2,1: Nederlands-Indië, 19 e eeuw

Transcriptie

1 2,1: Nederlands-Indië, 19 e eeuw : Javaanse boer werkt voor Nederlandse staat: - cultuurstelsel - Herendiensten van verliespost naar wingewest Vanaf 1870: modern imperialisme particuliere bedrijven (koffie, thee, olie, rubber, tin) in buitengewesten > Nederland neemt gezag over geheel Nederlands-Indië; economische activiteiten veilig stellen Vanaf 1900 Ethische politiek Nederland wil iets terug doen voor winst in Indië: - scholing - gezondheidszorg (welvaart en welzijn) echter, Nederlanders bleven de baas: ( Veel voor, maar niets door het Indische volk ) en bleven er aan verdienen.

2 2.2: Liberalisme: de burgers willen vrijheid Tijdens de Franse Revolutie eisten de burgers vrijheid, gelijkheid en democratie zij wilden de ideeën van de Verlichting toepassen. Zij wilden vrijheden op elk gebied, zoals - vrijheid van meningsuiting - vrijheid van godsdienst De mensen die streven naar zo veel mogelijk vrijheid voor elk mens op elk gebied noemen we liberalen (liberty = vrijheid), hun ideeën het liberalisme De fabrikanten wilden ook vrijheid, maar dan op economisch gebied - vrijheid van concurrentie = zelf een bedrijf beginnen en leiden zonder dat de vorst/regering zich er mee bemoeit - vrijheid van particulier bezit (= dat een privépersoon fabrieken enz. bezit) Als die vrijheid er is noem je het kapitalisme: hierbij streven de bazen naar winst. Door het kapitalisme ontstonden er in de 19e eeuw grote verschillen tussen de rijke fabrikanten en de arme arbeiders.

3 2.2: Liberalisme: de burgers willen vrijheid Tijdens de Franse Revolutie eisten de burgers vrijheid, gelijkheid en democratie zij wilden de ideeën van de Verlichting toepassen. Zij wilden vrijheden op elk gebied, zoals - vrijheid van meningsuiting - vrijheid van godsdienst De mensen die streven naar zo veel mogelijk vrijheid voor elk mens op elk gebied noemen we liberalen (liberty = vrijheid), hun ideeën het liberalisme De fabrikanten wilden ook vrijheid, maar dan op economisch gebied - vrijheid van concurrentie = zelf een bedrijf beginnen en leiden zonder dat de vorst/regering zich er mee bemoeit - vrijheid van particulier bezit (= dat een privépersoon fabrieken enz. bezit) Als die vrijheid er is noem je het kapitalisme: hierbij streven de bazen naar winst. Door het kapitalisme ontstonden er in de 19e eeuw grote verschillen tussen de rijke fabrikanten en de arme arbeiders.

4 1848: revoluties in allerlei Europese landen

5 2,2 Nieuwe grondwet in Nederland 1848: Uit angst voor opstanden ging koning Willem 2 over tot een Grondwetswijziging: Macht verschoof van koning (alleenheerser) naar parlement; parlement werd gekozen door rijke burgers (censuskiesrecht). Parlement neemt wetten aan Parlement mag regering naar huis sturen. - Thorbecke (afbeelding) heeft de nieuwe grondwet opgesteld Nederland werd hiermee een parlementaire democratie en een constitutionele monarchie (= de koning is het staatshoofd, maar hij moet zich aan de grondwet houden)

6 2.3: Strijden tegen de uitbuiting - de socialisten Socialisten namen het op voor de arbeiders: het kapitalisme zou leiden tot uitbuiting van de arbeiders de bezitters onderdrukken de bezitslozen (proletariërs) Karl Marx was de grote denker van het socialisme Hij voorspelde dat de revolutie door de arbeiders vanzelf zou komen, want: door de concurrentie blijven de sterke bedrijven over > de concurrentie wordt nog heviger; daartoe verlagen de bazen de lonen of vervangen arbeiders door machines > de arbeiders zouden het steeds slechter krijgen (Verelendung) > de arbeiders zouden de macht overnemen (revolutie) en het bezit verdelen: de fabrieken waren voortaan van alle arbeiders samen er was dan geen uitbuiting meer!

7 2.3:Ruzie bij de socialisten onderling: sociaal-democraten tegenover communisten De door Marx voorspelde revolutie bleef uit: in West-Europa kregen de arbeiders het juist wat beter (hogere lonen, wetten tegen de ergste uitbuiting) > Ruzie onder de socialisten: hoe bereiken we toch ons doel : een samenleving zonder uitbuiting en particulier bezit: West-Europa: sociaal-democraten streven naar algemeen kiesrecht, want dan zouden de arbeiderspartijen de meeste zetels in het parlement krijgen en nieuwe wetten kunnen maken Nederland Troelstra (SDAP) Oost-Europa (nauwelijks democratie) : communisten- Lenin als de revolutie niet vanzelf komt ga je het opwekken (via georganiseerde acties van beroepsrevolutionairen)

8 H.1+2 Korte samenvatting. 19e eeuw, West-Europa: Industriële revolutie - fabrieken - verstedelijking - grote groep arme arbeiders ( 1,1 + 1,2) Nederland 19 e eeuw a : veel macht koning b. na 1848: grondwetswijziging: - macht koning beperkt -macht parlement vergroot ( 2,2) Vooral na 1848: liberalen (meestal rijken en/of goed opgeleiden) hebben veel macht. (o.a via censuskiesrecht). Grondwet 1848 liberaal = vrijheid en gelijkheid. ( 2,2) Bevolkingsgroepen streven naar verbetering positie (= emancipatie) 1. Arbeiders (via vakbonden of via sociaal-democraten). ( 2,3) 2. Confessionelen (via eigen organisaties in de zuilen).( 2,4) 3. Vrouwen (via het feminisme) ( 2,5)

9 H.1+2 Korte samenvatting, deel2. Kolonialisme: algemeen Tot 1850 kolonialisme handelsnederzettingen Vanaf 1850: modern imperialisme: volledige bezetting en bestuur Motieven: a. economisch: grondstoffen, afzetgebied b. politiek: macht, aanzien, nationalisme c. Cultureel blanken voelden zich meerderwaardig > beschaving overbrengen : geloof, onderwijs, medische wetenschap Kolonialisme: Nederlands-Indië Tot 1800: VOC handelsnederzettingen Staat neemt failliet VOC over; verlies omzetten in winst (batig saldo) > cultuurstelsel ( ) : particulier initiatief; plantages, > behoefte om land te controleren; geheel Indië veroverd (modern imperialisme) 1900: ethische politiek ereschuld : Nederland doet wat terug voor Indië, welvaart + welzijn onderwijs, gezondheidszorg, inspraak.