Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 1 t/m 9

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 1 t/m 9 Samenvatting door een scholier 3000 woorden 6 oktober keer beoordeeld Vak Geschiedenis 1. Voor industrie was nodig: energiebronnen. grondstoffen. zeer veel kapitaal. voldoende arbeidskracht. Industriële revolutie=de naam voor de veranderingen die mee werden gebracht tijdens de overgang van akkerbouw en veeteelt naar industrie. Industriële samenleving=een samenleving waarin de meeste goederen in fabrieken worden gemaakt en waarin de meeste mensen in steden wonen. Industrialisatie=als een agrarische samenleving door een industriële samenleving wordt vervangen. Door de industriële revolutie kwam er een industriële samenleving, en dat leidde tot industrialisatie. 2. Steeds meer mensen vonden werk bij fabrieken. Eerst stonden die dicht bij water, om de machines mee aan te drijven. Maar na de uitvinding van de stoommachine kwamen ze dichter bij ijzer- en steenkoolmijnen gebouwd. De arbeiders die er werkten gingen bij de fabrieken wonen. Massaproductie=een productiesysteem waarmee grote aantallen van precies hetzelfde product worden gemaakt. Arbeidsverdeling=het maken van producten in verschillende stappen Lopende band=brengt een product in wording van arbeider naar arbeider. Nadelen aan massaproductie: er kwam langzaam een einde aan het werk van vakbekwame handwerkslieden. er kwamen meer spanningen, want iedereen moest in een bepaald tempo werken. er kwam minder aandacht voor de arbeiders als mens, ze werden nummers in een rij. arbeiders verloren het plezier in hun werk, ze bedienden een machine, of maakten alleen een bepaald deel van het product. In plaats van het hele product zelf te maken. voor werk in een fabriek hoefde je niet goed geschoold te zijn. Voor de fabrikant was dat fijn, zo konden vooral vrouwen en kinderen in de fabrieken werken, en hun hoefde hij minder te betalen. Kinderarbeid was heel normaal. Voor de fabrikant was het doorgaan van de productie belangrijker dan de gezondheid van de arbeiders, daardoor gebeurden er veel ongelukken en braken er snel ziektes uit. je liep het risico ontslagen te worden als er een nieuwe machine kwam. Als de verkopen van de producten Pagina 1 van 7

2 minder werden, werd de productie verminderd en liep je de kans ontslagen te worden. Voordelen: de producten werden veel goedkoper. producten konden worden gerepareerd omdat er altijd wel nieuwe onderdelen waren door de arbeidsverdeling. Het leven van de arbeiders was erg slecht, het was onveilig op straat, er was geen hygiëne en de woningen waren heel erg klein. Maar tegen het einde van de 19de eeuw vonden de regering en een aantal particulieren dat daar verandering in moest komen. Dit waren de veranderingen: er kwam straatverlichting en openbaar vervoer. Er kwamen meer uitgaansmogelijkheden. Steden kregen een ondergronds riolenstelsel. Er werden waterleidingen aangelegd. Er werd meer politie aangesteld. Het aantal scholen, ziekenhuizen en bibliotheken werd uitgebreid. Arbeiders gingen eigen activiteiten organiseren om elkaar te helpen. 3. Er ontstond een nieuwe vorm van economie: het kapitalisme. Kapitalisme=een economie waarin de grond en bedrijven eigendom zijn van ondernemers die met hun bedrijf een zo groot mogelijke winst willen maken. Kenmerken van het kapitalisme zijn: De arbeider werkt in opdracht van de werkgever. De werkgever is een zakenman die het kapitaal heeft om grondstoffen, werktuigen vervoersmiddelen en lonen te betalen. Handelskapitalisme=de 1e vorm van kapitalisme, waarbij de winst doormiddel van handel werd gemaakt. De werkgevers waren kooplieden die via huisnijverheid producten lieten maken. De kooplieden kochten grondstoffen vaak in verre landen, die werden thuis verwerkt en verkocht. De kooplieden kregen de winst. Industrieel kapitalisme=de late vorm van kapitalisme, waarbij de winst doormiddel van industrie werd gemaakt. De werkgevers waren fabrikanten die producten in hun fabriek lieten maken. Door de uitvindingen verdween de huisnijverheid en ontstonden de fabrieken. In een kapitalistische economie zijn de meeste bedrijven in handen van particulieren. Rond 1870 waren de meeste bedrijven nog in handen van één eigenaar. Maar door de groei van Naamloze Vennootschappen(NV)veranderde dat. Naamloze Vennootschappen=mensen die gezamenlijk een bedrijf bezitten door een of meer aandelen van dat bedrijf te kopen. NV s ontstonden doordat fabrikanten meer geld wilden verdienen en aandelen van hun fabriek gingen verkopen aan mensen die hun geld wilden beleggen. Iedereen met zo n aandeel was mede-eigenaar. Zo n onderneming werd bestuurd door een raad van beheer. Ook na 1870 bleven er ondernemers die aan het hoofd stonden van grote ondernemingen. De grootindustriëlen kregen grote invloed op de samenleving. Ook konden zij verkiezingen beïnvloeden. Bijvoorbeeld door geld voor propaganda te geven aan politieke partijen, of door kranten te kopen en redacties te benoemen die in de krant schreven wat de grootindustriëlen wilden. Pagina 2 van 7

3 4. Rond 1800 waren er drie lagen: zeer rijken (rijke kooplieden en fabrikanten, adel) -mensen met enig bezit, kleine burgerij (ambachtslieden, boeren met een behoorlijk stuk grond. armen (arme boeren, landarbeiders, arbeiders in de steden) Toen de industrialisatie traden veranderingen in de lagen op: -opkomst van de fabrikanten, Door de opkomst van de industrie kwamen er meer rijke fabrikanten, zij werden de belangrijkste groep van de bovenlaag. minder landarbeiders, meet fabrieksarbeiders, Door de opkomst van de industrie nam ook het aantal fabrieksarbeiders toe, later de grootste bevolkingsgroep. sterke uitbreiding van het personeel in de dienstensector, De mensen in de dienstensector verrichten diensten voor ander mensen.(politie,verpleegster) sterke uitbreiding van de middelste laag van de bevolking, De fabrieken werden groter, de baas nam mensen in dienst om hem te helpen. Zij verdienden meer dan arbeiders, maar wel minder dan de bovenlaag. - grotere mogelijkheden om van laag te veranderen, Als je vroeger geld had en een goede afkomst kwam je in een hoge laag, het ging nu ook om prestaties. Men begon arbeiders en weknemers naar prestaties te belonen. Het was veel makkelijker om van laag te veranderen. 5. Werkgevers belegden geld in hun fabrieken, dat wilden ze zo snel mogelijk met winst weer terugkrijgen. De werkgevers beloonden wel de leidinggevenden in hun bedrijven. De arbeiders kregen een heel laag loon. Van de goedkoopste grondstoffen lieten zij zo goedkoop mogelijk een product maken. Dat verkochten ze met een zo groot mogelijke winst. De welvaart van de bovenlaag en de middenlaag nam toe. De arbeiders hadden een laag loon en hadden ook geen kiesrecht. De kloof tussen de benedenlaag en de rest van de bevolking steeds groter. Doordat de arbeiders alleen voor loon werkten, hadden ze geen plezier meer in hun werk. Omdat ze vaak geen opleiding hadden gehad, was de kans op een hogere baan in de fabriek klein. Ze hadden dus op politiek gebied en in het bedrijf niks te vertellen. De werkgevers en de arbeiders kwamen tegenover elkaar te staan. In het begin van de industrialisatie hadden de werkgevers erg veel macht over de arbeiders, en de regering bemoeide zich daar weinig mee. Als ze dat al deden kozen ze de kant van de fabrieken door bijvoorbeeld stakingen te verbieden. Dit had twee oorzaken: de mensen in de regering kwamen vaak uit dezelfde bovenlaag als de fabrikanten. de bovenlaag vond dat de fabrikanten de economie moesten leiden. Er waren armen en rijken en dat was heel gewoon. De regering zou hier toch niets aan kunnen veranderen. De armen moesten maar geholpen worden door liefdadigheid. Pagina 3 van 7

4 Maar toch kwam er van sommige kanten verzet tegen de nadelige kanten van de industrialisatie: - arbeiders richtten nieuwe vakverenigingen en politieke partijen op. - sommige oude politici probeerden het lot van de arbeiders te verbeteren. - paus Leo schreef over de fouten van het industriële kapitalisme. - schrijvers schreven over mensonterende omstandigheden in de fabrieken en woningen van de arbeiders. - verschillende kunstenaars namen het in hun schilderijen op voor de arbeiders. Hierdoor vonden steeds meer politici dat er iets aan de toestand van de arbeiders gedaan moest worden. In de meeste West-Europese landen werd pas vanaf 1900 een begin gemaakt met de invoering van sociale wetten. Eerst werden wetten gemaakt die kinderarbeid beperkten, pas later kwamen er wetten voor verbetering van de gezondheidszorg, jeugd, ziektegeld en er werd een uitkering betaald in geval van werkeloosheid. Die sociale wetten losten nog niet alles op, ambtenaren en fabrieken voerden wetten niet goed uit. Er waren ook geen wetten over lonen. Sommige arbeiders besloten zelf voor de belangen van arbeiders op te komen, ze richtten vakverenigingen op. Eerst werden vakverenigingen verboden, maar ze bleven toch actief. In het begin weigerden de werkgevers met de vakverenigingen te onderhandelen. Maar later werd dat normaal. (dat gebeurt nu nog, CAO, collectieve arbeidsovereenkomst) Sommige arbeiders vonden de strijd van de vakverenigingen niet genoeg, en richtten politieke partijen op. 6. Vanaf de 17e eeuw verschenen in west Europa iedere week kranten. Ze gaven vooral economische en politieke berichten door. Alleen de bovenlaag van de bevolking kon de krant lezen. In de 19e eeuw kwamen er ook meningen in de kranten: de opiniepers. Door uitvindingen werd de krant goedkoper. Maar door belastingen zorgde de regering ervoor dat de onderste kaag de krant nog steeds niet kon betalen. Anders zouden ze door de krant op verkeerde ideeën gebracht kunnen worden. In de 19e eeuw kwamen er steeds meer mensen die een goedkope krant en goed onderwijs voor iedereen wilden. Er kwamen leerplichtwetten en na de 19e eeuw werden kranten ook voor arbeiders geschreven. Er ontstond een nieuwe soort kranten: de populaire pers. Nu kregen ook schandalen, misdaden en sport de aandacht, de opmaak werd ook anders. 7. Door de industrialisatie nam het aantal fabrieksarbeiders toe, ze werkten voor weinig geld en onder slechte omstandigheden. Dat vonden mensen heel normaal, maar sommigen vonden dat het kapitalisme moest worden vervangen door het socialisme. Dat was een stroming die gelijkheid erg belangrijk vond en wilde dat alle productiemiddelen in handen kwamen van alle mensen want dan zouden de producten beter verdeeld worden. Productiemiddelen=alles wat nodig is om te produceren. Van de verschillende soorten socialisme werd het marxisme het belangrijkst.(bedacht door Karl Marx)Hij zag dat overal de productiemiddelen in handen van een bepaalde bevolkingsgroep waren. Die groep had dan de macht in handen. Hieruit leidde Marx zijn belangrijkste standpunt af: de economische verhoudingen maken uit wie in een samenleving de macht heeft en wat de cultuur van die samenleving is. Pagina 4 van 7

5 Marx noemde de groep die de macht in handen had de heersende klasse. De bevolkingsgroep die voor de heersende klasse werkte noemde hij de onderdrukte klasse. De strijd tussen die twee klassen noemde hij de klassenstrijd. Zo n klassenstrijd kwam vooral voor als er nieuwe productiemiddelen kwamen. Hieruit leidde Marx zijn tweede standpunt af: Als de economische verhoudingen veranderen, ontstaat er een klassenstrijd en komt er een nieuwe samenleving. Omdat in de tijd van Marx de industrie was opgekomen omschreef hij het kapitalisme als het economisch systeem waarbij de voornaamste productiemiddelen in handen zijn van de bourgeoisie waarbij de onderdrukte klasse uit arbeiders bestaat.(het proletariaat) Marx voorspelde: dat er een klassenstrijd tussen de bourgeoisie en het proletariaat zou komen. dat er steeds minder kapitalisten komen en dat ze steeds rijker worden. dat er steeds meer arbeiders zullen komen die het steeds slechter krijgen. Dat zal uitlopen tot een revolutie die de arbeiders gemakkelijk zullen winnen. De productiemiddelen zullen dan in handen van alle mensen komen. Er ontstaat een heel nieuwe samenleving: het communistische. Daarin zal het proletariaat eerst een dictatuur moeten invoeren om de tegenstanders te heropvoeden. Dan zal er een klasseloze samenleving ontstaan waarin iedereen krijgt wat hij nodig heeft. Er zullen ook geen misdaden meer worden gepleegd. Als de hele wereld communistisch is zullen er ook geen oorlogen meer zijn. (Marx noemde zijn leer het communisme en niet het marxisme) In 1848 schreef hij met een vriend een pamflet met als titel: Het communistisch manifest De communistische revolutie zou over de hele wereld tegelijk kunnen gebeuren, maar dan moesten de arbeiders zich wel internationaal organiseren. Marx was ook niet zo praktisch, hij wist nog niet wat er op de dag na de revolutie zou moeten gebeuren. In de 2e helft van de 19e eeuw werden er in veel Europese landen marxistische partijen opgericht, zij dachten dat het zou gaan zoals Marx voorspelde, maar het ging anders. het kapitalisme veroorzaakte niet zijn eigen ondergang. de arbeiders kregen het steeds beter in plaats van slechter. De meeste marxisten kwamen erachter dat het zinloos was te blijven wachten op de ondergang van het kapitalisme. Er moest iets gedaan worden, ze zagen twee mogelijkheden: gebruik maken van de democratie, als de arbeiders kiesrecht zouden krijgen konden de marxistische partijen de meerderheid halen in het parlement. Dan zou er een marxistische regering komen die het kapitalisme afschafte en het socialisme invoerde(=revisionisme) De marxisten waren bijna allemaal voor dit revisionisme en noemden zichzelf sociaal democratisch, ze wilden het socialisme op een democratische manier invoeren, de aanhangers hiervan waren socialisten. Een revolutie organiseren in het geheim, de socialisten zouden zich tegen de regering afzetten en het socialisme invoeren. De kapitalisten zouden worden gedood of worden gedwongen mee te doen. Slechts weinig marxisten koos deze mogelijkheid. Maar in Rusland wist die minderheid samen met Lenin de macht te krijgen, zij noemden hun partij communistisch en hun leer marxisme-leninisme. Veel van Marxs voorspellingen zijn niet uitgekomen, toch heeft zijn leer grote invloed gehad: Na de WO II bracht Rusland in Oost-europa communistische regeringen aan de macht, ook in China, Noord-Korea Cambodja, Vietnam, Cuba en in enkele Afrikaanse landen namen communisten de macht in handen. Maar sinds 1989 is Oost-Europa niet meer communistisch. Pagina 5 van 7

6 In veel Europese landen kregen socialistische partijen en vakbonden grote invloed. Steeds meer mensen vonden dat zij gelijke kansen moesten krijgen. 8. nadat Napoleon was verslagen kwamen de vorsten van de overwinnende landen samen in wenen, dat wordt het congres van wenen genoemd. De vorsten besloten de toestand van voor de Franse revolutie grotendeels te herstellen. De macht in een land moest dus weer in handen komen van een vorst, en niet in handen van het volk. Maar de meeste vorsten moesten zich wel aan de grondwet houden(constitutionele vorsten) Veel mensen waren voor de vorsten, want tijdens de franse revolutie waren vele mensen terechtgesteld, grond en gebouwen werden van de adel afgenomen, er werd veel oorlog gevoerd en de geestelijken werden vervolgd. Door de franse revolutie had napoleon de macht kunnen grijpen om vervolgens bijna heel europa te veroveren. Er ontstond een stroming die zoiets wilde voorkomen: het conservatisme. Conservatisme =het proberen om veranderingen langzaam en voorzichtig door te voeren. Zodat alles wat wat van waarde is, van waarde blijft. Belangrijke conservatieve ideeën: Mensen hebben zowel het goede als het kwade in zich, om de mensen tot goed gedrag te brengen hebben eerst de ouders en daarna de kerk en regering een belangrijke taak. De overheid moet het algemeen belang beschermen, daarom moeten zij ervoor zorgen dat de verschillende bevolkingslagen goed met elkaar kunnen samenleven. Als de benedenlaag in armoede leeft, moet de overheid te hulp komen. Kiesrecht moet er alleen voor de bovenlaag zijn. Het is gewoon dat mensen ongelijk zijn en van inkomen verschillen. Het is goed dat de samenleving verdeeld is in verschillende bevolkingslagen. Grote en snelle veranderingen zijn verkeerd, daar komt ellende van. Veranderingen moeten langzaam plaatsvinden. 9. Er waren ook veel mensen die de ideeën van de verlichters wel goed vonden, ze gaven toe dat er fouten waren gemaakt in de franse revolutie. Maar zij vonden de ideeën wel goed, ze waren alleen niet goed uitgevoerd. Zij waren het niet eens met het congres van Wenen. Zij wilden meer vrijheid en macht voor de burgers. Onder hen waren veel rijke fabrikanten, advocaten en professoren want zij hadden de meeste last van de onvrijheid. Het liberalisme werd in de loop van de 19e eeuw de belangrijkste stroming. Liberalisme=het streven naar vrijheid voor het individu op alle gebieden. De overheid moest zich dus zo min mogelijk met de burgers bemoeien. Belangrijke liberale ideeën: De overheid moet maar weinig taken hebben. Iedereen doet bijna alles in zijn eigen belang, als ze meer vrijheid hebben vindt iedereen dat goed. de overheid moet zich beperken tot vier dingen: -de burgers beschermen tegen buitenlandse vijanden -zorgen voor rust en veiligheid in het land -openbare werken uitvoeren Pagina 6 van 7

7 -zorgen voor de rechten van de mens Politieke vrijheid voor steeds meer mensen. De organisatie van de staat en rechten van de mens moeten worden vastgelegd in een grondwet. De burgers moeten zelf deze grondwet kunnen opstellen. Niet een koning maar een parlement moet de macht hebben en de burgers moeten dat parlement kiezen. Liberalen wilden kiesrecht voor meer mensen. Grote economische vrijheid. Op economisch gebied wilden de liberalen vrijheid van handel, productie en arbeid. Ze vonden wel het verschil in inkomsten normaal, als iedereen hetzelfde verdient doen mensen hun best niet meer. Maar arme mensen moeten wel de kans krijgen om door hard werken rijk te worden. Volledige vrijheid van godsdienst. De liberalen vinden dat iedereen vrij moet zijn om zijn eigen godsdienst te bedienen. De staat mag zich niet met godsdienst bemoeien, dus geen geld geven aan één of meer kerken. Dit heet scheiding van kerk en staat. Vrijheid op elk ander gebied. Bijvoorbeeld bij: -vrijheid van onderwijs, iedereen die dat wilde zou een school mogen stichten. -vrijheid van meningsuiting. Mensen moesten kunnen zeggen wat ze wilden, de liberalen waren dus voor vrijheid van drukpers en tegen censuur. Kunstenaars moeten kunnen maken wat zij willen. -onderzoekers moeten kunnen onderzoeken wat zij willen. -persoonlijke vrijheid voor iedereen, dus afschaffing van de slavernij. In theorie vonden de liberalen dat iedereen kiesrecht moest krijgen, maat in de praktijk kon dat volgens de meeste liberalen niet. Ze vonden dat alleen mensen die er verstand van hadden kiesrecht moesten krijgen. Vrouwe, boeren en arbeiders hadden volgens hun geen verstand van politiek en moesten dus ook geen kiesrecht. Liberalen vonden dat de schoolopleiding moest uitmaken of iemand verstand had van politiek. In de loop van de 19e eeuw kregen steeds meer mensen kiesrecht, maar pas in de 20e eeuw kwam er algemeen kiesrecht. Pagina 7 van 7