Een-op-een. Samenvatting jaarverslag Private Equity. Pensioenblad voor het vliegend personeel van KLM Jaargang 10 Juli 2011

Transcriptie

1 Pensioenblad voor het vliegend personeel van KLM Jaargang 10 Juli 2011 Een-op-een Pensioendeelnemer in gesprek met bestuurslid Samenvatting jaarverslag 2010 Hoe heeft het fonds 2010 afgesloten? Private Equity KLM-Pensioenfondsen breiden beleggingsuniversum uit focus juli

2 actueel Deze keer in focus... Reglementswijziging Nieuwe actuariële factoren 04 een-op-een In een tweegesprek met bestuurslid Jeroen van Breukelen krijgt Bas Thielen antwoord op al zijn pensioenvragen. 07 in de media Onderzoek AFM naar kosten pensioenfondsen SAMENGEVAT Hoe heeft het fonds 2010 afgesloten? 12 Private Equity KLM-Pensioenfondsen breiden beleggingsuniversum uit 15 een appeltje voor de dorst? Verslag van de pensioenstand in het BMC Bestuur Pensioenfonds Vliegend personeel KLM Jeroen van Breukelen, Dick Dees (voorzitter), Bert Gerritsma, Paul Griffioen (vicevoor zitter), Arend de Jong (vicevoorzitter), Miriam Kartman, Lou van Munster, Bert Oudshoorn, Harm van de Pol (plv.), Hans Tettero 15 Het bestuur van het pensioenfonds heeft recent het pensioenreglement gewijzigd. Met ingang van 1 januari 2012 zijn in artikel 21 en in de bijlagen 5 en 10 t/m 14 van het pensioenreglement nieuwe actuariële factoren vastgelegd met betrekking tot: vervroeging en uitstel van het ouderdomspensioen; wijziging van de verhouding tussen ouderdomsen nabestaandenpensioen; variatie in de hoogte van het ouderdomspensioen en het ingegane nabestaandenpensioen; afkoop van kleine pensioenbedragen en omzetting van premies of een eenmalige storting in het kader van de aanvullende verzekering in extra ouderdoms- en nabestaandenpensioen. De wijziging van de actuariële factoren per 1 januari 2012 wordt veroorzaakt door de stijgende levensverwachting zoals die blijkt uit actuele cijfers van het Actuarieel Genootschap. Daardoor moet het ouderdomspensioen langer worden uitgekeerd. Bij uitruil is het nabestaandenpensioen ten opzichte van het ouderdomspensioen minder waard. De tekst van het aangepaste pensioenreglement kunt u vinden op de website van het pensioenfonds, Nieuw lid deelnemersraad De heer Johan Bank, voormalig boordwerktuigkundige, is per 20 mei 2011 benoemd als nieuw lid van de deelnemersraad. Hij neemt deel namens de groep pensioengerechtigden (assistent) pursers, boordwerktuigkundigen en radiotelegrafisten. Hij volgt de heer Piet van Willenswaard op, die na ruime tijd zitting in de deelnemersraad te hebben gehad, plaats wilde maken voor een frisse wind. Het bestuur bedankt de heer Van Willenswaard voor zijn inzet voor de deelnemersraad. Pensioenoverzicht digitaal via Mijn KLM Pensioen Vanaf nu kunt u uw Uniform Pensioen Overzicht ook digitaal inzien via Mijn KLM pensioen op de website fonds.nl. Tot nu toe werden de overzichten alleen per post verstrekt, maar uitbreiding van de module van de pensioenplanner maakt nu ook digitaal inzien mogelijk. Dit jaar worden alle overzichten ook nog per post verstuurd maar op korte termijn moet het mogelijk worden om aan te geven dat u het overzicht alleen nog maar digitaal wilt ontvangen. Hiermee kan het pensioenfonds op den duur besparen in de kosten van drukken en verzenden van de papieren overzichten. Tegelijkertijd bekijkt het fonds of er nog meer mogelijkheden zijn voor het digitale dossier, bijvoorbeeld ook het kunnen inzien van correspondentie of het online kunnen aanpassen van gegevens. Voor deze manier van informatievoorziening gelden strenge wettelijke eisen. Voor het inloggen op Mijn KLM pensioen heeft u uw polisnummer en een wachtwoord nodig. Mocht u uw wachtwoord niet meer weten neem dan contact op met de afdeling pensioenservice van Blue Sky Group, dan ontvangt u een nieuw wachtwoord. Hoe belegt uw pensioenfonds? De kranten staan bol van de berichten over de beleggingen van pensioenfondsen. En natuurlijk vooral over wat pensioenfondsen daarbij allemaal fout doen, want goed nieuws is geen nieuws. De KLM pensioenfondsen hebben geen beleggingen in Griekse staatsobligaties en ook niet in Italiaanse, Spaanse of Portugese obligaties. En in Ierland al evenmin. Dat blijft voorlopig zo. Maar hoe belegt uw pensioenfonds dan wel? Je hoort wel eens zeggen dat pensioenfondsen lange termijn beleggers zijn en dat ze zoveel geld te beleggen hebben, dat ze wel moeten beleggen in alles wat los en vast zit. En op de lange termijn komt alles goed, dus geen probleem. Maar zo eenvoudig is het niet. Hoe zit het dan wel? Een pensioenfonds moet pensioenen betalen, ongeacht de omstandigheden. Sommige pensioenen moeten al op korte of hele korte termijn worden betaald, andere pas op veel langere termijn. Dat betekent dat een pensioenfonds zeker niet alle middelen op de lange termijn kan beleggen. Ook morgen moeten er middelen zijn om pensioenen uit te betalen. Maar om ook op de lange termijn pensioenen te kunnen betalen en liefst waardevaste pensioenen, moet een fonds natuurlijk ook rendement maken. Rendement gaat altijd samen met risico s. Bij elkaar betekent dit dat een pensioenfonds moet zorgen voor zekerheid op korte en lange termijn en tegelijkertijd moet zorgen voor voldoende rendement. En dat is precies hoe de beleggingsstrategie van de KLM pensioenfondsen in elkaar zit. Ruwweg de helft van de beleggingen van uw pensioenfonds is in vastrentende beleggingen, dat wil zeggen, obligaties van overheden en bedrijven over de hele wereld. Het grootste deel daarvan, ruim tweederde, wordt belegd in staatsobligaties van landen als Nederland, Duitsland, Frankrijk en Het Verenigd Koninkrijk. Landen met de hoogste kredietwaardigheid. Deze beleggingen zorgen voor een stabiele stroom rente-ontvangsten. Dat is prettig als je elke maand pensioenen moet betalen. Voor een deel van de staatsobligaties geldt dat het rendement is gekoppeld aan de ontwikkeling van de inflatie. Hoe hoger de inflatie, hoe hoger het rendement. Dat is belangrijk als je de pensioenen elk jaar wilt aanpassen aan de prijsstijging. Het deel van de obligatiebeleggingen dat het fonds niet nodig heeft om de pensioenverplichtingen te matchen, wordt gebruikt om te beleggen in gemiddeld wat hoger renderende obligaties van opkomende landen en allerlei bedrijven. De andere helft van de beleggingen gaat naar aandelen en onroerend goed. Ook de onroerend goed beleggingen hebben als doel om een stabiele stroom van rendementen op te leveren met het oog op de pensioenverplichtingen. De aandelenbeleggingen hebben vooral het doel om op langere termijn een goed rendement op te leveren. Daarom is een kwart van de aandelenbeleggingen ook in bedrijven in opkomende markten met een relatief sterke economische groei. Naast al deze beleggingen hebben de pensioenfondsen ook nog een aantal risico s geheel of ten dele afgedekt. Zo is het goed gebruik dat bijna alle koersrisico s op buitenlandse valuta s worden afgedekt. De valutakoersen zijn soms sterk in beweging. Voor een pensioenfonds is dat niet gewenst. Uw pensioenfonds heeft ook een belangrijk deel van het neerwaartse koersrisico op de aandelenbeleggingen verzekerd met een soort langlopende put-optie. De belangrijkste doelstelling van het beleggingsbeleid is dus dat de inkomsten en beleggingsrendementen zoveel mogelijk de pensioenverplichtingen volgen. En in de tweede plaats moet er rendement gemaakt worden zodat ook op de lange termijn de koopkracht van de pensioenen kan worden behouden. Beleggen voor een pensioenfonds is best ingewikkeld, maar de strategie er achter is eigenlijk heel eenvoudig. Toine van der Stee, directeur pensioenfonds Vliegend Personeel KLM focus juli

3 INTERACTIE bijstorten levenslooptoelage risicoprofiel ik adviseer jonge vliegers altijd eerst hun studieschuld af te lossen. als ik vanaf mijn veertigste 80% ga vliegen en daarmee doorga tot ik zestig ben. Wat betekent dat dan voor mijn pensioen? Bas Thielen (34) Bas Thielen werkt nu vijfenhalf jaar voor de KLM en is First Officer op de Boeiing 737: Enige tijd geleden heb ik meegedaan aan het Jongeren Pensioenproject van de Blue Sky Group om jonge vliegers te betrekken bij hun pensioen. Ik moet zeggen dat me daardoor wel veel duidelijk is geworden over pensioen en dat ik me er ook veel meer voor ben gaan interesseren. Beter nu de zaken goed regelen dan later voor verrassingen komen te staan. Jeroen van Breukelen (50) Jeroen van Breukelen vliegt na een carrière bij de luchtmacht alweer 20 jaar voor de KLM: Naast mijn werk als Gezagvoerder op de Boeiing ben ik sinds 14 jaar lid van het Pensioenfondsbestuur. Pensioen heeft altijd mijn interesse gehad. Er wordt vaak gedacht dat het een saai en ingewikkeld onderwerp is. Ten onrechte, het pensioen is een levendige materie. Er verandert continu van alles en wij zijn ervoor om te zorgen dat ons KLM pensioen zo goed mogelijk wordt beheerd. Deelnemer in gesprek met bestuurslid Een-op-een Het onderwerp pensioenen roept vaak enorm veel vragen op. Dat komt omdat veel mensen niet precies weten wat pensioen inhoudt. In de rubriek Eén-op-één ondervraagt een deelnemer van het pensioenfonds daarom een bestuurslid van datzelfde fonds. Deze keer is het de beurt aan Bas Thielen, First Officer op de Boeing 737, en Jeroen van Breukelen, gezagvoerder en alweer veertien jaar lid van het bestuur van het Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM. BT: Onlangs heeft het kabinet de AOW-leeftijd opgetrokken naar 66 jaar. De kans is niet denkbeeldig dat dit voor mijn pensioendatum 67 jaar is geworden. Wat zijn de mogelijkheden om hiervoor bij te sparen? JvB: Binnen ons pensioenfonds geen, eigenlijk. Dat komt omdat ons fonds qua opbouw van het pensioen aan de fiscale maxima zit, wat op zich positief is. Maar je kunt bijvoorbeeld niet bijstorten, je kunt alleen je pensioenuitkering egaliseren. Wel is er binnen het fonds geld gereserveerd voor maatregelen. Alleen: dat kunnen we nu niet gebruiken, omdat de overheid dus paal en perk stelt aan die fiscale ruimte. En ik verwacht niet dat dit beter wordt in de toekomst. BT: En wat kan de levensloopregeling hierbij betekenen? Die is nu extra belangrijk? JvB: Inderdaad. De levenslooptoelage is verwerkt in het salaris en die kun je heel goed gebruiken voor bijvoorbeeld de op bouw van een prepensioen. Een pre pensioen op basis van je levensloop regeling pakt straks waarschijnlijk beter uit dan het vroegere overbruggings pensioen. En het is zéker voordeliger dan een aanvullende pensioenverzekering afsluiten. Daar naast adviseer ik jonge vliegers altijd eerst hun studieschuld af te lossen wanneer ze gaan verdienen. Gebruik daarvoor je levenslooptoelage en gebruik m daarna voor je pensioen of andere estate. Beter gezegd: profiteer van de mogelijkheden die het pensioencollectief biedt, maar onderneem zelf ook wat. Wij hebben het Blue Sky Eagle Fund dat een levensloopregeling tegen heel scherpe tarieven aanbiedt. Het is echt voor vliegers en door vliegers. Je kunt het ook terugvinden in de pensioenplanner, heel handig. Jeroen van Breukelen Een pensioenfonds staat of valt bij collectiviteit en solidariteit BT: Het risicoprofiel van deelnemers verandert naarmate de pensioendatum dichterbij komt. Ik kan me voorstellen dat jongeren gezien de onzekere toekomst meer risico willen lopen om zo hun verwachte rendement op te schroeven. Maar dit botst met de zekerheid die vooral oudere generaties prefereren. Hoe gaat het bestuur met deze verschillende belangen om? JvB: Een pensioenfonds staat of valt bij collectiviteit en solidariteit. Pensioengeld dat op je 25e is ingelegd, kan nog lang renderen, maar geld ingelegd op je 55e een stuk minder. Als individu zou je daarmee rekening moeten houden, maar als onderdeel van het collectief niet. Wanneer het nog lang duurt voor je met pensioen gaat, zou je meer in zakelijke waarden, aandelen en onroerend goed kunnen beleggen. Wanneer je korter voor je pensioen zit zou je meer in vast rentende waarden moeten beleggen. Het collectief ondervangt ook dit probleem. Iedereen heeft daardoor dezelfde voor- en nadelen. BT: Is het mogelijk om in de toekomst toe te werken naar een custom fit pensioen, waarbij deelnemers meer flexibiliteit hebben wat betreft de hoogte van de inleg, het risico en het verwachte rendement? 4 focus juli

4 INTERACTIE totaalpakket welvaartsvast pensioen kort betekent méér dan waardevast. We willen de geldontwaarding kunnen bijhouden. Helaas kunnen we zoiets niet affinancieren, dat is echt onbetaalbaar. Vandaar dat heel duidelijk gecommuniceerd wordt dat de indexering van het pensioen voorwaardelijk is. Het bestuur is ervoor verantwoordelijk In de media: Onderzoek AFM naar kosten pensioenfondsen In april publiceerde de Autoriteit Financiële Markten (AFM) de resultaten van het onderzoek naar de hoogte van de administratie- en beleggingskosten van pensioenregelingen. Hoe zit dat bij uw pensioenfonds? Het bestuur van Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM heeft al langer een grote kostenbewustheid. De drie KLM-pensioenfondsen hebben de pensioenuitvoering efficiënt ingericht door dat de pensioengelden goed worden gebruik temaken van één pensioenuitvoeringsorganisatie. belegd, dat de rechten goed worden bij- De bevindingen uit dit onderzoek zijn: Dit biedt talloze schaalvoordelen. Ook wordt het bestuur van gehouden en dat de pensioenen kunnen uw fonds regelmatig geïnformeerd over alle kosten. De uit- worden uitbetaald. Kosten hebben grote invloed op het ouderdomspensioen. voeringskosten van het pensioenfonds, bedragen 0,27% van JvB: Er zijn al heel wat mogelijkheden. gemaakt. Word je bijvoorbeeld aan het Jeroen van Breukelen Elk jaar dat je na je 56e langer doorwerkt, gaat je pensioen met ongeveer 6% omhoog De kosten van pensioenfondsen van gelijke omvang verschillen sterk, zeker de administratiekosten. Vooral kleine tot middelgrote pensioenfondsen kunnen kosten besparen door schaalvergroting en door pensioenregelingen te vereenvoudigen. Veel pensioenfondsen rapporteren niet alle kosten. het totale vermogen. Dit zijn kosten voor pensioenuitvoering, bestuursondersteuning en vermogensbeheer en de kosten van externe vermogensbeheerders. Voor het bestuur is dat een aanvaardbaar niveau. Deze kosten liggen ruim beneden het door AFM genoemde gemiddelde van 0,50%. De KLM-pensioenfondsen werken ieder jaar mee aan het Zo kun je bijvoorbeeld op je veertigste begin van je carrière ziek, dan krijg je van zogeheten CEM benchmark-onderzoek. Hieruit blijkt dat de minder gaan werken en je pensioenleef- de KLM een eenmalige uitkering om te BT: Ik overweeg om vanaf mijn De AFM geeft aan dat pensioenfondsen efficiënter kunnen KLM-pensioenfondsen kostenefficiënt zijn ten opzichte van tijd veranderen van 56 naar 60 jaar. helpen bij de aflossing van je studie- veertigste 80% te gaan vliegen en werken en dat de transparantie over de kosten veel beter moet. andere, vergelijkbare pensioenfondsen. Natuurlijk blijven de Sinds een jaar is het zo geregeld dat als schuld en een invaliditeitspensioen van door te gaan tot ik zestig ben. Wat besturen van de KLM pensioenfondsen zeer alert om alle kosten je deeltijd gaat werken er automatisch het pensioenfonds. Ons fonds heeft een betekent dat voor mijn pensioen? in de hand te houden, in het belang van alle deelnemers en een aanvullend invaliditeitspensioen defined benefit: je weet nu al hoeveel JvB: Elk jaar dat je na je 56e langer pensioengerechtigden. wordt bijverzekerd. Wanneer je dit niet pensioen je straks gaat krijgen. Bij doorwerkt, gaat je pensioen met ongeveer wilt, moet je dat zelf aangeven. Een andere fondsen met een beschikbare 6% omhoog. Sterker nog, als je op je opting out systeem dus. Hiervoor is premieregeling weet je pas op het veertigste 80% gaat werken, maar gekozen omdat veel collega s zich bijverzekerden en er bij het aanmelden nog wel eens wat fout bleek te gaan. Dus hebben we het omgedraaid. Jeroen van Breukelen Bij ons pensioen wordt er geen risico op de deel nemers afgewenteld moment dat je met pensioen gaat hoeveel er voor jou in de pot zit en hoeveel pensioen dit gaat opleveren. Is het meer heb je geluk, is het minder heb je pech. Dat is bij ons gelukkig niet zo. BT: De commissie Goudswaard concludeert ook dat het Nederlandse pensioenstelsel over het algemeen door werkt tot je zestigste is je pensioen hoger dan dat je na voltijds werken stopt op je 56e. BT: Zijn er op pensioengebied nog innovaties te verwachten? JvB: Wij hebben een prachtige pensioenregeling met veel keuzemogelijkheden, waar andere organisaties nog een puntje aan kunnen zuigen. Dat is een prachtige Verloop dekkingsgraad Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM tot eind mei 2011 De nominale dekkingsgraad, de verhouding tussen de nominale verplichtingen en het vermogen van het fonds, bedraagt eind mei 141,2%. 200% 180% BT: Als vliegers lopen we steeds meer financieel risico. In het begin onvoldoende toekomstbestendig is als gevolg van de vergrijzing, gestegen basis. En voor een goed totaalpakket zet je daar je eigen plaatje naast. De eerste vier maanden van 2011 steeg de dekkingsgraad, met name vanwege de stijging van de 160% van onze loopbaan vanwege hoge studieschulden en in de toekomst als levensverwachting en de toenemende kwetsbaarheid voor financiële rente, naar 143,8% eind april. In de maand mei is vanwege de onrust in het eurogebied de rente weer 140% deelnemers in ons pensioenfonds. De commissie Goudswaard onderzocht risico s. Hoe toekomst bestendig is ons fonds op deze drie onderwerpen? wat gedaald en staan ook de aandelenmarkten onder druk, vandaar ook een lichte daling van de dekkings- 120% het Nederlandse pensioenstelsel en constateert dat steeds meer bedrijven pensioenrisico s afwentelen op de deelnemers. Hoe denkt het JvB: Het fonds is wel degelijk gevoelig, maar met de beschikbare financiën dekken we alle risico s die we zelf niet kunnen dragen af. En risico s zijn overal, dus Meer weten? Meer weten over je pensioen en hoeveel je straks kunt verwachten? graad. De vereiste dekkingsgraad voor dit fonds is 118,7%, dit is een wettelijk bepaalde richtlijn voor het aan- 100% dec 06 mrt 07 jun 07 sep 07 dec 07 mrt 08 jun 08 sep 08 dec 08 mrt 09 jun 09 sep 09 dec 09 mrt 10 jun 10 sep 10 dec 10 mrt 11 Vliegend Fonds hierover? JvB: Bij ons pensioen wordt er geen risico op de deelnemers afgewenteld. In de cao hebben we daarover afspraken risicobeheersing heeft prioriteit bij ons pensioenfonds. En ook het inflatie risico staat hoog op de agenda. We streven naar een welvaartsvast pensioen, en dat Bezoek de pensioenplanner op en klik op Mijn KLM Pensioen. houden van buffers. Het minimaal vereist ver mogen is 105%. In nevenstaande grafiek kunt u zien hoe de dekkingsgraad zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. nominale dekkingsgraad vereiste nominale dekkingsgraad minimaal vereist vermogen 6 focus juli

5 deskundigheid pensioenakkoord Indexatie update Samenvatting jaarverslag 2010 Robuust beleid De lage kapitaalmarktrente leidde medio 2010 tot bezorgdheid in de pensioensector. Een lage rente betekent hogere pensioenverplichtingen en een dalende dekkingsgraad. Bij veel Nederlandse pensioenfondsen was dit het geval, wat tot onzekerheid leidde bij de deelnemers. De onzekerheid werd nog vergroot toen het erop leek dat sommige fondsen moesten overgaan tot verlagen van de pensioenuitkeringen. Door het robuuste beleid is bij het Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM het zogeheten afstempelen in 2010 zeker niet aan de orde geweest. De dekkingsgraad daalde tot 113% in augustus, ruim boven de wettelijke ondergrens van 105%. In de laatste maanden van het jaar steeg de rente weer en nam ook de dekkingsgraad toe tot 135% eind december. Risicomanagement is een steeds grotere rol gaan spelen. De financiële conditie van het fonds wordt beïnvloed door externe factoren en het beheersen van de risico s die hieruit voortvloeien is een belangrijke opdracht van het bestuur. Arend de Jong, vicevoor zitter bestuur Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM Vinger aan de pols Het bestuur van het fonds hield het afgelopen jaar de ontwikkeling op de financiële markten en de impact op de dekkingsgraad scherp in de gaten. In de periode van de extreem lage rentestand (juli tot en met augustus) werd het bestuur dagelijks op de hoogte gehouden. Door het consistente beleid van het fonds in de afgelopen jaren is de financiële positie evenwel goed bestand tegen externe schokken. Al in 2002, dus ruim voor de kredietcrisis van 2008, besloot het bestuur om het aandelenrisico voor een belangrijk deel af te dekken. In 2010 werd de netto aandelenexposure afgedekt tot 100%. Daarnaast draagt het prudente premiebeleid bij aan een sterke positie. De lage rente zorgde dan ook voor betrekkelijk weinig schade. Toch hield het bestuur rekening met alle scenario s en deed het onderzoek naar de gevolgen van de scenario s voor het fonds en de deelnemers. Extra maatregelen bleken echter niet nodig. Langer leven De stijgende levensverwachting was een ander onderwerp waar op het bestuur actie ondernam. Cijfers van het CBS en het Actuarieel Genootschap geven aan dat Nederlanders steeds ouder worden en dat ze daarmee ook langer een pensioenuitkering ontvangen. Voor het fonds betekent dit dat de voorziening voor de pensioenverplichtingen moet worden aangepast. Eind 2009 heeft het bestuur de verplichtingen verhoogd. Deze verhoging bleek meer te zijn dan op basis van de laatste cijfers van het Actuarieel Genootschap nodig is. In 2010 kon het bestuur de verplichtingen daarom licht verlagen. Goed rendement De beleggingen van het fonds rendeerden in 2010 goed. Over de totale portefeuille werd een rendement gehaald van 9,1%. Bij de obligatieportefeuille was de aandacht van het bestuur vooral gericht op de problemen rond eurolanden met een grote staatsschuld. Zo besloot het bestuur al vroeg niet meer te beleggen in Spaanse obligaties. Dit had een positief effect op het resultaat. Vanaf de tweede helft van 2010 is de aandacht gericht op mogelijkheden tot verbetering van het rendement. Dit heeft in april 2011 geleid tot het besluit om private equity op te nemen in de beleggingsportefeuille van het fonds. Op termijn zal private equity maximaal tien procent van de aandelenportefeuille uitmaken. Dat we gemiddeld langer gaan leven is natuurlijk goed nieuws, maar voor het pensioenfonds betekent het een aanpassing van de voorziening voor de pensioenverplichtingen, met een negatief effect op de dekkingsgraad. Paul Griffioen, vicevoor zitter bestuur Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM Indexatie De dekkingsgraad van 135% wijst op een solide financiële positie van het pensioenfonds. Het bestuur nam eind vorig jaar daarom een positief indexatiebesluit voor Per 1 januari zijn de pensioenuitkeringen en de opgebouwde aanspraken met 0,7% verhoogd. 8 focus juli

6 Kerncijfers In de tweede helft van het jaar verbeterde met name de situatie op de aandelenmarkten. Eind 2010 was het vermogen weer ruim boven het niveau van voor de financiële crisis. Paul Griffioen, vicevoor zitter bestuur Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM (bedragen in miljoenen euro s) Deelnemers Aantal actieve deelnemers Aantal gewezen deelnemers Aantal pensioengerechtigden Totaal Het is van groot belang dat iedereen zich bewust is van de risico s en onzekerheden die er zijn bij pensioen. Communicatie met deelnemers krijgt dan ook veel aandacht, waarbij we ook altijd vooruitblikken naar toekomstige ontwikkelingen. Arend de Jong, vicevoor zitter bestuur Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM Premies en uitkeringen Premies vóór premiekorting 147,4 146,3 Premiekorting - - Premies na premiekorting 147,4 146,3 Pensioenuitkeringen 173,5 166,0 Vermogen Stichtingskapitaal en reserves 1.552, ,0 Voorziening pensioenverplichtingen 4.460, ,9 Pensioenakkoord Ook landelijk gezien waren er belangrijke pensioenontwikkelingen. In juni vorig jaar sloten werkgevers en vakbonden binnen de Stichting van de Arbeid een akkoord over aanpassingen in het Nederlandse pensioenstelsel. Het doel is om het stelsel beter bestand te maken tegen een sterke waardedaling van de beleggingen en de gestegen levensverwachting. In het akkoord stellen werkgevers en vakbonden voor de pensioenleeftijd te koppelen aan de levensverwachting. Daarnaast wordt in het akkoord naar manieren gezocht om de pensioenen meer afhankelijk te maken van de beleggingsresultaten. Verder worden ook een verhoging van de AOW-leeftijd en een hogere AOW-uitkering in het akkoord betrokken. Sinds juni 2010 overleggen de sociale partners over de uitwerking van dit akkoord. Kort voor het in druk gaan van deze Focus hebben sociale partners overeenstemming bereikt. Wel wordt het akkoord nog aan achterbannen voorgelegd. Als het akkoord definitief is, zullen de arbeidsvoorwaardelijke partijen bij KLM bekijken in hoeverre het akkoord en eventuele aanvullende wetgeving gevolgen hebben voor de pensioenregeling. Deskundigheid Een ander onderwerp dat landelijk veel aandacht kreeg, was de aandacht voor goed pensioenfondsbestuur en een heldere communicatie naar de deelnemers. Veel pensioenfondsen pakten de aanbevelingen in de rapporten van de commissies Frijns en Goudswaard op. Het bestuur van Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM stelde een nieuw deskundigheidsplan op. In dit plan formuleert het bestuur zowel collectief als individueel het gewenste en feitelijke deskundigheidsniveau en ontwikkeltraject. In 2010 heeft ook een eerste evaluatie van het functioneren van het bestuur plaatsgevonden. Communicatie Ook in 2010 stond communicatie hoog op de bestuursagenda. Het bestuur hield deelnemers via de website met actuele berichten op de hoogte. Verder publiceert het bestuur elke maand de dekkingsgraad op de website en per kwartaal een financieel kwartaalbericht. Verder wordt in Focus aandacht besteed aan het financiële beleid van het fonds. De goede financiële positie van het fonds trok de aandacht van verschillende media zoals het Financieele Dagblad, de Volkskrant, Elsevier en RTL-Z. In de zomer is er een jongerenproject gehouden, waarbij met tien enthousiaste jonge vliegers is gekeken naar nieuwe ideeën om jongeren meer bij pensioen te betrekken. In november 2010 ontving het fonds de prijs voor het best practice beleggingsbeleid van het pensioenvakblad Nederlands Pensioen- en beleggingsnieuws (NPN). Dekkingsgraad 134,8% 133,0% Indexering pensioenen en pensioenrechten 0,7% 2,5% Beleggingen Vastgoed 828,8 589,2 Aandelen 2.017, ,6 Vastrentende waarden 3.070, ,0 Overig 97,9 118,8 Totaal.6.014, ,6 Rendementen Totaalrendement 9,1% 10,5% Vijfjaarsgemiddeld totaalrendement 3,9% 4,4% Tienjaarsgemiddeld totaalrendement 5,6% 5,1% Totaalplaatje Het volledige jaarverslag kunt u als dynamische versie bekijken op de website De gedrukte versie kunt u opvragen bij de afdeling pensioenservice van Blue Sky Group. 10 focus juli

7 investeren institutionele beleggers buy-out fondsen toekomstvisie Private Equity is privaat vermogen dat geïnvesteerd wordt in niet beursgenoteerde ondernemingen Wij zijn nu op zoek naar Private Equity fondsen die voor ons willen investeren. Een zorgvuldige selectie van deze fondsen is cruciaal KLM-pensioenfondsen breiden beleggingsuniversum uit met Private Equity Pensioenfondsen hebben veel geld in kas, maar daar staat tegenover dat ze ook veel verplichtingen hebben. Om ook in de toekomst aan de verplichtingen te kunnen voldoen, zijn pensioenfondsen voortdurend op zoek naar mogelijk heden om optimale rendementen uit beleggingen te halen. Na uitvoerig overleg met de besturen gaan de KLM-pensioen fondsen nu beleggen in Private Equity. Mark Burbach, Chief Investment Officer, en Marc Roijakkers, Senior Fund Manager Alternatives, van Blue Sky Group vertellen over de mogelijk heden en onmogelijkheden van Private Equity. Private Equity, letterlijk privaat vermogen, is een brede term die verwijst naar investeringen in niet-beursgenoteerde ondernemingen. Een bedrijf dat niet aan de beurs genoteerd staat, kan geen aandelen uitgeven als het extra geld nodig heeft. Dergelijke bedrijven zijn aangewezen op een bank of private investeerders. Er kunnen meerdere redenen zijn waarom een bedrijf niet aan de beurs genoteerd staat, zegt Burbach. Denk aan familiebedrijven of beginnende ondernemingen. Er zijn ook bedrijven die bewust niet naar de beurs willen, omdat ze dan geconfronteerd worden met extra regelgeving. Niet-beursgenoteerde bedrijven kunnen een enorm groot potentieel hebben. Via Private Equity hebben wij als pensioenfonds de mogelijkheid om deel te nemen in deze bedrijven. Roijakkers: In Amerika wordt al veel langer door pensioenfondsen in Private Equity belegd. Als je daar het aantal beursgenoteerde ondernemingen met een omzet van 50 miljoen tot 100 miljoen dollar afzet tegen het aantal private ondernemingen met dezelfde omzet, dan zijn dat beursgenoteerde ondernemingen tegen bedrijven die niet beursgenoteerd zijn. Investeringen Bij investeringen in Private Equity wordt onderscheid gemaakt tussen directe investeringen in ondernemingen en indirecte investeringen in fondsen, die op hun beurt weer investeren in bedrijven. Directe investeringen in bedrijven worden grotendeels gedaan door gespecialiseerde Private Equity fondsen. Indirecte investeringen in fondsen worden over het algemeen verricht door institutionele beleggers. Wij zoeken naar gespecialiseerde Private Equity fondsen die voor ons willen investeren, zegt Roijakkers. Bij de selectie van deze fondsen gaan we uiterst zorgvuldig te werk. Het is belangrijk dat deze fondsen een bewezen staat van dienst hebben. Om de juiste fondsen te vinden werken we samen met zogenaamde Fund of Funds. Deze Fund of Funds werken in bepaalde regio s, waarin zij alle gespecialiseerde fondsen kennen die er opereren. Risicoprofielen Als wij geld committeren aan een Private Equity fonds, gaat dit fonds op zoek gaat naar een bedrijf om te investeren gaat Roijakkers verder. Als zo n bedrijf gevonden is, zal een uitgebreid plan worden opgesteld waarna er een meerderheidsbelang wordt verworven. Vervolgens werkt het fonds dit plan tot in de details uit. In ongeveer vijf jaar tijd optimaliseert het fonds het businessmodel, zodat het bedrijf met winst verkocht kan worden. De meeste fondsen hebben een eigen specialisatie. Venture Capital fondsen richten zich op jonge startende ondernemingen. Turnaround fondsen houden zich bezig met ondernemingen die in de problemen verkeren. Wij zijn geïnteresseerd in de Buy-out fondsen: deze zijn gefocust op wat meer volwassen ondernemingen. Rendement De KLM-pensioenfondsen staan er momen teel redelijk goed voor. De pensioenfondsbesturen moesten overtuigd worden van het belang om te beleggen in niet-beursgenoteerde ondernemingen. Burbach: Private Equity is naast aandelen, vastrentende waarden en vastgoed de vierde beleggingscategorie in de porte feuille van institutionele beleggers en pensioenfondsen. In Europa is het normaal om 5% Private Equity in de totale portefeuille te hebben. We hebben de pensioenfondsbesturen ook voorgehouden dat als we onze pensioenregelingen betaalbaar willen houden, we rendement moeten maken met onze portefeuille. De doelstelling die we van de besturen hebben meegekregen, is dan ook: rendement halen. Sprinkhanen Iets anders waar de besturen huiverig voor zijn, is het imago van Private Equity. Iedereen kent wel de krantenkoppen waarin Private Equity-fondsen worden aangeduid als de sprinkhanen van de economie, gaat Roijakkers verder. Er bestaat een beeld van fondsen die alles opkopen en een onderneming opzadelen met te veel schulden. Er zijn in het verleden inderdaad excessen geweest 12 focus juli

8 toekomstvisie niet-beursgenoteerd werkgelegenheid rendement laagdrempelige uitleg ingewikkelde vraagstukken PENSIOENSERVICE Wij zijn vooral gefocust op Buy-out fondsen. Als we pensioenen in de toekomst betaal baar willen houden, dan moeten we meer rendement maken met onze beleggingsportefeuille en ik sluit niet uit dat die in de toekomst ook zullen plaatsvinden. Maar er zijn onderzoeken gedaan naar Private Equity fondsen die een heel ander beeld laten zien. Een van de positieve effecten is dat Private Equity werkgelegenheid stimuleert. Voorbereidingen De tijd om nu in Private Equity te stappen, lijkt gunstig, zegt Burbach. De aankoop van deelnemingen ligt nu lager dan pakweg drie jaar geleden. We hebben ons goed voorbereid en zijn lang bezig geweest om de markt goed te leren kennen. Inmiddels zijn we in gesprek met een aantal interessante fondsen met een goed trackrecord. We hopen in de tweede helft van 2011 de eerste investeringen te gaan doen. Binnenkort zal Private Equity dan terug te vinden zijn in de rapportages over de beleggingen. Men moet zich wel realiseren dat het een jaar of vijf zal duren voordat er echt iets materieel zichtbaar is in de portefeuille. Ik denk dat Private Equity een welkome toevoeging is aan ons beleggings universum. Schuldencrisis Griekenland De afgelopen maanden is er veel te doen over de schuldenpositie van Griekenland en de mogelijke gevolgen voor financiële instellingen. Wij kunnen ons voorstellen dat u zich afvraagt wat dit betekent voor uw pensioenfonds. Het Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM heeft geen beleggingen in Griekse staatsobligaties en evenmin in Ierse, Italiaanse, Spaanse of Portugese obligaties. Daardoor zullen er door de Griekse schuldencrisis geen directe effecten in de beleggingsportefeuille optreden. Wel kunnen er indirecte effecten ontstaan. Een belangrijk deel van de Griekse schulden is in handen van financiële instellingen in Europa. Een mogelijke afwaardering van Griekse leningen kan dus wel effecten hebben op de waardering van deze instellingen. Ook kan de financiële onrust en onzekerheid er toe leiden dat beleggers kiezen voor veiligere beleggingen, zoals Nederlandse en Duitse staatsobligaties. De grote vraag naar deze beleggingen heeft een drukkend effect op de kapitaalmarktrente. Een rentedaling leidt tot een hogere waardering van de pensioenverplichtingen van het fonds en heeft daardoor een nadelig effect op de dekkingsgraad van het fonds. Het bestuur van het fonds volgt alle ontwikkelingen op de voet. Op dit moment is er evenwel geen aanleiding om de beleggingsportefeuille van het fonds aan te passen. Een appeltje voor de dorst? Van 16 tot en met 27 mei stond het pensioenfonds met een stand op het Bemanningencentrum op Schiphol. Iedereen met vragen over zijn of haar pensioen kon hier terecht. Doel van de stand was het pensioen dichter bij de deelnemers brengen en laagdrempelig uitleg geven over soms ingewikkelde vraagstukken. De medewerkers van de afdeling Pensioenservice gaven informatie over de pensioenplanner, het Uniform Pensioenoverzicht (UPO) en wat er zoal komt kijken bij een goed pensioen. Op maandagmorgen elf uur lijkt het nog rustig, maar daar zal snel verandering in komen. Geïnteresseerden trekken weer nieuwe langslopende vliegers aan en zo blijken er pensioenvragen genoeg. Allround medewerker Pensioenservice Pieter Willemsen geeft vandaag samen met collega Wesley Harmsen tekst en uitleg. Ik weet dus eigenlijk niks van pensioen, dat is de introductie van velen, zegt Pieter. Life-events Op de stand worden veel vragen gesteld over veranderingen in de persoonlijke situatie en wat dat betekent voor het pensioen. Pieter: Mensen hebben vaak geen flauw idee wat het betekent voor je pensioen als je gaat samenwonen of juist gaat scheiden. Ik geef dan zoveel mogelijk informatie en verwijs altijd naar de pensioenplanner. Daarop staan allerlei life-events en hun impact op het pensioen beschreven. Het is een enorm handige tool om je pensioen mee te berekenen. Je kunt er verschil- lende hypothetische situaties op invullen; zo kun je zien wat er gebeurt als je eerder wilt stoppen of in deeltijd gaat werken en bijvoorbeeld wat het partnerpensioen inhoudt. Vliegers willen vaak weten of ze ook langer kunnen doorwerken. Levensstandaard De Pensioenservice-medewerkers, de informatiebrochures en de pensioenplanner geven stof tot nadenken. Soms kan dat best even schrikken zijn, concludeert Pieter. Als piloot heb je natuurlijk een mooi inkomen, wat een bepaalde levensstandaard met zich meebrengt. Dan is het pensioen in eerste instantie wel een stapje terug. Aan de andere kant zeg ik altijd: het pensioen is inderdaad minder dan wat je verdient als je nog werkt, maar kijk nou eens even naar wat je wél per jaar krijgt terwijl je vrij bent. Nog steeds een heel mooi bedrag, lijkt me. Tja Sommige bezoekers zijn klaar in een paar minuten, anderen blijven wel drie kwartier bij de stand, met hun UPO erbij. Zij willen nu dan ook echt alles weten. Maar ik kom toch ook veel mensen tegen die zeggen: Pensioen, tja Maar daar zijn wij dan voor, om hen te prikkelen, uitleg te geven en zeker ook gerust te stellen. Dat de pensioenfondsen de laatste tijd nogal wat imagoschade hebben opgelopen, merken ze op de stand ook. Dan is het fijn om te kunnen laten zien dat het Vliegend fonds een heel stabiel en veilig pensioenfonds is. En er is heel veel mogelijk zeg ik altijd, maar je moet zelf ook iets ondernemen. Jouw pensioen optimaal benutten, heb je zelf in de hand. (Dit en andere nieuwsberichten zijn te vinden op 14 focus juli

9 Ga naar ik heb grip op mijn persoonlijke pensioensituatie Colofon Focus verschijnt driemaal per jaar en wordt verstuurd aan deelnemers en gepensioneerden van het Pensioenfonds Vliegend personeel KLM. Redactie Monique van Dulken, Houda Stitou, Ike Veenendaal, Astrid Visser, Erik Voorhoeve Redactieadres Redactie Focus, Postbus 123, 1180 AC Amstelveen E focus@klmvliegendfonds.nl Tekst Blue Sky Group B.V., Amstelveen, Lamar communicatie, Amsterdam Art direction, ontwerp en opmaak Frissewind_visuele communicatie, Amsterdam Fotografie Reinier Gerritsen, Amsterdam, Don Wijns, Amsterdam e.a. Illustratie Bart Sparnaaij, Berlijn Druk Drukkerij Aeroprint, Ouderkerk aan de Amstel contact E pensioenservice@klmvliegendfonds.nl T (020) F (020)