Er zijn tal van landen waar burgers nauwelijks rechten hebben, of waar die rechten door machtshebbers worden genegeerd.

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2631 woorden 4 november ,7 21 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Pw Staatsinrichting H1 Rechtsstaat: Kern v. Nederlandse staatsinrichting. Staatsinrichting: Manier waarop een staat wordt bestuurd. Staat: Grondgebied met grenzen, waar mensen wonen. Die mensen worden geregeerd. De meeste mensen behoren tot hetzelfde volk. Nederlandse staatsinrichting vertelt hoe het bestuur van NL is ingericht, hoe het werkt. Gebeurt niet alleen door mensen in Den-Haag, ook door bestuurders in provincies en gemeenten. In een staat is het van belang dat er regels zijn waaraan burgers en bestuurders zich moeten houden. Rechtsstaat: Staat waarin burgers rechten hebben die door de bestuurders van die staat worden erkend. Daarom heten ze burgers. Burger: Inwoner van een land die alle rechten heeft. NL is een rechtsstaat: Burgers hebben rechten die door bestuurders worden erkend. Recht: Iets waar je recht op hebt, iets wat je toekomt. Mensen in NL en in andere rechtsstaten hebben een heleboel rechten. à Ongeveer het belangrijkste recht dat mensen kunnen hebben: Recht op gelijke behandeling: Iedereen die zich in NL bevind, heeft het recht gelijk te worden behandeld als andere mensen in NL. Er zijn tal van landen waar burgers nauwelijks rechten hebben, of waar die rechten door machtshebbers worden genegeerd. H2 Grondwet: Basiswet, vormt de basis van andere wetten. Wet: Verzameling regels die voor alle burgers geldt. Ander woord à Rechtsregel. Grondwet: Korte wet v. slechts enkele tientallen pagina s, onderverdeeld in 8 hoofdstukken. In die wet zijn de belangrijkste afspraken over het bestuur van het land vastgelegd. Zo beschrijft de grondwet welke taken de Koning heeft, hoe de 1e en 2e K worden gekozen, hoe het bestuur van gemeenten en provincies in Pagina 1 van 8

2 elkaar zit, hoe de rechtspraak is geregeld enz. Grondwet heeft alleen grote lijnen. Organieke wetten: Wetten die de grote lijnen van de grondwet uitwerken. Organiek betekent dat deze wetten uit de grondwet voortvloeien. Bijv. De Onderwijswet Organieke wetten mogen uiteraard niet in strijd zijn met de grondwetten. Er staat nog meer in de grondwet. Het 1e hfdst. Van de grondwet somt grondrechten op. Volgende hfdst. Van dit boek is helemaal aan de grondrechten gewijd. Ook plichten die burgers hebben staan in de grindwet. Bijv. Elke burger moet belasting betalen. Een grondwet is ZO belangrijk, dat deze moeilijk is te wijzigen. Wijziging: 1. Grondwetswijziging moet als gewone wet worden aangenomen door de 1e en 2e K. 2. Er wordt nieuwe 2e K gekozen, die de grondwetswijziging met min. 2/3 meerderheid moet aannemen. 3. 1e K moet met min. 2/3 meerderheid opnieuw akkoord gaan met wijziging v grondwet. 1798: Tijdens Bataafse-Franse tijd, kreeg NL voor het eerst een grondwet. Nadat NL in 1813 weer een onafhankelijke staat was, kwam er een jaar later een nieuwe grondwet. Daarin stond o.a dat NL een koninkrijk was. Grondwet van 1814 is daarna flink aantal keren gewijzigd. Ook in 1848: De macht van de Koning wordt beperkt. Het parlement ( volksvertegenwoordiging) kreeg meer invloed. 1917: Nieuwe grondwet, de mannen kregen algemeen kiesrecht. Laatste grondwetswijziging was in : De grondwetswijziging mislukte op het laatste moment. In de 1e K was er 1 stem te weinig voor 2/3 meerderheid. Die mislukte grondwetswijziging had in NL een referendum mogelijk moeten maken over belangrijke besluiten van de regering. ( bindend referendum). Referendum: Het volk mag meestemmen altijd als er iets beslist moet worden. Verschillende soorten referendums: 1. Bindend: Het besluit van de regering / gemeentebestuur is van de baan als meerderheid van de kiezers tegen is. 2. Niet bindend: regering / gemeentebestuur kan een besluit toch doorzetten, ook als de uitslag negatief is. H3 Grondrechten: Belangrijkste rechten in een grondwet. Grondrechten gelden voor alle mensen in een land. Zoals de grondwet de basiswet in NL is, zo zijn de grondrechten de basisrechten van iedereen die in NL woont. De 23 Nederlandse grondrechten zijn zo belangrijk dat ze in hfdst 1 van de grondwet staan. Pagina 2 van 8

3 Grondrechten worden in 3 groepen verdeeld: 1. Vrijheidsrechten: Binnen wetten en regels mogen mensen bijv. zelf bepalen welke godsdienst ze belijden, ze mogen mening uiten en bekend maken, mogen wonen en werken waar ze willen. 2. Politieke grondrechten: Burgers mogen bijv. bij vrije verkiezingen zelf de mensen kiezen die gaan regeren, zichzelf kiesbaar stellen. Verder mag iedereen een politieke partij oprichten. 3. Sociale grondrechten: Iedere burger heeft bijv. recht op werk, huisvesting, voldoende voedsel en onderwijs. Sociale grondrechten zijn in 1 opzicht anders dan de andere 2 groepen grondrechten. Nederlandse staat garandeert WEL dat iedereen het recht heeft zijn mening te uiten of het recht heeft een vereniging op te richten. De staat kan echter niet iedereen een werk, voldoende welvaart, huisvesting en dergelijke garanderen. Er staat bijv. in de grondwet: Bevordering van voldoende werkgelegenheid is voorwerp van zorg der overheid. Ander voorbeeld: Zorg van overheid is gericht op bewoonbaarheid van land en bescherming en verbetering en verbetering van het leefmilieu. Overheid probeert dus voor een goed milieu te zorgen, maar geeft geen garanties. Grondrechten zijn niet onbeperkt. Zo staat er in GW over vrijheid van drukpers: Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet. En over het recht van vereniging wordt gezegd: Het recht tot vereniging wordt erkend. Bij de wet kan dit recht worden beperkt in het belang van de openbare orde. Die beperkingen zijn nodig: Onbeperkte geldige grondrechten kunnen voor andere mensen nadelig zijn. Als iemand een vereniging opricht die moordaanslagen gaat plegen, kan zo n vereniging moeilijk worden toegestaan. Nederlandse grondrechten: worden ook wel mensenrechten genoemd, omdat de grondrechten voor alle mensen gelden die in ons land wonen. H4 Monarchie: Koninkrijk, er regeert een koning of Koningin. Koning: is het staatshoofd van een land. Staatshoofd: staat officieel aan het hoofd van een land. Koning = staatshoofd à betekent niet dat zijn macht groot is. NL is een constitutionele monarchie: Constitutie is een ander woord voor grondwet. De Nederlandse Koning moet zich aan de GW houden. GW staat boven de koning en beperkt dus de macht van de koning : Sinds toen is Nederland een koninkrijk. 1e Nederlandse Koning was Willem I. Hij had toen veel macht. Hij besliste veel zaken zelf. 1848: Grondwetswijziging, de macht van de Koning werd verkleind. Het parlement kreeg voortaan heet laatste woord bij het vaststellen van besluiten die de regering wilde nemen.in de praktijk duurde het Pagina 3 van 8

4 ongeveer nog 20 jaar voordat de Koning idd minder invloed op het bestuur van het land kreeg : Willem III was Koning. Hij moest in 1967 na ernstige ruzie met parlement erkennen dat het parlement idd meer te vertellen had dan de Koning. Regering: Koning + ministers Kabinet: Regering zonder Koningin. Koning is onschendbaar: Ministers zijn verantwoordelijk. 2e K : kan de Koning nooit ter verantwoording roepen, zoals wel regelmatig met de ministers gebeurt. Ministers zijn verantwoordelijk voor de daden van de Koning. Koninklijk Besluit (KB): Besluit van een minister over 1 bepaalde zaak, bv het vaststellen van de data van de eindexamens of benoemen van een burgemeester. Koning ondertekent, maar de minister is verantwoordelijk. Artikel 24 van de GW: Beperkt de macht van de koning. Nederlandse Koning is meer vertegenwoordiger van de eenehid van het Nederlandse volk. Koning staat boven de partijen. Koning, heeft weinig invloed, wel macht. De moderne Nederlandse koningen zijn goed opgeleid voor hun taak. Meer ervaring met regeren dan de meeste ministers. Ministers overleggen regelmatig met de koningin. Haar adviezen wegen zwaar en hebben zeker invloed op beleid van regering. H5 Democratie: betekent letterlijk het volk heeft de macht. Er wordt geprobeerd om met iedereen rekening te houden. Ook met minderheden. Minderheid: Gevormd door arbeidsongeschikten, werklozen, of andere seksuele geaardheid dan meerderheid. Rekening houden met, betekent niet dat iedereen z n zin kan krijgen. Dat is onmogelijk, alleen al omdat belang van de een tegen het belang van een ander kan ingaan. Parlementaire democratie: Het volk kiest (volks)vertegenwoordigers die zo goed mogelijk voor zijn belangen zorgen. Dat systeem heet indirecte democratie. De inwoners van zo nland hebben via hun vertegenwoordigers in het parlement invloed op het bestuurd. Parlement: Gevormd door de volksvertegenwoordigers. Nederlandse parlement is gevormd door 1e en 2e Kamer. Staten-Generaal: de 1e en 2e Kamer bij elkaar. Staten-Generaal ontstond in de Middeleeuwen. Letterlijke betekenis is algemene standen : Staten-Generaal naam van het gezamenlijk bestuurd van de zeven gewesten of provincies die samen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden vormden. 1814: Nederland wel een koninkrijk, men gebruikte het begrip Staten-Generaal voor de Pagina 4 van 8

5 volksvertegenwoordiging. 2e Kamer telt 150 leden, voor 4 jaar rechtstreeks door de Nederlandse kiezers gekozen. 1e Kamer telt 75 leden, eveneens voor 4 jaar gekozen. 1e Kamer wordt niet rechtstreeks gekozen, maar indirect door de leden van de provinciale Staten ( volksvertegenwoordiging) van de provincies. Indirecte verkiezing van 1e K is erfenis uit 19e eeuw. 1e K treedt veel minder op voorgrond dan de tweede K. 1e K behandeld wetsvoorstellen die door de 2e K zijn aangenomen. Op het 1e gezicht lijkt 1e K overbodig. Ze doen hetzelfde werk als de 2e K. Toch heeft de Senaat wel degelijk zin. Omdat de 1e K meestal maar 1 dag in week vergaderd, is dit werk voor de senatoren een bijbaan. Hun collega sin de 2e K daarentegen hebben er een dagtaak aan. 1e K-leden hebben meestal nog andere functie, bv in bedrijfsleven, onderwijs, of elders in de maatschappij. Betekent dat mensen uit verschillende delen van de maatschappij rustig kunnen nadenken over het werk van de regering en de 2e Kamer. 1e K wordt ook wel chambre de réflection genoemd. Réflection betekent beschouwing of overpeinzing. H6 Taken van parlement: 1. Optreden van de regering controleren. 2. Samen met de regering wetten maken. 2e Kamerleden hebben voor hun werk 6 rechten, 1e Kamerleden hebben voor hun werk 4 rechten, de rechten 3 t/m Recht van initiatief: 2e Kamerleden mogen zelf een wetsvoorstel indienen. 2. Recht van amendement: 2e Kamerleden mogen wijzigingen aanbrengen in wetsvoorstellen van de regering. 3. Begrotingsrecht ( budgetrecht): regering komt in sep. Met voorstel over begroting van het volgende jaar. Parlement stelt vast hoeveel de regering mag uitgeven en hoeveel geld de regering, o.a. via belastingen, mag innen. Regering heeft o.a. geld nodig om ambtenaren (zoals leraren) te betalen, wegen aan te leggen, asielzoekers op te vangen, en ontwikkelingshulp te geven. 4. Recht van interpellatie: Leden mogen met toestemming van de Kamer de regering vragen op zeer korte termijn verantwoording af te leggen over een actuele kwestie. Vooral de 2e K maakt gebruik van dit recht. 5. Vragenrecht: Kamerleden mogen mondelinge en schriftelijke vragen stellen aan de regering of aan individuele ministers. 2e K sinds e K sinds Enquêterecht: Parlement kan officieel, diepgaand onderzoek instellen naar onderdelen van het regeringsbeleid. Kamermotie Naast die 6 rechten hebben de kamerleden nog een middel om de regering te controleren en onder druk te Pagina 5 van 8

6 zetten, namelijk de motie Motie: uitspraak van de Kamer. 2e K dient zeer regelmatig moties in. Minimaal 5 2eK-leden kunnen de K vragen zich over een bepaald standpunt van een minister of van kabinet uit te spreken. Als een meerderheid voor stemt, is de motie aangenomen. Regering is niet verplicht de motie aan te nemen, maar moet daarvoor dan wel een goede redenen hebben. Een van de zwaarste wapens van de 2e K is de motie van afkeuring (wantrouwen). Als zo n motie wordt aangenomen, spreekt de 2e K uit dat een minister, of soms het hele kabinet beter kan vertrekken. Dat gebeurt dan ook vrijwel altijd. Moties van afkeuring worden zelden aangenomen, omdat de gevolgen nogal fors kunnen zijn. Controle van de regering Om het democratische systeem goed te laten functioneren, is het belangrijk dat het parlement het beleid ( bestuur) van de regering scherp in de gaten houdt en zonodig bijstuurt. Het parlement is immers de volksvertegenwoordiging, de leden doen hun werk namens het volk. Vooral de controle van het regeringsbeleid is belangrijk. Parlement behoort kritisch het doen en laten van de regering te volgen. Ministers mogen niet de indruk krijgen dat ze ongestoord hun gang kunnen gaan en nauwelijks verantwoording af hoeven leggen. H7 Politiek: praktijk van staatsinrichting Stamt af van Griekse woord Politika: alles wat met polis heeft te maken. Polis: Griekse stadstaat uit de Oudheid. Politiek was toen met name de manier waarop de bewoners van de stadstaat met elkaar omgingen. Tegenwoordig is politiek veel meer verbonden met de overheid. Overheid: Leiding van een staat die door de bevolking wordt erkend. Poltiek: het overheidsbeleid, de manier waarop dat beleid tot stand komt en de effecten van dat beleid. Beleid: plannen van de overheid en de uitvoering van die plannen. Politieke partij: Gewone vereniging met leden die contributie betalen, met bestuur en eigen blad. Politieke stromingen In 19e eeuw kenden met 3 politieke stromingen 1. Liberale: wilde veel vrijheid voor individuele burgers, dus weinig invloed voor overheid 2. Confessionele: Gingen uit van hun geloofsovertuiging 3. Socialistische: Wilde mensen zoveel mogelijk gelijke kansen geven, overheid moest dat bevorderen. Politieke stroming niet georganiseerd als een vereniging, maar bestaat uit mensen die standpunten over politiek hebben die veel op elkaar lijken. Links en rechts Pagina 6 van 8

7 Rechts: Behoudend, ze wilden de maatschappij en bestaande machtsverhoudingen in grote lijnen laten zoals ze zijn. GEEN ingrijpende veranderingen. Overheid niet al te veel invloed, laat burgers veel zelf regelen. Links: Vooruitstrevend, Wilden de maatschappij WEL veranderen. Vb Werknemers moeten meer invloed in ondernemingen hebben. Er is dus behoorlijk wat invloed van de overheid. Confessie: geloofsbelijdenis. Confessionele partijen gaan uit van godsdienstige standpunten. Niet-confessionele partijen hebben geen confessionele grondslag. Ze gaan uit van andere politieke ideeën, zoals socialisme of liberalisme. Politieke partijen: in het parlement, in regering en in besturen van provincies en gemeenten vertegenwoordigers van politieke partijen zitten. Ze leveren dus de mensen die Nederland besturen. H8 Verkiezingen horen bij indirecte democratie. Passief kiesrecht: Recht gekozen te worden. Actief kiesrecht: Recht zelf te mogen stemmen. Nederlanders kregen in de 20e eeuw kiesrecht. 1917: Algemeen kiesrecht voor de mannen. 1919: Algemeen kiesrecht voor de vrouwen. Twee groepen hebben geen kiesrecht: 1. Mensen die veroordeeld zijn tot een vrijheidsstraf van tenminste 1 jaar met als aanvullende straf ontneming van het kiesrecht. 2. Mensen die volgens uitspraak van de rechter wegens geestelijke stoornis onbekwaam zijn handelingen te verrichten. Evenredige vertegenwoordiging: wordt in NL toegepast. Alle geldige stemmen worden bij elkaar opgeteld en gedeeld door het aantal zetels dat beschikbaar is. Het resultaat van die deling heet de kiesdeler. Kiesdeler: Het minimum aantal stemmen dat nodig is om 1 zetel te behalen/ Gekozen leden van een partij, vormen samen een fractie, olv een fractievoorzitter. Fractie: Deel van een groter geheel. VOOR 1917 was er het districtenstelsel: Het land werd in evenveel districten verdeeld als er Kamerzetels waren. Kandidaat van partij die in het district de meeste stemmen kreeg, was gekozen. De stemmen op andere partijen gingen verloren. In zo n systeem krijgt de winnaar alles. Kleine partijen hebben bij dit stelsel dus geen enkele kans. NA 1917 veranderde dat in het evenredige vertegenwoordiging: Er kwamen veel meer kleine fracties in de 2e K. Kleine partijen grepen toen hun kans om actief aan de parlementaire democratie mee te gaan doen. Pagina 7 van 8

8 Politieke partij stelt voor de verkiezingen niet alleen een lijst met kandidaten op, maar maakt ook een verkiezingsprogramma: In dat programma staan DIE punten die voor de partij van belang zijn. In een verkiezingscampagne probeert iedere partij zoveel mogelijk kiezers te overtuigen. Ze proberen hun standpunten via de media naar voren te brengen. Zwevende kiezers: grote groep kiezers voelt zich niet meer speciaal met 1 partij verbonden. Per verkiezing bepalen deze kiezers op welke partij ze stemmen. H9 Kabinetsformatie: op welke manier een kabinet gevormd wordt. Kabinetscrisis: Ontstaat wanneer 2e K geen vertrouwen meer heeft in het kabinet. Beleid van kabinet wordt dan in een motie van wantrouwen afgekeurd. Het kabinet stapt op. Nederland heeft altijd coalitiekabinetten: Kabinetten van twee of meer partijen. Direct na verkiezingen vraagt Koningin advies aan onder meer voorzitters van de 1e en 2e K. Vaak lopen die adviezen onderling uiteen. Het is dan dus onduidelijk welke partijen met elkaar willen regeren. Koningin benoemt eerst altijd een informateur: Informeert bij de 2eKfracties of ze aan het kabinet willen deelnemen, met welke partijen en onder welke voorwaarden. Hij vergelijkt verkiezingsprogramma s en zoekt naar overeenkomsten / verschillen. Als hij genoeg weet, brengt hij verslag bij de Koningin. Als de informateur positief advies geeft, benoemt de Koningin een of meer formateurs. Die moet uiteindelijk het kabinet samenstellen. Regeerakkoord: Informateur overlegt met de politieke partijen die willen samenwerken over een programma voor de nieuwe kabinetsperiode. Als da akkoord is afgerond zoekt de formateur nieuwe ministers. Wanneer dat allemaal is geregeld brengt hij ook verslag aan de koningin, Meestal wordt hijzelf Ministerpresident. H10 Regeren: Kabinet stippelt een beleid uit. Uitgangspunt is daarbij het regeerakkoord dat tijdens de kabinetsformatie is opgesteld. De afspraken die toen gemaakt zijn, worden omgezet in maatregelen. Kabinet geeft leiding aan taken die Nederlandse overheid moet uitvoeren. Pagina 8 van 8