert als intermediair, of platform die voordelen voor aanbieders en afnemers kan bewerkstelligen. Zowel aanbieders als afnemers hebben een voordeel van deze marktplaats, dat zij ieder afzonderlijk niet, of veel moeilijker, kunnen behalen. Dat voordeel neemt toe in ieder geval tot een aanzienlijke schaalgrootte naarmate er meer aanbieders en afnemers aan deelnemen. Een veiling moet niet alleen zoveel mogelijk aanbieders en afnemers aan boord krijgen, maar ook aan boord houden. Dat kan door ervoor te zorgen dat van de ene groep klanten ten minste een bepaald aantal aanwezig is, waardoor de intermediair ook aantrekkelijk wordt voor de andere groep en/of door in de ene groep te investeren om de kosten van die groep te verlagen. Als gevolg daarvan blijft/wordt het aantrekkelijk voor die groep om bij de veiling te horen; daardoor wordt het ook voor de andere groep klanten aantrekkelijk om zich bij de veiling aan te sluiten (of er bij te blijven). 24. Partijen bieden een combinatie van producten/diensten aan, omdat juist de combinatie een voordeel heeft boven een onderneming die één product/dienst aanbiedt. Dit onderscheidt de 6 Deze percentages zijn als volgt berekend. Volgens partijen geldt voor de Nederlandse markt dat circa [20-30]% van de afzet in 2005 via andere kanalen dan partijen de groothandel hebben bereikt. Indien rechtstreekse afzet tegen het basistarief als afzet via partijen wordt gerekend, geldt dat circa [10-20]% van de afzet op de Nederlandse markt voor sierteeltproducten via andere kanalen dan partijen wordt verhandeld (inclusief de andere veilingen). Op basis van de omzetgegevens van de Nederlandse veilingen is vervolgens bepaald welk deel daadwerkelijk via AVA de groothandel bereikt. 6 Openbare versie

7 activiteiten van partijen van de andere afzetkanalen, want partijen zijn, zoals zij zelf hebben aangegeven, een faciliterende organisatie tussen telers en (groot)handel. Een verkoper en koper kunnen theoretisch betrekkelijk eenvoudig een transactie via een AVA-kanaal tot stand brengen, maar marktpartijen geven aan dat dit extra kosten met zich meebrengt. Onderzoek onder marktpartijen 25. In onderhavige zaak heeft de NMa zowel aanbieders als afnemers bevraagd om nader zicht te krijgen op de vraag in hoeverre AVA-kanalen een substituut zijn voor de veiling- en bemiddelingsdiensten van partijen. Zoals in het navolgende blijkt heeft het merendeel van zowel de bevraagde aanbieders als afnemers aangegeven dat AVA-kanalen slechts in beperkte mate als alternatief kunnen worden gezien voor de veiling- en bemiddelingsdiensten van partijen. Uit het onderzoek van de NMa komt derhalve naar voren dat er vooralsnog redenen zijn om aan te nemen dat de AVA-kanalen niet in voldoende mate een reëel substituut vormen voor de veilingen en dat daarom de markt voor veiling- en bemiddelingsdiensten voor sierteeltproducten vooralsnog moet worden onderscheiden van de afzet via andere afzetkanalen. Aanbieders 26. Uit het onderzoek onder marktpartijen in onderhavige zaak is gebleken dat het van de productieomvang en de uniformiteit van de sierteeltproducten (zowel in kwaliteit als in maat) afhangt of een teler zijn producten daadwerkelijk via een AVA-kanaal kan afzetten. Als een teler besluit om zijn producten zelf te gaan afzetten, dan stijgen zijn kosten doordat personeel beschikbaar moet zijn voor het zoeken van afnemers en voor de marketing- en promotieactiviteiten, of dat derden daarvoor moeten worden ingeschakeld. Verder moeten kosten voor verpakking worden gemaakt (voor zover die niet door de afnemer ter beschikking zijn gesteld) en zal de teler zelf de incasso van de facturen ter hand moeten nemen. 27. Het grootste deel van de ondervraagde telers geeft desgevraagd aan dat de veiling eigenlijk onmisbaar is. Redenen hiervoor zijn: de verkoop via de klok (geeft een inzichtelijke prijs), de afzetzekerheid (ook voor grote aantallen producten), de logistiek (verzameling en distributie) en de financiële afwikkeling van de transacties met betalingszekerheid. Verder is van belang dat de producten op de veiling door een onafhankelijke keurmeester worden gekeurd. Zonder veilingen zouden de telers al die diensten zelf afzonderlijk moeten regelen, wat in verreweg de meeste gevallen meer tijd en geld zou gaan kosten. 28. Rechtstreekse levering aan groothandel en bijvoorbeeld supermarktketens zou een mogelijkheid kunnen zijn voor de grotere telers. Een teler heeft echter expliciet aangegeven dat dit alleen voor incidentele leveringen een reëel alternatief is. Deze teler gaf aan dat directe verkoop 7 Openbare versie

8 aan supermarkten praktisch onmogelijk is, omdat deze het aantal leveranciers beperkt willen houden. Supermarkten hebben, volgens die teler, graag één leverancier voor een groot aantal producten. Een andere teler gaf aan dat de mogelijkheden van kleine telers om buiten de veiling om te handelen klein zijn, maar afhankelijk van het soort product, bijvoorbeeld als er sprake is van een nicheproduct, zou het volgens deze teler kunnen lukken. Kopers 29. Kopers hebben aangegeven belang te hebben bij een breed assortiment en zij zouden daarom bij verkoop via een AVA-kanaal bij een groot aantal telers sierteeltproducten moeten inkopen. Dit brede assortiment is voor hen belangrijk omdat zij voor een groot aantal verschillende afnemers inkopen, onder andere bloemisten als klanten hebben die niet geïnteresseerd zijn in één product of omdat zij waarde toevoegen door boeketten samen te stellen. Het is voor een koper moeilijk om dit brede assortiment onder vergelijkbare voorwaarden en tegen vergelijkbare kosten buiten de veiling om samen te stellen. In ieder geval moet hij ook (extra) personeel en de noodzakelijke kennis en expertise beschikbaar hebben om de inkoop zelf te regelen. Daarnaast is door een koper aangegeven dat de afhankelijkheid van de veilingen vooral betrekking heeft op de korte tijd tussen de bestelling en de aflevering. Bijvoorbeeld, handelsbedrijven die s ochtends hun order krijgen moeten vervolgens s middags al laden. Logistiek zijn ze daarmee afhankelijk van de veiling om in een zodanig korte tijd te kunnen inkopen en afleveren. 30. Volgens het merendeel van de bevraagde kopers kan er via handel buiten de veiling om geen compleet assortiment worden ingekocht. De grootte en de breedte van het assortiment van de veilingen is volgens de bevraagde marktpartijen uniek. Diverse kopers menen dat wanneer zij direct bij telers zouden inkopen, zij met teveel individuele telers contacten zou moeten hebben en daardoor hun inkoop anders zouden moeten inrichten. Dit zou extra tijd en kosten met zich meebrengen. Supermarkten bijvoorbeeld kunnen gemakkelijker buiten de veiling om wanneer zij een grote hoeveelheid van een specifiek product wensen. Reactie partijen op het onderzoek van de NMa 31. Partijen hebben gereageerd op de uitkomsten van het onderzoek van de NMa onder marktpartijen. Volgens hen moeten de opmerkingen van telers en partijen voor zover zij in de richting wijzen dat AVA-kanalen geen substituut zijn voor de diensten van veilingen kritisch worden beoordeeld. Volgens hen is het terecht dat marktpartijen hebben gewezen op het belang van de veilingklok, maar nemen zij onvoldoende in aanmerking dat het belang van de klok afhankelijk is van de concentratie van vraag en aanbod, waardoor de veilingen afhankelijk zijn van aanbieders en kopers. Deze concentratie van vraag en aanbod zal volgens partijen alleen tot 8 Openbare versie

9 stand komen als de veilingen de transactiekosten zo laag mogelijk en concurrerend houden met de AVA-kanalen. 32. Volgens partijen is het juist dat afzet en koop via de klok kenmerken hebben die niet of niet in die mate aanwezig zijn bij bemiddeling of de AVA-kanalen. Dat wil volgens partijen echter niet zeggen dat reeds om die reden de afzetkanalen van de veilingen en AVA-kanalen niet met elkaar concurreren en in mededingingsrechtelijke zin niet substitueerbaar zijn. 33. Volgens partijen zou het feit dat aanbieders en kopers zich anders zouden moeten organiseren om van een ander afzetkanaal gebruik te maken of dat de transactiekosten elders hoger zijn, niet betekenen dat een ander afzetkanaal om die reden een andere markt vormt. 34. Partijen hebben aangegeven dat zelfs indien het juist zou zijn dat er voor een aantal telers geen reëel alternatief is voor de afzetkanalen van partijen omdat zij (heel) klein zijn en geen samenwerking willen via een telersvereniging of verkoopcombinatie, dit niet betekent dat de veiling een aparte productmarkt is. 35. Volgens partijen betekent het feit dat niet alle afzetkanalen dezelfde handelsvoorwaarden bieden als de veilingen niet dat zij een andere markt vormen. Volgens hen is het op grond van de goederenstromen die via verschillende afzetkanalen worden verhandeld evident dat die verschillen niet zodanig zijn dat al die afzetkanalen niet substitueerbaar zijn en niet tot dezelfde productmarkt behoren. Beoordeling 36. De door partijen genoemde argumenten rechtvaardigen niet op voorhand een conclusie dat alternatieve afzetkanalen tot dezelfde productmarkt behoren als de veiling- en bemiddelingsdiensten van partijen. Van belang voor de bepaling of twee producten of diensten tot dezelfde productmarkt behoren is de vraag of genoeg afnemers overstappen naar een alternatief bij een kleine, maar significante, duurzame prijsstijging om deze prijsstijging nietwinstgevend te maken. 7 De kenmerken van verkoop via de klok, de lage transactiekosten, het feit dat voor een bepaalde groep afnemers die heel wel aanzienlijk kan zijn er geen reëel alternatief is en het bieden van afwijkende handelsvoorwaarden zijn elementen die er, zowel afzonderlijk als gezamenlijk, voor kunnen zorgen dat een kleine significante prijsstijging niet genoeg overstap teweegbrengt om die prijsstijging niet-winstgevend te maken. 37. Uit het onderzoek onder marktpartijen volgt dat handelen via de veiling vele voordelen biedt boven handelen via andere afzetkanalen. De belangrijkste daarvan zijn voor de verkoper de 7 Zie bekendmaking van de Commissie inzake de bepaling van de relevante markt voor het gemeenschappelijke mededingingsrecht, Pb C 372 van 9 december 1997, blz. 5, punt 15 tot en met Openbare versie

10 betalingszekerheid bij handel via de veiling, en voor de koper de leveringszekerheid die nodig is om aan de eigen verplichtingen te kunnen voldoen. Dit speelt met name wanneer een koper verzekerd moet zijn van een bepaalde hoeveelheid en een breed assortiment. 38. Tevens biedt de veiling tal van aanverwante diensten, waaronder bedrijfsruimte en het gebruik van materiaal zoals koelcellen, karren en het gebruik van fust (emmers bij de veiling). De handel op de veiling via de klok biedt een inzichtelijk prijsniveau, en garandeert de beste marktprijs voor de aangeboden producten. Tevens dient de handel via de klok voor een bedrijf als middel om het assortiment aan potentiële afnemers kenbaar te maken, en zijn de aanbieders van sierteeltproducten bij handel via de klok ervan verzekerd dat hun producten zullen worden afgenomen tegen een marktgerichte prijs. Daarnaast doet de veiling een onafhankelijke kwaliteitstoets, waarbij de veilingkeurmeesters een keuring uitvoeren die als maatstaf dient. 39. Onder de alternatieve afzetkanalen valt de directe levering aan afnemers. Directe levering lijkt op grond van het onderzoek in de onderhavige zaak een onvoldoende reëel alternatief te bieden voor aanbieders van sierteeltproducten die nu leveren aan de veiling, omdat bij grote of diverse leveringen aan verschillende partijen, in plaats van enkel te leveren aan de veiling, extra transactiekosten zullen moeten worden gemaakt bij leveringen aan verschillende afnemers. Voor de afnemers geldt dat, indien zij een divers assortiment dienen te vergaren via directe inkoop, zij bij een groot aantal locaties zullen moeten inkopen. Een grote inkoper heeft verklaard dat de marges die worden gemaakt op sierteeltproducten klein zijn. Aangenomen mag worden dat de extra transactiekosten die zullen moeten worden gemaakt bij de overstap naar andere afzetkanalen dan handel via de veiling substantieel op de begroting van handelaren zullen drukken. Tevens zal het niet altijd mogelijk zijn om bij individuele telers grote hoeveelheden in te kopen zoals dat wel kan bij de veiling. 40. Naast het ontbreken van voldoende reële alternatieven is er een andere reden waarom leden van de veiling niet snel geneigd zullen zijn om over te stappen naar andere afzetkanalen. Er bestaat een belangrijke drempel voor leden van de coöperatie om hun lidmaatschap op te zeggen. Leden hebben het recht om op elk moment hun producten via de afzetkanalen van de veiling te kunnen afzetten. Dit betekent onder meer dat zij, wanneer rechtstreekse transacties niet van de grond komen, altijd nog een terugvalmogelijkheid hebben om de marktprijs te ontvangen voor hun producten. Door dit lidmaatschap zijn deze leden wel gedwongen de rechtstreekse transacties die zij tot stand brengen via de veilingen af te rekenen, waardoor de veiling toch profijt heeft van handel waarin zij geen actieve bemoeienis heeft. Uittreding van veilingleden heeft de afgelopen jaren slechts sporadisch plaatsgevonden. Wanneer dit plaatsvond, bleek in het 10 Openbare versie

11 overgrote deel van de gevallen de overstap gemaakt van de ene veiling naar de andere en vice versa en niet naar andere afzetkanalen Uit het onderzoek van de NMa is voorts naar voren gekomen dat bepaalde soorten sierteeltproducten geschikter lijken te zijn voor handel via AVA-kanalen dan andere sierteeltproducten. Zo zijn grote uniforme partijen sierteeltproducten ten behoeve van grootwinkelbedrijven geschikter dan kleinere of heterogene partijen voor handel via AVA-kanalen, omdat deze groep afnemers behoefte heeft aan grote hoeveelheden van één product, terwijl veel groothandelaren en exporteurs behoefte hebben aan een breed assortiment, waarvoor het veilingkanaal juist erg aantrekkelijk is. Nader onderzoek is nodig om vast te stellen hoe makkelijk, en voor welke soort sierteeltproducten, AVA-kanalen een alternatief kunnen zijn. 42. Hiermee hangt samen dat uit het onderzoek is gebleken dat handel via AVA-kanalen voor grote buitenlandse telers mogelijk een reëler substituut vormt dan voor Nederlandse telers. Deze buitenlandse telers kenmerken zich in vergelijking met Nederlandse telers vaak door een grotere schaal en produceren grote hoeveelheden van een homogeen product, waardoor zij in staat zijn de grote uniforme partijen te leveren die voor grootwinkelbedrijven aantrekkelijk zijn. Nader onderzoek is nodig om vast te stellen in welke mate buitenlandse telers in voldoende mate reële substituten hebben en in hoeverre de uitwijkmogelijkheden van deze groep telers een disciplinerende werking hebben op partijen. Het besluit in zaak 2473/Holland Flora 43. In het besluit van 12 juli 2001 in zaak 2473/Holland Flora is aangenomen dat er een markt voor veilings- en bemiddelingsdiensten is, waartoe ook andere afzetkanalen waarlangs sierteeltproducten in het verkeer worden gebracht (BVO 9 ) behoren. Het onderzoek in zaak 2473/Holland Flora betrof een onderzoek in de meldingsfase. Er is dus destijds geen diepgaand onderzoek verricht. Zowel uit het dossier als het besluit met betrekking tot de genoemde zaak blijkt dat een belangrijke reden om de fusie tussen Holland en Flora niet vergunningsplichtig te verklaren was gelegen in de aanwezigheid van een andere grote speler, te weten Bloemenveiling Aalsmeer. 44. In het genoemde besluit is gesteld dat er weinig aan in de weg staat dat telers (buiten hun statutaire veilplicht om indien zij lid zijn van een veilingcoöperatie) hun producten rechtstreeks verkopen aan exporteurs, groothandelaren of detailhandelaren. Uit het onderzoek onder marktpartijen in onderhavige zaak blijkt echter vooralsnog, dat de extra inspanning die moet worden gedaan en de kosten die moeten worden gemaakt bij handel buiten de veiling om, 8 [ ] 9 BVO staat voor buiten de veiling om. Dit komt overeen met wat in het onderhavige besluit en door partijen AVA (Afzet Via Andere kanalen) genoemd wordt. 11 Openbare versie

12 de stelling dat hen daarbij weinig in de weg staat op voorhand niet rechtvaardigen. Gelet op de voordelen van de veilingen en de overstapkosten is het vooralsnog aannemelijk dat een kleine, maar significante prijsverhoging van de veiling- en bemiddelingsdiensten van partijen niet voor voldoende overstap van telers zou zorgen om deze prijsverhoging niet-winstgevend te maken. 45. In het genoemde besluit is voorts gesteld dat handelaren in het algemeen bij meerdere veilingen hun sierteeltproducten inkopen en, afhankelijk van het aanbod en de prijzen die per dag tot stand komen voor de klok of bij de bemiddeling, bepalen op welke veiling zij in meerdere of mindere mate hun sierteeltproducten afnemen. Naast of in plaats van inkoop bij (een) veiling(en) kopen handelaren ook rechtstreeks bij telers in, aldus dat besluit. Dit laatste neemt echter niet weg dat uit het onderzoek van de NMa in onderhavige zaak is gebleken dat veel kopers voor een (groot) deel van hun inkoop afhankelijk lijken te zijn van de veiling. Het is vanwege deze afhankelijkheid vooralsnog aannemelijk dat een kleine, maar significante prijsverhoging van de veiling- en bemiddelingsdiensten van partijen niet voor voldoende overstap van kopers zou zorgen om deze prijsverhoging niet-winstgevend te maken. 46. Tot slot is in het besluit in zaak 2473/Holland Flora genoemd dat, gelet op het feit dat de groei van de handelsomzetten van de Nederlandse veilingen de komende jaren met name gerealiseerd zal moeten worden uit import, een aanzienlijke concurrentiedruk van de buitenlandse afzetkanalen zal uitgaan. Het gros van de aanbieders van sierteeltproducten bij partijen bestaat echter uit Nederlandse telers. Zoals in punt 42 al is aangegeven, is nader onderzoek nodig om vast te stellen in welke mate buitenlandse telers in voldoende mate reële substituten hebben en in hoeverre de uitwijkmogelijkheden van deze groep telers een disciplinerende werking hebben op partijen. Teneinde vast te stellen in hoeverre er een zekere druk uitgaat van buitenlandse telers is het tevens van belang om te bepalen in hoeverre (de mogelijkheid bestaat dat) buitenlandse telers aparte tarieven van partijen krijgen doorberekend. Conclusie 47. Partijen hebben zich op het standpunt gesteld dat de veiling- en bemiddelingsdiensten en andere afzetkanalen één productmarkt voor de afzet van sierteeltproducten vormen. Zij hebben daarbij verwezen naar het besluit van de NMa in zaak 2473/Holland Flora. Partijen achten geen redenen aanwezig voor wijziging van die opvatting van NMa uit 2001, omdat er een onlosmakelijke verbondenheid zou bestaan tussen afzet van sierteeltproducten en alle afzetkanalen. 48. De meerderheid van de bevraagde marktpartijen heeft thans echter aangegeven dat zij de andere afzetkanalen niet als substituut ziet voor de veiling- en bemiddelingsdiensten in combinatie met de daaraan gerelateerde diensten zoals die door partijen worden aangeboden. Het merendeel van de bevraagde telers heeft gesteld dat zij niet over de know how, expertise en menskracht beschikken om hun producten via andere afzetkanalen af te zetten. Het merendeel 12 Openbare versie

13 van de bevraagde afnemers is van mening dat zij wel via partijen móeten inkopen, omdat hun klanten om een breed en diep assortiment vragen en de afnemers dat assortiment niet op een vergelijkbare efficiënte en snelle wijze tegen vergelijkbare transactiekosten via andere afzetkanalen kunnen verkrijgen. 49. Op grond van het bovenstaande en het onderzoek door de NMa lijken vooralsnog AVAkanalen geen substituut voor de veiling- en bemiddelingsdiensten voor sierteeltproducten om tot één productmarkt te worden gerekend. De voorlopige conclusie uit het onderzoek van de NMa is dat het niet aannemelijk is dat er voldoende kopers respectievelijk telers zullen uitwijken naar alternatieve afzetkanalen bij een prijsstijging van 5-10% van de door partijen geleverde diensten aan kopers respectievelijk telers om deze prijsstijging niet-winstgevend te maken. Derhalve zal in het onderhavige besluit vooralsnog worden uitgegaan van een markt voor veiling- en bemiddelingsdiensten voor enerzijds aanbieders en anderzijds kopers van sierteeltproducten, waartoe het AVA-kanaal niet behoort. 50. In een eventuele vergunningsfase zal nader onderzoek plaatsvinden naar de vraag voor welke groepen telers en kopers en voor welke producten het AVA-kanaal daadwerkelijk een substituut is. Rel evant e geogr af ische mar kt en Opvattingen van partijen 51. Bloemenveiling Aalsmeer en FloraHolland vervullen volgens partijen beide een trechterfunctie of draaischijf voor sierteeltproducten uit de gehele wereld die worden afgezet in de landen van de Europese Unie en voor de wereldwijde handel. Ongeacht of de geografische markt een Europese of wereldwijde markt is, zijn partijen er in ieder geval op gericht om het wereldwijde aanbod via de veilingkanalen af te zetten. In dat kader zijn partijen van opvatting dat de geografische markt wordt bepaald door i) de functie van de veilingen, ii) de aard van de bij de veilingen samengebrachte vraag en iii) de geografische omvang van de markt voor sierteeltproducten. Partijen baseren die opvatting op de omstandigheid dat naast de productie van sierteeltproducten in Europa, de productie in landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika meer en meer toeneemt. Nederland is een belangrijke producent en importeur van snijbloemen op de wereldmarkt. Het overgrote deel van de producten wordt geëxporteerd naar andere landen van de EU en landen buiten de EU. 52. Partijen zijn de mening toegedaan dat de geografische markt de wereldwijde afzet in sierteeltproducten omvat; sierteeltproducten uit de belangrijkste productie- en exportlanden kunnen dankzij de relatief lage transportkosten in verhouding tot de verkoopprijs op de Europese en wereldwijde markt, alsmede door het ontbreken van (substantiële) douaneheffingen, eenvoudig over de gehele wereld worden getransporteerd. Het aanbod bij partijen uit de EU en in 13 Openbare versie

14 het bijzonder uit landen buiten de EU wordt volgens partijen zowel kwantitatief als kwalitatief steeds belangrijker. Slechts 20% van de producten die via partijen worden verkocht, blijft in Nederland; de overige 80% van de producten wordt geëxporteerd naar vooral landen in de EU. Dat de productie van sierteeltproducten een wereldwijde aangelegenheid is en sierteeltproducten over de gehele wereld worden verhandeld, is onder meer bevestigd in een sectorstudie van ING. 10 Beoordeling 53. In het besluit van 12 juli 2001 in zaak 2473/Holland Flora heeft de NMa overwogen dat beide bloemenveilingen in Nederland gevestigd waren en dat het ledenbestand van de veilingen in hoofdzaak werd gevormd door Nederlandse telers van sierteeltproducten. De meest nauwe geografische afbakening van de markt(en) voor veiling- en bemiddelingsdiensten voor sierteeltproducten zou daarom Nederland zijn. De NMa heeft zich daarbij wel afgevraagd of een dergelijke marktafbakening een juist beeld gaf van de markt, omdat 15% van de omzet van de veilingen behaald werd uit aanbod afkomstig vanuit het buitenland en meer dan 70% van de afzet van de veilingen bestemd was voor de export. De vraag of de markt(en) voor veiling- en bemiddelingsdiensten voor sierteeltproducten nationaal of ruimer dan nationaal was, kon toen echter in het midden blijven omdat de materiële beoordeling er niet door werd beïnvloed. 54. Voor het onderhavige geval wordt opgemerkt dat de leden van beide veilingen voor het overgrote deel Nederlandse telers zijn. Afnemers van beide veilingen zijn met name Nederlandse (groot)handelaren ten behoeve van de handel in Nederland, dan wel in het buitenland. Dit geeft een indicatie dat de geografische reikwijdte van de markt voor veiling- en bemiddelingsdiensten aan de aanbieders van sierteeltproducten, evenals ten aanzien van afnemers, nationaal is. 55. De beide veilingen zijn zowel qua omvang als assortiment uniek in de wereld. Een groot deel van de internationale handel loopt dan ook via Nederland. Zo noemt de Rabobank in een rapport dat Nederland verreweg de grootste exporteur van sierteeltproducten in de wereld is met een aandeel van circa 52% in de wereldwijde export van snijbloemen. In een publicatie van de Europese Commissie wordt aangegeven dat Nederland zorg draagt voor circa 57% van de totale EU-import en circa 87% van de totale EU-export. In diezelfde publicatie wordt genoemd dat 68% van de import in landen binnen de EU uit Nederland komt In Nederland wordt relatief veel via veilingen gehandeld. De verhouding handelen via de veiling versus handelen via andere afzetkanalen in Nederland wijkt dan ook sterk af van deze verhouding in het buitenland (zie de punten 20 tot en met 22). Dit gegeven is een aanwijzing dat 10 Bron: Sierteeltgroothandel, ING-sectorstudie, juni 2004, blz. 14 e.v. 11 Zie: Working Document of The Commission staff on the situation of the flowers and ornamental plants sector, Europese Commissie, blz. 15, 17 en Openbare versie

15 de concurrentievoorwaarden in Nederland anders zijn dan in het buitenland; dit wijst in de richting van een nationale markt voor veiling- en bemiddelingsdiensten voor sierteeltproducten. 57. Nederlandse telers die door de NMa zijn bevraagd, hebben in meerderheid aangegeven dat zij weinig alternatieve afzetkanalen hebben voor de veilings- en bemiddelingsdiensten die partijen bieden. Mogelijk vormen veilingen in (West-)Europa, zoals met name Landgard in Duitsland of kleinere veilingen in België en Frankrijk in beperkte mate een alternatief voor een aantal telers. Uit het onderzoek van de NMa blijkt vooralsnog echter niet dat het waarschijnlijk is dat voldoende telers bij een prijsverhoging van 5-10% voor de diensten die partijen aan telers verlenen, zullen uitwijken naar alternatieven buiten Nederland om deze prijsstijging nietwinstgevend te maken (zie ook de punten 66 tot en met 70). De buitenlandse veilingen worden door geraadpleegde telers in het onderzoek van de NMa niet als een voldoende substituut aangemerkt. 58. De kopers exporteren een groot deel van de door hen ingekochte sierteeltproducten (circa 80%). Deze export gaat voornamelijk naar landen als Duitsland (31,5%), het Verenigd Koninkrijk (16,7%) en Frankrijk (13,3%). 12 Zij zijn voor een belangrijk deel afhankelijk van bestellingen van klanten uit het buitenland, maar kopen deze voor een groot deel in op de veilingen in Nederland. De Nederlandse groothandel koopt voornamelijk op de veiling in (79%), 12% wordt rechtstreeks bij Nederlandse tuinders ingekocht en 9% in het buitenland. 13 De voorlopige conclusie uit het onderzoek van de NMa is dat het niet aannemelijk is dat er voldoende kopers zullen uitwijken naar alternatieven buiten Nederland bij een prijsstijging van 5-10% van de door partijen geleverde diensten aan kopers om deze prijsstijging niet-winstgevend te maken (zie ook de punten 66 tot en met 70). De buitenlandse veilingen worden door geraadpleegde kopers in het onderzoek van de NMa niet als een voldoende substituut aangemerkt. 59. Op basis van het bovenstaande zal er vooralsnog van worden uitgegaan dat de geografische markt voor veiling- en bemiddelingsdiensten voor sierteeltproducten nationaal van omvang is. In een eventuele vergunningsfase zal nader onderzoek nodig zijn naar de vraag of buitenlandse afzetkanalen een reëel alternatief vormen, en daarmee een substituut zijn, voor telers en kopers die gebruik maken van de veilingen in Nederland. 14 B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE 1. Inleiding 12 Bron: Hoofdbedrijfschap Agrarische Groothandel. 13 Bron: Sierteeltgroothandel, ING-sectorstudie, juni 2004, blz Voor de volledigheid wordt opgemerkt dat, uitgaande van een markt voor veiling- en bemiddelingsdiensten voor sierteeltproducten, een ruimere geografische marktafbakening de materiële beoordeling niet zou beïnvloeden. 15 Openbare versie

16 60. In het hiernavolgende zal achtereenvolgens worden besproken de positie van partijen (in Nederland en buiten Nederland), alternatieve afzetkanalen, concurrentie tussen partijen en mogelijke relativerende factoren. Aanbieders en afnemers van sierteeltproducten zullen waar mogelijk gezamenlijk worden besproken. Op sommige punten zal, indien de effecten voor aanbieders dan wel afnemers van elkaar verschillen, waar nodig dit onderscheid specifiek worden benoemd. 2. Positie van partijen Positie van partijen in Nederland 61. Uitgaande van een markt voor veiling- en bemiddelingsdiensten voor sierteeltproducten die Nederland omvat, behalen partijen in 2005 een gezamenlijk marktaandeel van circa 98% (FloraHolland circa 53% en Bloemenveiling Aalsmeer circa 45%). 15 Hierbij is uitgegaan van de door partijen behaalde productomzet (FloraHolland circa EUR 2,0 miljard en Bloemenveiling Aalsmeer circa EUR 1,7 miljard). Wanneer een onderscheid gemaakt zou worden naar verschillende soorten sierteeltproducten, dan wijken de gezamenlijke marktaandelen van partijen niet in sterke mate af Naast partijen zijn er in Nederland nog twee andere veilingen waar sierteeltproducten worden verhandeld. In de eerste plaats betreft dit Sierteelproductenveiling Veiling Vleuten B.V. (hierna Veiling Vleuten) 17. In 2005 behaalde Veiling Vleuten een productomzet van circa EUR 26 miljoen. Daarnaast betreft dit Bloemenveiling Oost Nederland in Bemmel, een zelfstandige, regionale veiling die in 2005 een productomzet van circa EUR 59 miljoen behaalde. 63. Gelet op de zeer beperkte omvang van deze beide veilingen vergeleken met partijen, is het niet aannemelijk dat deze veilingen voldoende concurrentiedruk kunnen uitoefenen om partijen te disciplineren. 15 Bron: Jaarverslag 2005 FloraHolland Maatwerk in dienstverlening. 16 In 2004 had Bloemenveiling Aalsmeer naar eigen opgave marktaandelen van circa 43,3% voor snijbloemen, 49,8% voor kamerplanten en 41,1% voor tuinplanten. FloraHolland had in dat jaar naar eigen opgaaf marktaandelen van 54,9% voor snijbloemen (gezamenlijk 98,2%), 48,1 % voor kamerplanten (gezamenlijk: 97,9%) en 49,1% voor tuinplanten (gezamenlijk 90,2%). Bloemenveiling Aalsmeer is bij deze berekening uitgegaan van volume; FloraHolland van omzet. Derhalve is het mogelijk dat bij hetzelfde uitgangspunt een kleine afwijking zou kunnen ontstaan ten opzichte van de hier genoemde gezamenlijke marktaandelen. Deze afwijking zal echter niet van een grootte zijn die de materiële beoordeling beïnvloedt. Bron: kengetallen via de websites en 17 Bloemenveiling Aalmeer houdt sinds 2004 circa 55% van de aandelen in Veiling Vleuten. Het is derhalve niet aannemelijk dat er na de voorgenomen fusie vanuit deze veiling een sterke prikkel tot concurreren zal uitgaan. Aangezien aannemelijk is dat zelfs indien Veiling Vleuten wel een voldoende prikkel tot concurreren zou hebben, de veiling vanwege de omvang slechts zeer beperkt concurrentiedruk kan uitoefenen, zal dit belang buiten beschouwing worden gelaten. 16 Openbare versie

17 Internetveilingen 64. Er zijn voorts enige elektronische veilingen actief, zoals Tele Flower Auction (TFA) en Holland Latin Flower. 65. Internetveilingen kunnen mogelijk een alternatief bieden in de toekomst, maar kunnen dat vooralsnog niet. Door de NMa bevraagde afnemers van sierteeltproducten noemen als redenen dat de internetveilingen een te klein assortiment hebben en bovendien dat het nu nog gebruikelijk is voor een koper om de betreffende bloemen en planten daadwerkelijk te zien teneinde een inschatting van de kwaliteit te kunnen maken. Aanbieders van sierteeltproducten hebben als bezwaar tegen de internetveiling dat er niet genoeg vertrouwen is dat alle producten zullen worden afgenomen, en dat er geen vertrouwen is in het betalingssysteem. Derhalve is niet aannemelijk dat in dit stadium internetveilingen een voldoende reëel alternatief bieden. Dit zou in de toekomst kunnen gaan veranderen. Echter, gezien de ontwikkelingen in de afgelopen jaren is het onvoldoende aannemelijk dat internetveilingen zich in de komende drie jaar tot een voldoende alternatief zullen hebben ontwikkeld. Concurrentie van veilingen buiten Nederland 66. In het buitenland zijn diverse veilingen die volgens partijen met de beide veilingen concurreren. De belangrijkste hiervan is Landgard, gevestigd in Duitsland, met een productomzet van circa EUR 820 miljoen aan sierteeltproducten in Diverse marktpartijen hebben tegenover de NMa verklaard dat Landgard voor grotere marktpartijen een onvoldoende reëel alternatief is. Er zijn echter ook marktpartijen die hebben aangegeven dat Landgard wel een alternatief is. Gelet op het voorgaande mag worden aangenomen dat er een bepaalde mate van concurrentiedruk uitgaat van Landgard. Vooralsnog is het echter, mede gelet op de huidige omvang van Landgard in vergelijking met partijen, niet aannemelijk dat deze concurrentiedruk van voldoende omvang is om partijen te disciplineren De overige veilingen in Europa hebben een omzet van minder dan EUR 100 miljoen 20 en worden door marktpartijen slechts in zeer beperkte mate als alternatief gezien. Unieke positie van de veilingen ten opzichte van andere veilingen 18 Bron: 19 Zie ook punt Bron: informatie van partijen en Working Document of The Commission staff on the situation of the flowers and ornamental plants sector, Europese Commissie, blz Openbare versie

18 68. De andere veilingen in Nederland en in het buitenland zijn aanzienlijk kleiner in omvang dan FloraHolland en Bloemenveiling Aalsmeer en kunnen mede om die reden een onvoldoende reëel alternatief bieden. Voor afnemers van sierteeltproducten geldt volgens de bevraagde marktpartijen dat bij een kleinere veiling niet een voldoende breed assortiment wordt aangeboden. Voor aanbieders geldt volgens bevraagde marktpartijen dat bij een groot aanbod aan producten op een kleine veiling de prijs zal dalen. Daarbij geldt tevens voor de aanbiedende telers dat de kleinere veilingen in veel gevallen verder weg liggen, en er bij handel via de kleinere veilingen derhalve hogere transactiekosten zullen moeten worden gemaakt. 69. Partijen hebben voorts aangegeven dat FloraHolland en Bloemenveiling Aalsmeer zich onderscheiden ten opzichte van andere veilingen door een breder en innovatiever aanbod van secundaire diensten dan de andere veilingen. 70. Daarnaast geldt, zoals ook door partijen is opgemerkt, dat een grote veiling een efficiënte wijze van afzet en bevoorrading is. Dat vindt bevestiging in het feit dat aanbieders en kopers de voorkeur geven aan grote veilingen. Toetreding en uitbreiding 71. Teneinde toe te treden tot de veilingmarkt dienen hoge investeringen te worden gedaan. De kleinere veilingen zouden in theorie in de toekomst weliswaar kunnen uitgroeien tot een grotere veiling, maar gezien de huidige grootte is de verwachting dat dit zich zeker niet in de komende jaren zal voltrekken. Onder de andere veilingen is Landgard de grootste, maar ook deze veiling is, met een productomzet van circa EUR 820 miljoen, aanzienlijk kleiner in omvang dan partijen, met een gezamenlijke productomzet van circa EUR 3,7 miljard Alternatieve afzetkanalen 72. Er gaat een zekere concurrentiedruk uit van alternatieve afzetkanalen, maar deze alternatieve afzetkanalen kennen duidelijk beperkingen ten opzichte van handel via de veilingen. Het aangeboden assortiment is veelal relatief klein en er zijn weinig tot geen aanvullende diensten zoals bij de grote veilingen. Juist deze aanverwante diensten zijn volgens marktpartijen voor de individuele teler of koper van groot belang voor de bedrijfsvoering. Tevens zijn bij de veiling de aanbieders van sierteeltproducten ervan verzekerd dat hun producten zullen worden afgenomen tegen een marktgerichte prijs, en zijn kopers verzekerd van een groot en divers assortiment. Tevens zal het niet altijd mogelijk zijn om bij individuele telers grote hoeveelheden in te kopen zoals dat wel kan bij de veiling (zie ook de punten 16 tot en met 50). 21 Zie ook de punten 61 en 66 van het onderhavige besluit. 18 Openbare versie