P+Fiets: Snel en fris de stad in (VK 3/2014)

Transcriptie

1 P+Fiets: Snel en fris de stad in (VK 3/2014) maandag 28 april reacties 132x gelezen Frans de Kok, ANWB Hans Voerknecht CROW-KpVV Een samenvatting van dit artikel is verschenen in Verkeerskunde 3/2014 Park en Bike, of in dit artikel: Parkeer en Fiets verdient een zetje. Zeker nu er meer bekend is over voorwaarden, criteria en succes- en faalfactoren. Bovendien leveren twee P+Fietspilots in Leeuwarden en Maastricht nieuwe modellen op om P+Fiets op de rit te krijgen. Een nieuw overzicht van de inzichten rond Parkeer en Fiets. Inleiding Het vraagstuk van bereikbaarheid zit steeds meer in binnenstedelijke bereikbaarheid. Een substantieel deel van de reistijd zit in de laatste kilometers in de stad. Te veel autoverkeer in de stad veroorzaakt dat de wegen dichtslibben en maakt bedrijven, winkels en woningen slecht bereikbaar. Dus is er reden om de auto aan de rand van de stad te parkeren en op een andere manier verder te reizen. Dit is ook nog eens goed voor de luchtkwaliteit. In de stad is de gemiddelde snelheid van de auto vaak lager dan die van een voetganger en als al een parkeerplaats kan worden gevonden, dan vergt dat lang zoeken en is de parkeerplek vaak duur. Ziedaar de essentie van het project Beter Benutten. De zwakke schakel bij P+R P+R (Park+Ride) bestaat al langer en wint steeds meer aan populariteit. Maar voor P+R is het nodig, dat er zeer frequent openbaar vervoer is, minstens 6x per uur. Tenslotte is het niet prettig om aan de rand van de stad 20 minuten op de bus te moeten wachten. Bovendien moeten veel bestemmingen met het ov bereikbaar zijn. Voor veel middelgrote steden geldt dat er onvoldoende goed openbaar vervoer is vanaf de rand van de stad. Dus is het logisch om in Nederland Fietsland de fiets te nemen als vervoermiddel de stad, dus Parkeer+Fiets. Met de auto doorrijden tot waar het kan, en dan verder met het snelste vervoermiddel in de stad: de fiets. Overtuigd van de kansen van dit concept onderzocht het CROW-Kennisplatform Verkeer en Vervoer samen met het programma Beter Benutten, de ANWB en de steden Maastricht en Leeuwarden verder of het wat kan worden met dit idee. P+Fiets Een P+Fiets-locatie is een plek waar weggebruikers de auto veilig kunnen parkeren en per fiets verder kunnen naar de bestemming. Bestemmingen kunnen winkel- of stadscentra zijn of bedrijventerreinen en kantoren, maar evengoed ook nabij gelegen toeristische en recreatieve bestemmingen. Het idee daarbij is simpel: de auto wordt gebruikt tot daar waar de auto het snelst is, de rand van de stad, waarna wordt overgestapt op het dan snelste vervoermiddel, de fiets. Het uitgangspunt is dat mensen meer keuzemogelijkheid in de vervoerketen krijgen aangeboden en daardoor nog betere afwegingen kunnen maken over de vervoerwijze die het best past bij een bepaalde verplaatsing. De ANWB en CROW-KpVV geloven in de kansen van P+Fiets en zijn aan de slag gegaan met pilots in Leeuwarden en Maastricht om de kansrijkheid van P+Fiets in de praktijk te verkennen. In Leeuwarden en Maastricht is de

2 insteek dat voor een duurzame implementatie van een P+Fiets-exploitatie marktpartijen noodzakelijk zijn. Een commerciële partij zal zich richten op voortdurende uitbreiding van de klantenkring en de mogelijkheden. Welke voordelen biedt een P+Fiets? Als voordelen voor de gebruiker worden genoemd: geen wachttijden voor bus of tram; de fiets is meteen beschikbaar, geen parkeerprobleem op de eindbestemming; de fiets kan altijd voor de deur worden geparkeerd, de fiets is het snelste vervoermiddel in de stad, flexibiliteit in reistijd: je kunt met de fiets terug naar de auto, zelfs al rijden de trams en bussen allang niet meer, fietsen is gezond, flexibel en handig. Als voordelen voor de samenleving worden genoemd: fietsen draagt bij aan schonere lucht en daarmee een beter binnenstedelijk woon- en leefmilieu, er zijn minder, vaak dure parkeerplaatsen nodig op de bestemming of in het stadscentrum, op vrijwel elk schaalniveau is P+Fiets te realiseren, het is relatief goedkoop te realiseren, P+Fiets is gemakkelijk uit te breiden, P+Fiets is stand alone realiseerbaar, er hoeven geen aanvullende voorzieningen te komen, zoals aanvullend ov, vaak is dubbelgebruik van parkeerplaatsen te bereiken. Potentiële doelgroepen P+Fiets kan succesvol zijn voor het woon-werkverkeer. Maar ook voor vrijetijdsverkeer kan het een oplossing zijn. Denk aan bezoekers van een (binnen)stad, hotelbezoekers en bezoekers van recreatiegebieden (bos, strand). Waaraan moeten P+Fiets-locaties voldoen? Een belangrijke voorwaarde is dat de mobilist sneller en/of goedkoper op zijn bestemming komt. Verder vinden veel mensen het prettig om een stukje te fietsen naar hun bestemming. Niet alleen voor de gezondheid, maar ook om even een fris hoofd te krijgen. Daarbij is 10 tot 20 minuten een ideale afstand; langer vinden mensen veelal te ver, korter kan ook worden gelopen. Het gaat dan om een reisafstand van 2,5 tot 5 km. Voor welke steden in P+Fiets interessant? Steden met een omvang tussen en inwoners: Deze steden hebben vaak onvoldoende frequent ov vanaf de rand van de stad voor een P+R (een ov-frequentie van 6x per uur is het minimum voor een stadsrand-p+r) en de fietsafstand is ook geschikt voor een P+Fiets. Bij kleinere steden kan vanaf de parkeerplaats naar het centrum worden gelopen. Steden die vanwege de lokale leefbaarheid of bereikbaarheid minder auto s in de stad willen hebben. Een aantoonbare parkeer- of bereikbaarheidsproblematiek is een belangrijke factor voor de kansrijkheid van een P+Fiets. Steden met een historische binnenstad en een fijnmazig en onoverzichtelijk stratenpatroon lijken daarom kansrijk. Maar het gaat er ook om dat mensen graag een stukje willen fietsen, hoewel dat criterium alleen, wellicht een te smalle basis is voor duurzame realisatie van P+Fiets Locatiekenmerken De P+Fiets-locatie ligt op een logische route van de invalswegen naar het centrum of de plaats van bestemming (bijv. een bedrijvenconcentratie). Een afstand van maximaal 3 tot 5 kilometer tot belangrijke bestemmingen (werken, winkelen en dergelijke) is acceptabel om per fiets te overbruggen. Langer zou kunnen, maar dan lijkt de e-bike een verstandiger keuze. Parkeren op een P+Fiets moet een duidelijk kostenvoordeel bieden (bijv. Den Bosch: 2 euro per dag op de P+Fiets tegenover 2 tot 2,20 euro per uur voor autoparkeren in het centrum). Aansluiting op een aantrekkelijk, comfortabel en veilig stedelijk fietsnetwerk. Voorzieningen op en nabij de Park en Bike Gebruikers moeten snel en gemakkelijk over een fiets kunnen beschikken. Dat kan een huur/leenfiets zijn, maar ook een eigen fiets die daar gestald is of een vouwfiets die wordt meegenomen. Garantie van fietsbeschikbaarheid. Fiets en auto moeten veilig gestald kunnen worden, zo mogelijk met een vorm van bewaking.

3 Een mogelijkheid is de P+Fiets te combineren met P+R. Deze combinatie lijkt echter beperkt kansrijk. Een bezwaar kan zijn dat de overheid vaak zwaar geïnvesteerd heeft in het ov en de P+R. Het toevoegen van een succesvolle P+Fiets van enige substantie kan dan een concurrent zijn voor het ov. Bovendien lijkt het moeilijker om hier marktpartijen in geïnteresseerd te krijgen. Communicatie en draagvlak Promotie door de gemeente, opname in routeplanners en dergelijke. Draagvlak bij werkgevers. Brede communicatie wordt ingezet om verschillende gebruikersgroepen te bereiken; via de gemeente, werkgevers, ondernemers die hun klanten wijzen op de voorziening of organisaties die route-, parkeer- en reisinformatie geven. Overige factoren De P+Fiets-voorziening is in beginsel zonder beperking in doelgroep beschikbaar en laagdrempelig toegankelijk. Maar maatwerk of differentiatie naar doelgroep is mogelijk. Ondersteuning door een duidelijke, in de toekomst uniforme, al dan niet dynamische bewegwijzering vanaf belangrijke invalsroutes naar de P+Fiets-voorziening is noodzakelijk om de voorziening te kunnen vinden. Vanaf de P+Fiets-locatie voeren goede fietsvoorzieningen, met duidelijk bewegwijzerde en comfortabele routes van en naar de bestemming. Er zijn goede voorzieningen op de plaats van bestemming (onder meer fietsparkeerplekken en (gratis) fietsenstallingen). Focus op fietsmobiliteit In het kader van Beter Benutten zijn er steeds meer regio s die de fiets als meest kansrijke modaliteit zien om de stedelijke bereikbaarheid te waarborgen onder voorwaarden van leefbaarheid en duurzame mobiliteit. Maar dan moet het ook gaan om substantiële aantallen fietsers. Hoewel s-hertogenbosch (zie verderop) een succesvolle aanzet biedt, zitten er ingebouwde beperkingen aan verdere uitgroei van het concept, iets wat in de KpVV- ANWB-Beter Benutten projecten in Leeuwarden en Maastricht niet het geval is. De scope is daar om honderden mensen dagelijks van P+Fiets gebruik te laten maken. Vandaar dat we hierop verder focussen. Pilot P+Fiets woon-werkverkeer van het KpVV In mei 2013 heeft een marktconsultatie plaatsgevonden met marktpartijen die P+Fiets willen aanbieden en met mobiliteitsmakelaars. Gezamenlijk is gekeken naar kansen en bedreigingen. Hierbij concluderen de marktpartijen dat er zeker kansen zijn voor P+Fiets, maar onder voorwaarden. P+Fiets van de grond in Leeuwarden en Maastricht De marktconsultatie heeft Leeuwarden en Maastricht ervan overtuigd, dat het realiseren van duurzaam P+Fiets zinvol en haalbaar is. Een werkatelier over P+Fiets in mei 2013 heeft het hele proces in een versnelling gebracht, waardoor Leeuwarden Vrij Baan en Maastricht Bereikbaar besloten hebben financiën beschikbaar te stellen om daadwerkelijk P+Fiets op te gaan starten. Maastricht en Leeuwarden hebben CROW-KpVV gevraagd ter wille van de realisatie een drietal vragen en opdrachten aan te pakken: 1. Zijn de beschikbare middelen (voor Maastricht Bereikbaar euro en voor Leeuwarden Vrij Baan ongeveer hetzelfde bedrag) voldoende om P+Fiets daadwerkelijk meerdere jaren van de grond te krijgen? Is er een duurzame businesscase te bedenken? Zo nee, welk bedrag is nodig? 2. Wat moeten overheden doen en nalaten om de kansen voor succesvolle realisatie van P+Fiets zo groot mogelijk te maken? 3. Zorgen dat er daadwerkelijk marktpartijen worden geselecteerd die P+Fiets in de regio s gaan realiseren. Het gaat er daarbij om het kader te schetsen waarbinnen marktpartijen hun ideeën en creativiteit kunnen aanwenden om P+Fiets van de grond te krijgen, en daarbij financiële steun krijgen. Anderzijds moet er voor gezorgd worden dat de overheidsgelden op een verantwoorde manier worden uitgegeven. Zo kan worden bijgedragen aan het zo groot mogelijk maken van de kansen van P+Fiets. Deze verkenning is in Leeuwarden uitgevoerd door Syndesmo en in Maastricht door Twinstone. Leeuwarden Op dit moment is bekend dat in Leeuwarden in ieder geval een en mogelijk vier P+Fiets-plaatsen worden gerealiseerd. Daarbij is het uitgangspunt dat de exploitant geld uit de markt kan halen door adoptie door bedrijven; bijvoorbeeld van een gehele P+Fiets-locatie of van kluizen of fietsen. Afhankelijk van de ruimte die de gemeente daarbij aan marktpartijen laat, is er een overheidsbijdrage nodig. Als de gemeente bijvoorbeeld in de

4 verwijzingen naar de P+F-locatie de bedrijfsnaam toestaat, zullen de bedrijven bereidwilliger zijn om een locatie te adopteren. De selectie van de exploitant vindt momenteel plaats. Doelgroep voor deze P+Fiets is in eerste instantie woonwerkverkeer, waarbij de gebruiker een vast abonnement heeft op een kluisje en een fiets en ook een strippenkaart krijgt om incidenteel gebruik te maken van de parkeerplaats bij de werkgever. Maastricht In Maastricht zal de P+Fiets deel uitmaken van een fietsleensysteem. Daarbij doet zich een bijzonder kansrijke situatie voor. In 2016 of 2017 zal de Noorderbrug over de Maas geheel of gedeeltelijk voor het autoverkeer worden afgesloten. Om een verkeerschaos te voorkomen, moeten er 4000 tot 5000 auto s uit de spits gehaald worden. Als dat niet lukt en de file terugslaat tot de (momenteel in aanbouw zijnde) A2-tunnel, moet deze om veiligheidsredenen afgesloten worden, waardoor er een enorme verkeerschaos zou ontstaan. Daarbij is de fiets het enige vervoermiddel dat soelaas biedt. Openbaar vervoer moet tenslotte ook de rivier over en een tijdelijke ov-verbinding die ook de rivier over gaat is niet haalbaar. De fiets is dan ideaal, ook al omdat de Sint-Servaasbrug een nabijgelegen fietsbrug is. Dat betekent dus dat het noodzakelijk is dat veel reizigers overstappen op de fiets. Eerdere ervaring in s-hertogenbosch Bij drie belangrijke invalswegen in s-hertogenbosch liggen P+Fiets-transferia. Ze worden daar overigens aangeduid met P+. Parkeren kost er 2 euro voor een hele dag en vindt plaats op een afgesloten terrein met toezicht. Parkeerders kunnen er gratis de bus nemen naar de stad via een frequente dienstregeling of gratis een fiets lenen of verder lopen naar hun bestemming. Ook zijn er bewaakte fietsenstallingen voor het eventueel stallen van de eigen fiets. Op alle locaties is een beheerder aanwezig die naast toezicht houden ook de registratie van uitgeleende fietsen verzorgt en eventueel reparaties uitvoert. Het aantal leenfietsen is beperkt tot enkele tientallen per locatie. Het gebruik van de eigen- of leenfiets wordt actief gepromoot, maar de nadruk ligt op de combi van auto met bus. De gemeente wil het gebruik van leenfietsen en het bewaakt stallen van de eigen fiets gratis houden. De transferia liggen op korte fietsafstand van de binnenstad. De fietsroutes richting binnenstad zijn van hoge kwaliteit of worden binnenkort aangepakt. De fietsvoorzieningen op de transferia zijn een belangrijk onderdeel van de fietsstructuur van s-hertogenbosch en hebben daarmee bijgedragen aan de verkiezing van s-hertogenbosch als beste Nederlandse Fietsstad van Terugdringen parkeercapaciteit binnenstad Er zijn plannen voor uitbreiding van de totale parkeercapaciteit van de Bossche transferia. De formule heeft zijn bestaansrecht in de afgelopen 15 jaar bewezen. Volgens de gemeente is het succes van de formule mede afhankelijk van de bereikbaarheids- en parkeerstructuur van de binnenstad. Uitbreiding van transferia in Den Bosch gaat gepaard met geleidelijk terugdringen van parkeercapaciteit in de oude binnenstad. Deze besparingen wegen op tegen de kosten van de transferia. De Bossche transferia zijn onderdeel van de gehele parkeerexploitatie. De drie transferia worden per jaar door tussen de en mensen gebruikt. De fiets wordt vooral gebruikt voor woon-werkverkeer. In een klanttevredenheidsonderzoek uit 2007 werd aan deze transferia een waardering van 7,9 gegeven en specifiek voor de leenfietsen een 7,4. Levensvatbaar De ervaring in s-hertogenbosch leert dat een ketenvoorziening met overstap van de auto op ov of fiets, levensvatbaar kan zijn. Het gebruik van de transferia is hier de afgelopen 15 jaar sterk gegroeid. Dit lijkt een kwestie van gewenning als gevolg van consequent beleid. Conclusie De noodzaak van P+Fiets in het palet van mobiliteitsvoorzieningen is vrij evident en de kansen ook. Maar er zijn ook belemmeringen. Die zitten vooral in het parkeerbeleid van gemeenten. Als gemeenten het goedkoop of gratis parkeren in het centrum of bij de bedrijven blijven toestaan, zal dat meer auto s naar de stad blijven lokken, dan uit bereikbaarheids- of leefbaarheidsoogpunt wenselijk is. Dit geldt vooral voor historische binnensteden met weinig P-ruimte en smalle straten. Daarbij is er ook vaak sprake van onjuist gebruik van de CROWparkeerkencijfers. Die zouden eerder als maximum voor het benodigde aantal parkeerplaatsen gebruikt moeten worden, terwijl ze nu veelal als minimum-parkeereis gebruikt worden. Daardoor hebben bedrijven weinig ruimte om het parkeren van werknemers flexibel in te vullen. Ook hebben veel gemeenten de onjuiste indruk, dat het toelaten van veel parkeerplaatsen een belangrijke aanlokkende functie heeft op werkgevers of op klanten van winkelgebieden. Deze indirecte en onzichtbare subsidie op autogebruik en parkeren heeft ook nog eens tot gevolg dat er, om P+Fiets echt van de grond te tillen, ook een subsidie nodig is, die niet nodig zou zijn als het auto- en parkeergebruik in de stad niet meer gesubsidieerd zou worden. Andere belangrijke barrières zijn:

5 De werkkostenregeling. Ook de werknemer voelt de kosten die voor hem gemaakt worden voor parkeren bij het bedrijf niet. Het telt namelijk niet als loon in natura. Wanneer de werkgever de werknemer een parkeerplaats op afstand aanbiedt (bijvoorbeeld een P+Fiets-plek) dan geldt dat wel als loon in natura. Veel bedrijven zijn zich niet bewust van de bedragen die gemoeid zijn met het (lease-)autogebruik van de werknemers en de kosten van parkeren. In grote stedelijke centra gaat het om jaarlijkse werkgeversbijdragen van 5000 tot euro voor het autogebruik van de werknemer. Bedragen waar de fietsende werknemer geen aanspraak op kan maken. De Beter Benutten-aanpak met het gebruik van mobiliteitsbudgetten of regelingen, en alleen functioneel lease-autogebruik toestaat, helpt daarbij. Beëindigen van de fiscale bevoordeling van auto- en parkeerbeleid helpt daarbij evenzeer. Er zijn functies waar door combinatiegebruik met lage investeringen aan de slag gegaan kan worden. Maar veel eigenaren zijn dan geneigd óf dat niet toe te staan (bijvoorbeeld. eigenaren van parkeerruimte bij leegstaande bedrijven), of daar exorbitante bedragen voor te vragen (terwijl ze anders 0 euro zouden ontvangen), zoals bij voetbalstadions. Het is duidelijk, dat het ook hier veel gunstiger is voor overheden om grond in erfpacht uit te geven dan het te verkopen. Gaat het nu dan echt wat worden? P+Fiets heeft zeker kans, met name wanneer het zich focust op waar het werkelijk om gaat: een kwartiertje fris fietsen van of naar het werk of het winkelgebied. Daarbij breidt de aandacht zich langzamerhand uit naar andere steden. De aanpak in Leeuwarden en Maastricht biedt een model om tot een concrete businesscase te komen. Dan nog is een duidelijke wil, doorzetting, focus en een beetje geld nodig om verder te komen. Gezien de centrale plek die de fiets meer en meer krijgt toegekend in het vervoerssysteem, maakt P+Fiets daar een onontbeerlijk onderdeel van uit.