Samenvatting Geschiedenis Rechtsstaat en democratie

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Rechtsstaat en democratie Samenvatting door L woorden 12 november ,2 13 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Hoofdstuk 1 Johan Rudolf Thorbecke legde de basis voor de parlementaire democratie in Nederland en maakte van Nederland definitief een rechtsstaat. Thorbecke wilde de volgende veranderingen zien: De regering moet niet in haar eigen belang regeren, maar in het belang van het volk. De regering moet verantwoording afleggen aan de (gekozen) volksvertegenwoordiging. (Regering hoefde zich nauwelijks te verantwoorden voor de Tweede Kamer, maar vooral voor de koning) De Kamerleden moeten niet te veel luisteren naar de kiezers, maar vooral afgaan op hun eigen verstand. Beslissingen moesten op grond van rationele discussies genomen worden. Alleen mensen met bezit waren in staat om een rationeel oordeel te geven à zij kregen alleen kiesrecht. NOG NIET ALLE BURGERS HADDEN KIESRECHT! Parlementaire democratie: staatsvorm waarbij de regering ministeriële verantwoordelijkheid jegens het parlement verschuldigd is. Burgers hebben via (gekozen) vertegenwoordigers invloed op het beleid. Dus volk heeft invloed! Constitutionele monarchie: aan het hoofd van het land staat een monarch à koning(in) die zich te houden heeft aan de constitutie, oftewel de Grondwet. Eerste helft 19 e eeuw: koning Willem I en Willem II hadden veel macht, MAAR dit werd beperkt door de invoering van het parlementaire stelsel. (nieuwe grondwet van Thorbecke) Parlement stelt wetten vast Regering kan alleen met instemming van het parlement regeren Koning werd onschendbaar. à ministeriële verantwoording Staatshoofd had vooral een symbolische functie. Alleen bij kabinetsformaties (=de vorming van een nieuw kabinet na verkiezingen) kon het staatshoofd een doorslaggevende rol spelen. Vrijheidsrechten werden vastgesteld Nederland werd een rechtsstaat à overheid en burgers moeten zich aan de wet houden. Hoofdstuk 1.1 de Nederlandse Opstand en de Republiek Deelvraag: Hoe werkte het bestuurssysteem van de Republiek? 1581: Nederlandse gewesten zetten Filips II af op basis van het Plakkaat van Verlatinghe Pagina 1 van 10

2 Opstandelingen wilden: privileges en godsdienst Dankzij privileges(meegegeven door graven en hertogen in de middeleeuwen aan lagere adel en de steden en gewesten) had men recht op een eigen, grotendeels onafhankelijk, bestuur. Filips wilde centralisatie. à privileges bleven behouden door opstand. Politiek 16 e eeuw: -Decentraal bestuur: 17 gewesten met eigen regels en wetten -Gezamenlijke vertegenwoordiging via Staten-Generaal Filips II: centralisatie -Ook adel en steden hebben privileges Cultuur 16 e eeuw: -Luther krijgt aanhang, maar vooral calvijn toenemende invloed van Calvinisme inquisitie, uitroeien protestantisme Filips II: 1579: Unie van Utrecht (bondgenootschap tegen Filips II) Niemand mocht hen dwingen tot een geloof of vervolging van geloof à gewetensvrijheid GEEN GODSDIENSTVRIJHEID. Calvinisten hadden meer rechten à overheidsambten bekleden Katholieken mochten geen eigen kerk. (In de praktijk wel, tegen betaling) Calvijn: Kerk en staat gescheiden houden. Gelovigen moeten zelf de Bijbel bestuderen. Nederland had minder analfabeten dan andere landen. Calvinisme was dus een ontwikkeling die bij de democratie paste! 1588: Republiek der Verenigde Nederlanden Hoe ziet het bestuur eruit? -Weinig volksinvloed (macht in handen van Calvinistische regenten vriendjespolitiek) -Geen centraal bestuur -Gezamenlijke buitenlandse politiek via Staten Generaal Geen sprake van democratie! Republiek maakte t.o.v. het buitenland een democratische indruk: Minder analfabeten Verboden boeken werden gedrukt à vrijheid van meningsuiting Vrouwen hadden een waardige positie Huispersoneel werd goed behandeld Boeren waren in het grootste deel van het land vrij (dus niet o.l.v. een landheer) Afschaffing geestelijke stand Pagina 2 van 10

3 Hoofdstuk 1.2 De democratische revolutie (Bataafse revolutie) Deelvraag: Welke opvattingen hadden 17 e - en 18 e - eeuwse denkers over de relatie tussen staat en onderdanen en welke veranderingen vonden plaats in het Nederlandse bestuur tussen 1781 en 1813? Democratische revoluties 1.Theorie ontstaat in landen (Frankrijk en Groot -Brittannië) met een absolute monarchie(=absolute vorst die niet aan wetten gebonden is). Vb.: Koning Lodewijk XIV(Zonnekoning) 2.1 e praktijkland waar volkssoevereiniteit wordt toegepast zijn de VS. Amerikaanse kolonisten van Britse koloniën willen gelijke rechten : Amerikaanse vrijheidsoorlog 13 Amerikaanse koloniën scheiden zich af. Allerlei revolutionaire comités werden gevormd binnen een korte tijd, maar waren sterk door steun van de Franse troepen. à in het hele land stonden regenten hun macht af. +/- 1760: opkomst verlichting -De wetenschappelijke manier van onderzoeken kon gebruikt worden voor de gehele maatschappij -Alles kon begrepen worden met behulp van het verstand (rationalisme) -Door de verlichting was vooruitgang mogelijk (verlichte denkers waren vaak erg optimistisch) Verlichte denkers dachten veel na over politiek en maatschappelijke verhoudingen. 1775: idee van volkssoevereiniteit: de regeerders kregen hun macht niet van God, maar van het volk. à Idee kwam voort uit de verlichting. De verlichting gaf burgers een nieuwe kijk op de samenleving. Men geloofde eerst dat alles van God kwam. Gevestigde orde was dan ook aangesteld door God. Verlichte denkers: mens is de maker van zijn eigen geluk. Maatschappij is maakbaar. Van nature is ieder mens vrij en gelijk, God wilde geen ongelijkheid. Verlichte politieke denkers die in NL veel werden gelezen: 1.John Locke (GEEN DEMOCRAAT) -Regering is niet gebaseerd op Gods wil, maar op een contract met de samenleving. -Mensen hebben natuurlijke rechten (recht op leven, vrijheid en bezit). Om deze te beschermen is er een regering gevormd. -Onderdanen mogen in opstand komen tegen de overheid wanneer deze de rechten schend. 2.Montesquieu (GEEN DEMOCRAAT) -Machtenscheiding (wetgevende, uitvoerende en rechtgevende macht) om onderdrukking te voorkomen 3.Jean-Jacques Rousseau (DEMOCRAAT) Pagina 3 van 10

4 -Contract gesloten waarbij de macht over werd gedragen aan de volksvergadering die de algemene wil uit moest voeren. -Zijn boeken waren verboden, omdat hij een democraat was. 1781: Joan Derk van der Cappellen tot den Pol schreef een pamflet met daarin een boodschap aan Nederland. à volk moest eigen regeerders kiezen. à burgers ware eigenaren van het land. AANZET TOT EEN DEMOCRATISCHE BEWEGING Gewapende burgermilities werden gevormd die volksinvloed eisten à patriotten Patriotten beweging: -Geïnspireerd door verlichte denkers (vooral Rousseau) -Volksinvloed d.m.v. gekozen volksvertegenwoordiging -Macht van stadhouder (was op een koning gaan lijken) en regenten beperken -Regenten die tegen de grote invloed van de stadhouder waren sloten zich aan bij de patriotten -Wilden democratisering Patriotten ßà orangisten (Oranjegezinden die achter de stadhouder stonden) 1786: - patriotten grepen de macht in Utrecht, regenten vluchten uit stadhuis -Willem V vluchtte vanuit Den Haag naar Nijmegen, Wilhelmina werd bij terugkeer gearresteerd -Koning van Pruisen stuurde troepen om de macht weer terug te krijgen patriotten vluchtten 1789: FRANSE REVOLUTIE (ook door verlichtingsideeën) 1795: - patriotten keerden terug, want hebben gezien dat het bij Fransen ook lukt -Bataafse republiek werd uitgeroepen (Bataven hechtten ook veel waarde aan vrijheid en democratie) -Standsvoorrechten werden afgeschaft door nieuwe machthebbers Gelijk voor de wet, godsdienstvrijheid, privileges vervielen 1796: Nationale Vergadering (=volksvertegenwoordiging) werd gekozen (doel: eenheid gewesten en opstelling v/d grondwet) à verliep moeizaam 1798: 1. Nationale Vergadering was het nog steeds niet eens. à radicale democraten pleegden met behulp van Franse troepen een staatsgreep Er kwam diezelfde dag een nieuwe grondwetà werd goedgekeurd. NEDERLAND WERD EEN EENHEIDSSTTAAT: de zelfstandige macht v/d steden + gewesten werd afgeschaft (doel bereikt) 2. Algemeen mannenkiesrecht Pagina 4 van 10

5 - analfabeten en armen mochten stemmen, tegenhangers van de nieuwe grondwet en aanhangers van Oranje niet. (want aanhangers van patriotten waren aan de macht) - Ook huispersoneel mocht niet stemmen, want waren te afhankelijk van hun baas. 3. Volksvertegenwoordiging kreeg de hoogste macht 1801: Napoleon voerde een nieuwe staatsgreep in, einde democratie, beperkte de macht van het parlement, censuskiesrecht(=belasting betalen om te kiezen) werd ingevoerd. 1805: Eind aan beslissingen hierboven. Napoleon benoemde een dictator 1806: Einde aan Bataafse Republiek. Broer van Napoleon werd Koning. 1810: Nederland werd ingelijfd bij Frankrijk 1813: Nederland werd door Britse en Russische troepen bevrijd. Hoofdstuk 1.3 Het koninkrijk der Nederlanden Hoe werkte het Nederlandse bestuurssysteem tussen 1813 en 1848 en hoe ontstond de liberale stroming? Koning Willem I kwam terug à volk hoopte dat privileges weer werden ingevoerd à gebeurde niet à Koning Willem I handhaafde de eenheidsstaat à NL werd een constitutionele monarchie (=met een grondwet) Koning had ondanks grondwet veel macht, parlement was nauwelijks een volksvertegenwoordiging. Parlement bestond uit twee kamers: 1.Eerste kamer: koning benoemde de aanzienlijksten in den lande 2.Tweede kamer: benoemd door Provinciale Staten, bestond uit vertegenwoordigers van de adel en stedelijke regenten Weinig invloed van parlement, want koning kon buiten hen om beslissen en kon ministers ontslaan. Koning gaf volk weinig invloed. Werd geaccepteerd door het volk, omdat de democratie (zoals in 1795) niet had geleid tot welvaart, maar juist tot armoede en oorlog. Onder Oranje was er rust. +/- 1840: Het ging slechter met de economie -Onder de rijkere middenklasse kwam er bezwaar tegen de macht v/d koning à noemden zich liberalen (strijden voor vrijheid en gelijkheid) Geïnspireerd door de Franse Revolutie. -Gelijk voor de wet + fundamentele vrijheden + vrijheid van individu -Willem wilde dit wel instellen, maar geen document waarin hij zijn macht moest afstaan. Willem I was een absoluut vorst, (Ancien Régime), maar ook vaderlijk paternalisme Hoofdstuk 1.4 De grondwet van 1848 Pagina 5 van 10

6 Deelvraag: Wat werd in 1848 in de grondwet gewijzigd en welke rol speelde Thorbecke daarbij? Johan Rudolf Thorbecke à Leidse hoogleraar die geïnspireerd werd door zijn vader die niet in de politiek terecht kwam door afkomst. Overwinnaars ten noorden van Frankrijk wilden een sterke staat à om te voorkomen dat Frankrijk opnieuw agressief zou worden. à Noordelijke en zuidelijke Nederlanden werden onder het huis van Oranje verenigd. à door lange periode van scheiding was dit lastig. à In het zuiden groeide onvrede à industriële revolutie was opgekomen à sterk liberale burgerij was ontstaan à moesten weinig hebben van autoritaire bewind van Willem 1830: België scheidde zich af. De Belgische katholieken hadden met Franstalige liberalen een monsterverbond gesloten à verzetten zich tegen pogingen v/d koning om kerk ondergeschikt te maken aan de staat. Liberalisme had in Nederland nog geen vaste grond. Ook Thorbecke was geen liberaal. +/- 1840: Thorbecke ontwikkelde zich tot de belangrijkste denker en grondlegger van het Nederlandse liberalisme. Waarom werd Thorbecke liberaal? 1.Nederland dreigde achterop te raken door het vaderlijke bewind van Willem I leidde tot passiviteit van de burgers. 2.Bij Willem I waren connecties belangrijker dan capaciteiten. ( burgers werden niet gestimuleerd zich in te zetten) Elite was hier tegen à wilden bestaande situatie behouden, want zij waren geschikt om macht uit te oefenen. à conservatieven waarschuwden voor een burgeroorlog en wezen op de Franse Revolutie. In de jaren was er hongersnood en stierven er veel mensen. 1848: Revolutiejaar. In Frankrijk werd de koning afgezet en verder waren er veel demonstraties. Ook in NL. Willem II was bang en gaf Thorbecke de opdracht om een grondwet te schrijven. Wat stond er in die grondwet? 1. De regering moet verantwoording afleggen aan de (gekozen) volksvertegenwoordiging. (Regering hoefde zich nauwelijks te verantwoorden voor de Tweede Kamer, maar vooral voor de koning) 1. De Kamerleden moeten niet te veel luisteren naar de kiezers, maar vooral afgaan op hun eigen verstand. Beslissingen moesten op grond van rationele discussies (i.p.v. autoritaire besluiten) genomen worden. 2. Alleen mensen met bezit waren in staat om een rationeel oordeel te geven à zij kregen alleen kiesrecht. NOG NIET ALLE BURGERS HADDEN KIESRECHT! (Censuskiesrecht) Burgers kregen grondrechten en er kwam een parlementair stelsel, MAAR geen parlementaire democratie. Ook het districtenstelsel bleef bestaan. Willem II wilde macht weer terug, had spijt van zijn besluit à overleed. Willem III probeerde macht te herstellen à lukte niet. Hoofdstuk 2.1 Het liberale tijdperk Pagina 6 van 10

7 Deelvraag: Hoe werkte het parlementaire stelsel tussen 1848 en 1919? Algemeen belang moest voorop staan. Debatten in de Tweede Kamer waren minder heftig dan in het buitenland. In Nederland moest men met rationele argumenten komen Gekozene in de Tweede Kamer mocht zich niets aantrekken van de kiezers (achterban). Politieke partijen waren er niet. Wel Kamerleden die vanuit hun beginselen met elkaar debatteerden. Oorzaken: 1.districtenstelsel (=kiessysteem met afgevaardigden uit een districten) 2.Politiek was een zaak van de rijkere burgerij. 3.Censuskiesrecht Liberalen waren groots. Dit veranderde in de tweede helft van de 19 e man (arbeider) werd belangrijker tot een industriële samenleving. à gewone Protestanten en katholieken zagen zich zelf langzaamaan als vertegenwoordigers van de gewone man. In plaats van de elite. Socialisten kwamen op voor de belangen van de arbeiders. Er groeide onvrede over de bestaande machtsverhoudingen. Hoofdstuk 2.2 de confessionelen Hoe ontstonden de confessionelen politieke stromingen? Abraham Kuyper -Als dominee de politiek in gegaan -Vrijzinnige protestant (geloofde niet in wonderen) deed het goed bij liberale burgerij gewone volk moest niets van deze vrijzinnigheid hebben à hielden zich vast aan calvinisme -+/- 1865: Abraham bekeerde zich tot calvinisme -Werd leider van antirevolutionairen tegen de verlichting en tegen de Franse revolutie, want daarin stond God niet centraal - tegen liberalen -Wetten op basis van de Bijbel Conflict tussen liberalen en Abraham Kuyper: SCHOOLSTRIJD Liberalen: Openbaar onderwijs à kinderen opleiden tot zelfstandige, verlichte burgers. Kuyper: Openbare school zou het zaad van ongeloof zijn. Protestanten wilden eigen scholen. 1848: vrijheid van onderwijs, maar geen subsidie voor bijzondere scholen 1878: liberale Schoolwet à openbare scholen kregen meer geld van de overheid Pagina 7 van 10

8 Kuyper eiste even veel geld. Kuyper wilde aanhang. à d.m.v. protest in de maatschappij à verzamelde handtekeningen Kreeg nog steeds geen subsidie Kuyper moest het gewone volk achter zich krijgen. Kuyper moedigde verzuiling aan, want In het isolement ligt onze kracht. (eigen kerk, krant, scholen e.d.) 1879: stichting eerste politieke partij à antirevolutionaire partij (ARP) Kuyper: - Staat krijgt macht van God, maar de staatsmacht moet beperkt zijn. -Soevereiniteit in eigen kringen in de maatschappij, hier mocht de overheid zich niet mee bemoeien, want deze soevereiniteit hadden ze van God gekregen. -Kuyper speelde in op emoties wat soms radicaal was. Spanningen tussen katholieken en protestanten waren er nog steeds à katholieken waren in 16 e en 17 e eeuw achtergesteld (door opkomst calvinisme) Tot 1870 werkten de katholieken en liberalen veel samen (liberalen waren voor godsdienstvrijheid) +/- 1870: liberalen werden antigodsdienstig en de paus wees het ongodsdienstige liberalisme af Protestanten en katholieken zagen overeenkomsten: beiden confessioneel(=gelovig) Protestanten en katholieken steunden elkaar in de Kamer à confessionele Kamerleden nam toe. Herman Schaepman: -Politiek gebruiken voor emancipatie van de katholieken er moest een katholieke partij komen -1891: Paus Leo XIII schreef Rerum Novarum tegen socialisme en liberalisme, want socialisten zetten de arbeiders op tegen de ondernemers en liberalen wilden alleen maar geld verdienen -Door urbanisatie van arbeiders was er veel secularisatie katholieke vakbonden moesten arbeiders hier tegen beschermen. -BEGIN KATHOLIEKE VERZUILING (door emancipatie in politiek) Verschil katholieken en protestanten: Kuyper wilde een protestants stempel op NL drukken. Bij de katholieken stond onderlinge eenheid bewaren en hun rechten bewaken voorop. Katholieken stonden wat minder negatief tegenover de staat. Katholieken: kerk en staat moeten een eenheid vormen. Protestanten (calvinisten): kerk en staat gescheiden. Overeenkomsten: staatsmacht moet beperkt blijven beiden confessioneel Subsidiariteitsbeginsel: Katholieke opvatting, staat moet alleen maatschappelijke organisaties bijstaan waar nodig. Dus samenleving moet zoveel mogelijk zelf regelen. (dus ook soevereiniteit in eigen kring, maar alleen waar nodig hulp -> subsidie) 1916: Rooms-katholieke Staatspartij (RKSP) Pagina 8 van 10

9 Hoofdstuk 2.3 De socialisten Deelvraag: Hoe ontstond de socialistische stroming? Er was veel armoede onder de arbeiders door industriële revolutie à sociale kwestie Liberalen: Overheid had niet de taak arbeiders te beschermen, vrijheid van werkgevers zou in gevaar komen. Economische vrijheid mocht niet met wetten worden beperkt. 1885: eerste arbeider. à werd niet goed opgevangen à doorslag voor arbeiders à socialisme Socialisme was een uitvloeisel van marxisme/communisme en was tegen kapitalisme. Klassenstrijd moest volgens Marx leiden tot omverwerping van het kapitalisme en de machtsovername van de proletariërs. à klasseloze maatschappij zonder uitbuiting/armoede. 1881: marxistische Sociaal Democratische Bond (SDB) leider: Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Domela Nieuwenhuis: -als dominee begonnen (evenals Kuyper) -maakte propagandatochten door het land Friezen en Groningers werden aanhang, want veel armoede. Maar ook Amsterdammers veel arbeiders door urbanisatie -SDB had later weinig succes in de Kamer SDB werd radicaler à anarchisten 1894: Troelstra richtte met andere socialisten de Sociaaldemocratische Arbeidspartij (SDAP) op. Anarchisten/communisten Geen parlementaire democratie, geen centraal gezag SDB o.l.v. F. Domela Nieuwenhuis Radicaal, snel Middel: propagandatochten Doel: omverwerping van het kapitalisme via een gewelddadige revolutie Sociaaldemocraten/reformisten Voor invoering parlementaire democratie, want als proletariaat de meerderheid kreeg à macht voor de socialisten SDAP o.l.v. Troelstra Gematigd, langzaamaan Middel: deelname aan het parlement, democratie Doel: kiesrechtuitbreiding en sociale wetgeving => uitkering enz. (oftewel, parlementaire democratie) Beiden gingen uit van het marxisme à gelijkheid voor arbeiders : Reformisten hadden hun doel bereikt à economie groeide, arbeiders kregen het beter, sociale wetgeving kwam tot stand. Hoofdstuk 2.4 Naar het algemeen kiesrecht Hoe kwam het algemeen kiesrecht tot stand? ( : Eerste wereldoorlog, maar NL was neutraal). Drie verschillen tussen de politiek in 1848 en die van rond 1900: Pagina 9 van 10

10 -Het censuskiesrecht was flink uitgebreid, meer mannen hebben nu kiesrecht. -Er waren vier stromingen ontstaan -Er waren volksleiders opgestaan Liberalen hadden geprobeerd zich te organiseren in partijen à mislukte à verdeeldheid over algemeen kiesrecht. Linksliberalen: voor algemeen kiesrecht Conservatieve liberalen: tegen algemeen kiesrecht, politiek in handen van mensen met ratio. Vóór 1900: Liberalen & confessionelen waren tegen algemeen kiesrecht. à algemeen kiesrecht kon leiden tot deelname van het onverstandige volkà chaos en ellende (bewijs werd geleverd door de Franse Revolutie) Praktijk: democratisering leidt niet tot chaos. Reden liberalen voor late partijvorming: partijvorming zou ten kosten gaan van de nationale eenheid. Eenheid van de staat werd juist versterkt door deelname van partijen. Door deelname was er belang bij een goede werking van het parlementaire stelsel à achterban werd actiever -Confessionelen zagen in dat niet alleen de sociaaldemocraten baat hadden bij het algemeen kiesrecht. -Liberalen en sociaaldemocraten merkten op dat de confessionelen zich neerlegde bij een beperkte rol van religie en drongen hun geloof niet op GEVOLG: geleidelijk groeide het idee dat algemeen kiesrecht onvermijdelijk was en de verdeeldheid nam af à SUBSIDIE VOOR BIJZONDERE SCHOLEN liberalen zagen dat er behoefte was aan bijzonder onderwijs en in de praktijk viel het onderwijs mee. (verlichting werd op bijzondere scholen ook niet afschaft). 1917: grondwetswijziging: openbaar en bijzonder onderwijs financieel gelijkgesteld Meerderjarige mannen kregen stemrecht en de weg voor vrouwenkiesrecht werd opengesteld. Pacificatie (rust en vrede herstellen) 1919: vrouwenkiesrecht 1922: eerste verkiezingen met algemeen kiesrecht Pagina 10 van 10