Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Politieke besluitvorming Samenvatting door een scholier 2641 woorden 24 januari ,5 4 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Politieke besluitvorming Oriëntatie Politiek staat centraal en heeft te maken met vastgestelde regels. Er zijn ook sociaal-economische en sociaal-culturele aspecten. Deze aspecten bepalen hoe het toegaat in de politiek. Een groot deel van de politieke besluitvorming gaat over sociaal-economische kwesties. Je hebt te maken met: Politieke structuur =verhoudingen tussen organisaties en groepen in de politiek en de regels van de besluitvorming. Politieke cultuur = politieke opvattingen en de manier waarop mensen met elkaar omgaan in de politiek. Politieke actoren = mensen, organisaties en groepen die handelend optreden in de politiek.(actieroepen, partijen, vakbonden, regering en parlement) Deelvraag: Wat is een democratie? 1. Democratie 1.1 Wetten en staat Voor iedereen geldende regels worden wetten genoemd. Wetten gelden in een land ook wel staat genoemd. Een staat heeft drie kenmerken: 1. Er is een precies afgebakend grondgebied. 2. Binnen het gebied woont een bevolking dat iets gemeenschappelijks heeft, zoals een geschiedenis, cultuur en taal. 3. De staat ook wel overheid genoemd heeft binnen het gebied het hoogste gezag en mag fysiek geweld gebruiken tegen wetovertreders. De overheid beschikt over macht, omdat zij via straffen burgers kan dwingen zich aan de wetten te houden. Als die macht juist wordt aanvaard spreken we van gezag. Een overheid functioneert, omdat de bevolking het goed vind en aanvaard. 1.2 Belangen, conflicten, politiek en beleid. Mensen zijn verschillend en hebben dus verschillende belangen. De werkgevers houden de lonen liever laag, terwijl werknemers hoge lonen eisen. Zo doen talloze groepen een beroep op de staat en vragen dat het belastinggeld anders verdeeld wordt en dat er dwingende wetten worden opgesteld. De staat verdeelt niet alleen geld, maar zorgt er ook voor dat conflicten tussen verschillende groepen binnen perken blijven en niet met geweld worden uitgevochten. Bij een staking waar de schade voor andere groot is kan de Pagina 1 van 6

2 rechter die staking verbieden. Zulke conflicten hebben een politiek karakter. Met politiek wordt bedoeld wat alles met de overheid te maken heeft. De overheid en andere organisaties voeren een beleid. Beleid voeren betekent proberen een bepaald doel te bereiken door het doelgerichte gebruik van bepaalde middelen.( bij werkloosheid bv. meer geld uitgeven aan bijscholing) 1.3 Democratie en dictatuur Als de bevolking geen/weinig rol heeft bij het nemen van besluiten en er een persoon of kleine groep mensen de macht heeft over een land is er sprake van dictatuur. De inwoners hebben weinig rechten, maar alleen plichten. Zij zijn onderdanen, ondergeschikt aan de staat. Als bewoners wel een grote rol spelen bij het nemen van besluiten dan is er sprake van democratie. De bewoners zijn burgers, die naast plichten ook rechten hebben. Nederland is een democratie, momenteel leeft bijna de helft van de wereldbevolking in een dictatuur. 1.4 Kenmerken van de democratie. In een land met veel inwoners regeert het volk via vertegenwoordigers. We noemen dit indirecte of vertegenwoordigende democratie. Alleen bij kleine aantallen mensen is directe democratie mogelijk. De democratische landen hebben allemaal een indirecte democratie, wel mag in veel landen de bevolking af en toe via een volksstemming of referendum rechtstreeks beslissen over iets belangrijks. Belangrijke kenmerken van de democratie is meerderheid gaat voor, centraal staan, gelijkheid en vrijheid. Gelijkheid: alle burgers hebben gelijke rechten en er mag niet gediscrimineerd worden op grond van huidskleur, sekse, politieke of godsdienstige opvattingen. Vrijheid: burgers mogen hun eigen leven inrichten hoe ze dat willen, zolang ze andere mensen hun vrijheid niet schaden mag de overheid hun vrijheid niet beperken. De belangrijkste kenmerken van vertegenwoordigende democratie is: 1. Algemeen kiesrecht: Alle volwassenen mogen stemmen en hoe iemand stemt wordt geheim gehouden tenzij diegene het zelf verteld. 2. Regelmatige verkiezingen: In NL kiezen de burgers elke vier jaar de leden van een volksvertegenwoordiging of parlement. Een parlement neemt besluiten over wetten en controleert de regering. De regering is het dagelijkse bestuur van het land en kan alleen blijven regeren zolang het de vertouwen heeft van de meerderheid van het parlement. Als de regering geen meerderheid haalt bij de volgende verkiezingen komt er een andere regering. 3.Vrijheid van meningsuiting: Mensen kunnen vrij hun mening geven op welk manier dan ook, maar je mag geen mensen beledigen. De onafhankelijke rechter mag dan je publicatie of uitzending verbieden. 4. Vrijheid van vereniging en vergadering: Iedereen mag een vereniging oprichten met mensen met dezelfde ideeën en mag zelfs als partij meedoen aan de verkiezingen. Je mag ook bijeenkomsten en demonstraties organiseren.(om o.a. politieke besluiten te beïnvloeden) 5. Machtenscheiding ( lees 2.1) Een goede democratie is een rechtsstaat. Dit betekent dat de belangrijke rechten van alle burgers gegarandeerd zijn en dat iedereen zich aan de wetten houdt. 1.5 Sociale voorwaarden voor democratie Democratische regels werken alleen goed onder bepaalde maatschappelijke omstandigheden. Dat noemen we sociale voorwaarden voor een democratie. De kans dat een democratie goed loopt is groot als: 1. Er is een gunstige sociaal-economische ontwikkeling. Dan kunnen lonen en de winsten omhoog en is er werk voor iedereen en vertrouwen mensen het democratische stelsel. Pagina 2 van 6

3 2. Er is een sociaal-economische gelijkheid. Als er een groot verschil is tussen arm en rijk, krijgen rijken veel invloed op politiek en armen minder armen keren zich v. politiek af. 3. Er is een democratische politieke cultuur. Conflicten worden zonder geweld behandeld(verkiezingen,demonstratie). Mensen hebben tolerantie. Mensen geven ruimte aan meningen waar ze het niet mee eens zijn. De meerderheid houdt rekening met de belangen en rechten van minderheden. 4. Burgers zich hebben verenigd in organisaties op grond van ideeën of belangen(bv. kerken). Via zulke groepen kunnen burgers ook buiten de verkiezingen invloed uitoefenen op de politiek. 5. Militairen geen invloed hebben op politiek.(want ze kunnen geweld gebruiken) 6. De staat goed functioneert, goede diensten verleent(scholen,ziekenhuis) en niet de belangen van één groep behartigt mensen hebben vertouwen in democratie. De staat moet zijn wetten kunnen uitvoeren en ook ruimte laten voor kritiek. 7. Er geen conflicten zijn tussen etnische groepen of mensen van verschillende godsdiensten tolerantie verdwijnt. 2. Rechtstaat Deelvraag: Wat is een rechtsstaat en wat zijn mensen rechten? 2.1 Kenmerken van de rechtsstaat 1. Alle burgers hebben gelijke rechten. Dat staat in NL in artikel 1 van de grondwet. 2. Niet alleen de burgers maar ook de overheid moet zich aan de wetten houden. Je kan een proces beginnen tegen de overheid en winnen ook. 3. Er is een machtenscheiding tussen: - De wetgevende macht, die de wetten maakt(het parlement samen met de regering) - De uitvoerende macht, die zorgt dat de wetten worden uitgevoerd(de regering en ambtenaren) - De rechtelijke staat, die optreedt als de wet wordt overtreden(de rechter). Rechters worden tot hun pensioen benoemd en kunnen niet ontslagen worden door de regering. 4. In de grondwet en internationale verdragen(afspraken tussen landen) zijn de belangrijkste grondrechten opgenomen. Voor een grondwetswijziging heb je tweederde meerderheid nodig van het parlement. En er moet er een keer voor en een keer na de verkiezingen worden gestemd. 2.2 Mensenrechten Grondrechten worden ook mensenrechten genoemd. Er zijn dan klassieke mensenrechten en sociale mensenrechten. Deze staan in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties uit De belangrijkste klassieke grondrechten in de NLse grondwet zijn: - vrijheid van godsdienst - vrijheid van drukpers/meningsuiting - vrijheid van vereniging, vergadering en demonstratie - onaantastbaarheid van het lichaam - bescherming tegen willekeurige huiszoeking - brief, telefoon- en telegraafgeheim De grondrechten stellen grenzen aan het optreden van de overheid, burgers kunnen zich op de grondrechten beroepen als ze dat nodig vinden. Sociale mensenrechten zijn: recht op eten, onderdak, werk, onderwijs en gezondheidszorg. Maar burgers kunnen hieraan geen rechten ontlenen en de overheid dwingen om bv. werk te geven aan hem. De meeste landen hebben de mensenrechtenverklaring van de VN ondertekend, maar niet elk land leeft die na. Pagina 3 van 6

4 3 Politieke stromingen en partijen Deelvraag: Wat zijn de belangrijkste politiekopvattingen en welke partijen horen bij die opvattingen? 3.1. Belangen, ideologieën, partijen Algemeen belang gaat over welvaart, veiligheid, onderwijs en gezondheidszorg. Opvattingen over hoe de maatschappij functioneert en later moet functioneren heten ideologieën. Mensen met dezelfde ideologie vormen een politieke stroming. Deze mogen in een democratie samen een politieke partij vormen. Dat is een georganiseerde groep mensen, die: 1. Ideeën hebben over alle belangrijke beleidsterreinen(economie, onderwijs, uitkering etc.)deze ideeën samen worden het programma genoemd. 2. Kandidaten stelt bij de verkiezingen. Politieke partijen zijn belangrijke politieke actoren. De belangrijkste politieke stromingen in NL zijn: Liberalisme, socialisme en christen-democratie. Partijen zijn links of rechts. Links wilt sociale gelijkheid. Rechts wilt dat de overheid zich zo min mogelijk bemoeit met sociaal-economische zaken. 3.2 Liberalisme Het liberalisme hecht sterkaan vrijheid. Het wil dat de overheid zich niet bemoeit met de economie en maatschappelijk leven. Maar moet wel zorgen voor veiligheid, infrastructuur, onderwijs en gezondheidszorg. En voor uitkeringen, maar die mogen niet te hoog. Belasting mag ook niet te hoog. Belangrijker partijen: VVD(Volkspartij voor Vrijheid en Democratie) en D66(Democraten 66). 3.3 Socialisme (sociaal-democratie) Het socialisme is ontstaan als reactie op het liberalisme. Economische vrijheid leidt volgens hun tot uitbuiting van de arbeider en moet de overheid wetten maken om de arbeider te beschermen. Er moeten gelijke kansen zijn op o.a. onderwijs en werk. Dus socialisten willen een actieve overheid die zich bezig houdt met de economie, sociale gelijkheid en individuele vrijheid.(abortus en euthanasie).over de individuele vrijheid denken de liberalen ook als de socialisten. Belangrijke partijen: PvdA(Partij van de Arbeid), Groenlinks en SP(Socialistische Partij) 3.4 Christen-democratie De christen-democratie laat zich leiden door de bijbel. Ze hebben, minder vertouwen in het individu en markt dan liberalen en minder vertrouwen in de overheid dan de socialisten. Iedereen moet zorgen voor het functioneren van de maatschappij(ook burgers).kerken, vakbonden, ondernemers, boeren en vrouwen moeten daar een belangrijke rol bij spelen. Overheid, werkgevers en werknemers moeten het eens worden over het sociaal-economische beleid. Ze geven de voorkeur aan de verantwoordelijke samenleving en vinden dat er erbied moet zijn voor Gods schepping. Dus je zorgen voor de natuur. En is tegen abortus en euthanasie. Belangrijke partijen: CDA(Christen-Democratische Appèl ), CU(Christen Unie) en SGP( Staatkundig Gereformeerde Partij). 3.5 Andere stromingen en partijen Al deze partijen hebben opvattingen over het hele overheidsbeleid. En er zijn partijen die zich op een punt richten. Bijvoorbeeld PvvD (Partij voor de Dieren) deze partij wil een diervriendelijker beleid. 4. Regering en parlement Deelvraag: Hoe is de politieke besluitvorming geregeld en wat is daarbij de rol van regering en parlement?(wat is de formele politieke structuur?) 4.1 Constitutionele monarchie Nederland is niet alleen een parlementaire democratie, maar ook een monarchie met een koningin als Pagina 4 van 6

5 erfelijk staatshoofd. Maar de macht van de koningin is beperkt. De taken v. de koningin staan in de grondwet. Ze heeft vooral een symbolische en ceremoniële functie. Ze kan geen politieke besluiten nemen,voor alles wat zij zegt zijn de ministers verantwoordelijk,zij en haar naaste familie is onschendbaar. Kritiek op haar moet worden geleverd tegen de ministers en wat zij tegen de ministers zegt blijft geheim. 4.2 Verkiezingen. Elke vier jaar kunnen NL-ers rechtstreeks stemmen voor; - de Tweede Kamer(het belangrijkste onderdeel v. het parlement/volksvertegenwoordiging.) - de Provinciale Staten(de volksvertegenwoordiging in elke v.d. 12 provinciën.) - de gemeenteraad(de volksvertegenwoordiging in elk van de 550 gemeenten) - het Europees parlement(de volksvertegenwoordiging in de EU(eens in de 5 jaar) - deelgemeenteraden voor wijken van grote gemeenten als A dam en Rotterdam. De Eerste Kamer die samen met De Tweede Kamer het parlement vormt wordt indirect gekozen door de Provinciale Staten. Als je 18 jaar en ouder bent mag je stemmen(actief kiesrecht) of kan je jezelf verkiesbaar stellen(passief kiesrecht) Je mag maar een stem uitbrengen. Er is propaganda, omdat mensen niet weten op wie ze moeten stemmen. De Tweede Kamer telt 150 zetels en deze worden verdeeld naar aanleiding van het aantal procent stemmen van een partij( dus voor 1 zetel heb je 0,67% nodig) 4.3 Regering Na de verkiezingen wordt een nieuwe regering gevormd uit partijen die samen meer dan de helft van de zetels heeft in de Tweede Kamer. Er is dan sprake van kabinetsformatie. De koningin mag hier een informateur benoemen die gaat bekijken wat voor soort regering mogelijk Als het duidelijk is welke partijen willen samenwerken dan benoemt de koningin een formateur. Die stelt een nieuwe regering samen en kijkt hoeveel ministers elk partij krijgt en wie minister wordt. Meestal wordt de formateur de leider van de nieuwe regering. Als eerdere regering weer samen veel zetels heeft mogen zij verder gaan met het samen regeren. De partijen die de regering gaan vormen moeten het eens zijn over de hoofdpunten van het beleid. In een regeerakkoord staan de belangrijkste plannen voor vier jaar. Een regering die bestaat uit verschillende partijen wordt een coalitie genoemd. - Regering = de 15 ministers en koningin samen. - Ministerraad = alleen de 15 ministers - Kabinet = de 15 ministers en 14 staatssecretarissen(onderministers) De kabinet wordt geleid door de minister-president/premier. De premier en ministers van Financiën hebben een algemene taak. De andere ministers hebben ieder een gespecialiseerde taak(defensie,onderwijs). Ministers hebben de leiding over een departement/ministerie waar ambtenaren werken die het beleid uitvoeren. Voor sommige taken zijn er staatssecretarissen/onderministers, die zijn verantwoordelijk voor een deel van het beleidsterrein van een ministerie. In de miljoenennota staan de concrete plannen, de begroting en waar de regering het geld denkt vandaan te halen. 4.4 Parlement In Nederland bestaat een onderscheid tussen regering en parlement. Ministers en onderministers komen vaak vergaderen met de Tweede en Eerste Kamer aan het Binnenhof in Den Haag, maar mogen geen lid zijn van het parlement en zitten dus ergens anders dan de kamerleden. Binnen het parlement heb je weer ene scheiding tussen leden van de regeringspartijen en niet-regeringspartijen/oppositiepartijen. Pagina 5 van 6

6 Regeringspartijen steunen hun regering en de oppositie zoekt fouten in de regering en probeert om zo stemmen te krijgen bij de volgende verkiezingen. De leden van één partij in de Tweede Kamer, gemeenteraad enz., worden fractie genoemd. Deze wordt geleid door een fractieleider die het woord voert bij discussie, maar je hebt ook fractiespecialisten die het worden voeren bij bijvoorbeeld economische zaken of onderwijs. Het parlement heeft twee belangrijke taken: - wetgeving: alle wetsvoorstellen moeten door het parlement worden goed gekeurd(eerst tweede en dan eerste kamer) - controleren van de regering 4.5 Wetgeving Voor de wetgeving heeft het parlement een aantal rechten: - begrotingsrecht: de jaarlijkse begroting moet voor ieder ministerie worden goedgekeurd. - de tweede kamer heeft het recht van amendement: kamerleden kunnen bij meerderheid wetsvoorstellen veranderen. - de 2de kamer heeft het recht van initiatief: kamerleden kunnen zelf een wetsontwerp indienen.(hetzelfde behandeld als door regering ongediende wetsontwerp) De weg van wetsontwerp tot wet: 1. Regering(ambtenaren) maken wetsontwerp. Word gewijzigd door ministerraad hier en daar. 2. Regering stuurt het naar 2de kamer, Worst nagekeken door fractiespecialisten en wordt weer een beetje veranderd. Daarna beslist de hele 2de kamer en wordt er eerst gestemd om de amendementen(wijzigingen) en daarna over het wetsontwerp als geheel. 3. Als de meerderheid v.d. 2de kamer voor heeft gestemd gaat het naar de 1ste kamer. Die mag alleen ja of nee zeggen tegen het voorstel. 4. Ten slotte zetten de betreffende minister en koningin hun handtekening onder de wet en wordt het wet gepubliceerd in het Staatsblad. Als de minister of koningin weigert te tekenen moeten ze ook aftreden. 4.6 Controle Om de regering in controle te houden beschikken de 2de en 1ste kamer over de volgende middelen: - het stellen van mondelinge en schriftelijke vragen aan de regering. - het houden van een interpellatie over een belangrijk onderwerp. Een spoeddebat waar de minister uitleg geeft aan de 2de kamer. - Er kan een enquête worden ingesteld. Kamerleden vormen een onderzoekscommissie, die mensen verplicht om voor hen te verschijnen en onder ede te getuigen. Deze verhoren zij op tv te zien. Als kamerleden vinden dat de kabinet hele grote fouten heeft gemaakt kunnen ze een motie van wantrouwen indienen. Deze maakt kans als ook leden van de regeringsfractie voor stemmen. Als deze notie wordt aangenomen moet de hele kabinet aftreden. Dat heet kabinetscrisis. Pagina 6 van 6