De elektronische vra c ht b ri e f

Transcriptie

1 E E N V I S I E O P H E T N A T I O N A A L E N I N T E R N A T I O N A A L W E G V E R V O E R R E C H T A u g u s t u s j a a r g a n g 1 6 n u m m e r De elektronische vra c ht b ri e f Fu n cties van de vra c ht b ri e f in het we g ve rvo e r Mededelinge n De elektronische vra c ht b ri e f Op 21 mei 2003 is de We t e l e k t ronische handte - ke n i n gen in werking ge t re d e n, een belangri jke stap vo o rwa a rts om ook de elektro n i s c h e vra c ht b rief fraudebestendig te make n. De uit - gever van vra c ht b ri eve n,b Va / Beurtva a rt a d re s, is al enkele jaren geleden begonnen met de ont - w ik keling van soft wa re om de elektro n i s c h e vra c ht b rief moge l i jk te maken en die soft wa re is nu al enige tijd op de markt onder de naam BTMS - B i z D o c. In deze bijdra ge probeer ik - een erkende digi - b e e t 1 - stap voor stap te laten zien hoe het in de p ra k t i jk zal gaan met h e t we r ken met e l e k t ro n i - sche vra c ht b ri even en meer in het b i j zonder met h e t zetten van elektronische handteke n i n ge n. De ve rvo e rove re e n ko m s t t u s s e n Ro o d,w i t en Blauw In mijn voorbeeld ga ik er va n u i t d at er t u s s e n p a rtijen een ra a m ove re e n ko m s t is gesloten en d at de ve rvo e rder re ge l m atig ri j d t voor deze l f- de afzender naar een bepaalde ge a d re s s e e rd e. H e t s p re e k t voor zich dat d i t voorbeeld ook ge l d t voor elke andere re l atie tussen part i j e n. De afzender noem ik Ro o d, de ve rvo e rder W i t en de ge a d re s s e e rde Blauw ; aldus zijn de namen mak ke l i jk te ont h o u d e n. Af zender Rood heeft dus een ra a m co nt ra ct m e t ve rvo e rder W i t. W i t m o e t i e d e re dag een zending ve rvo e ren naar Blauw. Ik laat d a a r b i j in het midden of Blauw in Nederland of in een ander land is geve s t i g d. In beide gevall e n wo rd t d eze l fde CMR/AVC vra c ht b ri e f ge b ru ik t ; voor het n at i o n ale ve rvoer ge l d t d i e vra c ht b rief als AVC - vra c ht b rief en voor het i nt e rn at i o n ale ve rvoer als CMR- vra c ht b ri e f. Ro o d,w i t en Blauw we r ken met BTMS - B i z D o c en kunnen dus elektronische vra c ht b ri eve n o p m aken en met e lkaar uitwisselen. De prak t i jk van Ro o d,w i t en Blauw Op maandag vu l t een administratief medewe r kster van Rood met behulp van BTMS - BizDoc op haar co m p u t e r s c h e rm de CMR/AVC vra c ht b rief in; op het s c h e rm ziet h e t d o cu m e nt e ru i t zo als op papier. O m d at va s t e (a d re s) ge gevens in zo genaamde stamt ab e ll e n zijn va s t ge l e g d, kan zij met d rie klik ken va n haar muis de adre s ge gevens van Ro o d,w i t e n B l auw invu llen en hoeft zij alleen nog de goed e re n ge gevens in te vu ll e n. H e t kan zijn dat die ge gevens al elektronisch beschikbaar zijn: nog een klik op de muis en klaar is de vra c htb ri e f. Ve rvo l gens stuurt zij per deze aldus ingevulde vra c ht b ri e f, die in feite al s t ra n s p o rto p d ra c ht ge l d t, naar W i t. Ve rvo e rd e r W i t we e t d at hij op dinsdag die zending moet o p h alen bij Rood en ve rvo e ren naar Blauw. O p dinsdag ri j d t de chau ffeur van W i t naar Ro o d om de zending op te hal e n. We gaan ervan uit d at de chau ffeur nog geen laptop aan boord van zijn vra c ht wa gen heeft m e t de moge l i jkheid om de elektronische vra c ht b rief te ontva n gen en te ve r ze n d e n. Hij neemt ook ge e n p a p i e ren exemplaar van die vra c ht b rief mee. To t zover eige n l i jk geen nieuws onder de zo n. S m a rt c a rd De chau ffeur ko mt aan bij Rood en parke e rt zijn wa gen t e gen het l a a d p e rro n. Een medewe r ker van de ex p e d i t i e a fdeling van Ro o d ove r h a n d i g t hem een laadl i j s t, in feite all e ge gevens van de vra c ht b rief op een A4-tje a fge d ru k t. De chau ffeur is bij de belading aanwezig en ziet d at de goederen en het a a nt al ove re e n komen met de ge gevens op laadl i j s t. Ve rvo l gens en nu ko mt h e t n i e uwe! t re k t hij zijn smart c a rd uit zijn port e m o n n e e, l o o p t h i e rmee naar de computer van de ex p e d i t i e a f- deling waar dieze l fde medewe r ker inmiddels de betre ffende elektronische vra c ht b rief op h e t s c h e rm heeft geze t en de chau ffeur ga at m e t behulp van die smart c a rd zijn handtekening elektronisch op de vra c ht b rief ze t t e n. Hij haal t zijn smart c a rd door de re a d e r, t ik t zijn code in en daar ve r s c h i j nt op het s c h e rm in vak 23 H a n d t e kening en stempel van de ve r- vo e rd e r zijn ooit m e t een pen op papier geze t- te handtekening met d a a ronder ge t yp t d e naam van de ve rvo e rd e r, W i t Tra n s p o rt B.V., al s- mede de datum en het tijdstip van de ondert e- ke n i n g. Die smart c a rd kan binnenko rt ve r k regen wo rden bij o. a. de (plaat s e l i jke) Kamer va n Ko o p h a n d e l,d i g i N o t a r.nl en PinkRo cc a d e. n l. De medewe r ker van de ex p e d i t i e a fdeling va n Rood t e ke nt de vra c ht b ri e f, maar dan met z i j n e i gen smart c a rd, op deze l fde wijze in vak 22 H a n d t e kening en stempel van de afze n d e r. D e aldus door ve rvo e rder en afzender ge t e ke n d e vra c ht b rief wo rd tm e tt wee klik ken op de muis al va s t per gezonden naar de ge a d re s s e e rde Blauw en eveneens naar de ve r- vo e rder W i t. Ve rvo l gens pri nt de medewe r ke r de door hem en de chau ffeur elektro n i s c h ge t e ke n d e, o riginele CMR/AVC - vra c ht b rief (in kleur en in viervoud) uit, hij behoudt h e t ro d e exemplaar (nr. 1, bestemd voor de afzender) en hij ge e ft de andere drie exe m p l a ren aan de c h au ffeur (nr. 2, b l auw, ge a d re s s e e rd e ; n r. 3, g ro e n, ve rvo e rd e r; n r. 4, z wa rt, ve rvo e rd e r ). D e c h au ffeur stapt in zijn wa gen en ri j d t n a a r B l auw. O ve ri gens zouden er in plaats van één vra c htb rief bijvoorbeeld honderd vra c ht b ri even door de afzender en de chau ffeur ondert e ke n d moeten wo rden dan vo o r z i e t de soft wa re eri n d at s l e c hts éénmaal de smart c a rd door de reader hoeft te wo rden ge h a ald om all e vra c ht b ri even t e ge l i jke rtijd te ondert e ke n e n. B eve il i g i n g Die elektronische vra c ht b rief is door de softwa re van BTMS-BizDoc zodanig beve iligd dat i e d e re wijziging daarin nadat de vra c ht b rief is o p ge m a ak t en door één der partijen is ondert e ke n d, altijd zichtbaar wo rd t voor alle andere p a rt i j e n, in ons geval dus Ro o d,w i t èn Blauw. H e t kan bijvoorbeeld zijn dat de chau ffeur va n W i t bij inladen ontd e k t d at er een t e ko rt va n vier dozen is en dat op drie dozen vo c ht p l e k- 1 D i g ib e e t : iemand die vo l s t re k t o n kundig is op het gebied van computers en info rm atietechnologie (Van Dal e, G ro o t wo o rdenboek hedendaags Nederlands, e l e k t ronische versie 2002). U i t g a v e v a n s V a / S t i c h t i n g V e r v o e ra d re s

2 ken zitten. H i e rvan maak t hij in de elektro n i- sche vra c ht b rief aant e kening in vak 18 Voorbehoud en opmerkingen van de ve rvo e r- d e r en t e ke nt e l e k t ro n i s c h. Wanneer de elekt ronische vra c ht b rief ve rvo l gens weer ge o- pend wo rd t, z i e t men op het s c h e rm zowel de o o r s p ro n ke l i jke versie als de versie met d e opmerking van de chau ffeur en men kan na h e t zetten van de elektronische handteke n i n g zien door wie op we lk tijdstip een wijziging is a a n ge b ra c ht. H e t s p re e k t va n zelf dat de oors p ro n ke l i jke t e ks t of de aanpassing in de vra c ht b rief op geen enkele manier gew i j z i g d kan wo rd e n. De ge k wal i f i ce e rde handteke n i n g En nu ko mt dan eindelijk het e c hte nieuws : de met behulp van een smart c a rd gezette elekt ronische handtekening is een zo ge n o e m d e ge kwa l i f i ce e rde elektronische handteke n i n g. D i t is een elektronische handtekening die vo l- d o e t aan de eisen zo als gesteld in de We t e l e k- t ronische handteke n i n ge n. H i e rmee heeft d e e l e k t ronische handtekening deze l fde re c ht s- geldigheid als de ge s c h reven handteke n i n g. Bij die ge k wal i f i ce e rde e-handtekening hoort een ce rt i f i c a at d at u i t ge geven wo rd t door een door de overheid ge ce rt i f i ce e rde ce rt i f i c at i e- d i e n s t verlener (CSP). D eze moet voldoen aan eisen die in de Te l e co m m u n i c at i ewe t s t a a n o m s c h reven met b e t rekking to t de uitgifte- en b e h e e rp ro ce s s e n. H e t ce rt i f i c a at b e s t a at u i t een pri vate sleutel en een publieke sleutel, die onlosmake l i jk met e lkaar verbonden zijn. De pri vate sleutel b ev i n d t zich op de smart c a rd, wa a rmee de drage r /e i genaar zijn handtekening ze t. Bij de BTMS-BizDoc ge b e u rt d i t na het i ntoetsen va n een pinco d e. De publieke sleutel wo rd t b ewa a rd en ge p u b l i ce e rd door de CSP bij wie langs elektronische weg de echtheid en ge l d i g- heid van de e-handtekening geve ri f i e e rd ka n wo rd e n. Pink Ro ccade is een voorbeeld van een ge ce rt i- f i ce e rde CSP. D i g i N o t a r, die ten behoeve va n n o t a rissen diensten voor het i nt e rn e t a a n- b i e d t, z i t m o m e nteel in een au d i t p ro ces dat to t ce rt i f i ce ring moet l e i d e n. Vra a g t e ke n s H e t is niet zo zeer dat ik vra a g t e kens ze t b i j b ovenstaande gang van zake n, nee die vra a g- t e kens ze t de invu l s o ft wa re letterlijk ze l f: al s de chau ffeur van W i t zijn elektronische handt e kening op de vra c ht b rief ze t èn de medewe r- ker van Rood laat na deze handtekening elekt ronisch te ve ri f i ë ren bij een ce rt i f i c at i e d i e n s t- verlener dan ve r s c h i j nt er zowel in de elektronische als de ge d rukte versie van de vra c htb rief in dat vak 23 dwars door de handtekening heen een gro o t ( geel) vra a g t e ke n. I n feite ge e ft d at gele vra a g t e ken alleen maar aan dat de geldigheid van de ge b ru ikte smartc a rd niet is geve ri f i e e rd. Ik geef een voorbeeld aan de hand van de b e kende pinpas van de bank en de bijb e h o- rende pinco d e. Wanneer iemand de pinpas in de gleuf steekt en de daarbij behorende pincode int ik t, h e e ft die persoon zich ke n b a a r ge m a ak t als de persoon die over de betre ffe n- de re kening mag beschik ke n ; hij heeft als het wa re zijn elektronische handtekening geze t onder de opdra c ht to t u i t b e t aling van een b e d rag aan ge l d. Maar vo o rd at de bank ove r- ga at to t b e t aling ve ri f i e e rt zij of de betre ffe n- de pinpas nog geldig is (en bijvoorbeeld niet i s o p ge geven als ge s to l e n ). Is dat ak ko o rd dan wo rd t er uitbetaal d ; is dat n i e t h e t geval dan kan de pinpas ze l fs wo rden inge s l ik t. Nu weer t e rug naar het ve rvo e r. Wanneer de s m a rt c a rd en de daarbij behorende pinco d e wo rden ge b ru ik t, wo rd t de elektro n i s c h e h a n d t e kening geze t van chau ffeur De Bru i n van W i t Tra n s p o rt B.V., althans van een man die de bij de ge b ru ikte smart c a rd behore n d e p i n code ke n d e. Ve rvo l gens is het aan de medewe r ker van Rood om te bepalen of hij de ge l- digheid van die smart c a rd wil ve ri f i ë re n. Wanneer hij chau ffeur De Bruin ke nt wat i n ons geval wa a r s c h i j n l i jk is zal hij die ve ri f i c a- tie acht e rwe ge laten en blijft h e t gele vra a g t e- ken op de vra c ht b rief staan. Wij ze g gen dan: d e e l e k t ronische handtekening is niet geve rif i e e rd. Ko mt e c hter een hem onbekende chau ffeur de d u re lading ophal e n, dan doet Rood er ve r s t a n- dig aan de geldigheid van de smart c a rd wel t e ve ri f i ë re n. En wanneer ve rvo e rder W i t d a n l ater ro e p t d at die onbekende chau ffeur een ove rvaller was die zijn chau ffeur De Bruin va n s m a rt c a rd en pincode heeft b e ro o fd, dan ligt d at in de ri s i co s feer van ve rvo e rder W i t, n e t zo als dat h e t geval is als je pinpas èn pinco d e t e ge l i jke rtijd kwijt ra ak t en de diefs t al nog n i e t h e b t gemeld aan de bank. Ve ri f i e e rt Ro o d e c hter niet de geldigheid van de smart c a rd va n de hem onbekende chau ffeur en het b l i jk t i n d e rdaad een boef te zijn, dan zijn de gevo l- gen daarvan mijns inziens voor re kening va n Ro o d. O ve ri gens kan hier nog een nuance ri n g wo rden aange b ra c ht, wa nt als W i t ve rn e e mt d at de smart c a rd èn pincode aan De Bruin zijn o nt f u t s e l d, is W i t n at u u r l i jk gehouden om al s eerste de ce rt i f i c at i e d i e n s t verlener op de hoogte te bre n gen en hij is, denk ik, ook ge h o u- den zo snel moge l i jk zijn vaste klanten t e wa a r s c h uwe n. Zo als geze g d, in onze situatie met Ro o d,w i t e n B l auw is dat o n d e r zoek naar de geldigheid va n de smart c a rd niet zo int e re s sa nt wa nt die partijen kennen elka a r. Maar als partijen elka a r n i e t ( zo goed) kennen denk bijvoorbeeld aan h e t o p h alen van co ntainers bij de grote t e rm i- n als dan is het ve ri f i ë ren van de ge l d i g h e i d van de smart c a rd bepaald handig. S t e r ker nog, ik denk dat bij dure lading (siga re t t e n ;e l e k t ronica) die ve ri f i c atie van de geldigheid van de s m a rt c a rd wel eens door de afzender (diens g o e d e re nve r ze ke ra a r s) vo o r ge s c h reven ka n wo rden om zo te ve r h i n d e ren dat een boef die zich als chau ffeur van W i t vo o rd o e t, m e t d e ko s t b a re lading aan de haal ga at 2. H e t ge m ak van de elektro n i s c h e vra c ht b ri e f Ook zonder dat h a n d t e ke n i n ge n o n d e r zoek is die elektronische vra c ht b rief re u ze h a n d i g, wa nt p a rtijen kunnen die vra c ht b rief ve e l ge m ak ke l i jker invu llen en elkaar t evo ren op de hoogte bre n gen van de ze n d i n gen die er aan ko m e n ; en ve r ge e t vo o ral de arc h i e ff u n ct i e n i e t : in plaats van dozen vol papieren vra c htb ri even die jarenlang bewa a rd moeten wo r- d e n, vo l s t a at nu één harde schijf (met e e n b a c k-up) wa a rop ge m ak ke l i jk t e ru g gezo c ht kan wo rden op bijvoorbeeld partijnaam en/o f d at u m. Een ander vo o rdeel van de elektro n i s c h e vra c ht b ri e f, d at zowel ge l d t voor de afze n d e r, de ve rvo e rder en de ge a d re s s e e rd e, is dat d e ge gevens voor die vra c ht b rief eenvoudig door de afzender uit h e t i nt e rne au to m at i s e ri n g s- systeem kunnen wo rden doorgesluisd naar de i nvu l s o ft wa re voor de vra c ht b ri e f. En andersom en dat is nog wel zo aant re k ke l i jk dat d i eze l fde ge gevens van die elektro n i s c h e vra c ht b rief door met name de ve rvo e rder met één klik op de muis kunnen wo rden doorgesluisd naar zijn au to m at i s e ri n g s sys t e e m, zo d at hij niet h a n d m atig die ge gevens vo o r 2 H e t is mij bekend dat men in de Ro t t e rdamse haven ook al we r k t m e t a n d e re c h au ffe u r sve ri f i c at i e sys t e m e n, maar een ex t ra s i m p e l e co nt ro l e erbij kan nat u u r l i jk geen kwa a d. 2

3 zijn administratie (fa ct u re ring!) hoeft in t e vo e re n. D at s c h e e l t n i e t alleen tijd maar de kans op fouten is ook ge ri n g. De elektronische handtekening va n de ge a d re s s e e rd e De chau ffeur ko mt aan bij Blauw, de wa ge n wo rd t ge l o s t en de medewe r ker van Blauw ziet d at h e t goed is; de medewe r ker haal t z i j n s m a rt c a rd door de reader van zijn eigen co m- puter en t ik t de pincode in en ze t aldus zijn e l e k t ronische handtekening in vak 24 P l a at s, d at u m, h a n d t e kening en stempel van de ge a d re s s e e rd e van de vra c ht b ri e f. D e c h au ffeur staat erbij en kijk t e rnaar en ziet eveneens dat h e t goed is. M o c ht er onve r h o o p t schade of t e ko rt z i j n, dan kan de medewe r ke r o p m e r k i n gen daarover maken in de vak ke n bestemd voor de goedere n o m s c h rijving en ve r- vo l gens t e ke n e n. Die opmerkingen liggen daarmee va s t en kunnen va n ze l fs p re kend niet meer gewijzigd wo rd e n. Eve ntueel vo o rd at de chau ffeur we g ri j d t, ka n B l auw de aldus door Ro o d,w i t en Blauw ondert e kende vra c ht b rief to e s t u ren aan W i t en eve n- tueel ook aan Ro o d. W i t kan desgewe n s t d i e- ze l fde dag nog zijn vra c ht fa ctuur samen met die voor ont va n g s t ge t e kende vra c ht b rief naar Rood sturen (via BTMS-BizDoc kan dit ze l fs e l e k t ro n i s c h! ). W i t h o e ft n i e t te wa c hten to t zijn chau ffeur na een paar we ken t e rug is uit b i j voorbeeld Zu i d - E u ropa met een stapel vo o r goede ont va n g s t ge t e kende vra c ht b ri even om pas dan zijn fa ctuur te kunnen ze n d e n. H i e r kan een int e re s sa nt w i n s t p u ntje voor de ve r- vo e rder zitten. H e ts p re e k t voor zich dat de geve ri f i e e rde elekt ronische handtekening van de ge a d re s s e e rd e voor een ve rvo e rder ex t ra int e re s sa nt kan zijn. Denk maar aan de d i e fs t al in Mosko u zake n waar een ander dan de oorspro n ke l i jke ge a d re s s e e rde ko mt o p d a ge n. P robleem is dat h e t nog wel even zal duren vo o rd at men in M o s kou ge k wal i f i ce e rde elektronische handteke n i n gen kan afgeve n. Maar nu de We te l e k t ronische handteke n i n gen is ge b a s e e rd op een E u ropese Richt l i j n 3 zal men binnenko rt in all e EG-landen wel met ge k wal i f i ce e rde (en daarmee te ve ri f i ë ren) elektronische handteke n i n- gen kunnen we r ke n. L a p to p Vo l m a ak t zou het systeem van de elektro n i s c h e vra c ht b rief zijn, indien de chau ffeur in zijn c abine wel zou beschik ken over een laptop met p ri nt e r. I m m e r s, in dat geval kan de vra c ht b ri e f in het gehele t ra j e ct in elektronische vo rm wo rden ge b ru ik t 4. Dan kan de ve rvo e rder ook onderweg zijn c h au ffeur van nieuwe t ra n s p o rto p d ra c ht e n voorzien door hem elektronisch de vra c ht b ri e f te sture n ; de chau ffeur hoeft dan niet ze l f h a n d m atig een vra c ht b rief in te vu ll e n. M e t een simpele klik op de muis kan een ori g i n e l e vra c ht b rief in de cabine ge p ri nt wo rden en ka n b i j voorbeeld de CMR/AVC - vra c ht b rief aan de F ranse wijnboer bij wie een partij Beau j o l a i s P rimeur wo rd t o p ge h a al d, ter ondert e ke n i n g wo rden aange b o d e n. Tevens kan de chau ffe u r de elektronische versie van die vra c ht b ri e f al va s t o p s t u ren naar zijn baas, de ve rvo e rd e r, en co m m e rcieel veel aant re k ke l i jke r, naar de ge a d re s s e e rde die met s m a rt op de Beau j o l a i s P rimeur zit te wa c ht e n Wo rd t h e t wat? Ik digib e e t in optima fo rma behoor al t i j d to t de sce p t i ci bij nieuwe ont w ik ke l i n gen in de I CT. En bij zo n elektronische vra c ht b rief met e l e k t ronische handteke n i n gen wa a rvoor een s m a rt c a rd nodig is, is het ge m ak ke l i jk om all e- m a al beren op de weg te zien. Als de ge a d re s s e e rde niet de benodigde softwa re heeft, kan je net zo goed met p a p i e re n vra c ht b ri even we r ke n. Nee dus, wa nt e l e k t ronisch ga at h e t i nvu llen van de vra c ht b rief ve e l ge m ak ke l i jker en ve rvo e rder W i t èn ge a d re s- s e e rde Blauw kri j gen per (daarvoor is geen speci ale soft wa re nodig) een vo o ra a n ko n- diging dat de lading eraan ko mt. N i e t alle chau ffeurs hebben een smart c a rd.d at k l o p t maar de digitale t a c h o g raaf staat op het p u nt te wo rden ingevo e rd en ook daarvo o r h e e ft de chau ffeur een smart c a rd nodig. M e t a n d e re wo o rd e n, die smart c a rd ko mt er heus. Vo o ralsnog is het zo dat bij CMR- ve rvoer de c h au ffeur ve rp l i c ht is om een papieren vra c htb rief bij zich te hebben althans in zijn cabine t e kunnen pri nt e n. Maar men is in Brussel bez i g om hierin ve ra n d e ring te bre n ge n. En zo zijn er nog wel meer beren te bedenke n. J a, h e t wo rd t wat! Maar een grote we g ve rvo e rder die voor va s t e k l a nten ri j d t ik denk aan de we g ve rvo e rd e r die t rucking doet tussen vliegvelden en de co n- t a i n e rve rvo e rder die voor re d e rijen ri j d t zal o n ge t w i j feld baat vinden bij de elektro n i s c h e vra c ht b rief inclusief de door Ro o d, W i t en bij vo o r keur maar niet n o o d zake l i jk door B l auw te zetten ge k wal i f i ce e rde elektro n i s c h e h a n d t e ke n i n g :e ff i ci ë nt i nvu llen van de vra c htb ri e f, vo o ra a n kondiging (per ) aan all e p a rt i j e n, ge m ak ke l i jke en goedkope arc h i veri n g, m o ge l i jkheid om sneller vra c ht n o t a s t e s t u ren en last b u t n o t l e a s t, veel frau d e b e s t e n- d i ger dan papieren vra c ht b ri eve n. En ook belangri jk :m e t een vra c ht b rief vo o r z i e n van ge k wal i f i ce e rde e-handteke n i n gen kan de ex p o rteur jegens de fiscus ove rt u i gend aantonen dat de goederen daadwe r ke l i jk door de buitenlandse ge a d re s s e e rde in ont va n g s t z i j n genomen en het BT W-nul t a rief van to e p a s s i n g i s. Wat mij betre ft, voor de elektronische vra c htb rief en de ge k wal i f i ce e rde elektro n i s c h e h a n d t e ke n i n g : de vlag in top! Laat h e t ro o d,w i t en blauw fier wa p p e re n. P ro f. mr M.H. C l a ri n g b o u l d Voorbeeld van een geve ri f i e e rde (l i n ks) en een n i e t geve ri f i e e rde (re c ht s) ge k wal i f i ce e rd e e l e k t ronische handtekening in vak 22 van de C M R/AVC vra c ht b ri e f. 3 E u ropese Richtlijn elektronische handteke n i n gen (1999/93/ E G ). 4 In art. 105 Besluit g o e d e re nve rvoer over de weg wo rd t een elektronische vra c ht b rief to e ge l at e n ; helaas is die moge l i jkheid nog niet in alle Euro p e s e landen ingevo e rd, zo d at de int e rn at i o n ale chau ffeur wel dege l i jk een ge p ri nte versie van de CMR- vra c ht b rief in zijn cabine moet h e b b e n. 3

4 Fu n cties van de vra c ht b rief in het we g ve rvo e r A l ge m e e n H e t is een open deur te stellen dat h e t in de t ra n s p o rt b ranche we m e l t van de ve rvo e rd o cum e nt e n. Bij het ve rvoer van goederen spelen t al van docu m e nten een ro l. De reden daarvo o r is dat er ve r s c h illende belangen bij het b e t re ffende ve rvoer betro k ken zijn. N i e t all e e n h e t belang van degenen die de ve rvo e rove r- e e n ko m s t sluiten (de afzender en de ve rvo e r- d e r ), maar ook die van de ko p e r /ge a d re s s e e r- d e, die to t de ve rvo e rove re e n ko m s t to e t re e d t. Ook andere ve rvo e rders dan de ori g i n e l e (h o o fd ) ve rvo e rder hebben dire ct belang bij de u i t vo e ring van de ve rvo e rove re e n ko m s t, zo al s de onderve rvo e rder en de opvo l gend ve rvo e r- d e r. Maar ook het publiek belang speelt e e n ro l, waarbij te denken val t aan de fiscale douan e re c hten of het ove r h e i d s to ez i c ht op ve il i g ve rvoer (ri j t i j d e n ; m il i e u b e l a n g ), waarbij we t e re c ht komen bij het a d m i n i s t ratief re c ht e n h e t e conomisch stra fre c ht. Voor de prak t i jk van het we g ve rvoer als hand e l s re c ht e l i jke schakel in de keten van de economische goedere n s t room is de vra c ht b ri e f, ge l e t op de ve r s c h illende funct i e s, in het b i j- zonder van belang. In deze bijdra ge wo rd t i n ge gaan op de vraag we lke belangen door die f u n cties gediend wo rd e n. Daarbij ko mt a a n bod de rol van de vra c ht b rief (A) bij het s l u i t e n van de ove re e n ko m s t, (B) bij de uitvo e ring va n de ove re e n ko m s t en (C) ten aanzien van de vraag naar de positie van de onderve rvo e rd e r en de opvo l gend ve rvo e rd e r. Daarbij zal blijke n d at de juridische betekenis van de vra c ht b ri e f vo o ral ge l e gen is in de b ew i j s k ra c ht e rva n. B i j onderstaande beschouw i n gen wo rd t u i t gegaan van de CMR/AVC - vra c ht b ri e f, zo als die sinds 2002 hier te lande ge b ru ik t wo rd t. A. H e t sluiten van de ve rvo e rove re e n ko m s t H e t sluiten van de ve rvo e rove re e n ko m s t is niet aan enige vo rm ge b o n d e n. U i t g i fte van de vra c ht b rief is geen ve reiste voor het re c ht s ge l- dig to t stand komen van een ve rvo e rove re e n- ko m s t. Voor de to e p a s s e l i jkheid van de CMR is die uitgifte evenmin van belang (a rt.4 CMR). H e t ze l fde ge l d t voor Boek 8 BW. Voor de to e- p a s s e l i jkheid van de AVC 2002 ligt d i t a n d e r s. H e t b e t re ft hier al gemene vo o rwa a rden die bij h e t sluiten van de ove re e n ko m s t eve n e e n s ove re e n ge komen dienen te wo rden (zie daarover Weg en Wa gen nr 45). Zo d ra een C M R/AVC - vra c ht b rief wo rd t u i t ge geve n, ge l- den de AVC voor het binnenlands ve rvo e r. U i t h e t fe i t d at a fg i fte van een vra c ht b rief niet ve re i s t is voor de to e p a s s e l i jkheid van Boek 8 BW of CMR, mag men vo o ral niet de co n c l u s i e t re k ken dat de vra c ht b rief we ll i c ht ge m i s t ka n wo rd e n. Zowel CMR, Boek 8 BW als AVC besteden juist u i td ru k ke l i jk aandacht aan het belang van die vra c ht b ri e f. Mondeling ge s l o- ten ove re e n komsten wo rden bevestigd door de vra c ht b ri e f. D at is in het b i j zonder va n belang voor het we g ve rvoer met h e t oog op de bestaande co nt roverse met de ex p e d i t i e - ove r- e e n ko m s t. U i t g i fte van de vra c ht b rief zal een m o ge l i jke discussie over de vraag of er al dan n i e t een ve rvo e rove re e n ko m s t to t stand ge komen is kunnen vo o r ko m e n. I m m e r s, een door a f zender en ve rvo e rder ge t e kende vra c ht b ri e f ge l d t als bewijs van de ove re e n ko m s t. Wanneer men als ve rvo e rder die vra c ht b ri e f h e e ft a fge t e kend kan men in re c hte niet vo l- houden dat er slechts een ex p e d i t i e - ove re e n- ko m s t gesloten is. ( Voor de vraag wie al s a f zender moet t e kenen te weten de we d e r- p a rtij van de ve rvo e rder en n i e t de aflader zie Weg en Wa gen nr 44). De vra c ht b rief is voor beide partijen al s m e d e voor de ge a d re s s e e rde de info rm at i e d ra ge r van de voor de ve rvo e rove re e n ko m s t n o d i ge ge geve n s : p l a ats van ve r zending en bestemm i n g, a f ze n d e r, ve rvo e rder en ge a d re s s e e rd e, eve ntuele instru cties van de afzender of een remboursbeding alsmede het a a nt al,a a rd, ve r- p akking en gew i c ht van de te ve rvo e ren zake n, d i t l a atste in verband met de per kg beperkte a a n s p rake l i jk h e i d. Zo bew i j s t de door de ve r- vo e rder ge t e kende vra c ht b rief dat hij de in de vra c ht b rief genoemde zaken ten ve rvoer in o nt va n g s th e e ft ge n o m e n. Daarbij is een t we e- de aspect van belang, n a m e l i jk hoeveel en in we lke staat hij die zaken in ont va n g s t h e e ft ge n o m e n. De ve rvo e rder is immers aansprakel i jk voor de tijdens het ve rvoer ontstane schade en ve r l i e s.h e t is voor beide partijen bij het t e kenen van de vra c ht b rief van belang al e rt t e z i j n. De afzender dient alle ge gevens van de t e ve rvo e ren zaken in de vra c ht b rief te ve rm e l- d e n, t e rw i jl de ve rvo e rder de t a ak heeft d i e ge gevens te co nt ro l e re n. Op dit p u nt ve rto o nt a rt. 6 AVC grote ge l i jkenis met a rt. 9 CMR. Wanneer de ve rvo e rder geen voorbehoud op de vra c ht b rief maak t, ge l d t behoudens t e - ge n b ew i j s, maar dat zal als re gel niet e e nvo u- dig zijn dat hij het in de vra c ht b rief ge n o e m- de aant al zaken en hun ve rp akking in uiterlijk goede staat h e e ft o nt va n ge n. D eze re gel ga at n i e t op wanneer de ve rvo e rder geen re d e l i jke m o ge l i jkheid heeft gehad aant al of uiterlijke s t a at te co nt ro l e re n. H e t is dus van gro o t belang dat p a rtijen zich van deze re ge l s b ewu s t zijn met h e t oog op eve ntuele beschadiging of ve r l i e s. M e t d eze re geling over de b ew i j s k ra c ht gaan CMR en AVC ve rder dan de re geling van art. 8:1124 BW, waarbij naast d e re d e l i jke co nt ro l e m o ge l i jkheid door de ve r- vo e rder wo rd t b e p a ald dat h e t o nt b re ken va n a a nt e ke n i n gen over aant al en uiterlijke staat ge e n b ewijs opleve rt ; vg l. lid 3. In dit o p z i c ht ga at voor binnenlands ve rvoer de AVC - re geling voor omdat Boek 8 BW hier geen dwingend re c ht i s. In de prak t i jk blijk t men nog steeds niet al t i j d voldoende doord ro n gen van de betekenis va n de hier beschreven re geling over de bew i j s- k ra c ht van de vra c ht b ri e f. M e t name ko mt h e t voor dat de ve rvo e rder in bepaalde situat i e s geen voorbehoud maak t. D at m o e t hij dan l ater bekopen met de bew i j s l a s t d at de zake n qua aant al, ve rp akking of uiterlijke staat b i j i n o nt vangstneming niet ove re e n k wamen met de ve rmelding op de vra c ht b ri e f. B e s l i s t ge e n e e nvo u d i ge za ak! B. De uitvo e ring van de ove re e n ko m s t Wanneer het ve rvoer van start is ge ga a n, is de rol van de vra c ht b rief nog niet u i t ge s p e e l d. I m m e r s, er kunnen door de afzender instru c- ties in de vra c ht b rief ve rmeld zijn. Een beke n- de instru ctie is de zaken op een bepaalde t e m- p e ratuur te ve rvo e ren of de zaken in het vo e r- tuig slechts te parke ren op beve iligde plaats e n. D eze instru cties kunnen een belangri jke rol spelen bij de vraag of de ve rvo e rder later al dan niet t e re c ht een beroep op ove rm a c ht o f althans een beroep op beperkte aansprake l i jkheid to e ko mt. I n s t ru cties zijn eveneens va n belang in het geval zich tijdens het ve rvo e r o nve rwa c hte problemen vo o rd o e n. De ve rvo e r- der zal zich in dat geval moeten ri c hten to t d e a f zender om die problemen te melden en zonodig nadere instru cties vra ge n. Men dient te beseffen dat ge d u rende de ri t de afze n d e r de juridische opdra c ht gever van de ve rvo e rd e r i s. De afzender kan de ge a d re s s e e rde en daarmee de bestemming wijzige n. De ge a d re s s e e r- de kan aan de ove re e n ko m s t pas re c hten ontlenen wanneer hij to t de ve rvo e rove re e n ko m s t is to e ge t re d e n. D at zal meestal het geval zijn wanneer de ve rvo e rder bij aanko m s t hem het d a a rvoor bestemde exemplaar van de vra c ht- 4

5 b rief ove r h a n d i g t. D at is dan t e ge l i jke rt i j d onder de CMR het m o m e nt d at de afzender het b e s c h ik k i n g s re c ht over de bestemming ve r- l i e s t en de ve rvo e rder gehouden is zich to t d e ge a d re s s e e rde te we n d e n ; vg l.a rt. 12 en 13 CMR alsmede art. 8 AVC. D at kan van belang zijn in s i t u aties waarbij de zaken door de ge a d re s- s e e rde aan de afze n d e r / ve r koper nog niet z i j n b e t a al d. In zo n geval moet de afzender aan de ve rvo e rder duidelijk maken dat hij de zake n n i e t mag afleve ren vo o rd at hij daartoe nadere i n s t ru ctie van de afzender heeft ge k re ge n. Niettemin we rd door de re c hter ooit b e s l i s td at zo n instru ct i e re c ht van de afzender moest w i jken voor het re c ht op afleve ring van de ge a d re s s e e rd e. Wat d a a rvan zij, ik zou menen d at de ve rvo e rder door het n i e t in acht n e m e n van de instru ctie jegens de afzender schadep l i c htig is gewo rd e n. G e d e t a ill e e rde re c hts p ra ak ont b re e k t op dit p u nt. Wo rden de zaken aan de ge a d re s s e e rde afge l e- ve rd dan staat h e t ter beoordeling van de ge a d re s s e e rde of de ve rvo e rder aan zijn re s u l- t a at sve r b i ntenis heeft beschadiging moeten, vo l d a a n. Verlies of vo o r zover uiterlijk wa a rn e e m b a a r, meteen schri ft e l i jk wo rd e n ve rm e l d ; vg l.a rt. 30 CMR en art. 15 AVC. Eve n al s bij het door de ve rvo e rder ge m a akte vo o r b e- h o u d, is de vra c ht b rief ook hier weer het i n s- t ru m e nt bij uitstek. L a at de ge a d re s s e e rd e z u lks na, dan wo rd t ve rmoed dat de zaken co n- fo rm de beschrijving in de vra c ht b rief zijn a fge l eve rd. Ook hier is t e ge n b ewijs moge l i jk. Ten aanzien van niet z i c ht b a re ve r l i ezen of schade is de periode voor het m aken van een voorbehoud een we e k. Zo als de ve rvo e rder bij inont vangstneming bijzonder al e rt d i e nt te zijn wa a rvoor hij t e ke nt, mag van de ge a d re s s e e rde aan het eind van de ri t ook die houding wo rden ve rwa c ht. N o g m a al s, a a nt al en uiterlijke staat van de zaken bij aanvang en eind van de ri t b e p al e n u i t e i n d e l i jk of de ve rvo e rder aan zijn dwinge n d re c ht e l i jke plicht h e e ft voldaan om de zaken in deze l fde staat wa a rin hij deze heeft o nt va n ge n, ook uit te leve re n. Om die re d e n s p e e l t de re geling van de bew i j s k ra c ht van de vra c ht b rief een cru ci ale ro l. C. H o o fdve rvo e rd e r, o n d e rve rvo e r- d e r, o pvo l gend ve rvo e rd e r To t zover kwamen als partijen bij de ve rvo e r- ove re e n ko m s t de afze n d e r, de ve rvo e rder en de ge a d re s s e e rde aan de ord e. In veel gevallen zal een ve rvo e rder ter uitvo e ring van de ve rvo e r- ove re e n ko m s t een onderve rvo e rder inschakel e n. Tussen hoofd- en onderve rvo e rder ko mt dus ook een ve rvo e rove re e n ko m s t to t s t a n d. Va ak zal die onderve rvo e rder de vra c ht b ri e f dan ook t e kenen in het vakje 23 bestemd vo o r de ve rvo e rd e r. Een speci a al hokje voor de o n d e rve rvo e rder ont b re e k t dan ook op de vra c ht b ri e f. Daar is op zichzelf geen bez wa a r t e ge n, wanneer men daarbij bedenkt d at d e o n d e rve rvo e rder handelt namens zijn o p d ra c ht geve r, zijnde de jegens de afze n d e r o riginele (h o o fd ) ve rvo e rd e r. De afzender heeft m e t de onderve rvo e rder geen juridische re l a- t i e. A lles wat h i e rvoor gezegd is over het m aken van vo o r b e h o u d, b l i j ft h e t ze l fd e, m e t dien verstande dat de onderve rvo e rder steeds als hulppersoon van de hoofdve rvo e rd e r o p t re e d t. M e t o nvoldoende ze kerheid kan dit wo rden vo l gehouden ten opzichte van de ge a d re s s e e rd e. Voor de hand ligt e rvan uit t e gaan dat de ge a d re s s e e rde to e t re e d t to t d e h o o fdve rvo e rove re e n ko m s t. D at h o e ft e c ht e r op zichzelf nog niet u i t te sluiten dat d e ge a d re s s e e rde eveneens to e t re e d t to t d e o n d e rve rvo e rove re e n ko m s t. I m m e r s, de onderve rvo e rder heeft zich bij die laatste ove re e n- ko m s t j e gens de hoofdve rvo e rder ve r b o n d e n to t a f l eve ring van de zaken aan de ge a d re s- s e e rd e. Door to e t reding kan de ge a d re s s e e rd e dan ook jegens de onderve rvo e rder co nt ra ct u- ele re c ht e n, zo als schadeve r g o e d i n g, doen ge l- d e n. D eze laatste ziensw i j ze is stellig geen ge l- dend re c ht. Naar geldend re c ht wo rd t d e ge a d re s s e e rde ge a c ht te zijn to e ge t reden to t h e t h o o fd co nt ra ct. De onderve rvo e rder is in d eze visie uitsluitend jegens de hoofdve rvo e r- der aansprake l i jk. Te denken val t aan re g re s- vo rd e ri n ge n. De ka a rten komen echter anders te ligge n wanneer de door de hoofdve rvo e rder inges c h akelde onderve rvo e rder als opvo l gend ve r- vo e rder in de zin van art. 34 CMR wo rd ta a n gem e r k t. (Boek 8 BW noch AVC kennen het b e g ri p o pvo l gend ve rvo e rd e r ). D a a rtoe is ve re i s t d at de onderve rvo e rder de vra c ht b ri e f, die betre k- king heeft op het gehele t ra n s p o rt onder één ve rvo e rove re e n ko m s t, in ont va n g s t n e e mt. Door inont vangstneming van de vra c ht b ri e f en de daarin ve rmelde zaken wo rd t hij part i j bij de hoofd ove re e n ko m s t. Ook moet hij zijn naam op de vra c ht b rief in het b e t re ffe n d e hokje 17 plaat s e n. H e t b i j zo n d e re van deze re geling is dat h e t daarbij niet u i t m a ak t of de o pvo l gend ve rvo e rder het geheel of slechts een deel van het ve rvoer ve rri c ht! Hij is domwe g voor het geheel jegens de afzender en ge a d re s- s e e rde aansprake l i jk, indien hij de laatste ve r- vo e rder is of de ve rvo e rder op wiens t ra j e ct d e schade is ve ro o r za ak t. Uitsluitend wanneer op zijn t ra j e ct als t u s s e n - ve rvo e rder geen schade is ve ro o r za ak t,o nt s p ri n g t hij de dans. H e t s p re e k t voor zich dat de re geling van het o pvo l gend ve rvoer plez i e rig voor de ladingbelanghebbenden is. Zij kri j gen er, n a a s t d e h o o fdve rvo e rd e r, een ex t ra debiteur bij hetgeen plez i e rig is wanneer de hoofdve rvo e rd e r in betal i n g s p roblemen of anderszins aan lage r wal ra ak t. Voor de onderve rvo e rder is het d u s oppassen ge b l a ze n. Hij moet opletten vo o r we lk ve rvoer hij een vra c ht b rief in ont va n g s t n e e mt. We lke gevo l gen zijn daaraan ve r b o n- den? Moet er per se één vra c ht b rief zijn? En m o e t die vra c ht b rief hem zijn ove r h a n d i g d door de hoofdve rvo e rder? En hoe zit h e t als de h o o fdve rvo e rder geen enkel deel van het ve r- voer ve rri c ht maar louter p a p i e re n ve rvo e r- der is? De re c ht s p ra ak is op dit p u nt n i e te e n s- l u i d e n d. Ik onderscheid (ge m aks h al ve) dri e o pvat t i n ge n, die men in de re c ht s p ra ak ka n a a nt re ffe n. D a a rmee is al aange geven dat d e k westie juridisch niet helder is en dat is funest voor de prak t i jk. In de fo rm e l e o pvatting is er pas sprake va n o pvo l gend ve rvo e rder wanneer deze de vra c htb rief van een vo o r gaand ve rvo e rder heeft o ntva n ge n.d eze opvatting steunt op de ziensw i j- ze dat a rt. 34 CMR ontleend is aan het s p o o r- ve rvo e r, waar in deze zin ge d a c ht wo rd t. I n Nederland wo rd t die opvatting in de re c hts p ra ak nog re ce nt e l i jk ve rwo o rd door het H o f s- H e rto genbosch bij arre s t van 28 nove m b e r 2002 (wo rd t ge p u b l i ce e rd in Schip en Schade). H e t door de onderve rvo e rder aangevo e rd e a r g u m e nt d at h i j zelf de vra c ht b rief had opgem a ak t en niet van de papieren hoofdve rvo e r- der in ont va n g s t had ge n o m e n,a c htte het H o f ove rt u i ge n d. Geen opvo l gend ve rvo e r, m a a r s l e c hts onderve rvo e rd e r. Minder fo rm e e l is de opvatting dat men we l d e ge l i jk opvo l gend ve rvo e rder is bij inontvangtsneming van de vra c ht b rief wanneer de h o o fdve rvo e rder slechts p a p i e re n ve rvo e rd e r i s. I m m e r s, a rt. 35 CMR ve re i s t n i e t m e t zove e l wo o rden dat de vra c ht b rief door een vo o r- gaande ve rvo e rder moet zijn overhandigd en evenmin maak t de CMR onderscheid t u s s e n p a p i e re n en niet- p a p i e re n ve rvo e rd e r. D eze o pvatting is wel de heersende in Nederland en in andere CMR- l a n d e n. Zie voor een mooi vo o r- beeld Rb. s- G rave n h a ge, 10 januari 2001, S c h i p en Schade 2002,34. De opvatting is echter nog wel dege l i jk fo rmeel in die zin dat een vra c htb rief noodzake l i jk is om een onderve rvo e rd e r als opvo l gend ve rvo e rder aan te merke n. 5

6 D at fo rm alisme wo rd t l o s ge l aten wa n n e e r men ook bij het in ont va n g s t nemen van de zaken zonder bijb e h o rende vra c ht b rief al s o pvo l gend ve rvo e rder kan wo rden aangem e r k t. D at ove r k wam de onderve rvo e rder die h e t ve rvoer over de weg van Maastri c ht n a a r Ro t t e rdam ve rri c ht t e,h o ewel voor dat ve rvo e r geen vra c ht b rief was uitge geve n. H e t H a a g s e Hof oordeelde bij arre s t van 11 juni 2002 (b i n- n e n ko rt in Schip en Schade) dat de onderve r- vo e rder wist d at h e t door hem ve rri c ht e t ra n s p o rt deel uitmaakte van het ve rvo e r M a a s t ri c ht naar Enge l a n d. D eze we t e n s c h a p was in deze omstandigheden voldoende vo o r h e t to e t reden to t de hoofdve rvo e rove re e n- komst! Door die wetenschap was uitgifte va n een vra c ht b rief niet l a n ger ve re i s t. Men zou dit de m at e ri ë l e o pvatting kunnen noemen. G evolg van deze opvatting is dat e lke int e rn a- t i o n ale onderve rvo e rder reeds opvo l gend ve r- vo e rder is in de zin van de CMR. D at is op zichzelf niet b i j zonder (ze ker niet wanneer de schade is ve ro o r za ak t op zijn t ra j e ct ), maar ka n p i j n l i jk wo rden als hijzelf slechts als laat s t e ve rvo e rder een binnenlands t ra j e ct ve r zo r g t en zodoende met C M R- a a n s p rake l i jkheid ove r h e t gehele int e rn at i o n ale t ra j e ct ge co n fro n- t e e rd wo rd t. In zo n geval zou een ex t ra b e s c h e rming van een door hem zelf ondert e- kende vra c ht b ri e f, wa a rin het gehele ve rvo e r s t a at ve rm e l d, we ll i c ht we n s e l i jk zijn. Mijn indruk is dat in Nederland eve n als in de meeste andere CMR-landen de minder fo rm e l e weg bewandeld wo rd t. Zo als zo va ak, vo e l e n j u risten zich het b e s t op het ve il i ge middenp a d. P ro f. m r. K. F. H a ak M e d e d e l i n ge n Vanaf 1 april 2004 zal het voor vergunninghouders (To e ge l aten Af ze n d e r /To e ge l aten Geadre s s e e rde) niet meer moge l i jk zijn via het T- d o cu m e nt d e d o o rvo e ra a n g i fte (Tra n s i t of NCTS) bij de Douane te doen. Er dient d a a rna uitsluitend elektronisch te wo rden aange geve n. Onder het m o t to : S t a rten met e l e k t ronische douaneaangifte ingew ik ke l d? b Va neemt die zorg graag uit h a n d e n! o r ga n i s e e rt b Va / Beurt va a rt a d res B.V. in de maand september 2003 re g i o b i j e e n ko m s t e n. D eze bijeenkomsten zijn zowel bedoeld voor bedri j ven die starten met e l e k t ronisch aangeven alsook voor hen die hun pak ke t w illen uitbreiden om b i j voorbeeld doorvo e r- ( t ra n s i t ) a a n g i ften elektronisch te kunnen ve r s t u re n. De douane zal aanwezig zijn om vra gen te beant wo o rd e n. Via t m s bv.nl of t e l e foon dan wel per fax kan men zich voor één van deze hieronder ve rmelde re g i o n ale bijeenkomsten opgeve n.h i e raan zijn geen kosten ve r b o n d e n. Na ont va n g s t van de inschrijving wo rd t een bevestiging met een ro u t e b e s c h rijving ve r zo n d e n. D at u m Va n - to t P l a at s Lo c at i e 16-sep 09:00-12:00 Westerbroek Van der Valk Hotel Groningen / Westerbroek 16-sep 13:30-16:30 Emmeloord Van der Valk Hotel Emmeloord 17-sep 09:00-12:00 Hengelo (ov) Van der Valk Hotel Hengelo 17-sep 13:30-16:30 Arnhem Van der Valk Hotel West-End 18-sep 09:00-12:00 Akersloot Van der Valk Hotel Akersloot 18-sep 13:30-16:30 A4 Hoofddorp Van der Valk Hotel A4 Schiphol 23-sep 09:00-12:00 Zwijndrecht Van der Valk Hotel ARA 23-sep 13:30-16:30 R dam Europoort Hotel-Vergadercentrum de Beer Europoort 24-sep 09:00-12:00 Eindhoven Van der Valk Hotel Eindhoven 24-sep 13:30-16:30 De Bilt Van der Valk Hotel De Biltsche Hoek 25-sep 09:00-12:00 Venlo Van der Valk Hotel Venlo 25-sep 13:30-16:30 Maastricht Van der Valk Hotel Maastricht 30-sep 09:00-12:00 Gilze Van der Valk Wegrestaurant Motel Gilze 30-sep 13:30-16:30 Goes Van der Valk Hotel Goes Weg en Wa ge n ve r s c h i j nt 3 maal per jaar A b o n n e m e nt s p rijs 1 0, - per jaar door sto rting op g i ro t. n.v. S t i c hting Ve rvo e ra d res s - G rave n h a ge I S S N - n r Postbus 82118, EC s - G rave n h a ge S t atenplein 2, 2582 EW s - G rave n h a ge Te l (a l g e m e e n ) Te l e fax e. m a il : b t m s bv. n l ww w.v e rvo e ra d re s. n l 6 s Va / Stichting Ve rvo e ra d res is een samenwe r k i n g sverband va n : EVO. O n d e rn e m e r s o r ga n i satie voor logistiek en t ra n s p o rt K N V. Ko n i n k l i j k Ned erlan ds Ve rvoe r N BB. N ed erla nds ch Bin nenv a a rt b u re au Tra n s p o rt en Logistiek Nederland. De ondern e m e r s o r ga n i satie voor het g o e d e re nve rvo e r