Hoofdstuk 1: Wat is politiek?

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 3074 woorden 21 januari ,6 5 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Hoofdstuk 1: Wat is politiek? Wat is politiek en waarom is het belangrijk dat we ons ermee bemoeien? - politiek is de manier waarop een land bestuurd wordt. De belangrijkste besluiten in ons land worden genomen door de regering en het parlement. - op de politieke agenda (voor het algemeen belang): 1. openbare orde & veiligheid (inzetten meer politieagenten) 2. buitenlandse betrekkingen (uitzenden militairen naar vredesmissie) 3. infrastructuur (aanleg spoor-, auto- en waterwegen) 4. welvaart (zorgen voor voldoende werkgelegenheid voor jongeren) 5. welzijn (wegwerken wachtlijsten in ziekenhuizen) 6. onderwijs (gratis schoolboeken) - als inwoner invloed op de politiek: ` stemmen (opkomstpercentage 80%) ` lid worden van politieke partij ( NL ers zijn lid van een partij) ` contact opnemen met politici ` verzoek indienen ` media benaderen ` aansluiten bij een actiegroep (Greenpeace) ` bezwaarschrift indienen, naar de rechter stappen ` overgaan tot burgerlijke ongehoorzaamheid (openlijk overtreden van de wet om politici ervan te overtuigen dat een genomen besluit verkeerd is) - democratie is een staatsvorm waarbij de bevolking invloed heeft op de politieke besluitvorming: - directe democratie: directe zeggenschap - indirecte democratie (NL and): het volk besluit niet zelf, maar laat gekozen volksvertegenwoordigers regeren - in NL is er een parlementaire democratie, omdat het parlement de belangrijkste besluiten neemt. De kenmerken: ` art. 4: alle NL ers boven de 18 jaar mogen kiezen en gekozen worden ` art. 8: iedereen mag een politieke partij of vereniging oprichten ` art. 9: iedereen mag demonstreren, ` art. 7: of op een andere manier zijn mening uiten ` art. 53: alle leden van de Staten-Generaal(parlement/Eerste en Tweede kamer) mogen gekozen worden door een geheime stemming Pagina 1 van 8

2 ` art. 81: alle wetten worden vastgesteld door de regering en de Staten- Generaal samen - in een dictatuur (ook wel autocratie) is alle macht in handen van één persoon of een kleine groep mensen. Er zijn meerdere soorten dictaturen: 1. dictatuur op basis van ideologie: communisme: op basis van gelijkheid 2. zeer nationalistische dictatuur: fascisme: eigen volk en land 3. religieuze dictatuur: gebaseerd op de islam - kenmerken dictatuur: ` meestal tot stand na revolutie(china/iran) en/of staatsgreep(chili 1973) ` d.m.v. geweld en onderdrukking ` grondrechten worden niet beschermd: burgers afhankelijk van willekeur van de machthebbers, kunnen niet naar onafhankelijke rechter, want de rechterlijke macht wordt ook gecontroleerd door de machthebbers (geen trias politica) ` geen vrije meningsuiting: er is censuur ` oppositiepartijen zijn verboden: mogen niet openlijk oneens zijn met de regering, want dan wordt je opgepakt(veel politieke vluchtelingen) ` grote politieke rol voor militairen: om verzet tegen te gaan, moet de regering kunnen rekenen op de steun van het leger (generaal als minister gekozen) ` schijnverkiezingen houden Hoofdstuk 2: Politieke stromingen Welke politieke partijen zijn er, en wat willen ze? - een ideologie: een samenhangend geheel van ideeën over de mens en de gewenste inrichting van de samenleving. - de aanhangers van een ideologie vormen samen een politieke stroming. De drie grootste ideologieën of stromingen zijn het liberalisme, het socialisme en het confessionalisme. - de meeste ideeën die je in ideologieën tegenkomt gaan over: 1. waarden en normen: welke regels/wetten we volgen? 2. ideale sociaaleconomische verhoudingen: hoe moeten de financiële verhoudingen zijn? 3. de machtsverdeling in de samenleving: hoeveel macht heeft iedereen? - progressief: vooruitstrevend, de maatschappij willen veranderen. Politici benadrukken de tekortkomingen in de samenlevingen willen een betere toekomst. - conservatief: behoudend, politici benadrukken datgene wat al is bereikt en houden alles bij het oude. - conservatieven die ook oude regels en wetten van vroeger terug willen, noemen we reactionair. - het wordt steeds drukker in het politieke midden, omdat veel politici linkse en rechtse standpunten hebben. - het liberalisme (eind 18de eeuw Franse Revolutie): hun ideaal was persoonlijke en economische vrijheid en de staat moest zich niet bemoeien met de economie. - het liberalisme nu: overheid heeft op gebied sociaaleconomisch een kleine rol. De vrijemarkteconomie (vrije ondernemingen) het beste voor het land. Overheid moet beperken tot: 1. Defensie, 2. Onderwijs en 3. Bescherming rechtsstaat en klassieke grondrechten. - socialisme (19de eeuw): hun ideaal is gelijkheid. Ontstond door slechte werkomstandigheden voor de arbeiders. Er zijn twee groepen: Pagina 2 van 8

3 ` communisten (marxisten): d.m.v. een revolutie alle macht krijgen ` sociaaldemocraten: willen meedoen aan de verkiezingen om zo te zorgen voor een goede sociale wetgeving - socialisme nu: niet langer tegen de vrijemarkteconomie. Overheid moet de zwakkeren in de samenleving beschermen. Kennis, inkomen en macht moet gelijk verdeeld worden. Verzorgingsstaat is een goede vorm. - confessionelen (confessie = geloofsovertuigingen) gebaseerd op het (Christelijke in NL) geloof. Streven naar een samenleving op christelijke grondslag: rentmeesterschap, solidariteit, harmonie en gespreide verantwoordelijkheid staan centraal. ` rentmeesterschap: de mens heeft de taak om goed voor de aarde te zorgen waarop hij leeft ` solidariteit (naastenliefde): we moeten zorgen voor de kwetsbaren in de samenleving ` organisaties, burgers en de overheid moeten in harmonie samenwerken ` het idee van de gespreide verantwoordelijkheid zien we terug in de visie van de overheid. Christendemocraten willen zorgzame samenleving. De overheid heeft een aanvullende rol en moet alles overlaten aan het maatschappelijke middenveld (verbintenissen tussen mensen) Hoofdstuk 3: Politieke partijen Welke partijen zijn er, en wat zijn hun standpunten? - een politieke partij bestaat uit een groep mensen met dezelfde ideeën over een ideale samenleving. - actiegroepen: houden zich bezig met één bepaalde doelstelling en voeren buitenparlementaire acties als ze dat nodig vinden zoals demonstraties. - belangenorganisaties komen op voor de belangen van één bepaalde groep. Politieke partijen zijn geen belangenorganisaties, omdat het bij hen niet gaat om de belangen van een bepaalde groep, maar om het algemeen belang. - soorten partijen: ` partijen op basis van hun ideologie ` one-issuepartijen richtten zich op één aspect van de samenlevingen hebben daar een duidelijk standpunt over (partij van de dieren). ` protestpartijen ontstaan uit onvrede en negatieve kritieken over de bestaande politiek ` niet-democratische partijen zoals fascistische partijen - Functies politieke partijen: 1. integratiefunctie: op basis van wensen en eisen maken vanuit hun ideologie een samenhangend geheel van programmapunten die in beleid omgezet kunnen worden. Dit partijprogramma verbindt mensen, waardoor de partij lange tijd kan bestaan 2. informatiefunctie: politieke partijen informeren kiezers over hun standpunten. Hierdoor helpen ze burgers een mening te vormen. 3. participatiefunctie: politieke partijen proberen burgers te stimuleren om actief deel te nemen aan de politiek. 4. selectiefunctie: mensen die in de politiek willen, doen dat via een bestaande partij en zorgen dat ze steeds hogerop komen. - De politieke partijen in de Tweede kamer van links/progressief naar rechts/conservatief: Hoofdstuk 4: Verkiezingen Pagina 3 van 8

4 Hoe worden verkiezingen georganiseerd? - politici op verschillende niveaus: ` het europees parlement ` de Tweede kamer ` de provinciale staten ` de gemeenteraden ` in grote steden zelfs verkiezingen voor de stadsdeelraden - iedereen boven de 18 jaar mag een partij oprichten, ze moeten: 1. zich officieel laten registreren bij de Kiesraad 2. in alle negentien kiesdistricten een kandidatenlijst en een ondertekende steunbetuiging van dertig personen inleveren 3. een borgsom van euro betalen. De partij krijgt dit bedrag terug als ze 75% van de stemmen haalt die nodig is om één zetel te krijgen (ongeveer stemmen) - actief kiesrecht: alle NL ers van 18 jaar en ouder mogen hun stem uitbrengen - passief kiesrecht: het recht om je verkiesbaar te stellen - in het verkiezingsprogramma staan de standpunten van de partij, vaak is er ook een verkiezingsleus. - de bekendste kandidaat van elke partij staat nummer één op de kandidatenlijst en wordt ook wel de lijsttrekker genoemd. Die bepaalt tijdens de campagne het gezicht en zie je het meest op de tv. - om deze redenen stem je op de partij: ` de standpunten van de partij komen overeen met jou ideeën ` de partij let op jouw belangen. Ondernemers op VVD en allochtonen op PVDA of SP ` je stemt strategisch, op de partij die de grootste kans heeft om in de regering te komen ` aantrekkingskracht van de lijsttrekker. Door de invloed van de media - verkiezingen worden gehouden volgens het stelsel van evenredige vertegenwoordiging, da wil zeggen dat alle zetels eerlijk verdeeld worden op basis van alle geldig uitgebrachte stemmen. Er wordt uitgegaan van de kiesdeler, dat wil zeggen de hoeveelheid stemmen die een partij nodig heeft voor één zetel. één zetel zijn ongeveer stemmen. Er zijn in NL 150 zetels. - je stemt op een persoon, als die uit een partij stapt, kan die persoon wel blijven zitten. - iemand die ver onderaan de lijst staat, kan voorkeurstemmen krijgen: bijvoorbeeld een vrouw of allochtoon, omdat die ondervertegenwoordigd zijn in de politiek. - de avond voor de verkiezingen is er een groot tv-debat georganiseerd tussen de lijsttrekkers van de verschillende partijen. Het doel is om de zwevende kiezers voor zich te winnen: kiezers die niet op een vaste partij stemmen maar makkelijk van partij wisselen. - door de grote rol van de media tijdens de verkiezingen wordt wel gesproken van tv- en internetdemocratie. Websites als de stemwijzer en het kieskompas helpen de kiezers via het internet. - na de Tweede Kamerverkiezingen weet je hoeveel zetels elke partij krijgt en bepaalt ook welke partijen samen het nieuwe kabinet vormen: alle ministers en staatssecretarissen samen. - omdat in de praktijk geen enkele partij meer dan 50% van de Tweede Kamerzetels behaalt, zijn er altijd meer partijen nodig om een meerderheidskabinet te vormen. Hoofdstuk 5: De regering Hoe wordt een kabinet gevormd, wat doen ministers en wat doet de koningin? Pagina 4 van 8

5 - de regering: koningin en de ministers - het kabinet: ministers met hun staatsecretarissen, maar zonder de koningin - de kabinetsformatie gelijk na de Tweede Kamerverkiezingen. Het doel is een kabinet vormen met bekwame ministers en staatsecretarissen die: 1. het samen globaal eens zijn over het toekomstige beleid 2. samen de steun hebben van de meerderheid van de Tweede kamer, 76 leden (de helft, 75 plus één) - kabinetsformatie in drie stappen: 1. adviezen: dag na de verkiezingen ontvangt de koningin de vice-president van de Raad van State (het belangrijkste adviescollege van de regering), de voorzitters van de Eerste en Tweede kamer en de fractievoorzitter van de politieke partijen in de Tweede kamer. Zij adviseren welke partijen het beste een regering kunnen gaan vormen. Op basis hiervan benoemt de koningin een informateur. 2. de informateur begint: hij gaat onderzoeken welke combinatie van politieke partijen de meeste kans van slagen heeft (CDA, PVDA, CU). Behalve de meerderheid, moeten de partijen ook goed met elkaar kunnen omgaan. De informateur laat de partijen compromissen sluiten over verschillende standpunten, zodat ze allemaal tevreden zijn. Lukt dat, is er een coalitie mogelijk (samenwerkingsverband van twee of meer partijen). Er wordt een regeerakkoord samengesteld van het beleid voor de komende jaren. 3. de formateur maakt het af: de informateur brengt verslag uit aan koningin. Is de opdracht mislukt, komt er een nieuwe informateur. Is er wel een coalitie gevormd, benoemt de koningin een formateur (afkomstig van de grootste regeringspartij en ook gelijk de minister-president) die de geschikte ministers en staatssecretarissen bij elkaar gaat zoeken. 4. al de formateur klaar is, benoemt de koningin de ministers en staatsecretarissen en volgt de bekende foto op het Koninklijk bordes. - een kabinet blijft vier jaar zitten tot de nieuwe Tweede Kamerverkiezingen. Soms dient de Tweede Kamer een motie van wantrouwen in tegen een minister, die zijn of haar ontslag indient bij de koningin en wordt vervangen door iemand anders. - soms lopen de problemen zo hoog op, dat het bestaan van het kabinet in gevaar komt. We spreken dan van een kabinetscrisis. Dit wordt veroorzaakt door: 1. ministers zijn het onderling oneens over een aantal kwesties 2. de meerderheid van de Tweede kamer steunde het kabinet niet meer - als een kabinet ontslag neemt, volgen er vervroegde verkiezingen. Om het land niet onbestuurbaar te maken, blijven de oude ministers meestal in functie totdat de oorspronkelijke vier jaar zijn verlopen. Je noemt dit een demissionair kabinet: het kabinet maakt geen nieuwe plannen en hebben geen eigen missie, maar maken de lopende zaken af. - de regering (koningin en ministers). De koningin is ons staatshoofd, maar in onze rechtsstaat moet ook zij zich houden aan de grondwet of constitutie, daarom spreken we van een constitutionele monarchie: een staatsvorm waarin de taken en bevoegdheden van het staatshoofd grondwettelijk zijn vastgelegd. De ministers zijn verantwoordelijk voor het bestuur van NL. - de taken van de koningin: ` haar handtekening plaatsen onder alle wetten ` de troonrede (de plannen voor het komende jaar) voorlezen op Prinsjesdag (derde dinsdag van september) ` ministers en (in)formateurs benoemen Pagina 5 van 8

6 ` regelmatig overleg voeren met de minister-president - de ministers vormen het dagelijkse bestuur van NL. De belangrijkste taken van de regering zijn de voorbereidingen en uitvoeringen van het overheidbeleid, dit gebeurt voornamelijk door: ` het opstellen van wetsvoorstellen ` het uitvoeren van eenmaal aangenomen wetten ` het jaarlijks opstellen van de rijksbegroting en deze aanbieden aan het parlement. In de Tweede kamer biedt de minister van financiën de rijksbegroting aan in de vorm van een samenvatting, de miljoenennota. - de koningin is onschendbaar: binnen de regering zijn de ministers verantwoordelijk voor het beleid. Het kabinet is verantwoordelijk voor de inhoud van de wetten en de troonrede, maar ook voor alle gedragingen van alle leden van het Koninklijk Huis. - de mening van de koningin blijft geheim: het geheim van Huis ten Bosch. - de ministeriele verantwoordelijkheid houdt ook in dat de minister politieke verantwoording neemt voor zijn ambtenaren. - elke minister heeft een eigen beleidsterrein, ook wel portefeuille genoemd. Ministers zonder eigen ministerie noem je een minister zonder portefeuille. - een minister heeft één of twee staatssecretarissen onder zich die verantwoordelijk zijn voor een deel van zijn beleidsterrein. Ze zitten niet in de ministerraad, maar voeren wel zelf het woord als het over hun beleid gaat. - de ministerraad komt elke vrijdag bijeen onder voorzitterschap van de minister-president, ook wel premier genoemd. Deze geeft daarna vaak een persconferentie. Hoofdstuk 6: Het parlement Wat doet het parlement en hoe is de taakverdeling met de ministers? - de taken van regering en parlement zijn in de grondwet vastgelegd, maar de manier waarop zij samenwerken wordt ook door tradities en gewoonten bepaald, dit heet politieke censuur: de manier waarop de regering en het parlement met elkaar omgaan. Kenmerkend voor de NL se politieke cultuur is de bereidheid tot overleg en het sluiten van compromissen, ook wel poldermodel genoemd. - het parlement (Eerste en Tweede kamer, ook wel Staten-Generaal). Parlementsleden zijn volksvertegenwoordigers, omdat zij door het volk zijn gekozen. De Tweede kamer wordt direct (rechtstreeks) gekozen, maar de Eerste kamer wordt indirect gekozen door de leden van de provinciale staten. We spreken in dit geval van getrapte verkiezingen. - de Tweede kamer (150 leden) behandelt als eerste elk wetsvoorstel en mag een voorstel afwijzen of veranderen. - de Eerste kamer (senaat, 75 leden) mag een wetsvoorstel alleen goed- of afkeuren. Een soort controle. De Tweede kamer heeft meer macht. - alle Kamerleden worden namens een bepaalde partij gekozen en behoren tot een fractie (gedeelte) onder leiding van een fractievoorzitter: de groep vertegenwoordigers van een politieke partij in een gekozen orgaan. - de politieke partijen in de Eerste en Tweede kamer kunnen worden verdeeld in regeringsfracties en oppositiepartijen. ` de regeringsfracties zijn de partijen die ook ministers in de regering hebben zitten. De Kamerfractie van een regeringspartij steunt meestal voorstellen van de regering, maar dat hoeft niet Pagina 6 van 8

7 ` de oppositiepartijen, gevormd door alle partijen die niet in de regering zitten, zijn het vaakst niet eens met de regering. Zij komen vaker met eigen wetsvoorstellen en roepen vaker een minister ter verantwoording - ministers hebben wetgevende (delen ze met het parlement, maken de wetsvoorstellen) en uitvoerende macht (in in handen van de ministers, zij bepalen hoe wetten worden uitgevoerd en nemen daar dagelijks besluiten over). - de trias politici: scheiding tussen wetgevende en uitvoerende macht, wordt in NL strikt uitgevoerd. - in art. 81 van de grondwet staat dat het vaststellen van wetten gezamenlijk gebeurd door de Staten- Generaal en de regering. Om deze taak goed uit te voeren, hebben de Eerste en Tweede kamer 2 rechten: 1. stemrecht bij wetsontwerpen. Beide kamers hebben het recht om een wetsontwerp te aanvaarden of te verwerpen 2. het budgetrecht om de rijksbegroting wel of niet goed te keuren. - de Tweede kamer heeft ook nog twee extra bevoegdheden: 1. recht van initiatief: Tweede Kamerleden mogen een wetsontwerp inleveren, maar de meeste wetsontwerpen komen van de ministers met hun gespecialiseerde ambtenaren die voor ze werken 2. recht van amendement: geeft de mogelijkheid om wijzigingen aan te brengen in het wetsvoorstel - ministers hebben de taak om wetten uit te voeren. Om te controleren of ze hun werk goed uitvoeren, hebben de Eerste en Tweede kamer een aantal rechten om informatie te krijgen: ` het recht om schriftelijk vragen te stellen aan ministers of staatssecretarissen. Tijdens het wekelijkse vragenuurtje ` het recht van interpellatie: een minister ter verantwoording roepen, voor zijn beleid of uitspraken. Tijdens een spoeddebat ` het recht op een parlementaire enquête: geeft de mogelijkheid tot een gedetailleerd onderzoek naar een onderdeel van het regeringsbeleid ` het recht om een motie in te dienen: een verzoek aan de minister om iets te doen of juist niet te doen. Als dat wordt geweigerd, werd er een motie van afkeuring ingediend: het beleid van de minister wordt afgekeurd. Als er een motie van wantrouwen is ingediend en de meerderheid van de kamer geen vertrouwen meer heeft in een minister, is ontslag onvermijdelijk - hoe komt een wet tot stand? extra voor degene die het nog niet helemaal snappen: Begrippen politiek: Staten-Generaal / parlement: eerste en tweede kamer samen Regering: koningin en de ministers Kabinet: alle ministers en staatsecretarissen samen Senaat: eerste kamer De Eerste Kamer in het kort De Eerste Kamer vormt samen met de Tweede Kamer het parlement. Zij toetst voorstellen voor nieuwe wetten, ingediend door de regering en de Tweede Kamer. Het werk van de Eerste Kamer heeft dus direct invloed op ontwikkelingen in de maatschappij. De Nederlandse democratie Nederland is een parlementaire democratie. Dat betekent dat kiesgerechtigde Nederlanders elke vier jaar Pagina 7 van 8

8 kiezen wie hen vertegenwoordigen in het parlement. De verkiezingen zijn dan ook de basis van de democratie. Het parlement heeft als taken de regering te controleren en samen met de regering nieuwe wetten te maken. Het Nederlandse parlement wordt in de Grondwet de Staten-Generaal genoemd. De Staten- Generaal bestaat uit twee Kamers, de Eerste Kamer en de Tweede Kamer. Pagina 8 van 8