Ba s i s ra p po rt bij het advies van de Commissie Wate r beheer 21 e. e e u w

Transcriptie

1 Ba s i s ra p po rt bij het advies van de Commissie Wate r beheer 21 e e e u w

2 In h o u d s o pg ave 1 In l e i d i n g We rkw i j ze Opzet Ba s i s ra p po rt 6 2 Opd ra c ht en taako p vat t i n g 2. 1 Opd ra c ht Ta a ko p vatting Co m m i s s i e 10 3 An a lyse wate r s ys te e m Wate ra a n bod en wate rv ra a g Kn e l p u nten huidige situat i e Wate ra a n bod s ce n a ri o s Kn e l p u nten toe komstige aanbod s i t u at i e Wate rv ra a g s ce n a ri o s Kn e l p u nten toe komstige vra a g s i t u at i e 32 4 An a lyse maat s c h a p pelijk sys teem Po l i t i e k - be s t u u rl i j ke kn e l p u nte n Org a n i s ato rische kn e l p u nte n Ju ridische kn e l p u nte n Financiële kn e l p u nte n Co m m u n i cat i eve kn e l p u nte n 43 8 Ma at regelen in het wate r s ys te e m Hoo fdwate r s ys te e m Regionale wate r s ys temen Case studies Ge e n - s p i j t m a at re g e l e n 78 9 Ru i mte voor wate r 9.1 Ru i mte l i j ke maat re g e l e n Ui twe rking maat re g e l e n Co m b i n aties van funct i e s Be n odigde ru i mte St u ri n g He rkenning, e rkenning en dra a g v l a k An d e re aanpak beleid ove rh e d e n Ui twe rking hoo fdwate r s ys te e m Ui twe rking regionale wate r s ys te m e n Ko s ten en bate n Ko s ten voo rg e s telde maat re g e l e n Bate n Ko s te nve rd e l i n g Inte g rale Opg ave Act i e p rog ramma Vi s i e Visie op het wate r beheer in de 21 e e e u w Op l o s s i n g s ri c ht i n g e n Af we g i n g s c ri te ri a 54 7 Ui twe rking Op l o s s i n g s ri c ht i n g e n He ri n ri c hting stedelijk en landelijk gebied Ant i c i pe ren via pe i l be h e e r Ru i mte voor wate r be rg i n g Technische ingre pe n Ge co nt ro l e e rd omgaan met ri s i co s

3

4 1 In l e i d i n g pelijk kra c hte nveld be ï nv l oeden het wate r s ys teem vanuit po l i t i e k - be s t u u rl i j ke, o rg a n i s ato ri s c h e, j u ri d i s c h e, financiële en co m m u n i cat i eve sturi n g s m og e l i j kheden. Hevige re g e nval in het najaar van 1998 zo rg d e voor flinke schade in het zuidwe s ten en noo rdoo s ten van Ne d e rl a n d. Deze wa te rove rlast heeft u i teindelijk geleid tot schadeuitke ringen van in totaal 690 miljoen gulden. En kele jaren eerd e r, in 1993 en 1995, zo rgden hoge ri v i e ra f voe re n voor wa te rove rlast en dreigende dijkdoo r b ra ke n en de evacuatie van ruim 200 duizend mensen uit het ri v i e re n g e b i e d. In te n s i eve regenbuien in 1993 en 1994 leidden ook al tot lokale wa te r- s c h a d e. Door deze reeks van gebe u rte n i s s e n g roeide het besef dat kl i m a a tve ra n d e ringen en ru i m te l i j ke ontw i k kelingen in Ne d e rl a n d s teeds meer wa te rove rlast met zich zullen gaan bre n g e n. Da a rom zijn begin 1999 in de Notitie Aanpak Wa te rove rlast van het Mi n i s te rie van Ve rkeer en Wa te r s t a a t, de Un i e van Wa te r s c h a p pen en het In te rp rov i n c i a a l Ove rleg de nodige maatregelen voo rg e s te l d om het probleem van de wa te rove rlast aan te p a k ke n. Om inzicht te krijgen in de we n s e l i j ke wa te rh u i s h o u d kundige inrichting van ons land in de 21 e eeuw is de onafhanke l i j ke Co m m i s s i e Wa te r beheer 21 e eeuw ingeste l d. De analyse van het wate r s ys teem en van het maat s c h a p pelijk sys teem leidt tot een inte g rale opg ave voor het wate r beheer in de 21 e e e u w. Deze ko mt in h oo fdstuk 5 aan de ord e. Om gewe n s te oplossingen voor de gesignaleerde opg aven te kunnen aangeven heeft de Co m m i s s i e een visie voor toe komstig wate r beheer opg e s te l d. In deze visie, die is we e rg e g even in h oo fdstuk 6, g e e ft de Commissie aan wat haar uitg a n g s p u nten en ove rwegingen zijn bij de mog e l i j ke oplossingsri c ht i n g e n, wat de re d e n e ring bij de afweging tussen de oplossingen is, en we l ke cri te ria zij daarbij h a nte e rt. De oplossingsri c htingen wo rden in h oo fdstuk 7 u i tg ewe rk t. Hoo fdstuk 8 g e e ft de co n c re te maat regelen die de Commissie voo r s telt per ty pe wate r s ys te e m, wa a rna in h oo fdstuk 9 wo rdt ingegaan op de be n odigde ru i mte voor wate r. In h oo fdstuk 10 g e e ft de Commissie aan we l ke sturing nodig is om de voo rg e s telde maat re g e l e n ook te kunnen re a l i s e re n. Het bijbe h o rende ko s te n p l a at j e, inclusief een beschouwing van de bate n, s t a at in h oo fdstuk We rkw i j ze In april 1999 is de Commissie gestart met een inve nt a ri s at i e f a s e. Da a rin heeft zij een aantal co n fere nties gehouden, be s c h i kb a re ra p po rten be s t u d e e rd en lopende pro j e cten en ontw i k kelingen met be t ro k kenen doo rg e s p ro ke n. Dit heeft gere s u l te e rd in een onderzoeksplan met voo r s tellen om de l e e mten in de kennis in te vullen. In de onderzoe k s f a s e, die liep van augustus 1999 tot mei 2000, zijn enkele tientallen onderzoe ken en casestudies uitg evoe rd en sessies met deskundigen gehouden. Vanaf begin 2000 is de Commissie gestart met het invullen van de hoo fdlijnen van het adv i e s. Eind april heeft de Commissie een re a ctie gegeven op de adv i ezen van de pro j e cten in het ka d e r van Ru i mte voor de Ri v i e r. In mei en juni zijn mog e l i j ke adv i e s u i t s p ra ken be s p ro ken in een seri e co n s u l t aties met ove rheden en maat s c h a p pe l i j ke org a n i s aties die bij het wate r beheer zijn be t ro k ke n. Alle ve rzamelde info rm atie is ve rvolgens ve rwe rkt in het advies van de Co m m i s s i e. Te n s l o t te heeft de Commissie voor een duidelijke implement atie haar voo r s tellen in een co n c re e t a ct i e p rog ramma gegote n. Dit staat in h oo fdstuk 12. In de tekst wo rdt re g e l m atig ve rwezen naar ra p po rten die voor het advies van de Commissie zijn o pg e s te l d. Deze staan in het bro n n e n ove rz i c ht. Definities en afko rtingen staan achte rin het ra p po rt Opzet basisra p po rt In hoo fdlijnen volgt de stru ctuur van het basisra p po rt de re d e n e e rlijn van de Co m m i s s i e :o pd ra c ht, a n a lys e, v i s i e, o p l o s s i n g s ri c ht i n g e n,m a at re g e l e n, ko s ten en bate n,s t u ri n g, a ct i e p rog ra m m a. De wijze wa a rop de Commissie haar opd ra c ht heeft opgepakt wo rdt be s c h reven in h oo fdstuk 2. Bij de analyse maakt de Commissie een onderscheid in het wate r s ys teem en het maat s c h a p pe l i j k s ys te e m. In h oo fdstuk 3 wo rdt de analyse van het wate r s ys teem be s c h reve n. Daarbij wo rdt onderscheid gemaakt tussen het hoo fdwate r s ys teem (de ri v i e re n, het Nat te Ha rt en de kust) en de regionale wate r s ys temen (Hoog Ne d e rland en Laag Ne d e rl a n d ). Da a rnaast be s teedt de Co m m i s s i e veel aandacht aan de samenhang tussen de verschillende wate r s ys te m e n,o m d at zich daar de be l a n g ri j k s te afs te m m i n g s p roblemen voo rd oe n. De analyse van het maat s c h a p pelijk sys teem volgt in h oo fdstuk 4. In dit sys teem spelen burg e r s, m a at s c h a p pe l i j ke org a n i s at i e s, ove rheden en politici een cruciale ro l. De acto ren in het maat s c h a p- 6 7

5

6 2 Opd ra c ht en taako p vat t i n g De staatssecre t a ris van Ve rkeer en Wa te r s t a a t b i j be h o rende maatregelen en ko s ten is teve n s en de voo rz i t ter van de Unie van Wa te r s c h a p pe n g ev raagd aandacht te be s teden aan de ko rte h e b ben voorjaar 1999 de Commissie Wa te r- te rm i j n. De Commissie heeft haar opd ra c h t beheer 21 e eeuw gev raagd advies te geve n ruim opg evat en de ontw i k kelingen in de over zowel de be s t u u rl i j k - j u ridische aspe cte n ru i m te l i j ke ordening uitd ru k kelijk in haar van als de (technische) maatregelen voor het beschouwingen en onderzoe ken be t ro k ke n. h oo fdwa te r s ys teem en de regionale wa te r- Dit hoo fdstuk geeft aan hoe de Co m m i s s i e s ys te m e n. Naast een langete rm i j nvisie met haar opd racht heeft opg e p a k t. g roo t s te obstake l. De sturing op po l i t i e k - be s t u u rl i j k,o rg a n i s ato ri s c h,j u ri d i s c h, financieel en co m- m u n i catief vlak is door de Commissie in haar beschouwingen meegenomen als het maat s c h a p pe l i j k s ys te e m, wa a rd oor het wate r s ys teem wo rdt be ï nv l oe d. De be l a n g ri j k s te acto ren in dit maat s c h a p- pe l i j ke sys teem zijn de burg e r s, de (be l a n g e n ) o rg a n i s aties en de be s t u u rd e r s / po l i t i c i. WAT E R S YS T E E M : WAT E RAANBOD EN WAT E RV RA AG M A ATS C H A P PELIJK SYS T E E M : BU RG E R S,M A ATS C H A P PELIJKE ORG A N I S ATIES EN POLITIEK S T U R I N G S S YS T E E M : CO M M U N I CAT I E, B E S T U U R,O RG A N I S AT I E, R E G E LG EVING EN FINANCIEN M A AT S C H A P PE L I J K S YS T E E M 2. 1 Opd ra c ht CO M M U N I CAT I E De opd ra c ht aan de Commissie WB21 luidt volgens de inste l l i n g s be s c h i k ki n g : Het uitvoe ren van een landelijke studie naar de we n s e l i j ke aanpassingen in de wate rh u i s h o u d- kundige inri c hting van ons land, waar bij de uitwe rking de gevolgen voor de wate rh u i s h o u d i n g van bodemdaling en kl i m a atve ra n d e ring (wa a ronder ook de zeespiegelstijging wo rdt gere ke n d ) a a n d a c ht zullen moe ten kri j g e n ; In de studie zal moe ten wo rden ingegaan op de re l atie met de ru i mte l i j k - e conomische en met de soc i a a l - e conomische inri c hting van ons land; De adv i ezen over de wate rh u i s h o u d kundige inri c hting van ons land zullen bezien moe ten wo rden mede in re l atie tot de ru i mte l i j ke inri c ht i n g ; Er dient een antwoo rd gegeven te wo rden op de vraag of de wate rhuishouding vo l d oet aan de eisen die daaraan de komende eeuw moe ten wo rden geste l d, waarbij zal moe ten wo rden a a n g e g even we l ke aanpassingen ten aanzien van het bestaand be l e i d, beheer en inri c ht i n g g ewenst zijn of moe ten wo rden ove rwog e n, waarbij moet wo rden uitgegaan van een lange te rmijn be n a d e ring met een zicht pe ri ode van jaar waarbij tevens sce n a ri o s (inclusief zogenaamde g e e n - s p i j t m a at regelen) zullen moe ten wo rden uitg ewe rkt voor ko rte re pe ri od e s ; De studie moet met name geri c ht zijn op de samenhang tussen de wate r s ys temen (re g i o n a a l en nationaal) in het licht van optimaal wate r be h e e r; Zowel be s t u u rl i j k / j u ridische aspe cten als (technische) maat regelen in de regionale en de h oo fd i n f ra s t ru ctuur moe ten wo rden meegenomen Ta a ko p vatting Commissie Reeds tijdens de inve nt a ri s atiefase we rd het de Commissie duidelijk dat de groo t s te pro b l e m e n niet liggen binnen de wate r s e ctor ze l f, maar in de afs temming met de ru i mte l i j ke ontw i k ke l i n g e n in het algemeen en de be l a n g ri j k s te gebru i k s f u n cties van water in het bijzo n d e r. Vandaar dat de Commissie haar beschouwingen niet be pe rkt tot het wate ra a n bod (ze e s p i e g e l s t i j g i n g, re g e nva l, ri v i e ra f voer en bod e m d a l i n g ). Ook de vraag naar water voor landbo u w, n at u u r, ve r s te d e l i j ki n g, s c h e e p va a rt, re c re atie en dri n kwate rvoo rziening is uitg e b reid meegenomen. Da a rnaast bleek het de Commissie te l kens weer dat niet alleen de te c h n i s c h - i n h o u d e l i j ke kennis van vraag en aanbod van het wate r s ys teem het probleem is. De aansturing vanuit de maat s c h a p pe l i j ke co ntext is het A A N B O D F I N A N C I Ë N B E S T U U R P O L I T I E K WAT E R S YS T E E M B U RG E R S V RA A G R E G E LG EV I N G O RG A N I S AT I E M A AT S C H A P PE L I J K E O RG A N I S AT I E S Vanuit deze brede ori ë nt atie heeft de Commissie geke ken naar de inri c hting van het wate r s ys te e m. Daarbij is de re l atie met de ru i mte l i j ke ontw i k kelingen be s c h o u wd in het maat s c h a p pe l i j ke en po l i- t i e ke kra c hte nveld van burg e r s, o rg a n i s aties en be s t u u rd e r s / po l i t i c i. Ve rder gaat de Commissie bij de invulling van haar opd ra c ht uit van de volgende noties: Het Ne d e rlandse wate r beheer moet gezien wo rden als onderdeel van het stroo m g e b i e d Noo rdwe s t - Eu ropa en moet daarom ook wo rden be s c h o u wd in het inte rn ationale kader va n onder andere de Eu ro pese Unie en de Inte rn ationale Rijn Co m m i s s i e. De Ri j n a f voer in Ne d e rland hangt bijvoo r beeld mede af van de maat regelen die onder andere Duitsland in het Ri j n s t roomgebied neemt. Ook de Maas heeft een inte rn ationaal stroo m g e b i e d ; Naast het inte rn ationale en het nationale schaalniveau dient het regionale schaalniveau een be l a n g ri j ke plaats in de beschouwingen in te nemen. Vele problemen ontstaan namelijk op het niveau van een deelstroomgebied zoals een be e k d a l. Zij moe ten ook op dat schaalnive a u wo rden opg e l o s t ;

7 Hoewel de Commissie primair is ingesteld voor (ext reem) nat te situat i e s, m a ken ook de (ext re e m ) d roge situaties onderdeel uit van het advies van de Co m m i s s i e. Zowel de pro b l e m atiek als de oplossingen voor beide uite r s ten hangen namelijk met elkaar samen. Door bijvoo r beeld wate r- ove r s c h o t ten tijdens de nat te pe ri oden op de juiste wijze tijdelijk vast te houden, kunnen de wate rte ko rten tijdens droge pe ri oden ve rm i n d e re n ; De Commissie kijkt voo ral naar de wate rkwa nt i te i t. De wate rkwa l i teit heeft op ve r s c h i l l e n d e p u nten echter duidelijke re l aties met de kwa nt i te i t. Da a rom neemt de Commissie de wate r- kwa l i teit mee voor zover er een nauwe re l atie is met de wate rkwa nt i te i t. Bi j voo r beeld bij tijdel i j ke wate r be rging in nat u u rgebieden mag de wate rkwa l i teit niet zodanig zijn dat de aanwez i g e n atuur te gro te schade lijdt. Ook de ve rzilting van We s t - Ne d e rland door de ze e s p i e g e l s t i j g i n g wo rdt in het advies be t ro k ke n. De wate rkwa l i teit wo rdt echter niet als apart probleem opg e p a k t. De problemen en oplossingen van de wate rkwa l i teit zijn de afg e l o pen decennia reeds uitvoe ri g in beeld gebra c ht ; De Commissie heeft de opd ra c ht te ki j ken naar de lange te rmijn van het Ne d e rlandse wate r- beheer (2030 en ve rd e r ). Op dit moment lopen er vele pro j e cte n, zowel op nationaal als op regionaal nive a u, die ingaan op de middellange te rmijn (2010 tot 2030) en de ko rte te rmijn ( tot 2010). Om te voo rkomen dat de komende jaren allerlei maat regelen wo rden genomen die s t rijdig zijn met de ontw i k kelingen op lange te rm i j n,g a at de Commissie ook in op de ko rte en middellange te rm i j n ; Het advies van de Commissie gaat co n c reet in op de ko s ten en baten van de voo rg e s telde maatre g e l e n ; Bij de beschouwingen van het wate r s ys teem wo rdt ook het gro n dwater meegenomen. De wate rke ten van het winnen, t ra n s po rte re n,g e b ru i ken en zuive ren van drink- en afva lwate r wo rdt slechts zijdelings aangestipt; De Commissie gaat voo ral op hoo fdlijnen in op oplossingsri c htingen en doet uitspra ken die voor het hele land of voor gro te delen van Ne d e rland gelden. Spe c i f i e ke regionale situaties dienen voo rnamelijk ter illustrat i e. De Commissie heeft uitd ru k kelijk niet tot doel om re g i o n a l e a dv i ezen te geve n

8

9 3 An a lyse Wate r s ys te e m RIJKSBEHEER RIVIEREN/KA N A L E N RIJKSBEHEER GROTE OPPE RV LA K T EWAT E R E N RIJKSBEHEER NOG OVER TE DRAGEN WAT E R E N OVERIGE BELANGRIJKE WATEREN NIET IN RIJKSBEHEER STEDELIJK GEBIED Bij het Ne d e rlandse wa te r s ys teem wo rdt onderscheid gemaakt tussen het hoo fdwa te r s ys te e m en de regionale wa te r s ys te m e n. Het hoo fdwa te r- s ys teem bestaat uit de ri v i e re n, het Na t te Ha rt en de ku s t. Bij de regionale wa te r s ys temen wo rd t een onderscheid gemaakt tussen Hoog en La a g Ne d e rl a n d. De verschillende onderdelen va n het wa te r s ys teem hangen nauw samen. Di t geldt niet alleen voor de onderdelen van het h oo fdwa te r s ys te e m, maar ook voor de re l a t i e van de regionale wa te r s ys temen met het hoo fdwa te r s ys teem en sommige regionale sys te m e n o n d e rl i n g. In de afs temming tussen deze sys temen treden veel problemen op, mede omdat ( be s t u u rl i j ke) gre n zen wo rden ove r s c h re d e n. Dit hoo fdstuk analys e e rt eerst de kn e l p u n te n van wa te ra a n bod en wa te rv raag in het huidige wa te r s ys te e m. Da a rna wo rdt aan de hand van sce n a ri o s be s c h reven we l ke kn e l p u n te n zich in de toe komst kunnen voo rd oe n. H O O F DWAT E R S YS T E E M 3. 1 Wate ra a n bod en wate rv ra a g Bij de analyse van het wate r s ys teem wo rdt zowel het aanbod van water als de vraag naar wate r be t ro k ke n. Ve rg e l i j king van aanbod en vraag geeft zicht op de omvang van het pro b l e e m. S c h e m atisch ziet dit er zo uit: E XTERNE ONTW I K K E L I N G E N K L I M A ATV E RA N D E R I N G E N B O D E M D A L I N G I N T E R N ATIONAAL (EURO PEES) BELEID E CONOMISCHE ONTW I K K E L I N G E N M A ATS C H A P PELIJKE NORMEN EN WA A R D E N LA AG NEDERLA N D HOOG NEDERLA N D O N TWIKKELINGEN WAT E RA A N B O D: Z E E S PI E G E L S T I J G I N G TOENEMENDE FLU C T UATIE RIVIERA F VO E R E N TOENEMENDE FLU C T UATIE EN INTENSITEIT REGENVA L B O D E M D A L I N G O N TWIKKELINGEN WAT E RV RA AG: WIJZIGINGEN LA N D B O U W WIJZIGINGEN NAT U U R WIJZIGINGEN V E R S T E D E L I J K I N G WIJZIGINGEN OVERIGE GEBRU I K S F U N C T I E S HOOG EN LA AG NEDERLA N D CO N F RO N TATIE V RA AG EN AANBOD: O P G AVE WATERBEHEER 21 e E E U W Zowel aan de aanbodzijde als aan de vraagzijde leiden exte rne facto re n, die niet of nauwelijks doo r het Ne d e rlandse beleid zijn te be ï nv l oe d e n, tot ontw i k kelingen die gro te inv l oed hebben op het huidige en toe komstige wate r be h e e r. Va n wege de onze ke rheid in deze ontw i k kelingen heeft de Commissie verschillende sce n a ri o s ontw i k keld voor de ontw i k kelingen van het aanbod van wate r én de vraag naar wate r. 1 7

10 3. 2 Kn e l p u nten huidige situat i e Om te kunnen be oo rdelen waar zich nu reeds wate rh u i s h o u d kundige kn e l p u nten voo rd oe n, wo rd t de situatie van het huidige wate r s ys teem ve rg e l e ken met de eisen die de verschillende gebru i k s- f u n cties ste l l e n. Een probleem daarbij is, d at niet alle eisen eenduidig zijn gefo rm u l e e rd bijvoo r- beeld in de vo rm van norm e n. De veiligheid van de wate rke ringen langs het hoo fd s ys teem is in een norm e n s telsel va s tgelegd in de Wet op de Wate rke ri n g. Voor de regionale wate r s ys temen be s t a at, behoudens voor boeze m ka d e n, geen norm e n s telsel voor wate rove rl a s t. Bij het ontwe rp van afwate ri n g s s telsels in het landelijk en het stedelijk gebied spelen onder andere ontwate rings- en afwate ringseisen een ro l, zoals va s t- gelegd in het Cu l t u u rtechnisch Va d e m e c u m. Voor het stedelijk gebied zijn eisen be s c h i kbaar voo r de dimensionering van ri oo l s te l s tels op basis van standaard b u i e n, zoals die in het ve rleden zijn voo rg e ko m e n. Regionaal zijn er verschillen in de acce p t atie van wate rove rlast voor ve r s c h i l l e n d e g ro n d g e b ru i k s f u n cties zoals wonen en landbo u w. Te n s l o t te ont b re ken ook normen voor wate r- te ko rt s i t u at i e s. Er is wel een pri o ri te i te n reeks be s c h i kbaar op basis wa a rvan het schaarse water in het hoo fdwate r s ys teem zo goed mogelijk ve rdeeld wo rd t. Naast bove n g e n oemde be oo rd e l i n g s kaders voor wate rkwa nt i teit (te veel en te weinig water) dient ook aandacht gegeven te wo rden aan de wate rkwa l i teit en het eco l ogisch funct i o n e ren van de wate r s ys te m e n. Op basis van deze be oo rd e l i n g s kaders signaleert de Commissie de volgende kn e l p u nten (zie oo k het ra p po rt Samenhang wate r s ys te m e n van RIZA,W L De l ft Hyd raulics en Al te rra ). Wate rove rlast regionale sys te m e n Lo kaal treden fre q u e nt kn e l p u nten op. Dit gebe u rt voo ral bij de afwate ring naar de gro te ri v i e ren en bij de afwate ring in de ove rgang van hellende, v rij afs t romende gebieden naar het lage deel va n Ne d e rland waar het wate rpeil ku n s t m atig wo rdt gehandhaafd. Oo rz a ken zijn een zeer inte n s i eve o ntwate ring in de bove n s t roomse delen van de regionale sys temen en het in de ove rg a n g s g e b i e d e n s a m e nv l oeien van be e k s ys temen die door de inte n s i eve ontwate ring snel op neerslag re a g e re n. Zonder naar volledigheid te streven zijn be kende kn e l p u nten bijvoo r beeld Me p pe l, Breda en Den Bo s c h ( waar reeds maat regelen wo rden genomen door middel van wate r be rging in de Bossche Broe k ). De nat u u rl i j ke dynamiek is te veel uit de regionale sys temen ve rdwe n e n. Ook verschillende d o rpe n aan de voet van het hellende gebied in het Maasdal in Li m b u rg hebben pro b l e m e n. Tevens t re d e n in een aantal boeze m s ys temen kn e l p u nten op. Een duidelijk voo r beeld van een pro b l e e mgebied in Laag Ne d e rland is De l f l a n d, waar de ru i mte voor water door onder andere de uitbreidingen van de kassengebieden te veel is ingepe rk t. Ext remen kunnen daard oor niet zonder problemen wo rd e n ve rwe rk t. Ove rigens signaleert de Commissie dat een deel van de problemen wo rdt ve re rg e rd d oo r d i c htgeslagen landbo u w g ro n d, ext reme drainage (landbouwgebied en ri o l e ring) en ste d e l i j ke uitb reiding op vanuit het water bezien de ve rke e rde plaat s e n. Het zijn de gro n d g e b ru i kers zelf die hier via hun eigen be d ri j fs voe ring een bijdrage kunnen leve ren aan adequaat wate r be h e e r. Samenhang hoo fdwate r s ys teem en regionale wate r s ys te m e n Op een aantal locaties is de regionale afwate ring erg gevoelig voor ve rh oogde waterstanden in het h oo fdwate r s ys te e m. Voo ral rond het Nat te Ha rt en langs de Maas en de IJssel speelt dit pro b l e e m. An d e rzijds hebben regionale wate r s ys temen een (be pe rk te) inv l oed op het hoo fdwate r s ys te e m, met name bij de Maas en de IJssel. Al g e m e e n Het huidige wate r s ys teem loopt va s t. Er wo rdt te snel afg evoe rd in nat te situat i e s, zod at er meer water dan nodig aangevoe rd moet wo rden in droge situat i e s. De ru i mte voor water is zowel horizo ntaal als ve rt i caal te ste rk ingepe rkt door voo ral de steeds inte n s i eve re landbouw en de almaar toenemende ve r s te d e l i j ki n g. Zo is de gehele Rijn door boc ht a fsnijdingen inmiddels met 255 ki l o- m e ter ingeko rt en een groot deel van de voo rheen ove r s t roo m b a re gebieden ingedijkt en/of vo l- g e bo u wd. De ru i mte voor wate r be rging heeft gro tendeels een andere be s temming gekre g e n. Zo is in Friesland in de loop van de tijd 90 duizend hect a re boezemland ont t ro k ken en is er nog maar twe e d u i zend hect a re ove r. Het wate r s ys teem heeft daard oor te weinig re k, met als gevo l g ove rlast in nat te pe ri odes en wate rte ko rt en ve rd roging in droge pe ri od e s. De ve r be te ring van de wate rkwa l i teit volgens het geldende beleid moet ook écht wo rden doo rg eze t, anders wo rden de d oe l s tellingen niet gehaald. Veiligheid hoo fdwate r s ys te e m Volgens de thans geldende ra n dvoo rwa a rden is het hoo fdwate r s ys teem ve i l i g, behoudens de nog l o pende uitvoe ring van de laat s te we rken in het kader van het Deltaplan Gro te Ri v i e re n. De ra n d- voo rwa a rden voor de ri v i e ra f voer wo rden op basis van de afvoe ren in de laat s te jaren in 2001 flink naar boven bijgeste l d. Da a rd oor wo rdt vanaf dat tijdstip op veel plaatsen niet meer aan de ve i l i g- h e i d s n o rmen vo l d a a n. Voor het onbe d i j k te deel van de Maas zijn na de hoog wate rgolf van 1995 kades aangelegd om de afg e s p ro ken eerste be s c h e rming tegen wate rove rlast te bieden. Volgend jaar vindt voor de Maas be s l u i tvo rming plaats om de ra n dvoo rwa a rden te ve rh og e n, wa a rna we rkzaamheden uitg evoe rd moe ten wo rden in de vo rm van kades en ri v i e rve rru i m i n g. Wate rte ko rt hoo fdwate r s ys teem en regionale wate r s ys te m e n De laat s te decennia is er geen ext reme droog te geweest zoals in 1976, met een landbo u ws c h a d e van meer dan een miljard gulden (pri j s peil 1975). De kans op flinke droog teschade is thans wa a r- schijnlijk gro ter dan vanuit economisch oogp u nt optimaal is. De groo t s te kn e l p u nten zitten in de re g i o s Zu i d - Ho l l a n d / Ut re c ht, Noo rd - Ho l l a n d, Zu i dwe s t - Dre nt h e / We s t - Ove rijssel en Gro n i n g e n / Noo rd oo s t - Dre nt h e. Op dit moment wo rdt bijna eenderde van de gemiddelde Ri j n a f voer gebru i k t om indringing van zout via de Ni e u we Wate rweg tegen te gaan. In droge tijden is dit re l atief nog veel meer. Da a rnaast is er nog steeds spra ke van stru ct u rele ve rd roging in vele regionale wate r- s ys temen en nat u u rg e b i e d e n. De Ne d e rlandse doe l s tellingen voor het te ru g d ringen van de ve rd roging van nat u u rte rreinen wo rden op dit moment niet gehaald. Door de steeds snellere afwate ring droogt het Ri j n s t roomgebied steeds sneller uit. De hoo fdoo rz a ken zijn: Een steeds gro ter wo rdend stedelijk en agra risch gebied wo rdt via ri ool- en dra i n a g e s ys te m e n zo snel mogelijk tot de gewe n s te diepte ontwate rd en afg ewate rd ; Gro n dwater wo rdt substantieel ont t ro k ken voor irri g at i e, d ri n kwater en industri e ; Ont bossing leidt tot meer oppe rv l a k kige afs t roming en doet de infiltratie afnemen; De rivier is gereguleerd en genormaliseerd v oor de scheepvaart en een vlotte afvoer van water en ijs. Er is op veel plaatsen ook een wate rkwa l i te i t s p ro b l e e m,b i j voo r beeld door ve rz i l t i n g. Zo wo rdt voo r de doo r s poeling van de Friese boezem jaarlijks drie keer de inhoud van de boezem ingelate n. Op verschillende plaatsen in Ne d e rland vindt nog steeds uitbreiding van bo l l e nvelden plaats in gebieden met toenemende ve rzilting (zo u te kwe l )

11 Er zijn ook problemen met te hoge wate rte m pe rat u ren in de zo m e r. Om eco l ogische redenen ku n n e n e l e ct ri c i te i t s ce nt rales en fabri e ken daard oor slechts in be pe rk te mate opg ewa rmd koe lwater loze n. De afg e l o pen tien jaar is dit al drie keer voo rg e ko m e n. Tevens heeft de scheepva a rt te leiden onder de lage waterstanden in droge zo m e r s. De Maas heeft gemiddeld drie maanden per jaar met wate rte ko rten te make n. Inte rn at i o n a l e a fs p ra ken met België over ve rdeling van het schaarse water leidt tot de aanleg van po m pen om de wate rve rdeling volgens afs p ra ken te re g e l e n. Het nakomen van deze afs p ra ken gebe u rt vo l g e n s be t ro k kenen ove rigens nog niet altijd even goe d Wate ra a n bod s ce n a ri o s G E E N < 10 MM MM > 40 MM Door de kl i m a atve ra n d e ring zal het wa rmer wo rden in Ne d e rl a n d. De mate wa a rin het wa rm e r wo rdt is onze ke r. De te m pe rat u u ro ntw i k keling bepaalt hoe het wate ra a n bod zich zal gaan ontw i k- ke l e n. Een rol spelen daarbij versnelde zeespiegelstijging (door smelten van landijs en uitze t te n van oce a a n wate r ), ve ra n d e ring in re g e nva l, en ve ra n d e ring in ri v i e ra f voer (door ve ra n d e re n d e re g e nval en smelten van sneeuw en gletsjers). In het ra p po rt S ce n a ri o s exte rne kra c hten voo r W B 21 van RIZA,W L De l ft Hyd raulics en KNMI zijn in het ve rlengde van de Vi e rde No t a Wate rhuishouding drie sce n a ri o s uitg ewe rkt voor zowel 2050 als 2100: Het minimumsce n a ri o : te m pe ratuur stijgt één graad Celsius tot 2100; Het middensce n a ri o : te m pe ratuur stijgt twee graden Celsius tot 2100; Het maximumsce n a ri o : te m pe ratuur stijgt vier graden Celsius tot Doo rd at de te m pe ratuur bij alle sce n a ri o s stijgt zal ook in alle gevallen de zeespiegel stijgen en de re g e nval gro te re ext remen ve rto n e n. Da a rd oor zal ook de ri v i e ra f voer gro te re ext remen gaan ve rto n e n. O M VANG WAT E ROV E R LAST BIJ 75 MM REGEN b ro n : Arca d i s, W L De l ft Hyd ra u l i c s, Al te rra WAT E ROV E R LAST IS HIER W E E RG E G EVEN ALS EEN WAT E R- SCHIJF IN MM S, WA A RVOOR ONDER DE GEGEV E N O M S TANDIGHEDEN (75 MM BUI NA EEN NATTE PE R I O D E, LOZING ONDER VRIJ V E RVAL NIET MOGELIJK) GEEN BER- G I N G S CA PACITEIT BESCHIKBAAR IS. IN GROTE DELEN VA N WEST EN NOORD NEDERLAND (ROOD) MOET VOOR MEER DAN 40 MM EXT RA BERG I N G S CA PACITEIT WO R D E N G E ZO C H T. IN GROTE DELEN VAN OOST- EN ZUID- N E D E R LAND (GEEL, G ROEN) ONTS TAAN WEINIG PRO B L E- M E N, DAAR IS VOOR MINDER DAN 10 MM T E KO RT AAN B E RG I N G S CA PAC I T E I T. Het minimumsce n a rio treedt waarschijnlijk al op door de trend van te m pe ratuurstijging die zich reeds voo rd oe t, dus zonder dat er spra ke is van het broe i ka s e f fe ct. In het middensce n a rio is het b roe i ka s e f fe ct wel ve rd i s co nte e rd, te rwijl dit effe ct in het maximumsce n a rio ve r s te rkt is meegenomen. Wate ra a n bod s ce n a ri o s in 2050 De be l a n g ri j k s te effe cten zijn in onderstaande tabel we e rg e g eve n : HUIDIGE TO E S TA N D M I N I M U M S C E N A R I O M I D D E N S C E N A R I O M AX I M U M S C E N A R I O T E M PE RATUUR (g ra d e n) + 0,5 C + 1 C + 2 C N E E R S LAG JAAR (m m) ,5 % + 3 % + 6 % N E E R S LAG ZOMER (m m) ,5 % + 1 % + 2 % N E E R S LAG WINTER (m m) % + 6 % + 12 % N E E R S LAGINTENSITEIT BU I E N + 5 % + 10 % + 20 % V E R D A M PING (m m) % + 4 % + 8 % Z E E S PIEGELSTIJGING (c m) + 10 c m + 25 c m + 45 c m R I J N A F VOER ZOMER (m 3 / s) à -4 % - 3 à -9 % -5 à - 19 % M A ATG EVENDE RIJNAFVOER (m 3 / s) M A A S A F VOER APR/JULI (m 3 / s) à +8 % + 1 à +17 % + 3 à + 34 % M A A S A F VOER AUG/SEPT (m 3 / s) à -2 % - 1 à -3 % -1 à -7 % M A ATG EVENDE MA ASAFVOER (m 3 / s)

12 N I J M E G E N D O E S BU RG G I E S B E E K M O N T F E R LA N D E M M E R I C H De huidige maatg evende Rijn- en Ma a s a f voe ren van m 3 /s re s pe ct i evelijk m 3 /s wo rd e n mede op basis van de afvoe ren van de laat s te jaren in 2001 hoog s twaarschijnlijk bijgesteld tot de g e n oemde re s pe ct i evelijk m 3 / s. De hoog waterstanden op zee zullen iets meer stijgen dan de gemiddelde zeespiegelstijging (2,5 cm ext ra ), de laagwaterstanden zullen iets minder stijgen dan de gemiddelde zeespiegelstijging (2,5 cm minder). De wind- en sto rmomstandigheden zullen waarschijnlijk niet veel ve ra n d e re n. Het aantal ijsdagen zal door de kl i m a atve ra n d e ring fors afnemen ( tot 60 proce nt voor het maximumsce n a ri o ). B I S L I C H Wate ra a n bod s ce n a ri o s in 2100 Voor 2100 ve rd u b belen alle getallen voor Alleen de zeespiegelstijging neemt meer dan eve n- redig toe. Om aan te geven dat het gaat om forse ve ra n d e ringen zijn de be l a n g ri j k s te getallen voo r de ext reem nat te situatie in onderstaande tabel opg e n o m e n : KA L KA R HUIDIGE TO E S TA N D M I N I M U M S C E N A R I O M I D D E N S C E N A R I O M AX I M U M S C E N A R I O T E M PE RATUUR (g ra d e n) + 1 C + 2 C + 4 C N E E R S LAG WINTER (m m) % + 12 % + 24 % N E E R S LAGINTENSITEIT BU I E N + 10 % + 20 % + 40 % Pro f. G. P. van der Ven geeft in een bri e f a dvies aan dat er wel degelijk problemen kunnen ontstaan als in Duitsland tussen Du i s b u rg en Em m e rich de Ri j n d i j ke n Ook bij dijkdoo r b ra ken langs de re c hter Ri j n oever tussen Bislich en de Ne d e rlandse grens kreeg Ne d e rl a n d in het ve rleden te maken met de gevo l g e n. Het wate r Ri j n oever met afvoer ri c hting Wa a l. De IJssel stroo mt in een dal wa a rd oor het ove r s t roomde gebied kleiner is. We l l i c ht een reden om nog eens na te gaan of bij hog e Z E E S PIEGELSTIJGING (c m) + 20 c m + 60 c m c m M A ATG EVENDE RIJNAFVOER (m 3 / s) M A ATG EVENDE MAASAFVOER (m 3 / s) zouden doo r b re ke n, wat in het ve rleden (18 e en 19 e s t roomde daarbij over de waterscheiding via een laag- Ri j n a f voe ren het mogelijk voo rdelen biedt om een gro- eeuw) re g e l m atig is gebe u rd. Zie onderstaande ka a rt j e. gelegen strook ten oo s ten van Mo nt fe rland ri c ht i n g ter deel via de IJssel af te voe re n. Bij dijkdoo r b ra ken langs de linker Ri j n oever tussen Oude IJssel. Via het dal van de Oude IJssel kwam het In de tabel zijn voor de Rijn en Maas de maatg evende afvoe ren opgenomen die in 2001 hoog s t- Ka l kar en de Ne d e rlandse grens stroomde het wate r water toen tussen Gi e s beek en Doe s b u rg in de IJssel Als nog zuidelijker bij Du i s b u rg, met name tussen waarschijnlijk zullen gaan gelden. De toegenomen afvoe ren in 2100 zijn daar ve rvolgens op toen via een smal gebied ri c hting Ne d e rland en sto rt te te re c ht, wa a rd oor de laaggelegen gebieden langs de Moers en Or s oy, de dijk langs de linker Ri j n oever zo u g e b a s e e rd. Bij het maximale sce n a rio is voor de maatg evende Ri j n a f voer bij Lobith de wa a rd e zich ten oo s ten van Nijmegen in de Wa a l. De Wa a l IJssel ove r s t roo m d e n. Ir. C. Le ly was zich zo bewust va n d oo r b re ken be s t a at een kans dat het water over een m 3 /s opg e n o m e n. Deze bove n g rens in de Ri j n a f voer is gebaseerd op het onderzoe k beneden Nijmegen kon deze gro te toev l oed van wate r dit gevaar dat hij bij het be re kenen van de ca p a c i te i t v rij lage waterscheiding in het dal van de Niers en va n- Ma at regelen in het stroomgebied van de Ri j n van RIZA en W L De l ft Hyd ra u l i c s. Bij een afvoe r niet ve rwe rken en de dijken langs de Waal be g ave n van de sluizen op de Afs l u i td i j k,u i tgaande van de daar in de Maas te re c ht ko mt. boven m 3 /s stromen in het Ni e d e rrhein-gebied in Duitsland de dijken ove r. De afvoer bij het toe n. Men mag de situatie rond 1800 niet helemaal toenmalige ze ewate r s t a n d e n, re kening heeft gehou- Lobith zal daarom niet boven de m 3 /s ko m e n. Als in Duitsland in de toe ko m s t, tegen de ve rg e l i j ken met de huidige, o m d at toen de dijkdoo r- den met een wate ra f voer van à m 3 /s via de huidige inte rn ationale afs p ra ken over het voo rkómen van afwe nteling in, de dijken in dat gebied b ra ken voo rnamelijk we rden ve roo rzaakt door het I J s s e l. Bij de huidige maatg evende afvoer zou nu ru i m toch ve rh oogd wo rd e n, kan de Ri j n a f voer uite ra a rd alsnog ve rder toenemen dan m 3 / s. o p t reden van ijsdammen en niet door hoog wate r m 3 /s via de IJssel gaan. Ove rigens we rd in 1965 bij de opzet van de plannen voor ri v i e rd i j k ve r be te ring al uitgegaan va n Toc h, als de Rijn m 3 /s zou afvoe re n, is de ka n s een maatg evende Ri j n a f voer van m 3 / s. Gro te maat s c h a p pe l i j ke en po l i t i e ke weerstand g root dat de dijken bij Ka l kar het niet houden. Dit zo u Ove rigens wa ren de gevolgen van dijkdoo r b ra ke n leidde tot een herove rweging die uiteindelijk re s u l te e rde in een bijstelling naar m 3 / s. d e s a s t re u ze gevolgen kunnen hebben voor de dijke n langs de re c hter Ri j n oever met afvoer ri c hting IJssel langs de Wa a l. veel minder ernstig dan de doo r b ra ken langs de linker Bod e m d a l i n g Ook de bodemdaling zal van inv l oed zijn op het wate r s ys te e m. De bodemdaling heeft drie oo rz a ke n : Een daling van delen van Laag Ne d e rland waar ve e n ox i d atie optreedt doo rd at de gro n dwate r- peilen door de bemaling (ruim) onder het maaiveld staan. Deze daling is al vele eeuwen aan de g a n g, maar neemt de laat s te decennia flink toe door ve rlaging van het gro n dwate rpe i l. In de ve e n- gebieden in West- en Noo rd - Ne d e rland kan de daling oplopen tot maximaal één meter per eeuw; Een daling van voo ral delen van Noo rd - Ne d e rland door delfs tofwinning (met name aard g a s ) met lokaal een daling van enkele decimeters per eeuw; Een geologische ka nteling van Ne d e rland om de as Em m e n - Be rgen op Zoo m, wa a rd oo r Noo rdwe s t - Ne d e rland enkele ce nt i m e ters per eeuw daalt en Zu i d oo s t - Ne d e rland enkele ce nt i- m e ters per eeuw stijgt. 2 3

13 De totale bodemdaling in 2100, die vri j wel onafhankelijk is van de kl i m a atve ra n d e ri n g e n, is voo r o nve ra n d e rd beleid we e rg e g even in onderstaande figuur. De bodemdaling door ve e n ox i d at i e en delfs tofwinning kan wo rden ve rt raagd door hog e re gro n dwate rpeilen en minder delfs to f- w i n n i n g. Een to t a a l ove rz i c ht van zeespiegelstijging en bodemdaling is tre f fend we e rg e g even in onderstaande f i g u u r ,9 (hoog wate r ) N A P - 0,7 (laagwate r ) DALING > 80 c m DALING CM DALING CM DALING CM DALING CM DALING CM DALING 5-10 CM DALING 2-5 CM DALING TOT 2 CM GEEN V E RA N D E R I N G STIJGING TOT 2 CM STIJGING > 2 CM BODEMDALING IN 2100 b ro n : S ce n a ri o s exte rne kra c hten t. b. v. W B 2 1 van RIZA,W L De l ft Hyd raulics en KNMI Co n c l u s i e s De Commissie trekt als be l a n g ri j k s te conclusies uit de wate ra a n bod s ce n a ri o s : De zeespiegel stijgt; Er ko mt meer water in de winte r: zowel de re g e nva l, de inte n s i teit van de re g e n b u i e n, als de m a atg evende ri v i e ra f voe ren nemen toe (de Maas in meer ext reme mate dan de Ri j n ); Er ko mt minder water in de zo m e r: de gemiddelde re g e nval neemt we l i s waar niet af, maar doo r de inte n s i eve re buien en de gro te re ve rdamping wo rden de droge pe ri odes wel langer. Da a r- naast neemt de ri v i e ra f voer in de zomer af (de Maas weer in meer ext reme mate dan de Ri j n ); De bodemdaling hangt nauwelijks samen met kl i m a atve ra n d e ri n g e n. De Commissie gaat ervan uit dat het broe i ka s e f fe ct we rkelijk op zal gaan tre d e n. Zij gaat bij haar ve rd e re beschouwingen dan ook uit van het middensce n a rio en gebruikt het maximumsce n a ri o om de robuustheid van de voo rg e s telde oplossingen te toe t s e n. Ove rigens beveelt de Co m m i s s i e ten ze e r s te aan om (inte rn ationale) maat regelen ter voo rkoming van het broe i ka s e f fe ct ve r s te rk t d oor te ze t te n, mede gezien de enorme effe cten op de wate rh u i s h o u d i n g. De ontw i k kelingen die de sce n a ri o s aangeven komen gro tendeels ove reen met de ontw i k ke l i n g e n die in de Vi e rde Nota Wate rhuishouding uit 1999 wo rden genoe m d. De kans op een tre n d b re u k, met minder regen ondanks de stijgende te m pe rat u u r, wo rdt in het ra p po rt van RIZA,W L De l ft Hyd raulics en KNMI gering geacht (20 proce nt ). 2 5

14 3.4 Kn e l p u nten toe komstige aanbod s i t u at i e Uit de aanbod s ce n a ri o s blijkt dat de huidige kn e l p u nten flink zullen gaan ve re rg e ren door stijging van de ze e s p i e g e l,g ro te re fluct u aties in re g e nval en ri v i e ra f voer (hog e re maxima en lagere minima) en door bod e m d a l i n g. De toe komstige kn e l p u nten zijn voor een deel uitg ewe rkt in het ra p po rt Samenhang wate r s ys te m e n van RIZA,W L De l ft Hyd raulics en Al te rra. Veiligheid hoo fdwate r s ys te e m Als er geen maat regelen wo rden genomen zullen tot 2100 door de toenemende ri v i e ra f voe ren de m a atg evende hoog waterstanden op de Rijn en de Maas met meerd e re decimeters tot een mete r toenemen (op de Maas tot anderh a lve mete r ). In het be n e d e n ri v i e rengebied speelt ook de inv l oe d van de zeespiegelstijging een be l a n g ri j ke ro l. Ook de waterstanden in het Nat te Ha rt zullen ve l e d e c i m e ters gaan stijgen. van regionale sys te m e n van Gro ntmij en Al te rra met vijf tot tw i ntig proce nt. Het aantal kn e l p u nte n waar wate rove rlast optreedt en de fre q u e ntie wa a rmee wate rove rlast optreedt zullen dus ook toen e m e n. Er zullen reeds problemen optreden bij een neerslag van meer dan 50 millimeter per dag (huidige fre q u e ntie eens per tien jaar). Voo ral laaggelegen delen en ove rgangsgebieden van hellend naar vlak zullen problemen geve n. De schade door wate rove rlast neemt toe door enerzijds de toename van ext reme buien en anderzijds de toename van de getro f fen economische wa a rd e n. Dit alles leidt tot de volgende kn e l p u nte n : Te veel afwe nteling naar be n e d e n s t rooms gelegen gebieden; Te snelle afvoer uit hoger gelegen gebieden; Te weinig be s c h i kb a re ru i mte voor wate ro p vang in po l d e r s / boeze m s / be ke n ; Te weinig afvoe rca p a c i teit op bepaalde plaat s e n ; Aanzienlijk hog e re po m p ko s ten op te rm i j n ; Regionale norm e ring wo rdt nog meer nood z a ke l i j k. Bij de nieuwe maatg evende Ri j n a f voer van m 3 /s in 2001 vo l d oet een groot deel van de d i j ken langs de Ri j nt a k ken niet meer. De in het kader van het Deltaplan Gro te Ri v i e ren ve r s te rk te d i j ken langs de be d i j k te Maas vo l d oen wel aan de nieuwe maatg evende Ma a s a f voe r. Bij ve rd e re toename van het wate ra a n bod zullen echter alle onderdelen van het hoo fdwate r s ys teem kn e l- p u nten gaan ve rtonen (ri v i e re n, Nat te Ha rt en ku s t ). Meer in detail zullen deze ontw i k kelingen leiden to t : Toenemende hinder van ste d e l i j ke kn e l p u nten langs de ri v i e re n ; Meer hinder van obstakels in de uite rwa a rd e n ; Te weinig doo rvoe rca p a c i te i t ; Meer opstuwing bij hoge ze e s t a n d e n ; Te weinig spui- en gemaalca p a c i te i t ; Te weinig ru i mte voor wate r be rg i n g. Door de toename van de neerslag in de winter zullen de gro n dwaterstanden aan het begin van het voorjaar gemiddeld wat stijgen. Het gaat dan om vijf ce nt i m e ter stijging op de helft van het Ne d e rlandse gronden in In Laag Ne d e rland zal de bodemdaling doo rg a a n. Hooguit op bepaalde plaatsen kan deze wo rden ve rt raagd door pe i l o pze t. De bodemdaling zal met name de p roblemen in de polders nog ve rg ro te n. Samenhang hoo fdwate r s ys teem en regionale sys te m e n De afvoe ren vanuit de regionale sys temen naar het hoo fdwate r s ys teem en de zee zullen meer wo rden be l e m m e rd. Dit zal per locatie verschillen en afhankelijk zijn van onder andere de mate van zeespiegelstijging en het boeze m pe i l. Noo rd - Ne d e rland en delen van Noo rd - Holland ku n n e n b i j voo r beeld op te rmijn niet meer onder vrij ve rval op zee loze n. Ook de gebieden rond het IJsselmeer zullen bij stijgend IJsselmeerpeil minder kunnen loze n. Ri j k s wate r s t a at heeft de kn e l p u nten reeds onderkend en is voor alle onderdelen inmiddels op de toe komst geri c hte pro j e cten gestart : Ru i mte voor Ri j nt a k ken voor het bove n ri v i e rengebied (de IJssel, Ne d e rri j n / Lek to t S c h oo n h ove n, de Waal tot Go ri n c h e m ); Inte g rale Ve rkenning Be n e d e n ri v i e ren (ove rige tra j e cten gro te ri v i e re n ); Inte g rale Ve rkenning Maas en Ma a s we rke n ; Wate rhuishouding In het Nat te Ha rt ; Inte g rale Visie IJsselmeerg e b i e d ; Ve rg roting spuica p a c i teit Afs l u i td i j k ; Ui t b reiding gemaalca p a c i teit Noo rd ze e ka n a a l / Am s te rd a m - Ri j n ka n a a l ; De rde Ku s t n o t a. Het is van groot belang bij het aanpakken van de (toe komstige) kn e l p u nten in het hoo fdwate r- s ys teem de onderdelen in samenhang te be ki j ke n. De afvoe rve rdeling over de Ri j nt a k ken spe e l t daarbij een cruciale ro l. Deze samenhang is op dit moment bij genoemde pro j e cten nog onderbe l i c ht. Ook de mog e l i j kheden in het buitenlandse deel van het Rijn- en Ma a s s t roomgebied blijve n n og deels onderbe l i c ht. Wate rove rlast regionale sys te m e n Doo rd at de maximale re g e nval zal toe n e m e n, zullen ook de afvoe ren van de regionale sys temen in zowel Hoog als Laag Ne d e rland in 2100 toe n e m e n. Volgens het ra p po rt Ka ra k te ri s t i e ke re s po n s De toename van de regionale afvoe ren naar de IJssel en de Maas leiden slechts tot een ext ra ve rh oging van de maatg evende hoog waterstanden met enkele ce nt i m e ters tot een decimete r. De samenhang van bepaalde regionale sys temen met het hoo fdwate r s ys teem is vaak niet inzichte l i j k of niet goed be ke n d. Ook de samenhang in onderzoe k s re s u l t aten op dat gebied is vaak ver te zoe ke n. Dit leidt tot ve r b ro k kelde info rm atie en gro te spanningen op gre n zen van regionale sys temen met het hoo fdwate r s ys teem (onder andere het Nat te Ha rt ). Wate rte ko rt hoo fd s ys teem en regionale sys te m e n Lage Ri j n a f voe ren zijn van gro te inv l oed op het be s t rijden van de zo u t tong op de Ni e u we Wate rwe g, het handhaven van de va a rd i e p te en de aanvoer van water naar de regionale wate ren voor de wate rvoo rziening van gebru i k s f u n cties als de dri n kwate rvoo rz i e n i n g, de doo r s poeling en be re g e n i n g voor de landbouw en de wate r be h oe fte van de (aquatische) nat u u r. Door de ze e s p i e g e lstijging zal aan de kust de zo u te kwel toe n e m e n. Het wate rte ko rt in ext reem droge jaren zal in 2050, bij gelijkb l i j vend gro n d g e b ru i k, toenemen met circa ve e rtig proce nt. In 2100 zal dit ze l fs ve rd u b be l e n. Door de afnemende ri v i e ra f voer zal in ext reem droge zomers de zo u t tong ve rder de Ni e u we Wate rweg opru k ke n. Dit leidt bij het middensce n a rio in 2100 in Ro t te rdam ter hoog te van de Van Bri e n e n oo rd b rug tot een toename van het chlori d e g e h a l te met maar liefst honderdv i j ftig proce nt. De afnemende va a rd i e p te zal leiden tot een toename van de ko s te n,d oo rd at schepen minder zwa a r beladen kunnen wo rd e n. Doo rd at het hoo fdwate r s ys teem niet aan de wate r be h oe fte van de re g i o s kan vo l d oe n, zijn de gevolgen bij ext reem droge situaties groo t. Alleen al in Noo rd - Ne d e rland g a at

15 VOORBEELDEN ONTWIKKELINGEN REGIONALE WAT E RVOORZIENING LAND- EN T U I N B O U W Door toenemende ve rzilting en drog e re zomers zal de De toenemende be pe rking van be regening uit gro n d- v raag naar zoet water voor doo r s poeling en be re g e- water kan een kn e l p u nt gaan vo rmen voor de landbouw in Hoog Ne d e rl a n d, ze ker in die gebieden wa a r ning in We s t - Ne d e rland toe n e m e n. In Zu i dwe s t - Ne d e rl a n d, de Wi e ri n g e rmeer en in de droog m a ke ri j e n de vo l l e g ro n d s t u i n bouw zich ontw i k ke l t. Da a rn a a s t vo rmt de be s c h i kb a a rheid van zoet water een kn e l p u nt n e e mt de kans op wate rove rlast toe, s peciaal langs de voor de daar aanwezige glastuinbo u w, vo l l e g ro n d- randen van het keileemgebied in Friesland en Dre nt h e s t u i n bo u w, bo l l e nteelt en ook de akke r bo u w. d oor snelle afs t roming uit de hoger gelegen delen. Het groo t s te kn e l p u nt in het ri v i e rengebied vo rmt de be s c h i kb a a rheid van vo l d oende be re g e n i n g s water va n g oede kwa l i te i t. Met name in het we s telijk ri v i e re n g e- bied staat de wate rkwa l i teit onder druk door de o pd ringende zo u t tong via de ri v i e re n. het om een inko m s te n d e rving van 600 miljoen gulden. Voo ral Gro n i n g e n / Dre nthe en Zu i d - Ho l l a n d / Ut re c ht krijgen met problemen te ka m pe n. Een te ko rt van enkele tientallen ku b i e ke meters pe r s e conde kan al tot gro te schade leiden. Ove rigens be l e m m e rt in Groningen en Dre nthe ook de ca p a c i teit van de regionale wate rh u i s h o u d kundige infra s t ru ctuur de wate ra a nvoe r. Het wate rte ko rt is in Hoog Ne d e rland voo ral een kwa nt i te i t s p ro b l e e m, in Laag Ne d e rland een kwa l i te i t s p ro b l e e m. Ook bij wate rte ko rt speelt de afvoe rve rdeling over de Ri j nt a k ken een be l a n g ri j ke ro l. Ove rigens wo rden de gemiddelde omstandigheden wat nat ter dan nu. Dit is gunstig voor de be s t rijding van ve rd roging van nat u u rg e b i e d e n. VOORBEELDEN REGIONALE NAT U U RO N TWIKKELING IN RELATIE TOT DE WAT E RVO O R Z I E N I N G De meest veeleisende natuur is aanwezig in La a g De natuur in Hoog Ne d e rland is minder veeleisend en Ne d e rl a n d. In pri n c i pe zijn daar mog e l i j kheden voor de meer to l e ra nt ten aanzien van gewe n s te wate r s t a n- o ntw i k keling van wate ra f h a n ke l i j ke nat u u rd oe l ty pe n, d e n. Wel zijn er gro te verschillen in eisen ten aanzien maar het vo l d oen aan de ve re i s te wate rkwa l i teit en van de wate rkwa l i teit en de ove r s t ro m i n g s dy n a m i e k. het gewe n s te wate rpeil vo rmt hier een groot kn e l p u nt. De stru ct u rele ve rd roging van nat u u r- te rreinen zal Be te re kansen voor nat u u ro ntw i k keling ontstaan doo r afnemen doo rd at in de re g i o s reeds diverse pro j e cte n te streven naar gro te re eenheden met een ze l fs t a n d i g e gaande zijn om de ve rd roging te rug te dri n g e n. eigen wate rhuishouding en aanpassing van de nat u u r- Da a rnaast zal ook de ve rwa c hte kl i m a atve ra n d e ri n g, d oelen aan de mog e l i j kheden die het wate r s ys te e m waarbij het gemiddeld nat ter wo rd t, een po s i t i eve bijd rage leve ren aan het te ru g d ringen van de ve rd rog i n b i e d t. g. Bij toenemende dynamiek in de beekdalen zullen we l verschuivingen in nat u u rty pen optre d e n. In het ri v i e rengebied stelt de natuur de minste eisen aan gro n dwaterstand en wate rkwa l i te i t. De to l e ra nt i e voor ove r s t ro m i n g s dynamiek is hier over het algemeen g roo t. 3.5 Wate rv ra a g s ce n a ri o s Ook voor de ontw i k keling van de gebru i k s f u n cties die de vraag naar water bepalen heeft de Commissie sce n a ri o s laten opste l l e n. Zij heeft dit gedaan voor die gebru i k s f u n cties die de groo t s te i nv l oed hebben op het toe komstig wate r beheer van Ne d e rl a n d. Het gaat om de functies land- en t u i n bo u w, n atuur en ve r s te d e l i j ki n g. Voor de ove rige funct i e s, zoals scheepva a rt, re c re at i e, d ri n kwate r en stedelijk wate r be h e e r, zijn dus geen sce n a ri o s ontw i k ke l d. Wel is geke ken naar de ve rwa c hte o ntw i k keling voor deze andere funct i e s. Dit is gebe u rd in sessies met desku n d i g e n, op basis wa a r- van bevindingennotities zijn geschreve n. De sce n a ri o s zijn uitg ewe rkt voor Dit is de maximale te rmijn wa a rop nog enigszins re a l i s t i s c h e toe ko m s t m og e l i j kheden geschetst kunnen wo rd e n. Voor andere be l e i d s te rreinen wo rdt deze te rm i j n ook vaak aangehouden. De Commissie heeft een voo rkeur voor sce n a ri o s die minder van het wate r s ys teem eisen. Toch heeft zij bij de ve rd e re uitwe rking ook de wate rv ra a g s ce n a ri o s be t ro k ken die meer van het wate r s ys teem eisen. Hi e rna wo rden de sce n a ri o s be s p ro ke n. Land- en tuinbo u w In S ce n a ri o s voor land- en tuinbouw en nat u u r van Al te rra en LEI wo rdt onderscheid gemaakt tussen twee sce n a ri o s : een meer van het wate r s ys teem eisende va ri a nt en een minder van het wate r s ys teem eisende va ri a nt. Beide va ri a nten geven voor 2030 een afname van het areaal landen tuinbouw met 17 proce nt ( hect a re) ten opz i c hte van Het verschil tussen de twe e va ri a nten be t re ft voo rnamelijk een inte n s i ve ring re s pe ct i evelijk exte n s i ve ring van bepaalde delen van de land- en tuinbo u w. In de meer eisende va ri a nt nemen de vo l l e g ro n d s t u i n bouw en de glastuinbouw toe. Dit ve reist een d i e pe re ontwate ri n g, een goede afwate ring en vo l d oende zoet water van goede kwa l i teit voo r be regening en doo r s poe l i n g. In de va ri a nt waar de landbouw meer van het wate r s ys teem eist, z a l d oor de diepe ontwate ring de bodemdaling in de ve e n weidegebieden fors doo rze t te n. De ve rz i l t i n g n e e mt toe en de be s c h i kb a a rheid van vo l d oende water van goede kwa l i teit wo rdt dus een ste e d s g ro ter pro b l e e m. Ook de kans op wate rove rlast neemt ve rder toe. In de va ri a nt die minder van het wate r s ys teem eist, wo rdt voo ral het grasland geëxte n s i ve e rd, n e e mt de akke r bouw in ve rregaande mate af en blijft de vo l l e g ro n d s t u i n bouw gelijk. Da a rd oo r h oe ft er minder ve rfijnd gestuurd te wo rden op het wate r s ys te e m. 2 9

16 De sce n a ri o s maken in hun uitwe rking onderscheid in Laag Ne d e rl a n d, Hoog Ne d e rland en het ri v i e re n g e b i e d. Ve rwa c ht wo rdt dat in de meeste gebieden de landbouw ve rder zal inte n s i ve re n. Dit stelt hoge eisen aan het wate r be h e e r. Met name in laagveengebieden en in het ri v i e re n g e b i e d zijn er echter mog e l i j kheden voor de minder van het wate r s ys teem eisende va ri a nt door middel van exte n s i ve ring en co m b i n aties met wate r be rg i n g. Dit zal niet va n zelf gaan. Hi e rvoor is sturi n g via de ru i mte l i j ke ordening nood z a ke l i j k, in co m b i n atie met financiële re g e l i n g e n. Beide va ri a nten zijn in een meer en een minder van het wate r s ys teem eisende va ri a nt uitg ewe rk t. Bij de meer eisende va ri a nt volgt het water voo ral de funct i e s, bij de minder eisende va ri a nt vo l g e n de functies voo ral het wate r. Bij de veeleisende va ri a nt zijn er meerd e re gescheiden wate r s ys te m e n in de stad met elk zijn eigen wate rkwa l i te i t. Er vindt veel afwe nteling van problemen op de omgev i n g p l a at s. Bij de minder eisende va ri a nt wo rden wate r s ys temen nat u u rl i j ker en vindt door afko p pe l i n g minder afwe nteling op de omgeving plaat s. Nat u u r In S ce n a ri o s voor land- en tuinbouw en nat u u r van Al te rra en LEI wo rdt onderscheid gemaakt tussen twee nat u u r s ce n a ri o s, een meer van het wate r s ys teem eisende va ri a nt (biod i ve r s i te i t s n atuur) en een minder van het wate r s ys teem eisende va ri a nt (proce s n at u u r ). Beide va ri a nten laten voor 2030 een toename zien van het areaal natuur met 40 proce nt ( hect a re) ten opz i c hte van Het verschil tussen de va ri a nten be t re ft voo rnamelijk of nat u u rgebieden ve r s n i p pe rd re s pe ct i eve l i j k a a n e e n g e s l o ten zijn, en het soo rt nat u u r. Bij de meer eisende va ri a nt ligt de nadruk op de biod i ve r s i te i t. Het gaat voo ral om kleine ve e l e i s e n d e n at u u rg e b i e d e n, die vaak een eigen geïsoleerde kwa nt i t at i eve en kwa l i t at i eve wate rh u i s h o u d i n g be h oeve n. Bij de minder eisende va ri a nt ligt de nadruk op begeleide proce s n at u u r. Daarbij past de n atuur zich aan de wate romstandigheden ter plaatse aan. Het gaat voo ral om gro te gebieden ( g ro ter dan 500 hect a re ). Bij deze va ri a nt moet de eco l ogische hoo fd s t ru ctuur (EHS) wel wo rd e n a a ng e p a s t. Deze nieuwe nat u u rgebieden komen voo ral op plaatsen waar het water van nat u re aanwez i g is en de co m b i n atie met wate r be rging bij vo l d oende wate rkwa l i teit goed mogelijk is. Ook de nat u u r s ce n a ri o s maken onderscheid in Hoog en Laag Ne d e rland en het ri v i e re n g e b i e d. Voo ral in Laag Ne d e rland bestaan goede mog e l i j kheden voor de veeleisende nat u u rty pe n. In de a n d e re re g i o s zijn deze mog e l i j kheden geri n g e r. Vele ant i - ve rd rog i n g s p ro j e cten leiden ove ri g e n s tot herstelde nat u u rgebieden met hoge eisen aan het wate r be h e e r. Daarbij zal meer natschade aan omliggende (landbo u w ) pe rcelen optre d e n. Ve r s te d e l i j ki n g In Ve r s te d e l i j ki n g s s ce n a ri o s en wate r be h e e r van H+N+S wo rdt onderscheid gemaakt tussen twe e s ce n a ri o s : een stad-land va ri a nt (scheiding stad en plat teland) en een land-stad va ri a nt (ve rwev i n g stad en plat te l a n d ). De stad-land va ri a nt is ve rg e l i j kbaar met het be l e i d s m atig door de ru i mte l i j ke o rdening gewe n s te stedenland-plus sce n a rio (scheiding stad en plat te l a n d ). Hierbij neemt het a reaal ve r s tedelijkt gebied slechts met 14 proce nt ( hect a re) toe tot Deze nieuwe be bouwing is voo ral geco n ce nt re e rd in en rond de bestaande ste d e n. Hi e rd oor treedt vri j wel geen ext ra belasting op van het wate r s ys te e m. Wel zal nog gebo u wd wo rden op s l e c hte wate rp l a at s e n en zullen veel mog e l i j kheden voor ove rl oo pgebieden ve rdw i j n e n. Voo r be e l d e n : I J b u rg, lage delen van de Gelderse Vallei en de Gelderse Poo rt. De stad-land va ri a nt is de be l e i d s m atig gewe n s te va ri a nt. Helaas is de land-stad va ri a nt (ve rweving stad en plat teland) de huidige tre n d. Daarbij neemt het a reaal ve r s tedelijkt gebied tot 2030 met maar liefst 50 proce nt ( hect a re) toe, voo ral in Zu i d - en Oost- Ne d e rland rond kl e i n e re dorpen en steden en ve r s p reid in het buite n g e b i e d. Dit leidt to t h og e re veiligheidseisen in gro te re gebieden. Gebieden met woningen zullen immers be ter be s c h e rm d m oe ten wo rden tegen wate rove rlast dan landbo u w g e b i e d e n. Het be te ke nt meer maatwe rk,h e t ve rdwijnen van flex i b i l i teit in wate r s ys temen en moe i l i j ker gebruik van het landelijk gebied voo r wate r be rg i n g. St u ring via de ru i mte l i j ke ordening is nood z a kelijk om deze ongewe n s te o ntw i k kelingen tegen te gaan. Bij alle va ri a nten zet de toenemende ve rh a rding van Ne d e rland doo r. Bij de huidige trend ve rd u b- belt de ve rh a rding elke vijftig jaar. Dit leidt tot een versnelde afvoe r, afname van de gro n dwate r- voo rraad en een toename van het ve rd roogd oppe rv l a k. S c h e e p va a rt Volgens het ra p po rt S c h e e p va a rt in W B 21 van de Adviesdienst Ve rkeer en Ve rvoer neemt de o mvang van de scheepva a rt flink toe. Door de kl i m a atve ra n d e ringen zullen in de zomer va ker lage waterstanden optre d e n. Dit ve rlaagt de ca p a c i teit van de scheepva a rt. In uitzo n d e rl i j ke situat i e s van ext reem hoge waterstanden kan het scheepva a rtve rkeer wo rden gestre m d. Op ve rm i n d e ri n g van de ca p a c i teit bij laag water kan de scheepva a rt s e ctor inspelen door re s e rve ca p a c i teit te cre ë re n, co nt i n u va a rt, s a m e n we rking met weg- en spoo rve rvoe r, bouw van lichte re schepen en aanleg va n s m a l l e re en diepe re va a rg e u l e n. Om d at voor het meeste scheepva a rtve rvoer geen (tijdelijk) alte r- n atief is, zullen de afzo n d e rl i j ke ve rvoe rders via het marktmechanisme hun hog e re ko s ten we l te ru g ve rd i e n e n. Voor de scheepva a rt s e ctor als geheel zullen de meerko s te n,a f h a n kelijk van de e conomische ontw i k ke l i n g e n,u i t komen op maximaal enkele honderden miljoenen guldens pe r j a a r. De co n c u rre nt i e positie zal hierd oor wel kunnen ve r s l e c hte ren (zie Eco n o m i s c h e, e co l og i s c h e en maat s c h a p pe l i j ke effe cten van wate r be h e e r van het RIZA ). Re c re atie Re c re atie en toe risme zijn in ste rke mate volgend en kn e e d b a a r. Zij passen zich aan aan de mog e- l i j kheden die het wate r beheer kan bieden. Be h a lve bij de re l atie tussen het wate rpeil en de hoog te van aanlegsteigers stelt re c re atie geen aparte of spe c i f i e ke eisen aan het wate r be h e e r. Er zijn dus weinig be l e m m e ringen bij een ve ra n d e rend wate r beheer in de toe ko m s t. Er lijken juist goe d e m og e l i j kheden voor win-win situaties van ru i mte voor wate r ( be rging) en re c re atie (meervo u d i g ru i mte g e b ru i k ). Ze ker omdat re c re atie in de toe komst steeds be l a n g ri j ker wo rd t. Zie Re c re atie en wate r beheer in de 21 e e e u w van het Ne d e rlands Re s e a rch Instituut voor Re c re atie en Toe ri s m e. Dri n kwater De dri n kwate rvoo rziening heeft de hoog s te pri o ri te i t. Da a rom wo rden geen gro te problemen voo r- zien in de toe ko m s t, ondanks dat de vraag naar water met naar schatting 40 proce nt in 2030 zal toe n e m e n. Wel zal steeds meer gebruik moe ten wo rden gemaakt van oppe rv l a k tewate r, o m d at het g e b ruik van gro n dwater (nu ruim 60 proce nt) tot ve rd roging leidt. De hog e re zuive ri n g s ko s ten va n o p pe rv l a k tewater zullen tot stijgende pri j zen leiden. Ook zal de voo rra a dvo rming van gro ter be l a n g wo rden om pe ri oden met incidentele ve ro nt reinigingen te ove r b ru g g e n. Afs temming op stroo m- g e b i e d n i veau is daarbij van be l a n g. Zie Dri n kwate rvoo rziening en gro n dwate r van het Ri j k s i n s t i t u u t voor Vo l k s g ezondheid en Mi l i e u beheer en de Technische Un i ve r s i teit De l ft

17 Stedelijk wate r beheer Bij het wate r beheer in de stad zelf wo rdt steeds meer gewe rkt volgens het pri n c i pe van geen afwe ntel i n g. Dit gebe u rt met het be rgen en infiltre ren van water binnen het stedelijk gebied. Dit wate r- n e u t raal bo u wen ko mt echter hoo fd z a kelijk voor in nieuwe ste d e l i j ke uitbre i d i n g e n. In het be s t a a n d e s tedelijk gebied is het vinden van ru i mte voor water een veel gro ter pro b l e e m. Te ko rt aan opva n g- ca p a c i teit leidt onder andere tot ri oo l ove r s to rten met nadelige gevolgen voor de wate rkwa l i te i t. Vaak dient regionaal naar oplossingen gezoc ht te wo rd e n. Wate r beheer ko p pelen met herstru ct u rering van met name de naoo rl ogse ste d e l i j ke gebieden lijkt goede kansen te bieden. Wate rove rl a s t in de stad is ove rigens veelal een ste rk lokaal probleem in de laagst gelegen delen van de stad, ze ker in de hellende gebieden in Hoog Ne d e rl a n d. In Laag Ne d e rland is door de vlakke ligging va a k meer be rg i n g s ca p a c i teit op stra at. Zie het ra p po rt Stedelijk wate r beheer in de 21 e e e u w van TAU W Kn e l p u nten toe komstige vra a g s i t u at i e De ontw i k kelingen in de landbo u w, n atuur en ve r s te d e l i j king ve rg ro ten over het algemeen de kn e l p u nten die zich toch al voo rd oen bij het toe komstige aanbod van wate r. Dit ko mt voo ral doo r de kl e i n e re to l e ra nties in wate rpeil en ru i mte en de toenemende ve rh a rd i n g. Bij de meer van het wate r s ys teem eisende va ri a nten nemen de kn e l p u nten op alle fro nten toe. Bij de minder eisende va ri a nten ve r be te rt de situatie op een aantal punte n. De in omvang afnemende landbouw heeft meer kans op natschade in voo r- en najaar. Om d at de wate rv raag met 40 proce nt toe n e e mt, n e e mt de kans op droog teschade tijdens de zo m e rpe ri od e flink toe. Tevens zal er meer kans op zoutschade zijn, d oo rd at de zo u te kwel toe n e e mt en er minder water voor doo r s poeling be s c h i kbaar ko mt. Voor de in omvang toenemende te rre s t rische natuur pakt de kl i m a atve ra n d e ring goed uit, o m d at de g ro n dwaterstand in het voorjaar hoger wo rdt en de kwel toe n e e mt. Uit Eco n o m i s c h e, e co l og i s c h e en maat s c h a p pe l i j ke effe cten van wate r be h e e r van het RIZA blijkt dat bij het middensce n a rio zo n tw i ntig proce nt van de huidige ve rd roogde gebieden zich herstelt in de pe ri ode tot In het g eval van het maximumsce n a rio loopt dit ze l fs op tot een kleine vijftig proce nt in Voor de a q u atische natuur zijn de effe cten van kl i m a atve ra n d e ring niet goed in te schat te n, maar de effe cte n zijn naar ve rwa c hting niet geru s t s te l l e n d. De ontw i k kelingen in de scheepva a rt en het stedelijk wate r beheer leiden tot spe c i f i e ke kn e l p u nte n. De in omvang toenemende scheepva a rt krijgt in de toe komst va ker te ka m pen met lage ri v i e r- a f voe ren in de zo m e r. De schepen kunnen dan minder zwaar wo rden be l a d e n. De meerko s ten voo r de scheepva a rt s e ctor wo rden op maximaal enkele honderden miljoenen guldens per jaar geschat. Over de mate wa a rin in de winte rpe ri ode va a rve r boden wo rden afg e kondigd bij ext reem hoog water is geen be t ro u w b a re schatting te geve n. Hoewel kl i m a atve ra n d e ring kan leiden tot meer gro n dwate rove rlast in stedelijk gebied, lijkt het waarschijnlijk dat in het stedelijk gebied steeds meer maat regelen wo rden genomen wa a rmee de hyd ro l ogische situatie en ook de kwa l i teit van de leefo m g eving ve r be te rt (meer open wate r, f l ex i be l e r g ro n dwate rpe i l,a f ko p pelen en meer infiltrat i e ). De re c re atie en de dri n kwate rvoo rziening zullen in de toe komst niet met gro te kn e l p u nten te maken kri j g e n. Onderscheiden naar de verschillende onderdelen van het wate r s ys teem ont s t a at het vo l g e n d e be e l d. Ri v i e re n Het besef dat er niet in het ri v i e r bed gebo u wd moet wo rden is niet nieuw. Met de be l e i d s l i j n Ru i mte voor de Rivier is dit nog eens duidelijk aangegeve n. Toch zitten er nog steeds plannen in de pijplijn die de rivier in een nauwer keurslijf dw i n g e n, zoals het huidige bo u w p ro j e ct bij Roe rm o n d. Bij Nijmegen (de Wa a l s p rong) wo rdt de ru i mte voor toe komstige ri v i e rve r b reding drastisch ingepe rk t. Op sommige plaatsen lukt het om be bouwing uit de winte r bedding weg te kri j g e n,b i j voo r- beeld door het uitplaatsen van kassen uit de Ma a s va l l e i. Op andere plaatsen langs hetze l fde ri v i e r- g e d e e l te gaat de be bouwing vaak echter onve rm i n d e rd voo rt en lukt het niet om deze te sto p pe n. Da a rnaast gaat de be h oe fte aan meer ru i mte bij gro te re ri v i e ra f voe ren problemen opleve re n. Door be bouwing en intensief gro n d g e b ruik zijn de mog e l i j kheden be pe rk t, tenzij zeer hoge ko s te n wo rden gemaakt. Het is voo ral be l a n g rijk om via sturing in de ru i mte l i j ke ordening de nog aanwez i g e m og e l i j kheden voor de toe komst open te houden. Nat te Ha rt Bu i tendijkse ontw i k kelingen (wo n i n g bouw en derg e l i j ke) hebben ervoor gezo rgd dat de marg e s wa a rmee het wate rpeil nu mag fluct u e ren zeer be pe rkt zijn. Als hier geen paal en pe rk aan wo rd t g e s te l d, wo rdt dit alleen maar erg e r. Voo r beelden zijn IJburg en bouwplannen bij Al m e re, Le lys t a d en vele andere steden en dorpen aan het IJsselmeer. Gezien het ve ra n d e rende wate ra a n bod zullen de waterstanden op het IJsselmeer in de 21 e eeuw omhoog gaan. Daar moet nu al op geant i c i pe e rd wo rden bij genoemde ontw i k ke l i n g e n. Ku s t Op ru k kende functies in en dire ct achter de wate rke ringen (duinen en dijken) wo rden onvo l d oe n d e te g e n g e h o u d e n. Een deel van de ku s t be bo u w i n g, met name langs de bo u l eva rds van de badp l a at s e n, is gebo u wd op de wate rke ring en derh a lve onveiliger dan de we t te l i j ke norm. Door derg e l i j ke ontw i k kelingen wo rdt de be s c h i kb a re ru i mte voor toe komstige uitbreiding van de wate r- ke ringen be pe rk t. Eve ntueel kunnen cre at i eve oplossingen co m b i n aties van functies mog e l i j k m a ke n. Zie ook de Bevindingennotitie ku s t van het Rijksinstituut voor Kust en Ze e. Regionale wate r s ys te m e n An d e re functies ve rd ringen het wate r. Da a rd oor zullen de problemen bij het wate r beheer ve re rg e re n. Ontw i k kelingen bij andere functies wo rden onvo l d oende afg e s temd op het wate r be h e e r. Da a rd oo r wo rden mog e l i j kheden om de ontw i k keling van wate r beheer te ko p pelen met de ontw i k keling va n a n d e re functies onvo l d oende benut. Water heeft bij ru i mte co n f l i cten onvo l d oende pri o ri te i t. Het ont b re ken van een norm e ring voor de regionale wate r s ys temen maakt het er niet makke l i j ke r o p. En e rzijds is het voor de gro n d g e b ru i kers niet duidelijk we l ke gara nties zij hebben op het voo r- kómen van wate rove rl a s t, a n d e rzijds kunnen de wate r be h e e rders zich niet op derg e l i j ke norm e n b a s e ren bij het te g e n h o u d e n van ongewe n s te ontw i k kelingen in de ru i mte l i j ke ord e n i n g

18 Co n c l u s i e Naar de mening van de Commissie volgt het water te veel de (gro n d ) g e b ru i k s f u n cties en ve rd ri n g e n a n d e re functies de be n odigde ru i mte voor wate r. Als nu niet wo rdt bijgestuurd, zijn met het ve r- dwijnen van de v rije ru i mte de bijsturi n g s m og e l i j kheden voor het wate r beheer in de toe ko m s t g ro tendeels ve rdwe n e n. Dit speelt dus nu al en is zeer urg e nt! Ook zal het ri s i co op schade door ove r s t romingen en wate rove rlast toe n e m e n,d oo rd at enerz i j d s de kans op ext reme situaties toe n e e mt en anderzijds de gevolgen door toename van de getro f fe n e conomische wa a rden gro ter zullen zijn. Aa n g ezien de groo t s te ve ra n d e ringen in de gebru i k s f u n cties plaatsvinden in regionale wate r s ys tem e n, zullen daar de kn e l p u nten het meest toe n e m e n. Naast be d reigingen ontstaan er echter oo k n i e u we kansen als de ru i mte l i j ke inri c hting be ter kan wo rden afg e s temd op het wate r s ys te e m. AFSTEMMING ANDERE FUNCTIES OP WATERBEHEER De case studies die de Commissie heeft uitg evoe rd i l l u s t re ren de problemen bij de afs temming van andere f u n cties op wate r be h e e r. Het be t re ft de studies He t water be h e e r s t van Gro ntmij en IWACO, He t ( o n ) be l e e fde wate r van TAU W, en Water KA N va n Ha s ko n i n g. Ze gaan in op re s pe ct i evelijk Noo rd Ne d e rl a n d, Delfland en Arn h e m - Ni j m e g e n. In het KAN-gebied Arn h e m - Nijmegen is men zich pas re ce nt, na publicatie van de plannen in het kader va n Ru i mte voor de Ri v i e r, bewust gewo rden van het fe i t, d at er in en rond Nijmegen problemen kunnen ontstaan in geval van hoge Ri j n a f voe re n. Bij een afvoe r van m 3 /s doen zich nog niet echt pro b l e m e n voo r. Dit is op te vangen met buitendijkse maat re g e l e n en eve ntueel met tijdelijke opvang in de Oo i j po l d e r. Bi j h og e re afvoe ren ontstaan wel problemen omdat de d oo rvoer bij Nijmegen daarvoor te krap is. In ri c ht i n g van een groene rivier (een droog staande ri v i e ra rm die alleen in ext reme situaties gebruikt wo rdt) als "bypass" ten noo rden van Le nt lijkt daarom nood z a ke l i j k. De aanleg van een groene rivier wo rdt echter be l e m- m e rd door diverse pro j e cte n, zoals de V I N E X - l ocat i e Wa a l s p ro n g, de tunnel voor de Be t u welijn en de re e d s a a n wezige infra s t ru ctuur in de vo rm van spoo rl i j n e n en autowe g e n. Er be s t a at weinig draagvlak voor een g roene rivier als daar slechts zeer incidenteel wate r d oor stroo mt. Een ri v i e ra rm die pe rm a n e nt wate r a f voe rt lijkt dan meer kans te make n. Bij het nadenken over oplossingen blijkt dat er we l be s t u u rlijk draagvlak is voor grootschalige ingre pe n, althans wanneer daar in algemene te rmen en voor de lange te rmijn over wo rdt gespro ke n. Da a rmee is echte r niet ze ker of er ook vo l d oende maat s c h a p pelijk dra a g- vlak is. Zod ra plannen om water meer ru i mte te geve n co n c reet wo rden en dire cte belangen in het geding zijn ( g e m e e nte l i j ke en pri vate belangen) ontstaan er prob l e m e n. Bestaande en reeds in uitvoe ring zijnde plannen moeten volgens de be l a n g h e b benden in eerste instant i e wo rden ont z i e n. Als dat niet kan en er zijn toch ingri j- pende maat regelen nod i g, dan is maat s c h a p pe l i j k d raagvlak daarvoor alleen te ve rwe rven als helder is d at er geen zinvolle of haalbare andere alte rn at i eve n z i j n, als ru i mte l i j ke ingre pen re g e l m atig hun nut bew i j ze n, en als afd oende schade- en co m pe n s at i e - regelingen be s c h i kbaar zijn. Voor Delfland wo rdt geco n s t ate e rd dat ru i mte l i j ke ontw i k ke l i n g e n,u i t b reiding van het ka s s e n - co m p l ex en s teeds ve rder opru k kende be bo u w i n g, oo rzaak zijn va n het optreden van de re ce nte wate rove rl a s t. De toe n e- mende ve rh a rding leidt tot snellere afvoer van wate r en afname van de be rg i n g s - ca p a c i te i t. Er is we i n i g ru i mte voor water be s c h i kb a a r, alleen via re co n s t ru ct i e van de glastuinbouw ontstaan nieuwe mog e l i j kh e d e n om ru i mte te vinden. Als afwe nteling naar elders o nve rmijdelijk is dan zou een wate ra k koo rd met naastliggende be h e e rgebieden een geschikt instru m e nt kunnen zijn om afs p ra ken (over wate rove rl a s t, wate r- s c h a a r s te, ve rd rog i n g, ve rn at t i n g, en ook over financiële aspe cten) vast te leggen. De wate rove rl a s t, zoals die zich in Noo rd - Ne d e rland op een aantal plaatsen heeft voo rgedaan in 1998, is deels ve roo rzaakt door onvo l komenheden in de wate rh u i s- h o u d kundige inri c hting en door ru i mte l i j ke ontw i k kelingen zoals die zich in de afg e l o pen decennia hebbe n voo rg e d a a n. Inte n s i ve ring van het ru i mte g e b ru i k,d i e- pe re en inte n s i eve re ontwate ring hebben geleid to t minder ru i mte voor wate r, afname van be rg i n g s ca p a- c i teit en snellere afvoer van ove rtollig water uit de h oger gelegen gebieden. Bij ext reme neerslag leidt dit in laag gelegen gebieden, b i j voo r beeld in en rond de stad Gro n i n g e n, tot wate rove rl a s t. 3 5

19

20 4 An a lyse Ma at s c h a p pelijk Sys te e m Het maatschappelijk sys teem wo rdt gevo rm d d oor burg e r s, be l a n g e n o rg a n i s a t i e s, po l i t i e k en be s t u u r. Zij be ï nv l oeden het wa te r s ys te e m zowel technisch-inhoudelijk als po l i t i e k - be s t u u rl i j k,o rg a n i s a to ri s c h, j u ri d i s c h,f i n a n- cieel en co m m u n i ca t i e f. Bij burgers kan onderscheid wo rden gemaakt in dire ct bij het wa te r- beheer be t ro k ke n e n, meestal wonend aan of bij het wa te r, en niet-dire ct be t ro k ke n e n. Bij be l a n g e n o rganisaties gaat het om de be l a n g e n o rganisaties voor landbo u w, n a t u u r en milieu, s c h e e p va a rt, d ri n kwa te r be d ri j ve n, o n d e rnemers en derg e l i j ke. Bij politiek en bestuur kan onderscheid wo rden gemaakt tussen rijk (verschillende ministe ri e s ),p rov i n c i e s, g e m e e n ten en wa te r s c h a p pe n. Ook de Eu ro pe s e Unie en de buurlanden in de stroo m g e b i e d e n van Ri j n, Maas en Schelde moe ten hiertoe wo r- den gere ke n d. In dit hoo fdstuk inve n t a ri s e e rt de Commissie de kn e l p u n ten in het maats c h a p pelijk sys te e m. De info rmatie daarvoo r h e e ft de Commissie voor een be l a n g rijk deel ve rkregen uit diverse bev i n d i n g e n n o t i t i e s. Deze zijn gebaseerd op uitspra ken van desku n- d i g e n. BESTUURLIJK DRA AG V LAK VOOR DUURZAAM WAT E R B E H E E R 4.1 Po l i t i e k - be s t u u rl i j ke kn e l p u nte n Het Rathenau Instituut is in 1998 een onderzoe k g e s t a rt naar kansen en dilemma s van duurz a a m wate r beheer in de pra k t i j k. In mei 2000 is de ra p po rt a- ge van fase 1 ve r s c h e n e n, Du u rzaam Wate r beheer in de pra k t i j k. Hi e rmee wil het Rathenau Instituut een b i j d rage leve ren aan de door alle be t ro k ken acto re n o n d e r s c h reven tre n d b reuk naar een duurzaam en integ raal wate r be h e e r. In deze fase heeft het stroo m g e b i e d van de Kromme Rijn en de Ve c ht ce nt raal gestaan. Op basis van co - f i n a n c i e ring door het Rat h e n a u Instituut en de Commissie WB21 is een vijftal ca s e studies ve rri c ht wa a rin be s l u i tvo rming over duurz a a m wate r beheer in de praktijk nader be ke ken is. De ca s e studies bevat ten de re s u l t aten van onderzoek naar de be s l u i tvo rming van wate r be h e e r, en met name de ro l van water bij de be s l u i tvo rming over de inri c hting va n de ru i mte in Ne d e rl a n d. De re s u l t aten hiervan zijn in een viertal be s t u u rl i j ke debat ten met ve rte g e n woo rd i- gers van ove rheden en andere be t ro k kenen be s p ro ke n. Uit de case studies blijkt het vo l g e n d e : met een p l e i d ooi voor een duurzaam wate r beheer wo rdt de i n ri c hting van heel Ne d e rland ter discussie geste l d. Pl e i ten voor totale heri n ri c hting kan veel geld en s temmen ko s ten en daarom schri k ken provinciale en l a n d e l i j ke politici hiervoor te ru g. Dit geldt ook voor de meest voor de hand liggende ve rdedigers van duurzaam wate r beheer zoals nat u u ro rg a n i s aties en wate r- s c h a p pe n. Da a rom nemen deze partijen genoegen met kleine aanpassingen van de huidige situatie als haalbaar co m p ro m i s. Hoe slecht ook voor de wate rh u i s h o u- d i n g, voor hen is het een stap in de goede ri c ht i n g. Le e rp u nten uit de studie en de onderzoc hte ca s e s : Ke u zes zijn nodig op stroo m g e b i e d n i ve a u ; De huidige we tg eving staat duurzaam wate r be h e e r in de weg (afs temming Wet Mi l i e u beheer en We t Ve ro nt reiniging Op pe rv l a k tewate r: d e f i n i ë ring re g e n water als afva lwate r ); Ko rte te rm i j n ko s ten geven de doo r s l a g ; Er wo rdt onvo l d oende tijd voor ove rleg met be t ro k ken burgers ingeru i m d. Vanuit een po l i t i e k - be s t u u rl i j ke inva l s h oek co n s t ate e rt de Commissie de volgende kn e l p u nte n. Onvo l d oende herkenning en erkenning van de kn e l p u nte n Water staat onvo l d oende op de po l i t i e ke agenda, zowel inte rn at i o n a a l,n at i o n a a l,p rovinciaal als g e m e e nte l i j k. Er is een te smal politiek draagvlak voor aangelegenheden van wate r be h e e r. Wate r beheer wo rdt te veel a-politiek gepre s e nte e rd. Water wo rdt te veel als be d reiging gezien en te weinig als ka n s. Voo rkómen van ove rlast voor burgers vanuit po l i t i e ke motieven zonder erkenning van alle kn e l- p u nten - kan leiden tot onveiligheid voor dieze l fde burg e r s. Het aanleggen van kades langs de Maas in Li m b u rg voo rko mt tot een bepaalde afvoer dat wate rove rlast optre e d t. Als het water e c hter over de kades loo p t, l eve rt dit meer gevaar op dan zonder ka d e s. Weinig samenhang en inte g rat i e Het rijk be kijkt wate r beheer te veel nationaal en te weinig Eu ro pees en re g i o n a a l. De wate r s c h a p- pen ki j ken juist te veel re g i o n a a l. Het ont b reekt aan vo l d oende breed ka b i n e t s beleid op Eu ro pe e s, n ationaal en regionaal nive a u. Da a rd oor ontstaan co n f l i cten met ander departe m e nte n,o n d e r a n d e re bij de strijd om de ru i mte. Van een inte ra ct i eve be l e i d s vo rming op deze niveaus is onvo l- d oende spra ke. Wate r beheer wo rdt te veel secto raal be n a d e rd, exte rne inte g ratie ont b re e k t. De ve rdeling van ve ra ntwoo rd e l i j kheden is daard oor soms onduidelijk, dit geldt bijvoo r beeld voo r a ctief gro n dwate r be h e e r, s tedelijk wate r be h e e r, en onderdelen van de wate rke te n. Er is onvo l d oende regie en daadkra c ht, met name op provinciaal niveau waar het (secto r ) be l e i d g e ï nte g re e rd moet wo rd e n. Er be s t a at onduidelijkheid over de (po l i t i e ke) ve ra ntwoo rd e l i j kh e d e n, en daard oor ont b reekt het aan beleids- en be s t u u r s kra c ht. De ve ra ntwoo rding bij schadesituat i e s is bijvoo r beeld onduidelijk. Er vindt nog te vaak be s t u u rl i j ke afwe nteling plaats van lastige (dure ) p ro b l e m e n. 3 9

21 Afs temming met Eu ro pese ontw i k ke l i n g e n De Eu ro pese Ka d e rri c htlijn Water neemt de stroo m g e b i e d be n a d e ring als basis. Ne d e rland zal zich h i e raan op onderdelen be s t u u rl i j k - o rg a n i s ato risch moe ten aanpassen. Va n wege zijn De l t a l i g g i n g zijn maat regelen in het buitenland voor Ne d e rland van groot be l a n g. Om inte rn ationaal geloo f- wa a rdig te zijn moet Ne d e rland nationaal ook wa a rm a ken wat het inte rn ationaal be l oo ft Ju ridische kn e l p u nte n In algemene zin wo rdt het thans be s c h i kb a re en in ontw i k keling zijnde juridische instru m e nt a ri u m d oor de Commissie als vo l d oende be oo rdeeld voor het implemente ren van een beleid geri c ht op ru i mte voor wate r. Op onderdelen is wel een aantal opmerkingen te make n. Op Eu ro pees niveau wo rdt voo rnamelijk naar wate rkwa l i teit geke ken (Eu ro pese Ka d e rri c ht l i j n Water en Mi l i e u ri c ht l i j n e n ), wate rkwa nt i teit wo rdt voo ra l s n og ove rg e l aten aan bilate rale onderhandelingen zoals in de Inte rn ationale Rijn Co m m i s s i e. In het stroomgebied van de Maas is men minder ver dan in het stroomgebied van de Rijn met het maken van inte rn ationale afs p ra ken ove r wate ro p vang boven in het stroo m g e b i e d, over wate rte ko rten en over wate rkwa l i te i t. Dit ko mt mede d oo rd at de Rijn een veel langere gemeenschappe l i j ke geschiedenis heeft (Acte van Ma n n h e i m ). 4.2 Org a n i s ato rische kn e l p u nte n De Commissie co n s t ate e rt de volgende org a n i s ato rische kn e l p u nte n : Ve r b ro k kelde aanpak van het wate r be h e e r Er is een ve r b ro k kelde aanpak van het hoo fdwate r s ys teem en de regionale sys te m e n. Er is geen s a m e n h a n g e n d e, i nte g rale be n a d e ring van alle wate r s ys te m e n. Het wate r beleid bij het ministe ri e van V&W en RWS gaat voo ral over het hoo fdwate r s ys teem en te weinig over de regionale sys te m e n. Een deel van de wate r s c h a p pen is in hun optreden te veel inte rn geri c ht, mede door hun kl e i n- s c h a l i g h e i d. Zij zijn niet vo l d oende geëquipe e rd als pro fessionele gespre k s p a rt n e r. Een gevo l g van deze ve r b ro k kelde aanpak is dat burgers met te veel loke t ten te maken hebben en meerd e re re keningen gepre s e nte e rd krijgen voor verschillende onderdelen van het wate r beheer en de wate rke te n. Inte g ratie van pro j e cten en onderzoek ont b re e k t Er zijn veel aparte pro j e cten en er is te weinig strategie op lange te rm i j n. De samenhang in onderzoe k s re s u l t aten is vaak ver te zoe ke n, wat leidt tot ve r b ro k kelde info rm at i e. De ke n n i s o rg a n i s atie is op dit moment niet adequaat geregeld en teveel technisch geori ë nte e rd (ve rgelijk het advies Over stro m e n van de adv i e s raden AWT, N R LO en RMNO). De omslag naar denken in ru i mte voo r water vraagt naast te c h n o l ogische ook soc i a a l - we te n s c h a p pe l i j ke ex pe rt i s e. Er is onvo l d oe n d e i nte ra ctie tussen onderzoe k, beleid en pra k t i j k. De prog ra m m e ring en financiering van ke n n i s o ntw i k keling is ste rk departe m e nt s g ewijs gestru ct u re e rd, met te weinig departe m e nt s ove r s t i j g e n d e f i n a n c i e ring en aansturi n g. Ca l a m i te i te n p l a n n e n Ca l a m i te i tenplannen ont b re ken vaak bij de ve ra ntwoo rd e l i j ke ove rh e d e n. En als ze er zijn, wo rdt er te weinig geoe fe n d. Ve r s n i p pe rde wate rwe tg ev i n g Niet vanuit de inhoud, maar wel vanuit juridische slagva a rd i g h e i d, h e l d e rheid en doo rz i c htigheid is er be h oe fte aan mod e rn i s e ring van de nu ve r s n i p pe rde wate rwe tg ev i n g. Een inte g rale wate rwe t kan daarbij een oplossing zijn. Het wate rre c ht wo rdt Eu ro pe e s. Via de Eu ro pese Ka d e rri c htlijn Wate r zullen we t te l i j ke aanpassingen op wate rkwa l i teitsgebied vo l g e n. Kwa nt i te i t s a s pe cten zullen inte r- n ationaal voo ra l s n og geregeld wo rden via inte rn ationaal ove rleg en afs te m m i n g s fo ra op stroo m- g e b i e d n i ve a u. Het gro n dwate r beheer (diepe en ondiepe gro n dwater) is op dit moment juridisch niet goed gere g e l d. De ro lve rdeling tussen met name provincie en waterschap is onduidelijk. De vraag is bijvoo r be e l d of gro n dwate r beheer niet moet wo rden samengevoegd met oppe rv l a k tewate r be h e e r. Ont b re kende instru m e nte n Mo m e nteel ont b re ken normen voor wate rove rlast in de regionale wate r s ys te m e n. Op ko rte te rm i j n zijn zulke normen gewenst om te be oo rdelen of het wate r s ys teem op orde is (gara nt i e n i ve a u ), om aan te geven wie wa a rvoor ve ra ntwoo rdelijk is en om aan te geven wanneer re c ht op schadeve rg oeding be s t a at. De we tg eving rond ca l a m i te i ten ve rd i e nt nadere aandacht. Mo m e nteel wo rdt de noodwe tg ev i n g be s t u d e e rd door de St a at s co m m i s s i e, d a a rom kijkt de Commissie niet naar de juridische aspe cte n h i e rva n. Ove rigens wo rdt het instru m e nt a rium dat be s c h i kbaar is om ru i mte voor water te re a l i s e re n tot op heden niet of nauwelijks toe g e p a s t, dit geldt bijvoo r beeld voor de be s c h i kb a re onte i g e n i n g s- m og e l i j kh e d e n. Water stuurt te weinig in de ru i mte l i j ke ord e n i n g Het kunnen re a l i s e ren van ru i mte l i j ke oplossingen voor wate r be rging ve rl oopt (deels) via de lijn van de ru i mte l i j ke ord e n i n g. We l l i c ht kan meer gebruik wo rden gemaakt van de aanwijzingsbevoegdheid van het ri j k. Bij we t te l i j ke funct i ewijzigingen is de toets op de gevolgen voor het water onvo l d oende gere g e l d. We l i s waar is de wijziging van art i kel 10 van het Besluit Ru i mte l i j ke Ord e n i n g, d at gemeenten ve rp l i c ht om bij het opstellen van be s temmingsplannen samen te we rken met de wate r s c h a p pe n, een stap in de goede ri c ht i n g. Dit is echter nog niet vo l d oe n d e. De landinri c ht i n g s wet biedt onders teunende instru m e nte n. Toe komstige ontw i k ke l i n g e n De uitwe rking van het streven naar mark twe rki n g, p ri vat i s e ring en ve rze l fstandiging zal de nod i g e j u ridische ve ra n d e ringen met zich bre n g e n

22 4. 4 Financiële kn e l p u nte n De Commissie co n s t ate e rt de volgende financiële kn e l p u nte n : Water is te goe d koo p De Eu ro pese Ka d e rri c htlijn Water stre e ft (op te rmijn) naar het pri n c i pe van volledige ko s te ntoe d e l i n g (de ve roo rz a ker be t a a l t ). Dit zal ook voor Ne d e rland co n s e q u e nties hebbe n. Op dit moment is het g e b ruik van water voor onder andere de landbouw en de scheepva a rt te goe d koo p, o m d at een deel van de ko s ten niet wo rdt doo r be re kend aan de gebru i ke r s. Bi j voo r beeld op gro n dwater zo u d e n ( h og e re) be s c h i k ki n g s re c hten moe ten wo rden gelegd. Op dit moment be s t a at voor burgers een va s te heffing voor wate rz u i ve ring die niet geko p peld is aan de we rke l i j ke wate ra f voe r. ENKELE BEVINDINGEN UIT DE WAT E R M O N I TO R Het blijkt dat wate rove rlast door negentig proce nt va n de onderv raagde burg e r s, a g ra riërs en ondern e m e r s / be d ri j ven niet wo rdt geacce p te e rd. Bij ke u ze pe ri odiek de dijken te ve rh ogen en te ve r b reden of onbe bo u wd gebied onder te laten lopen ki e s t ruim de helft van de burgers en be d ri j ven voor het l aten onderl o pen en kiest ve e rtig proce nt voor de d i j ke n. Ag ra riërs zien liever hog e re dijke n, van hen kiest ve e rtig proce nt voor het laten onderl o pe n. Ve e rtig proce nt van de burgers wil re g e n water in de tuin opva n g e n, ook al leidt dit zo nu en dan tot ove r- l a s t. De rtig proce nt wil dit niet. Dit laat s te be t re ft juist de jongste bewoners (onder de 30 jaar). Veiligheid tegen water wo rdt heel be l a n g rijk gevo n d e n voor de pe r s oo n l i j ke leefs i t u atie of voor het be d ri j f. Toch denkt 95 proce nt van de burgers niet of nauwelijks over veiligheid na. Dit geldt ook voor agra riërs en be d ri j ve n. Over wate rove rlast door ext reme re g e nva l wo rdt door 85 proce nt van burgers en be d ri j ven niet n a g e d a c ht. Voor agra riërs ligt dit anders: hier is dit 65 proce nt. Daarbij geldt dat hoe lager men is opg e l e i d, h oe meer men over veiligheid en ove rlast nadenkt. Over veiligheid tegen water spreekt 99 proce nt niet met elka a r. Alleen de boe ren doen dit ingeval het ext reme re g e nval be t re ft. Van hen heeft 22 proce nt het er re g e l m atig met elkaar ove r. De kans echte r, d at er de komende 25 jaar wate rove r- last in de buurt ont s t a at als gevolg van ext reme re g e n- va l, is in de ogen van de burgers niet onwa a r s c h i j n l i j k. Wate rove rlast in de eigen woning en ernstige schade aan bezittingen ten gevolge van ext reme re g e nva l wo rdt nauwelijks ve rwa c ht. Dat dit leidt tot leve n s- g eva a rl i j ke situaties wo rdt niet ve rwa c ht. Re g e l m atige voo rl i c hting door de ove rheid over ze ewe ri n g e n, ri v i e rd i j ken en maat regelen bij ext re m e re g e nval wo rdt (heel) be l a n g rijk gevo n d e n. Bu rg e r s vinden voo rl i c hting over maat regelen bij ext re m e re g e nval het be l a n g ri j k s t. Ag ra riërs en be d ri j ven vinden deze voo rl i c hting minder be l a n g rijk dan voo r- l i c hting over de veiligheid van de ze ewe ri n g. De antwoo rden laten geen enkele diffe re nt i atie naar woo n - Als men maximaal 250 gulden mag be s teden aan een of ve s t i g i n g s p l a ats zien. n e g e ntal ove rh e i d s t a ke n, dan leve rt dit het vo l g e n d e re s u l t a at op: BU RG E R S LA N D B O U W B E D R I J V E N 1 DE GEZO N D H E I D S ZO RG V E R B E T E R E N F 95, F 65, F 72, 2 DE SOCIALE ZEKERHEID OP PEIL HOUDEN F 51, F 32, F 38, 3 DE W E R K LOOSHEID BESTRIJDEN F 27, F 19, F 19, 4 VERBETEREN VAN DIJKEN EN KADEN LANGS RIVIEREN EN BEKEN F 21, F 31, F 23, 5 DE ZEEWERINGEN V E R S T E R K E N F 16, F 14, F 22, 6 M A ATREGELEN NEMEN TEGEN OV E R LAST DOOR EXTREME REGENVA L F 13, F 45, F 21, 7 HET AANZIEN VAN STEDEN EN HET PLATT E LAND V E R F RA A I E N F 7, F 7, F 10, 8 EEN HOGE ECONOMISCHE GROEI BEVO R D E R E N F 7, F 22, F 25, 9 HET LEGER V E R S T E R K E N F 3, F 1, F 2, DE VO LGORDE IN DE TABEL IS NAAR HET GEWICHT DAT BU RGERS AAN DE OV E R H E I D S TAKEN TO E K E N N E N. PER GROEP ZIJN DE DRIE BEST SCORENDE TAKEN V E TG E D RUKT W E E RG E G EV E N. Bu rg e r s, a g ra riërs en be d ri j ven vinden dat de ove rh e i d zich vo l d oende inspant om hen te be s c h e rmen te g e n de zee en tegen ove r s t romingen van ri v i e ren en be ke n. Dit wo rdt anders als het gaat over wate rove rl a s t. Dit geldt voor alle groe pe n, waarbij voo ral de agra ri ë r s Vri j wel elke burg e r, boer of ondernemer heeft in 1999 wel iets gehoo rd, g e l ezen of gezien over de ve i l i g h e i d van ri v i e rd i j ken en over wate rove rlast door ext re m e re g e nva l. Als het gaat om de veiligheid van de Ne d e r- landse ze ewe ringen ligt dit rond de zeve ntig proce nt. lager sco re n. Schade wo rdt te veel ve rhaald op de ove rh e i d Bij het streven naar een optimale ko s te n - b ate nve rhouding van inve s te ringen om schade doo r wate rove rlast en ove r s t romingen te voo rko m e n,b l i j ft er altijd een kans op schade als de norm wo rdt ove r s c h re d e n. Op dit moment is het ve rze ke ren van deze schades nog niet mog e l i j k, behoudens de onlangs door het Ve r bond van Ve rze ke raars voo rg e s telde schaderegeling bij wate r- ove rlast van opstal en inboedel van part i c u l i e ren en be d ri j ve n. Voor de ove rige schade komen de claims uiteindelijk bijna auto m atisch bij de ove rheid te re c ht (Wet Te g e m oe t koming Schade en Oog s t s c h a d e re g e l i n g ). Voo rziene ve ra n d e ri n g e n De mark twe rking zal ve rder toe n e m e n. Da a rom is een visie nodig op de ko s te nve rdeling tussen ove rheid en markt (ve rdeling ove rh e i d, p ri vate secto r, co n s u m e nt ). De co n s e q u e nties van een inadequaat wate r be h e e r, b i j voo r beeld bij ove r s t ro m i n g e n, ku n n e n e n o rm groot zijn. Om het wate r beheer voor de toe komst op orde te brengen en te houden zullen ( veel) hog e re ko s ten moe ten wo rden gemaakt. Door de kl i m a ato ntw i k kelingen stijgen op te rm i j n ook de energ i e ko s ten door het va ker gebru i ken van de gemalen. Met name bij hoge energ i e p ri j ze n zou dit wel eens flink kunnen gaan oplope n. De ko s te nve rdeling over acto ren in het veld (landbo u w, s c h e e p va a rt, n atuur en derg e l i j ke) zal ve ra n d e ren als het pri n c i pe van volledige ko s te ntoedeling wo rdt doo rg evoe rd. Er be s t a at echte r n og weinig draagvlak om hog e re ko s ten en een andere ko s te ntoedeling te acce p te re n. Om meer d raagvlak te krijgen zullen voo ral de baten van het wate r beheer be ter in beeld moe ten wo rd e n g e b ra c ht Co m m u n i cat i eve kn e l p u nte n Op co m m u n i catief gebied co n s t ate e rt de Commissie de volgende kn e l p u nte n : Te weinig dra a g v l a k Draagvlak voor (ve rd e rgaande) wate r be h e e rm a at regelen en toenemende ko s ten kan pas ont s t a a n als de opg ave wo rdt herkend en erke n d. Als men be s e ft dat de veiligheid in het geding is, dan is er meestal wel draagvlak voor maat re g e l e n. Voor wate rove rlast is dat al veel minder het geva l. Op dit m o m e nt is er een te incidentele herkenning en erkenning van de kn e l p u nte n. Alleen na ca l a m i te i te n ziet men de nood z a a k. Na enkele jaren ve rvlakt de aandacht we e r. Indien water voo rnamelijk wo rd t g ezien als be d reiging en niet ook als kans (po s i t i eve wa a rde) ve rkl e i nt dat de kans op dra a g v l a k. 4 3

23 Water moet wo rden gepro p a g e e rd als duurzame toe ko m s twa a rd e. Bu rgers zijn nu al be reid om veel ext ra te betalen voor bijvoo r beeld wonen en re c re ë ren aan het water (ru i mte l i j ke kwa l i te i t ). Ac ce p t atie van ove rlast neemt af De maat s c h a p pe l i j ke acce p t atie van wate rove rlast neemt af. Uit een brede enquête door het m i n i s te rie van V & W, de Wate rm o n i to r, blijkt dat negentig proce nt van de onderv raagde burg e r s, a g ra riërs en ondern e m e r s / be d ri j ven wate rove rlast niet acce p te e rt. Door technische maat re g e l e n die de wate r be h e e rders nemen om de ove rlast te rug te dringen ve rtoo nt het water minder dy n a- miek en neemt dus de gewa a rwo rding van het wate r s ys teem door de burgers af. De onve i l i g h e i d als het een keer misgaat neemt daard oor toe. ENKELE UITS P RAKEN OVER DE BELEVING VAN WATER(BEHEER) DOOR BU RGERS EN DE ROL EN OPSTELLING VAN BU RG E R S Ove rheid co m m u n i ce e rt onvo l d oe n d e De ove rheid is te weinig be kend met de be l eving van veiligheid en ove rlast door burg e r s. He t wate r beheer wo rdt te veel vanuit de ratio en te weinig vanuit de emotie ingev u l d. De ri s i co s va n het leven in de Ne d e rlandse Delta met zijn altijd aanwezige kans op ove rlast en ove r s t ro m i n g e n wo rden onvo l d oende geco m m u n i ce e rd. Bij bo u wa a nv ra g e n, ve rg u n n i n g ve rlening en derg e l i j ke m oet de ove rheid de burgers daar veel be ter op wijze n. Bij de Maas bijvoo r beeld is dat de jare n voor de hoog waters in 1993 en 1995 niet tot onvo l d oende gebe u rd, met name door de gemeente n. Zie het ra p po rt Be l eving van wate rove rl a s t, On d e rzoek wate r s n ood Ma a s va n W L De l ft Hyd ra u l i c s. In het ra p po rt Mens & Wate r, o n d e rzoek naar wat er l e e ft als water leeft h e e ft Ac ca nto op pri k ke l e n d e w i j ze de be l eving van wate r ( beheer) door burgers en de rol en opstelling van burgers be s c h o u wd. Te r i l l u s t ratie wo rden enkele uitspra ken uit dit ra p po rt a a n g e h a a l d. De be l eving is dat ove rheden elkaar te g e n s p re ke n en fe i ten en meningen nauwelijks van elkaar te scheiden zijn. Dit leidt tot gevoelens dat de ove r- heid als geheel ondoo rg rondelijk en niet be t ro u w- baar is. De geloo f wa a rdigheid van be ri c hten is hierd oor be pe rk t. Dit nodigt uit tot het mobiliseren va n eigen kra c hte n, die vaak een mix van te g e n a rg u- m e nten en emoties onder de aandacht bre n g e n. Al s d at aan de hand is, h e e ft de ove rheid zijn ka a rte n voor de ko rte te rmijn ve r s pe e l d. Elk debat vindt dan p l a ats in de co ntext van een ve r s too rde ve rh o u d i n g tussen (achte rd oc htige) burgers en (onze ke re ) be s t u u rd e r s. Ove rheden doen een be roep op burgers maar slagen er vaak niet in heldere arg u m e nten aan te geve n. Ze ker gezien het tanende ve rt ro u wen in de ove rh e i d in het algemeen zijn burgers tijdens discussies ove r water veel gevoeliger voor arg u m e nten dan voo r een appèl aan maat s c h a p pe l i j ke ve ra ntwoo rd e l i j k- h e d e n. Ove rheden doen vóórkomen dat wate r beheer va n g root belang is maar re i ken nauwelijks kennis aan. Bu rgers stellen in toenemende mate vragen ove r water en we ten niet waar info rm atie en kennis te halen is. Ove rheden spre ken over inte g raal wate r beheer maar behandelen vragen secto ra a l. Voor een v raag over dri n kwater kan een burger niet aankl o p- pen bij een wate r s c h a p, e tc. Ove rheden hebben jarenlang doen vóórkomen dat wate r beheer technisch te sturen is en dus een zaak van middelen. Bu rgers betalen en wate rd e s ku n d i- gen doen hun we rk, zo luidt het credo van menige wate ro rg a n i s at i e. In dit licht is het voor velen moe i- lijk ve rklaarbaar wa a rom wa a rd evol cultuurl a n d- schap moet wo rden opg e o f fe rd aan water te rwijl de u i t b reiding van pomp- en gemaalca p a c i teit ook een optie is. Co n c re te voo r be e l d e n Op initiatief van verschillende ove rheden in Ze e l a n d zijn diverse planprocessen gestart, onder meer geri c ht op herstel van nat u u rwa a rden in de We s te r s c h e l d e. Een voo r s tel tot ont po l d e ring heeft tot heftige emoties g e l e i d. Ook actuele ideeën voor geco nt ro l e e rde ove r- s t ro m i n g s v l a k tes ze t ten aan tot fundamentele discussies. J. Ni e u w poo rt, Kat h o l i e ke Un i ve r s i teit Ni j m e g e n,1997. Dra a g v l a k vo rming in be l e i d s n e twe rke n. Mede naar aanleiding van de ernstige wate rove rl a s t begin jaren 90 zijn ra p po rtages verschenen over het a a n w i j zen van ru i mte voor water (o. a. Leve n d e Be rg i n g ). Discussies met bewoners van gebieden die voor wate r be rging in aanmerking komen zijn op ve rze t g e s t u i t. De act i e g roep Levende Be rging Nee grijpt al om zich heen, te rwijl de provincie Noo rd Holland pas in 2001 tot ingre pen wil be s l u i te n. Provincie Noo rd Ho l l a n d, Discussies over wate r- be rging in In 1998 is in het kader van een inte ra ctief planproce s d oor velen nagedacht over de toe komst van Ve c ht en o m m e l a n d e n. Over helder water en natuur aan de oevers be s t a at weinig verschil van mening. Over aanwijzing van in het voorjaar onder te lopen gra s l a n d e n, i n u n d atie van de diepe Ho r s te rm e e rpo l d e r, of be pe r- kingen voor woo n bo te n,p l ez i e rva a rtuigen of partyc ruises ligt dit duidelijk anders. Hoog h e e m raadschap Am s te l, Gooi en Ve c ht, Ui tvoe ring Re s t a u ratieplan Ve c ht. Ma at s c h a p pe l i j ke steun onvo l d oe n d e Voo ra l s n og ont b reekt vaak maat s c h a p pe l i j ke steun voor een ru i mte l i j ke oplossing van de kn e l p u nte n, mede omdat de baten onvo l d oende helder in beeld zijn. Met name nat u u r- en milieuorg a n i s at i e s h e b ben vaak te hoge ve rwa c htingen van ru i mte voor wate r. De nat u u r- en landbo u wo rg a n i s at i e s zijn be reid om mee te denken over win-winoplossingen, mits de nadelen goed geco m pe n s e e rd wo rd e n. Om d at veel burgers ver van de pro b l e m atiek staan is de be t ro k kenheid van de be l a n g e n- o rg a n i s aties cru c i a a l. 4 5

24

25 5 Inte g rale Opg ave De Commissie co n c l u d e e rt op basis van haar a n a lyse dat de wa te rhuishouding anno 2000 niet op orde is. Er kunnen zich onveilige situaties voo rd oe n. Te vaak is er spra ke van ove rl a s t en schade. Voor de toe komst is de huidige wa te rhuishouding niet op ord e, wanneer de g evolgen van kl i m a a tve ra n d e ri n g, ze e s p i e g e l- stijging en bodemdaling moe ten wo rden opva n g e n. Niet op orde geldt niet alleen voor het wa te r s ys te e m. Ook aan de be t ro k kenheid va n politiek en burger en aan de sturing en re g i e o n t b reekt het een en ander. De Commissie is van mening dat de wa te r be h e e rders de toekomstige problemen niet zelf kunnen oplossen. Een ingri j pende koerswijziging op dit moment is daarom van groot belang om ernstige p roblemen in de toe komst te ve rm i j d e n. Deze mening is met name ingegeven door de snelle ru i m te l i j ke ontw i k kelingen in ons land en de snelle wijziging in de maatschappe l i j ke wa a rd e ring voor wa te rg e bonden functies als l a n d bo u w, natuur en wonen aan het wa te r. Nu handelen voo rkomt dat het in de toe ko m s t niet meer mogelijk is, met name als het gaat om de be s c h i kb a re ru i m te en het ru i m te g e- b ruik op plaatsen die gevoelig zijn voor wa te r- ove rlast en ove r s t ro m i n g e n. Hi e rna vat de Commissie de re s u l t a ten van haar analys e samen in een inte g rale opg ave voor het huidige wa te r s ys te e m, het toe komstige wa te r s ys te e m en voor de sturing van het sys te e m. St u ri n g Po l i t i e k - be s t u u rlijk is voo ral het herkennen en erkennen van het belang van wate r ( beheer) nod i g op alle nive a u s, Eu ro pe e s, n at i o n a a l, regionaal en loka a l. Het water moet meer als onderdeel van de inte g rale omgev i n g s be n a d e ring wo rden bezien en als zodanig een kra c htdadiger rol spe l e n binnen de ru i mte l i j ke inri c ht i n g. Daarbij is meer ki j ken vanuit de kansen van water een succe s f a cto r. Op bepaalde punten zullen de ve ra ntwoo rd e l i j kheden tussen de verschillende ove rheden duidelijke r m oe ten wo rd e n. Org a n i s ato risch is er voo ral meer samenhang nodig tussen de (be l e i d s ) o n d e rdelen van het wate r- s ys te e m. Dit geldt ook voor het onderzoek en de re l atie hiervan met het be l e i d. Het langete rm i j n- beleid voor het gehele wate r s ys teem moet strategisch meer vo rm kri j g e n. Ju ridisch zal er meer duidelijkheid moe ten komen door normen voor het regionale wate r beheer op te ste l l e n. Da a rnaast is een steviger gebruik van het instru m e nt a rium nodig voor met name de ru i mte l i j ke oplossingen voor de wate rp roblemen en het goed regelen van afwe nteling binnen en tussen stroo m g e b i e d e n. Dit in co m b i n atie met goede schadere g e l i n g e n. Vanuit financieel oogp u nt is een helderder inzicht in de baten nodig om draagvlak te ve rkri j g e n voor een toename van de wate r be h e e rko s ten en een wijziging van de ko s te nve rd e l i n g. Het zal duidelijk moe ten wo rden dat water een prijs heeft. Da a rnaast zullen ve rze ke ri n g s m og e l i j kh e d e n g e re a l i s e e rd moe ten wo rd e n. Huidige wate r s ys te e m Het huidige wate r s ys teem heeft op onderdelen kn e l p u nten die aangepakt moe ten wo rd e n. Pas in ext reem nat te en ext reem droge situaties zullen deze kn e l p u nten optreden op ve r s c h i l l e n d e p l e k ken in het hoo fdwate r s ys te e m, de regionale sys temen en op de ra a k v l a k ken tussen be i d e. Da a rnaast hebben we nog steeds te maken met stru ct u rele ve rd rog i n g s p ro b l e m e n. Ook de nat u u r- l i j kheid van de wate r s ys temen met als ke n m e rken ve e rkra c ht en ru i mte l i j ke kwa l i teit laat te we n s e n ove r. Als er niets wo rdt gedaan, zullen de problemen zich op ko rte te rmijn incidenteel blijven voo r- d oe n. De co n s e q u e nties zijn schades van enkele honderden miljoenen guldens eens in de paar j a a r. De kans op een miljardenschade is daarbij steeds aanwez i g. Het is nu hét moment om de kansen te gri j pen om het wate r s ys teem te ve r be te re n. Dit kan door de ontw i k keling van het wate r- s ys teem te ko p pelen met ontw i k kelingen van andere funct i e s. Toe komstige wate r s ys te e m Door de kl i m a atve ra n d e ri n g e n, de bodemdaling en de ontw i k kelingen in het gro n d g e b ruik (inclusief toenemende ve rh a rding) zullen de problemen de komende tientallen jaren flink ve re rg e re n. De problemen doen zich op alle plaatsen in het wate r s ys teem voo r: ri v i e re n,i J s s e l m e e r, ku s t, Hoog en Laag Ne d e rl a n d. De problemen doen ook zich steeds va ker voo r, onder zowel zeer nat te als ze e r d roge omstandigheden en zullen steeds meer schade met zich bre n g e n. De veiligheid zal in het geding komen en de ove rlast zal vo l s t rekt onacce p t a bel wo rd e n. De kans op miljardenschade en het ve rlies van (vele) mensenlevens wo rdt steeds gro ter en zal in de 21 e eeuw zeer reëel zijn, wanneer er niets wo rdt gedaan. He rkennen en erkennen van de wate rp ro b l e m atiek is co m m u n i catief gezien de groo t s te opg ave. Daarbij moet veel meer gedacht wo rden in kansen in plaats van be d re i g i n g e n. Ru i mte voor wate r kan gevonden wo rden door goed te ki j ken naar mog e l i j kheden wate r beleid te ko p pelen met a n d e re te rre i n e n, zod at win-win situaties ont s t a a n. Het besef dat we in Ne d e rland Deltaland wo n e n met de ri s i co s die daar nu eenmaal bijhore n, zal opnieuw bij de burger moe ten gaan leve n. Wo rden deze sturi n g s o pg aven niet goed opg e p a k t, dan zullen wate r be h e e rders doo rgaan met s teeds maar technischer oplossingen. Dit zullen zij bovendien doen op onderd e l e n, wa a rd oor geen e f f i c i ë nte samenhang ont s t a at. De ve i l i g h e i d s ri s i co s nemen toe en het wate r s ys teem wo rdt kwe t s- b a a rd e r. Als het mis gaat, g a at het ook meteen goed mis. De kans op veel mooie ko p pelingen met a n d e re be l e i d s te rreinen ve rdw i j nt langzamerh a n d, zod at de mooie ka nten van water deels gemist wo rd e n. Het wate r s ys teem zal steeds minder duurzaam wo rden wa a rd oor veel verspilling voor de toe komst plaat s v i n d t. Het gebrek aan bewustzijn bij de maatschappij leidt ertoe dat geen enkele wate rove rlast meer wo rdt geacce p te e rd, en dat bij incidenten de wate r be h e e rders de schuld krijgen en de ove rh e i d voor de schade opd ra a i t. Als het beleid niet wo rdt bijgestuurd, zo rgen de ru i mte l i j ke ontw i k kelingen in Ne d e rland ervoo r d at de ru i mte voor oplossingen steeds kleiner wo rdt en de po te ntiële schade en onveiligheid ste e d s g ro te r. Op te rmijn is dat zeer inefficiënt, a a n g ezien deze ru i mte zowel hori zo ntaal als ve rt i ca a l n odig is om de toenemende hoeveelheden water kwijt te ku n n e n

26

27 6 Vi s i e Om te kunnen be oo rdelen we l ke oplossingen wenselijk zijn voor de gesignaleerde pro b l e m e n, h e e ft de Commissie haar visie gefo rm u l e e rd voor het toe komstig wa te r be l e i d. Hi e rin geeft zij aan wat haar uitg a n g s p u n ten en ove r- wegingen zijn op basis wa a rvan zij is geko m e n tot een voo rkeur in oplossingsri c h t i n g e n. Deze visie is gebaseerd op de opd racht aan de Co m m i s s i e, d i verse be l e i d s n o t a s zoals de Vi e rde Nota Wa te rh u i s h o u d i n g, de No t i t i e Wa te rove rl a s t, de denklijnen van de co n ce p te n van de Vi j fde Nota Ru i m te l i j ke Ord e n i n g, d e Nota Wa ter voor een Vitaal Pl a t teland va n L N V, n o t a s van LTO en natuur- en milieuorg a- nisaties en de inve n t a risatie- en onderzoe k s res u l t a ten van de Commissie ze l f. Dit hoo fd s t u k schetst de visie, de voo rkeur voor oplossingsrichtingen en de cri te ria die de Commissie hante e rt bij het wegen van de afzo n d e rl i j ke maatregelen die bij de oplossingsrichtingen hore n. Technische oplossingen alleen bieden onvo l d oende gara nties voor een kwa l i t atief hoog wa a rdig en veilig wate r beheer voor de langere te rm i j n. Meer ru i mte voor water is daarom onont koo m b a a r. Ru i mte in de bre e d te en in de hoog te. Vo l d oende ru i mte moet wo rden be s temd om water vast te houden en te be rgen bij ext reme omstandigheden. Daarbij zijn co m b i n aties mogelijk van ru i mte voor water met ru i mte voor andere funct i e s, waarbij water als het wa re meestuurt bij de inv u l l i n g van de ru i mte. Geen afwe nteling en ru i mte voor water bieden geen absolute ve i l i g h e i d s g a ra nt i e s. Nationaal en regionaal is daarom een beleid nodig voor ca l a m i te i te n, wanneer het wate r s ys teem faalt. Du u rz a a m Een duurzaam wate r beheer wil zeggen dat de maatschappij zich bewust is van de be te kenis va n water en be reid is de prijs daarvoor te be t a l e n. Een dergelijk wate r beheer kan de ont p l oo i i n g s- kansen van mensen en de re n d e m e nten van inve s te ringen positief be ï nv l oe d e n Visie op het wate r beheer in de 21 e e e u w Ce nt raal staat voor de Commissie dat water niet alleen een be d reiging is, maar ook kansen biedt. Wate r beheer be s t a at daarom niet alleen uit het voo rkómen van onveilige situaties en ove rl a s t, maar ook uit het be n u t ten van de mog e l i j kheden die water biedt voor een kwa l i t atief be te re i n ri c hting van Ne d e rl a n d. Wate r beheer kan niet uitsluitend een nationale opg ave zijn. Aa nvullend beleid is nodig van de Eu ro pese Un i e. Mondiaal is een kra c htig beleid voor kl i m a at beheersing gewe n s t, o m d at Ne d e rl a n d met zijn Deltaligging zeer gevoelig is voor zeespiegelstijging en ve rh oogde re g e nval en ri v i e ra f voe r. Deze visie heeft de Commissie samengevat in drie ke rn be g ri p pe n : be t ro u w b a a r, d u u rzaam en be s t u u r b a a r. Het wate r beleid kan alleen be t ro u w b a a r, d u u rzaam en bestuurbaar zijn, wanneer er geen spra ke is van afwe nte l i n g. Af we nteling van problemen met aan- en afvoer van wate r, a f we nteling van ve ra ntwoo rd e l i j kh e d e n,a f we nteling van financiële co n s e q u e nt i e s. Be t ro u w b a a r Een be t rouwbaar wate r beheer biedt be s c h e rming tegen hoog water en ove rl a s t, is robuust en f l ex i be l. Om ongewe n s te afwe nteling van aan- en afvoer van water te voo rkomen ziet de Commissie twee mog e l i j kh e d e n : de stroo m g e b i e d be n a d e ring en het pri n c i pe van ru i mte voo r wate r. De stroo m g e b i e d be n a d e ring biedt de be s te mog e l i j kheden om de nat u u rl i j ke we rking van het wate r s ys teem te bevo rd e ren en de effe cten van maat regelen te be oo rd e l e n. Hi e rmee kan ongewe n s te afwe nteling wo rden voo rko m e n. In hoeve rre afwe nteling gewenst of ongewenst is, i s a f h a n kelijk van plaat s, tijd en problemen in naburige stroo m g e b i e d e n. Er is geen spra ke van afwe n- te l i n g, wanneer onder normale omstandigheden in een stroomgebied meer water wo rdt va s tg e- houden voor droge situaties om onder andere ve rd roging te ve rm i n d e ren en onder ext reem nat te omstandigheden water tijdelijk wo rdt va s tgehouden en opgeslagen om naburige stroo m g e b i e d e n minder te be l a s te n. Om dit te kunnen re a l i s e ren is een kra c htig Eu ro pees beleid van groot be l a n g voor Ne d e rl a n d. Ru i mte en water zijn schaars. Da a rom moet bij de heri n ri c hting van Ne d e rland voo rtd u rend wo rd e n g ezoc ht naar doe l m atige co m b i n aties en win-win situat i e s. Bij het gebruik van grond moet spaarzaam wo rden omgegaan met wate r, o m d at water in droge pe ri odes schaars kan zijn en een daaro p toegesneden wate r beheer kostbaar is. Ve rvuiler en co n s u m e nt moe ten meer voor water gaan be t a l e n. In de toe komst zal niet alleen de ve rvuiler moe ten be t a l e n, maar zal ook meer betaald moe ten wo rden voor water als prod u ct i e- f a ctor in de landbouw en voor water dat de wa a rde van onroe rend goed ve rm e e rd e rt. Da a rmee krijgt het wate r bewust handelen een po s i t i eve impuls. De maat regelen die op ko rte te rmijn wo rden genomen, m oe ten in ieder geval g e e n - s p i j t m a atregelen zijn. Zij moe ten duurzame oplossingen op de langere te rmijn mogelijk make n. Be s t u u r b a a r He rkenning en erkenning van de opg ave voor een be t rouwbaar en duurzaam wate r beleid vo rmt een absolute voo rwa a rde voor draagvlak voor aanpassing van het be l e i d, a c ce p t atie van hog e re ko s ten en de nood z a ke l i j ke ve ra n d e ring in de ve rdeling van de ko s te n. Zonder draagvlak geen be l e i d. Voor het wate r beheer is geen nieuwe be s t u u rl i j ke org a n i s atie nod i g. Wel een be te re toedeling van ve ra ntwoo rd e l i j kh e d e n, meer daadkra c ht in politiek en bestuur en meer samenwe rki n g. Inte ra ct i eve voo r be reiding van het beleid en inte ra ct i eve be s l u i tvo rming met burg e r s, be l a n g e n- o rg a n i s aties en medebe s t u u rders is essent i e e l. Regionale verschillen vragen om een gediffe re nt i e e rd be l e i d. Gezien de onze ke re toe komst moe te n m a at regelen ook altijd flex i bel ingezet kunnen wo rd e n. Voor het hoo fdwate r s ys teem en de re g i o- nale sys temen is een aangepaste of nieuwe norm e ring voor veiligheid en ove rlast nod i g. Ook die zal gediffe re nt i e e rd moe ten wo rden naar onderdelen van de sys te m e n. Het beleid van de afzo n d e rlijk ministe ries van V & W, LNV en V ROM zal geïnte g re e rd moe ten wo rd e n tot één wate r beleid van het ka b i n e t. De provincies moe ten een zwa a rd e re rol krijgen bij de hori zo n- tale inte g ratie van het wate r be l e i d. Da a rnaast is een be te re ve rt i cale inte g ratie van het be l e i d n odig tussen ri j k,p rov i n c i e s, g e m e e nten en wate r s c h a p pe n

28 Een be te re ke n n i s o rg a n i s atie is nodig voor het wate r be h e e r. Minder segmente ring en meer monito ring van een breed scala aan ontw i k kelingen en de effe cten daarvan op het wate r s ys te e m. Dit is n od i g, o m d at het wate r beheer afhankelijk is van exte rne omstandigheden en een gro te samenhang heeft met andere be l e i d s te rre i n e n Op l o s s i n g s ri c ht i n g e n Om veiligheid te cre ë ren en schade door wate rove rlast of droog te te voo rkomen of te be pe rke n, kiest de Commissie voor een dri e t ra p s s t rate g i e. Da a rin zijn de elementen stroo m g e b i e d be n a d e- ri n g, geen afwe nteling en ru i mte voor water te herke n n e n : 1 Ove rtollig water zoveel mogelijk bove n s t rooms al vasthouden in de bodem en in het oppe r- v l a k tewate r; 2 Zo n odig water tijdelijk be rgen in re te ntiegebieden langs de wate rl o pe n. Da a rvoor moet ru i mte wo rden gecre ë e rd ; 3 Pas wanneer 1 en 2 te weinig opleve re n, water afvoe ren naar elders of, als dat niet ka n,h e t water opvangen in gebieden die geco nt ro l e e rd onder water gezet kunnen wo rden bij afvoe re n die hoger zijn dan de maatg evende afvoe re n. Ook als de wate r be h e e rder zelf een ve rg e l i j king maakt tussen de verschillende oplossingsri c ht i ng e n en bijbe h o rende maat re g e l e n, zullen sco res op bovenstaande afwe g i n g s c ri te ria bepalen we l ke co m b i n atie van maat regelen uiteindelijk gekozen wo rd t. De Commissie wil er voor wa a r s c h u wen dat de door haar aangegeven voo rkeursoplossingen niet als dogma wo rden toe g e p a s t. Er zal een genuance e rde afweging plaats moe ten vinden op gro n d van de genoemde cri te ri a. Regionale ka ra k te ri s t i e ken komen dan auto m atisch naar vo re n. Wel dient door de wate r be h e e rder duidelijk gemotive e rd te wo rden wa a rom gekozen wo rdt voo r b i j voo r beeld een technische oplossing en niet voor een ru i mte l i j ke oplossing. De Commissie heeft deze strategie uitg ewe rkt in vier oplossingsri c ht i n g e n, wa a rmee ze een re d e n e ring aangeeft voor de afweging die be l e i d s m a kers zouden moe ten hante re n : Primair problemen oplossen door ru i mte l i j ke (her)inri c hting en ander gro n d g e b ru i k ; Waar mogelijk ant i c i pe ren via flex i bel pe i l be h e e r; Voo rzover nodig ru i mte be s temmen en inri c hten voor wate r be rg i n g ; Waar het niet anders kan technische maat regelen nemen voor wate ra f voe r Af we g i n g s c ri te ri a Uit de visie zijn de cri te ria afgeleid op basis wa a rvan de afzo n d e rl i j ke maat regelen die onderdeel uitm a ken van de verschillende oplossingsri c htingen volgens de Commissie moe ten wo rden afg ewog e n : De mate wa a rin veiligheid wo rdt gegara n d e e rd ; De mate wa a rin wate rove rlast (door te veel maar ook door te weinig water) wo rdt voo rko m e n ; De bijdrage aan eco l ogische duurzaamheid (ve e rkra c ht, n at u u rl i j kheid en wate rkwa l i te i t ); De kansen en be d reigingen voor een economische be d ri j fs voe ring (voor de landbouw en derg e l i j ke ); De be n odigde ru i mte versus de be s c h i kb a re ru i mte ; De bijdrage aan de ru i mte l i j ke kwa l i teit in het algemeen; De maat s c h a p pe l i j ke en be s t u u rl i j ke acce p t at i e ; De ko s te n ; De bate n. De Commissie heeft geen pri o ri te i ten aan deze cri te ria toe g e ke n d. De sco res op de cri te ria zijn ove rigens niet onderling ve rg e l i j kb a a r. De mate wa a rin aan de cri te ria veiligheid en ove rlast wo rd t voldaan hangt samen met de we t te l i j ke normen voor het hoo fdwate r s ys teem en de nog te ontw i k- kelen normen voor de regionale wate r s ys te m e n. De ko s ten zijn in geld uit te dru k ke n, de baten en de effe cten op een economische be d ri j fs voe ring zijn dat maar gedeelte l i j k. De wa a rd e ring voor c ri te ria als duurz a a m h e i d, be n odigde ru i mte, ru i mte l i j ke kwa l i teit en maat s c h a p pe l i j ke en be s t u u r- l i j ke acce p t atie is subject i e f

29

30 7 Ui twe rking oplossingsri c ht i n g e n In dit hoo fdstuk wo rden de oplossingsri c h t i n g e n s e n, minder diep ontwa te ren in landbo u w- u i tg ewe rkt in mog e l i j ke maatre g e l e n, wa a r b i j g e b i e d e n, bevo rd e ren van wa te rco n s e rve ri n g globaal is aangegeven hoe de oplossingen en herg e b ruik van wa te r, voo rkomen va n s co re n. Per oplossingsrichting is tevens aang e g even welk effe ct de mog e l i j ke maatre g e l e n Ten tweede optimaliseer het beheer van het wa te rve rv u i l i n g, h e r s tel wa te rkwa l i te i t. h e b be n. Voo raf heeft de Commissie nog twe e huidige wa te r s ys te e m. Te denken valt aan: e e n algemene aanbevelingen voor te nemen maatre g e l e n. Ten eerste ga zuinig om met wa te r. het be ter be n u t ten van de be s c h i kb a re be rg i n g s- be te re benutting van de huidige infra s t ru ct u u r, Wa ter is een schaars goe d. Te denken valt aan: ca p a c i teit door fluct u e rende peilen en het zuiniger gro n dwa te r be h e e r, be s p a ring op dri n k- be ter afs temmen van be h e e r s m a a t re g e l e n. wa te r, minder be regenen uit gro n dwa te r, ke u ze Au to m a t i s e ring van het beheer kan hier flink voor meer droog te- en zo u t be s tendige gewa s- aan bijdra g e n He ri n ri c hten stedelijk en landelijk gebied Bij deze oplossingsri c hting wo rdt gepleit voor een heri n ri c hting van het stedelijk en landelijk gebied die op water is geori ë nte e rd. Het doel daarvan is ru i mte voor (tijdelijke of pe rm a n e nte ) wate ro p vang te cre ë ren en functies zodanig te situeren dat minder ku n s t m atige ingre pen nod i g zijn om de gewe n s te situaties voor grond- en oppe rv l a k tewater te re a l i s e ren volgens de lope n d e a ct i v i te i ten in het kader van het Gewe n s te Grond en Op pe rv l a k tewater Regiem (GGOR). Kwe t s b a re en ka p i t a a l s i nte n s i eve vo rmen van gro n d g e b ruik horen thuis op gronden waar de kans op ove r- s t roming klein is. Nat te eco s ys temen moe ten ontw i k keld wo rden op plaat s e n, waar van nat u re al h oge waterstanden optre d e n. De huidige inri c hting van Ne d e rland is al lang niet meer ove ral afg e s temd op de wate rh u i s h o u d ku n- dige po te nt i e s. Dankzij de technische mog e l i j kheden voor ontwate ring en afwate ring zijn stadswijke n en industri e te rreinen aangelegd, kassen ontw i k keld en is inte n s i eve tuinbouw gestart op laaggelegen p l a atsen waar het re l atief veel inspanning en geld kost om het wate r beheer af te stemmen op de eisen die deze functies ste l l e n. In geval van ove r s t roming zal de schade daar ook groot zijn. Ma at re g e l e n Mog e l i j ke maat regelen zijn: Geen intensief gro n d g e b ruik (huize n, be d ri j fs te rre i n e n, ka s s e n,i nte n s i eve land- en tuinbouw) in de laagstgelegen gebieden waar gro te kans op wate rove rlast be s t a at ; Wijzigen en aanpassen van functies (extensief gro n d g e b ru i k, eve ntueel co m b i n atie van meerd e re functies) in laaggelegen gebieden die (in de toe komst) nodig zijn voor opvang van wate r; Toe kennen van functies be ter laten aansluiten op het wate r s ys te e m, zod at minder ku n s tg re pe n n odig zijn om het gewe n s te wate r beheer te re a l i s e re n. Water stuurt in plaats van vo l g t ; Wate rg e o ri ë nte e rde ru i mte l i j ke (her)inri c hting van Ne d e rland re a l i s e ren in de ste d e l i j ke hers t ru ct u re ri n g s g e b i e d e n, de nieuwbo u w w i j ken en de landelijke herstru ct u re ri n g s g e b i e d e n ( re co n s t ru ct i ewe t ); Water bove n s t rooms vasthouden door middel van (her)be bossing en de aanleg van nat te n atuur die ook als wate r b u f fer kan optre d e n. S co re De ru i mte l i j ke heri n ri c hting scoo rt : Positief op het wa a r bo rgen van ve i l i g h e i d, het ve rm i n d e ren van schade door wate rove rlast en e co l ogische duurzaamheid en ru i mte l i j ke kwa l i te i t ; Ne g atief op de ko s ten van re a l i s e ri n g. Waarschijnlijk zal ook geïnve s te e rd moe ten wo rden in het ve rkrijgen van vo l d oende dra a g v l a k. Ef fe cten voor de wate rh u i s h o u d i n g Als het vasthouden van water in de haarvaten wordt vergroot, bijvoorbeeld door hermeandering van beken of door het inbo u wen van afvoe r s t re m m i n g e n, kan de toename in de maatg evende regionale a f voe r d oor ext ra re g e nval vri j wel teniet wo rden gedaan. De hoge afvoe ren kunnen op deze wijze met tien to t tw i ntig proce nt wo rden ve rl a a g d. Dit past in de gedachte van niet afwe nte l e n. Met name in Zu i dwe s t - Ne d e rl a n d, Fl evo l a n d, de Kop van Noo rd - Holland en de wa d d e n kust is de effe ct i v i teit van maat re g e l e n g e ri c ht op de toename van spo n s we rking (de mate wa a rin water kan wo rden va s tgehouden) groo t. In het stroomgebied van de Rijn moe ten ove rigens geen wo n d e ren wo rden ve rwa c hten van het ve rlagen van de Ri j n a f voer bij Lobith door vasthouden van water in de haarvate n. Bij ext reem nat te omstandigheden zal vasthouden in de haarvaten weinig effe ct hebben omdat de s po n s al geheel ve rzadigd is. Bij minder ext reme omstandigheden is het vasthouden in de haarvaten wel effe ct i e f. Door het langer vasthouden van water in de regio kunnen pieka f voe ren van de regionale sys te m e n eve ntueel samenvallen met de afvoe rpiek in het hoo fdwate r s ys te e m. Een goede analyse per stroo m- gebied van dit fenomeen is nood z a kelijk om niet tot ongewe n s te effe cten te ko m e n. Een ve rd u b beling van de be bouwing in de meer landelijke gebieden leidt voor het totale gebied niet tot versnelde afvoer van wate r. Lo kaal leidt dit echter wel tot meer ove rlast en dus tot afwe n- teling van de pro b l e m e n. Dit geldt met name in de dire cte omgeving van de ste d e l i j ke be bo u w i n g. Op den duur kan een aan het water aangepaste ru i mte l i j ke inri c hting leiden tot een goe d ko pe r wate r be h e e r. De rg e l i j ke ve ra n d e ringen kunnen niet van de ene op de andere dag wo rden gere a l i- s e e rd. Dit gaat in de praktijk via kleine stapjes, g e b ruik makend van de mog e l i j kheden die zich aand i e n e n. Bi j voo r beeld in landinri c ht i n g s p ro j e cten en bij re co n s t ru cties in het landelijk en ste d e l i j k g e b i e d. Voo r beelden zijn re co n s t ru cties in de va rke n s h o u d e ri j, g l a s t u i n bouw en naoo rl ogse stadsw i j ke n. Dit vraagt act i eve part i c i p atie van wate r s c h a p pe n, die op basis van hun gebiedskennis kunnen aangeven we l ke po te nties en ri s i co s het wate rh u i s h o u d kundig sys teem biedt bij de ( h e r ) i n ri c hting van het gebied. 7.2 Ant i c i pe ren via pe i l be h e e r Met pe i l beheer kan wo rden geant i c i pe e rd op situaties met te veel of te weinig wate r. De gebru i k s- f u n cties moe ten zich eve ntueel aanpassen. Ma at re g e l e n Mog e l i j ke maat regelen zijn: Ant i c i pe rend pe i l beheer in het IJsselmeer; Vasthouden van water in bove n s t roomse gebieden door de afvoer te be l e m m e ren en water te be rgen en co n s e rve ren in oppe rv l a k tewate r s ys te m e n ; Ve rn atting ten gunste van nat u u ro ntw i k keling of herste l

31 S co re St u ren met pe i l beheer scoo rt : Positief op het ve rm i n d e ren van ove rlast door te veel of te weinig water in gebieden die ont z i e n wo rden (laagstgelegen gebieden). Ve rder geeft het re l atief lage inve s te ri n g s ko s te n ; Ne g atief op lokale be d ri j fs e conomische duurzaamheid (exte n s i ve ring of meer natschade bij met name de landbo u ws e cto r ). Ef fe cten voor de wate rh u i s h o u d i n g Via ant i c i pe rend pe i l beheer kan de be s c h i kb a re be rg i n g s ca p a c i teit in de bodem en het open wate r be ter wo rden be n u t. Als in de regionale sys temen (tijdelijk) lagere peilen toe l a atbaar zijn, kan voo r- af (ant i c i pe rend) meer buffe rca p a c i teit wo rden vrijgemaakt om ext ra water op te va n g e n. Da a rd oo r v l a k ken de afvoe rp i e ken af. Ant i c i pe rend pe i l beheer heeft in Laag Ne d e rland meer effe ct dan in Hoog Ne d e rl a n d. Het (tijdelijk) toestaan van hog e re peilen ve rg root ook de be rg i n g s ca p a c i te i t. Als meer pe rm a n e nt hog e re peilen wo rden gehante e rd, wo rdt ook de ve rd roging te g e n g e g a a n. Ove rigens heeft het ve rh ogen van peilen inv l oed op het gro n d g e b ru i k. Het kan bijvoo r beeld n e g atief uitwe rken op de landbo u w kundige be d ri j fs voe ring in de vo rm van nat s c h a d e. Pe i lve rh oging kan de loz i n g s m og e l i j kheden van aanliggende gebieden ve rm i n d e re n. Een voo r be e l d is de lozing van regionale wate ren op het hoo fdwate r s ys te e m. Dit laat s te speelt met name ro n d het IJsselmeer als daar de peilen pe rm a n e nt hoger wo rden ingeste l d. Deze peilaanpassingen ku n n e n n odig zijn om vrije lozing door middel van spuien vanuit het IJsselmeer naar (de stijgende) zee te h a n d h ave n. Een stru ct u rele ve rh oging van het IJsselmeerpeil tijdens de zomer kan een po s i t i eve b i j d rage leve ren aan de wate rvoo rziening in droge pe ri od e n. Een voo rdeel van hog e re peilen in het ve e n weidegebied van Laag Ne d e rland is dat de bodemdaling daarmee ve rt raagd wo rd t. Exte n s i ve ring van gro n d g e b ruik kan hierbij de co n s e q u e ntie zijn. 7.3 Ru i mte voor wate r be rg i n g Deze oplossing is met name geri c ht op het ve rg ro ten van de (tijdelijke) be rg i n g s ca p a c i teit in geva l van hoge afvoe ren en veel neerslag. Ma at re g e l e n Mog e l i j ke maat regelen zijn: Ext ra ru i mte cre ë ren voor de rivier door dijken landinwa a rts te ve rl e g g e n,u i te rwa a rden te ve r- lagen en obstakels in het winte r bed te ve rw i j d e re n ; Aanleggen van groene ri v i e ren bij ste d e l i j ke kn e l p u nten (bijvoo r beeld Ka m pen en Ni j m e g e n ); Aa n w i j zen van re te ntiegebieden en gebieden die geco nt ro l e e rd onder water gezet ku n n e n wo rden bij afvoer of re g e nval die hoger is dan de maatg eve n d e ; Ove rleg met onder andere Duitsland en België over het cre ë ren van be rgingsgebieden bove n- s t rooms Lobith en Ei j s d e n ; Ui t b reiden van de boezem en van het pe rce ntage oppe rv l a k tewate r; Af ko p peling en re te ntie in stedelijk gebied (gesloten wate r s ys te m e n ); Zoe ken naar ka n s ri j ke mog e l i j kheden wate r beleid te ko p pelen met nat u u r, l a n d bo u w, re c re at i e en dri n kwate rvoo rz i e n i n g ; Wate r beleid ko p pelen met de Eu ro pese Vog e l ri c htlijn en Ha b i t at ri c htlijn voor (gro te) nat te g e b i e d e n. S co re De maat regelen ter ve rg roting van de tijdelijke be rg i n g s ca p a c i teit sco re n : Positief op het wa a r bo rgen van (lange te rmijn) ve i l i g h e i d, het ve rm i n d e ren van schade doo r wate rove rl a s t, m og e l i j kheden voor ontw i k keling van natuur en ru i mte l i j ke kwa l i teit (be l ev i n g s- wa a rde van de burgers) en de bijdrage aan het voo rkómen van ve rd rog i n g ; Ne g atief op de ko s ten en het draagvlak bij bewoners in voor water gere s e rve e rde gebieden. Het geven van duidelijkheid en een goede schaderegeling zijn daarom van groot be l a n g Ef fe cten voor de wate rh u i s h o u d i n g Het cre ë ren van ru i mte ve rg root de be rg i n g s ca p a c i teit in het gebied. Ru i mte voor water is dan oo k een adequate methode om ext reme waterstanden op te va n g e n. Met name in gebieden waar de l oz i n g s m og e l i j kheden tijdelijk be pe rkt zijn, b i j voo r beeld op de ove rgangen van hoge naar lage gebieden en de ove rgang van laaggelegen gebieden naar het hoo fdwate r s ys te e m, zal ru i mte voo r water een zinvolle maat regel zijn. In nieuw stedelijk gebied wo rdt een toename van de afvoer voo r- komen door afko p pe l e n, be rgen en infiltre re n. Langs de ri v i e ren kan ext ra ru i mte enerzijds de afvoe rm og e l i j kheden ve rg ro te n,a n d e rzijds in be pe rk te mate water tijdelijk opva n g e n. Het ve rg ro ten van de afvoe rm og e l i j kh e d e n, zoals bij een deel van de maat regelen voor Ru i mte voor de Ri v i e r, is zeer effe ct i e f. Bij uite rwa a rdve rlaging is alleen ru i mte nodig tussen de dijke n. Het tijdelijk opvangen van water in re te ntiegebieden ka n, mits op het juiste moment en op de j u i s te plaats ingeze t, de afvoe rpiek op de rivier wat ve rl a g e n. Bij de Rijn kunnen bijvoo r beeld de po te ntiële re te ntiegebieden Oo i j polder en Ri j n s t rangengebied een bijdrage leve ren aan de tijdel i j ke ve rm i n d e ring van de pieka f voer met zo n vijf proce nt. Gebieden die bij afvoer of re g e nval die h oger is dan de maatg evende geco nt ro l e e rd onder water gezet kunnen wo rd e n, kunnen in noodg evallen de afvoe rpiek tijdelijk afto p pe n. Hi e rvoor zijn gro te gebieden nodig die op het juiste m o m e nt en op de juiste plaats wo rden ingeze t. Om bij het IJsselmeer de toe komstige ext ra wate ra a nvoer op te kunnen vangen met ru i mte voo r wate r be rging is re l atief zoveel oppe rvlak nodig dat dit niet realistisch is. Het gebruik van polders in de regionale sys temen om de boezems te ont l a s te n, lijkt in situaties met een be pe rk te boeze m ca p a c i teit een ko s te n e f fe ct i eve oplossing. De inzet zal slechts incidente e l n odig zijn. Het voo rdeel van ru i mte l i j ke maat regelen is, d at de maatg evende waterstanden niet omhoog g a a n, en dat dus grootschalige technische maat regelen voo rkomen kunnen wo rd e n. Dit kan ook gunstig zijn voor de afvoe rm og e l i j kheden vanuit naastgelegen gebieden

32 7.4 Technische ingre pe n Deze oplossingen zijn voo ral geri c ht op het ve rg ro ten van de ca p a c i teit voor afvoer en aanvoer va n wate r. Ma at re g e l e n Mog e l i j ke maat regelen zijn: Di j ken ve rh ogen en ve r b re d e n ; Af voe rgeul en wate rgang uitd i e pen (baggere n ); Ge m a a l ca p a c i teit uitbre i d e n ; Sp u i ca p a c i teit uitbre i d e n ; Aanleg van voo roeve r s ; Wate rve rdeling over de Ri j nt a k ken in nat te pe ri od e n ; Ve rdeling en aanvoer van water in droge pe ri od e n. S co re Technische oplossingen sco ren globaal, a f h a n kelijk van het ty pe maat re g e l : Positief op ko s te n e f fe ct i v i teit en het (op ko rte te rmijn) wa a r bo rgen van ve i l i g h e i d, het ve rm i n- d e ren van ove rlast door te veel of te weinig water en inve s te ri n g s ko s te n ; Ne g atief op de ri s i co s op lange te rmijn (als het mis gaat, g a at het ook goed mis), de duurz a a m- heid en de toename van de ve rd rog i n g s p ro b l e m at i e k. Er ont s t a at een kwe t s b a a rder wate r- s ys teem door onder andere de altijd aanwezige kans op het falen van gemalen (technisch of d oor een sto ring in de energ i evoo rziening) of op het doo r b re ken van dijke n. Ve e rkra c ht en n at u u rl i j kheid gaan ve rl o re n. Technische maat regelen hebben op enkele plaatsen be pe rkingen die flink ko s te nve rh ogend we rke n : Be pe rk te dra a g kra c ht van de onderg rond be m oeilijkt dijkve rh og i n g ; In een aantal gevallen be te ke nt het ve rg ro ten van de be m a l i n g s ca p a c i teit dat ook te smalle boeze m wate ren en wate rgangen moe ten wo rden aangepast. Ef fe cten voor de wate rh u i s h o u d i n g Voor de ri v i e ren zou dijkve rh oging een mogelijk antwoo rd kunnen zijn op ve rh oging van de maatg evende wate r s t a n d e n. Di j k ve rh oging is re l atief gezien een goe d ko pe oplossing, maar er kl eve n ook nadelen aan. Bij toenemende dijkve rh oging wo rden de gevolgen bij dijkdoo r b raak steeds e rn s t i g e r. Tevens is er spra ke van afwe nteling van de problemen naar be n e d e n s t roomse gebieden. Ook kan gedacht wo rden aan het wijzigen van de afvoe rve rdeling (in nat te en droge omstandigheden) door middel van (gedeeltelijk) technische maat re g e l e n. Mogelijk kan hiermee of met andere technische maat regelen ook voo rkomen wo rden dat de zo u t tong in de toe komst bij lage afvoe re n ve rder de Ni e u we Wate rweg opd ri n g t. Aan de kust zijn technische maat regelen absoluut nod i g. Ve r s te rking van de ze ewe ringen is het enige antwoo rd op de stijgende ze e s p i e g e l. Het geven van ru i mte aan wate r be rging helpt niet. Als gevolg van de stijgende zeespiegel is niet te ont komen aan uitbreiding van de spuica p a c i te i t en de gemaalca p a c i te i t. Op veel plaatsen waar regionale wate ren op het hoo fdwate r s ys teem en op zee lozen (onder andere Gro n i n g e n, Fri e s l a n d, Noo rd - Holland) is nu al naast spuica p a c i teit aanvullende gemaalca p a c i te i t n od i g. Als de zeespiegel ve rder stijgt is dit va n wege de lage boeze m peilen en de doo rg a a n d e bodemdaling de enige mog e l i j kheid om het water uiteindelijk kwijt te ra ke n. In de regionale sys temen staat de wate r be h e e rder een breed scala aan technische ingre pen te r be s c h i k ki n g : ve rg roting van de afvoe rca p a c i teit (gemaalca p a c i te i t, ve rdieping wate rg a n g e n ), voo r- komen van inundatie door ve rh oging van kades en dijke n, bevo rd e ren van de be rging in de bod e m d oor minder intensief te dra i n e re n, ve ro n d i e pen of dempen van wate rl o pe n, aangepast sloo t- o n d e rh o u d, of door het inbo u wen van afvoe r s t re m m i n g e n. Deze maat regelen kunnen zeer effe ct i e f z i j n, maar op gebiedsniveau zal moe ten wo rden va s tg e s teld we l ke (co m b i n atie van) maat re g e l e n wo rdt toe g e p a s t. In vele geva l l e n, voo ral waar wate r beleid niet kan wo rden geko p peld met andere be l a n g e n, ko mt men vanuit economische ove rwegingen uit bij de technische oplossingen. 7.5 Ge co nt ro l e e rd omgaan met ri s i co s Het gaat hierbij om de acce p t atie van (geco nt ro l e e rde) wate rove rl a s t, maar dan wel in co m b i n at i e met schadeve rg oeding en ve rze ke re n. Ma at re g e l e n Mog e l i j ke maat regelen zijn: Exte n s i ve ring in co m b i n atie met lagere normen ter plekke ; Co n s e q u e nties van ove rlast aanva a rden en geen ri s i covolle act i v i te i ten beginnen in kwe t s b a re g e b i e d e n ; Aanpassen van de bo u w w i j ze of be d ri j fs voe ring en re kening houden met de kans op wate r- ove rlast of wate rte ko rt. Bi j voo r beeld door bo u wen op palen of bo u wen van dri j vende wo n i n g e n ; Ko p peling aan een goede schaderegeling of de mog e l i j kheid om te ve rze ke ren is een voo r- wa a rd e. S co re Ac ce p t atie van ri s i co s scoo rt : Positief op een duidelijker be l eving van veiligheid en wate rove rlast en in sommige gevallen de ko s ten (minder schades); Ne g atief op be d ri j fs e conomische duurzaamheid en dra a g v l a k. Ef fe cten voor de wate rh u i s h o u d i n g Voor het hoo fdwate r s ys teem is duidelijk wat de ve i l i g h e i d s n o rmen zijn. Van belang is dat het zowe l in het hoo fdwate r s ys teem als in de regionale sys temen altijd voor kan komen dat de gre n zen wa a r- op ontwo rpen is ove r s c h reden kunnen wo rd e n. Honder proce nt gara ntie op droge voe ten is dus niet te geve n. Da a rom doet de Commissie ook voo r s tellen voor de regeling van schade door wate r- ove rlast en beveelt de Commissie aan om als achte rvang gebieden aan te wijzen die bij bove n m a atg evende afvoer of re g e nval geco nt ro l e e rd onder water kunnen wo rden geze t. Bewust omgaan met ri s i co s be te ke nt het acce p te ren van diffe re nt i atie in ove r s t ro m i n g s ri s i co s. Hi e rd oor wo rdt we l bew u s t g e s t re e fd naar het co n ce nt re ren van schade op de minst kwe t s b a re plaat s e n. Ra m penplannen en het oe fenen daarvan zijn nood z a ke l i j ke maat regelen om de negat i eve effe cten bij ext reme situat i e s te be pe rke n. Een goede co m m u n i catie met be s t u u rd e r s, o rg a n i s aties en burgers over het omgaan met genoemde ri s i co s is van groot be l a n g

33

34 8 Ma at regelen in het wate r s ys te e m Op basis van haar visie, de ve rwa c h te effe ct i v i- teit van oplossingsrichtingen en de afwe g i n g s- c ri te ria is de Commissie gekomen tot een pakket maatregelen om Ne d e rland klaar te make n voor een goed wa te r beheer in de 21 e e e u w. In dit hoo fdstuk wo rden de maatregelen pe r ty pe wa te r s ys teem be s c h reve n. Er wo rdt dus onderscheid gemaakt tussen het hoo fdwa te r- s ys teem met een nadere uitwe rking in ri v i e re n, Na t te Ha rt, de ku s t, de re g i onale wa te r- s ys temen met een nadere uitwe rking in Hoog en Laag Ne d e rland en de ste d e l i j ke wa te r s ys tem e n. Zoveel mogelijk beveelt de Co m m i s s i e co n c re te maatregelen aan. Waar dat niet m ogelijk is, g e e ft de Commissie een we rkw i j ze voor het vinden van maatre g e l e n. De basis voor de voo rg e s telde maatregelen ligt in de vele onderzoe k s ra p po rten die de Co m m i s s i e h e e ft laten opstellen en de vele gespre k ken die ze heeft gevoe rd met desku n d i g e n Hoo fdwate r s ys te e m Ri j k s wate r s t a at voe rt diverse studies uit naar onderdelen van het hoo fdwate r s ys te e m. Op 28 fe b ru a ri 2000 zijn de adv i ezen Ru i mte voor Ri j nt a k ken voor het bove n ri v i e rengebied en Inte g rale Ve rkenning Be n e d e n ri v i e ren ve r s c h e n e n. Tegelijk is de discussienotitie Ru i mte voor de Rivier gepublice e rd. Da a rin wo rdt aangegeven hoe de nieuwe maatg evende Ri j n a f voer met ext ra ru i mte voor de ri v i e r, zonder veel dijkve rh og i n g e n, is te ve rwe rke n. De Commissie heeft op ve rzoe k van de staat s s e c re t a ris van Ve rkeer en Wate r s t a at eind april een voo rlopige re a ctie gegeven en g e a dv i s e e rd om de verschillende pro j e cten in samenhang te bez i e n. Ook de samenhang met de regionale sys te m e n,b i j voo r beeld rond het Nat te Ha rt en langs IJssel en Ma a s, m oet daarbij in beschouwing wo rden genomen. De regionale sys temen moe ten immers uiteindelijk hun ove rto l l i g water kwijt op het hoo fdwate r s ys te e m. In droge pe ri oden zijn zij afhankelijk van wate ra a nvoer va n- A R N H E M I J S S E L uit het hoo fdwate r s ys te e m. N E D E R R I J N Ri v i e re n WA A L N I J M E G E N PA N N E R D E N S KA N A A L O O I J P O L D E R R I J N S T RA N G E N G E B I E D LO B I T H R I J N O M G EVING SPLITSINGSPUNTEN RIJN Ri j n De opvang van de toename van de Ri j n a f voer van m 3 /s nu naar m 3 /s in 2001 kan het be s te plaatsvinden door het uitvoe ren van het voo rg e s telde pakket maat regelen uit Ru i mte voo r de Ri v i e r. Daarbij gaat twe e d e rde van de ext ra afvoer via de Waal en eenderde via de IJssel. De Le k m oet wo rden ont z i e n. Het be t re ft dan met name g e e n - s p i j t m a at regelen als dijkve rl e g g i n g e n, u i te r- wa a rdve rlagingen en het wegnemen van lokale obstakels om de afvoe rm og e l i j kheden te ve rg ro te n en in be pe rk te mate water op te va n g e n. Voor deze maat regelen lijkt inmiddels vo l d oende maats c h a p pelijk draagvlak aanwez i g. Er blijft ove rigens een probleem in de tijd: de nieuwe maatg eve n d e ri v i e ra f voer geldt vanaf 2001, de re a l i s atie van de bijbe h o rende maat regelen uit Ru i mte voor de Rivier is echter pas in 2015 gere e d. De ve rd e re toename van de Ri j n a f voer met m 3 /s van m 3 /s naar m 3 /s moet va n- wege de ko s ten geco n ce nt re e rd wo rden afg evoe rd langs óf de Waal óf de IJssel. Een co m b i n at i e van Waal en IJssel is naar ve rwa c hting wat duurd e r. Alle ty pen maat regelen uit Ru i mte voor de Rivier dienen dan ingezet te wo rd e n, inclusief groene ri v i e re n,g rootschalige dijkve rleggingen en binnendijkse re te nt i e g e b i e d e n. Op enkele plaatsen zal dijkve rh oging toch nodig zijn. Ook kan op 6 7

35 e n kele plaat s e n,b i j voo r beeld langs delen van het Be n e d e n ri v i e re n g e b i e d, d i j k ve rh oging va n u i t ko s te n - b aten oogp u nt toch een zinvolle oplossing zijn. Voor een uitvoe riger onderbouwing van de hier genoemde maat regelen wo rdt ve rwezen naar het ra p po rt Af voe rve rdeling van de Rijn bij h oge afvoe re n : de samenhang nader ve rke n d van W L De l ft Hyd ra u l i c s. De Commissie beveelt aan om op ko rte te rmijn een studie te starten die snel een onderbo u w i n g m oet geven voor de ke u ze of de ext ra m 3 /s via de Waal of via de IJssel moet wo rden gestuurd. Da a rmee moet wo rden voo rkomen dat de planstudies van de ko rte te rm i j n m a at regelen ve rt ra g i n g o p l o pe n. De cri te ria bij de afweging zijn: Ko s ten aanpassing ri v i e rt a k ken IJssel en Wa a l ; Mog e l i j kheden en ko s ten van be rging in IJsselmeer re s pe ct i evelijk de Delta van Zu i dwe s t - Ne d e rl a n d ; Co n s e q u e nties voor de regionale wate r s ys te m e n ; Po te ntiële nat u u rwa a rd e n ; Ri s i co s bij ca l a m i te i ten (IJsseldal versus polders langs de Wa a l ); Ma at s c h a p pelijk en be s t u u rlijk dra a g v l a k. be k kens in de beekdalen in België de to p a f voe ren van de Maas ve rl a g e n. Ve rder dient de re l at i e met de aanleg van de kades in beschouwing genomen te wo rd e n. Om ove rlast te voo rkomen zijn kades aangelegd rond zowel steden en dorpen als rond kleine woo n ke rnen (inclusief landbo u w- g ro n d ). Het be s c h e rmen van steden en dorpen met kades lijkt een nood z a ke l i j ke oplossing. Het op die wijze be s c h e rmen van steeds meer kleine woo n ke rnen in het winte r bed van de Maas dru i s t e c hter in tegen de pri n c i pes van Ru i mte voor de Rivier en is volgens de Commissie dus ongewe n s t. Om re l atief geringe schade te voo rkomen wo rdt een dure oplossing uitg evoe rd die ook nog eens kan zo rgen voor (lokale) afwe nteling van pro b l e m e n. Re l atie met regionale wate r s ys te m e n De toename van de regionale afvoe rp i e ken moet niet wo rden afg ewe nteld op het hoo fdwate r- s ys te e m. Af we nteling zal zoveel mogelijk be pe rkt moe ten wo rden door regionaal water vast te h o u d e n. Da a rnaast dient voo rkomen te wo rden dat regionale pieka f voe ren samenvallen met p i e ken van het hoo fdwate r s ys te e m. Dit geldt met name voor de zijri v i e ren van de IJssel en de Ma a s. Di t ze l fde geldt ove rigens ook voor de zijri v i e ren van de Rijn in Du i t s l a n d. Afs temming va n d eze sturing binnen het stroomgebied is nood z a ke l i j k. Een aangepaste IJssel zou volgens de studie van W L De l ft Hyd raulics een goed alte rn atief ku n n e n zijn voor de Wa a l, zowel qua ko s ten als op andere punte n. De sturi n g s m og e l i j kheden bij de Pa n n e rdense Kop en de IJsselkop dienen in deze studie be ke ken te wo rd e n, mede in re l atie tot de ve rdeling bij lage afvoe re n. Inte re s s a nt is dat tot in de jaren zestig de IJssellinie dienst deed als mog e l i j ke ve rdediging van ons land tegen aanvallen vanuit het Oo s te n. Door middel van het inva ren van dri j vende stuwen ko n men Waal en Ne d e rrijn geheel afs l u i ten wa a rd oor een gro te hoeveelheid Ri j n water via de IJssel het IJsseldal onder water ze t te (zie Dri j vende stuwen voor de landsve rd e d i g i n g van Wa l b u rg Pers & St i c hting Menno van Coe h oo rn ). Ook bij dijkdoo r b ra ken in vo rige eeuwen gebe u rde het dat ve e l ext ra water door het IJsseldal stroo m d e. Dit had veel minder schadelijke gevolgen dan doo r b ra ke n langs de Wa a l. In de Vi j fde Nota Ru i mte l i j ke Ordening zouden beide ri v i e ropties voo rlopig opengehouden moe te n wo rd e n. Het zal duidelijk zijn dat beide opties gro te kn e l p u nten met zich mee zullen bre n g e n,b i j- voo r beeld voor Do rd re c ht en Ka m pe n. De Oo i j polder en het Ri j n s t rangengebied moe ten volgens de Commissie op ko rte te rmijn geschikt wo rden gemaakt om te dienen als stru ct u reel onderdeel van de hoog wate r be s c h e rm i n g, to td at in 2015 de maat regelen uit Ru i mte voor de Rivier zijn afg e ro n d. Dit is naar de mening van de Commissie een g e e n - s p i j t m a at re g e l. Da a rna kunnen deze gebieden eve ntueel gaan dienen als gebieden die onder water gezet kunnen wo rden als er toch meer water aanko mt dan wa a rop de ri v i e ren be re kend zijn of als er onve rwa c ht andere gro te problemen als dreigende dijkdoo r b ra ke n o p t re d e n. Zo snel mogelijk dient in beeld te wo rden gebra c ht we l ke gebieden naast de genoe m d e voor dit doel in aanmerking komen en wat de co n s e q u e nties zijn (schadeve rg oe d i n g e n,m og e l i j k- heden dubbe l f u n ct i e s ). Dit om onze ke rheden voor deze gebieden te be pe rke n. Ma a s Voor de toenemende Ma a s a f voer zal nog geke ken moe ten wo rden in hoeve rre ext ra ru i mte voo r de rivier gecre ë e rd moet wo rden en waar eve ntueel de dijken ve rh oogd moe ten wo rd e n. De ori ë nte rende studies voor de langere te rmijn lopen nu. Mogelijk kan het aanleggen van re te nt i e- Voor de afvoe rve rdeling is een duidelijke nationale sturing nod i g. Bij sturing vanuit de regio ku n n e n de bove n regionale afwegingen niet goed wo rden gemaakt. Het gebruik van een Hoog wate r In fo rm atie Sys te e m,d at op dit moment in ontw i k keling is, is nuttig om op basis van alle re l eva nte i n fo rm atie van tevo re n, maar ook in tijden van hoog wate r, beslissingen te kunnen nemen ove r m a at re g e l e n. Droge omstandigheden Er ko mt minder zoet water be s c h i kbaar voor de regionale wate r s ys te m e n,d oo rd at er minder aanvoer is van zoet water in de zo m e r, de zo u te kwel toe n e e mt en de zo u t tong in de ku s t zone ve rd e r l a n d i n wa a rts ligt. De wate rv raag neemt juist toe. Hi e rd oor ko mt de gara ntie van vo l d oende zoe t water voor onder andere de landbouw in We s t - Ne d e rland onder druk te staan. Da a rnaast is naar ve rh o u d i n g e rg veel water nodig voor het te ru g d ringen van de zo u t tong in de Ni e u we Wate rwe g. Mogelijk dat een soo rt zo u t ke ring hier veel water kan be s p a re n. In het Beheersplan voor de Ri j k s wate ren van RWS is de huidige pri o ri te i t s telling voor de wate rve rdeling in tijden van droog te o pg e n o m e n : 1 Pe i l h a n d h aving ter voo rkoming van onomke e r b a re droog teschade en behoud van stabilite i t wate rke ri n g e n ; 2 On g e s too rde dri n kwate rvoo rz i e n i n g, wate rvoo rziening glastuinbouw en industriële ont t re k ki n g ; 3 Ha n d h aving lage zo u tco n ce nt rat i e s, koe lwate rvoo rziening energ i e ce nt ra l e s, wate rvoo rz i e n i n g l a n d bouw en handhaven scheepva a rtd i e p te n. Het is volgens de Commissie in ieder geval nodig om opnieuw de pri o ri te ring te bepalen van de ve rdeling van water in tijden van schaarste. De maat s c h a p pe l i j ke ve ra n d e ringen hebben er bijvoo r- beeld toe geleid dat natuur be l a n g ri j ker is gewo rd e n. Tevens treden steeds va ker koe lwate rp ro b l e- men op. De Commissie beveelt aan om op ko rte te rmijn een hern i e u wde afweging te make n, wa a r- bij de co n s e q u e nties in re l atie tot de verschillende mog e l i j kheden inzichtelijk wo rden gemaakt. In Water voor een vitaal plat te l a n d van LNV wo rdt bijvoo r beeld als pri o ri te ring voo rg e s te l d : 1 Drink- en industri ewate r; 2 Hoog wa a rdig landbo u w g e b ruik ; 3 Nat u u r, bos en landschap; 4 Re c re at i e ; 5 Maïs en gra a n

36 De laat s te cate g o rie heeft in een deel van Ne d e rland het wate r beheer in de regionale sys temen to t nu toe voo ral be p a a l d. Te n s l o t te co n s t ate e rt de Commissie dat ook voor de Maas uitvoe riger geke ken moet wo rden naar het toe komstige wate rte ko rt. Het aanbod neemt in de toe komst namelijk flink af en de vraag zal b l i j ven stijgen. Ook voor de scheepva a rt zullen de toenemende wate rte ko rten problemen geve n. Zolang dit doo r n at u u rl i j ke oo rz a ken ko mt is dit voor de sector acce p t a be l. Als menselijke ingre pen het pro b l e e m ve r s te rken zal dit niet wo rden geacce p te e rd Nat te Ha rt Sp u i ca p a c i te i t Op vangen van de toe komstige ext ra wate ra a nvoer rond het IJsselmeer met ru i mte voor wate r be rg i n g v raagt re l atief zoveel oppe rv l a k,d at dit niet realistisch is. In het pro j e ct Wate rhuishouding In het Nat te Ha rt (WIN) is be re kend dat de huidige IJsselmeerpeilen ongeveer gehandhaafd kunnen wo rd e n d oor de spuica p a c i teit bij de Afs l u i tdijk uit te bre i d e n. Het gaat om een ruime ve rd u b beling van de s p u i ca p a c i te i t. Af h a n kelijk van de snelheid van de zeespiegelstijging is dit vo l d oende voor de komende vijfe ntw i ntig tot vijft i g. De Commissie beschouwt uitbreiding van de spuica p a c i teit dan ook als een g e e n - s p i j t m a at re g e l. De peilen blijven daarmee binnen wat ru i m e re marges dan de huidige gemiddeld ongeveer gelijk. Di j k ve rh og i n g Da a rna moe ten hoog s twaarschijnlijk de dijken omhoog om het IJsselmeerpeil met de ze e s p i e g e l mee te laten groe i e n, zod at toch nog onder vrij ve rval gespuid kan wo rd e n. Deze ke u ze kan nog even wo rden uitg e s te l d. Op ko rte te rmijn moet echter al de ru i mte wo rden gere s e rve e rd om deze optie in de toe komst open te houden. Aanleg van voo roevers en innovat i eve dijkve r s te rki n g e n kunnen een (gedeeltelijk) alte rn atief zijn voor dijkve rh og i n g. Mogelijk kunnen zones achter de dijke n, waar water dat over de dijken heen slaat opg evangen kan wo rd e n, wo rden geco m b i n e e rd met regionale wate r be rg i n g. Ge m a a l De Commissie acht het plaatsen van een gemaal op de Afs l u i tdijk niet gewe n s t, ze ker niet omdat een enorm gemaal nodig is om enigszins effe ctief te zijn. Het gaat dan om een kostbaar gemaal in de orde van m 3 / s. Dit is meer dan tien keer zoveel als het groo t s te gemaal van West Eu ropa in I J m u i d e n. Door de ke u ze voor een gemaal wo rdt tevens de mog e l i j kheid om ext ra water via de IJssel te sturen ernstig be m oe i l i j k t. De gemaalca p a c i teit op de Afs l u i tdijk moet dan namelijk met globaal deze l fde ca p a c i teit wo rden uitg e b reid als de ext ra IJsselaanvoe r. Re l atie met regionale sys temen en IJsselaanvoe r De re l atie met de aanvoer vanuit de regionale wate ren en de IJssel dient be ter meegenomen te wo rden dan tot nu toe is gebe u rd, ze ker in re l atie tot het vraagstuk van de afvoe rve rd e l i n g. De IJsseldelta is bij ext reme waterstanden in het IJsselmeer en hard e, ongunstige wind nu al een p ro b l e e m. Dit probleem zal in de toe komst gro ter wo rden en zal daarom met het oog op de langete rm i j n s t rategie nader be ke ken moe ten wo rd e n. De huidige maat regelen in deze hoe k, zoals de bouw van de sto rmv l oe d ke ring bij Ra m s pol en de dijkve r s te rkingen langs de be n e d e n l oop van de I J s s e l, houden onvo l d oende re kening met toe komstige pe i lve rh ogingen in het IJsselmeer. Re l atie met bo u w p l a n n e n De buitendijkse bouwplannen in het IJsselmeer mogen het toe komstig wate r beheer niet be l e m- m e re n. Dit be te ke nt dat ze re kening moe ten houden met pe i l f l u ct u aties en forse toe komstige pe i l- ve rh og i n g e n. Naast het feit dat het vanuit wate rh u i s h o u d kundig oogp u nt ongewenst is om ve rd e re be bouwing in het IJsselmeer toe te late n,g e e ft de Inte g rale Visie IJsselmeergebied arg u m e nte n om het IJsselmeer open te houden op basis van de ke rn kwa l i te i ten van het IJsselmeer: Ho ri zon (ope n h e i d, d o n ke r, rust en ru i mte ); Van nat u re aanwezige rijkdommen (wate re co s ys te e m, wate r, wind en nat u u rlijk substra at ); Cultuur (Zu i d e rzee- en inpo l d e ri n g s h i s to ri e, v i s s e rij en dijke n ). Fl ex i bel pe i l be h e e r Ook voor de zoe twate rvoo rraad moet het peil in het IJsselmeer in het voorjaar hoger wo rd e n gehouden dan nu om een ext ra zoe twate r b u f fer voor de wa rme en droge zo m e rmaanden te cre ë re n. De functie van het IJsselmeer als strategisch spaarbe k ken is van groot be l a n g. Dit ve reist wel wijziging van het huidige pe i l be s l u i t. De WIN-studie geeft aan dat op ko rte re te rmijn een meer ant i c i perend f l ex i bel pe i l beheer gewenst is. Dat wil zeggen meer water vasthouden in het voorjaar om wate rte ko rten in de zomer te kunnen opvangen en in nat te pe ri oden juist ext ra water afvoe ren als g ro te hoeveelheden water wo rden ve rwa c ht. Een dergelijk pe i l beheer kan gunstige effe cten hebbe n voor be rg i n g, a f voer en de wate rvoo rziening in de zo m e r Ku s t Ku s tve rd e d i g i n g Op dit moment vo l d oet de ku s tve rdediging aan de we t te l i j ke norm. Als er aan de kust wat misgaat zijn de gevolgen desastre u s. In het licht van de toegenomen ri s i co s op ove r s t roming is het daaro m van groot belang om aandacht aan de ve r s te rking van de ku s tve rdediging te geve n. Dit is des te be l a n g ri j ke r, o m d at de laat s te gro te sto rm a a nval vanuit zee al tien jaar achter ons ligt. Bu rg e r s, be s t u u rders en politici hebben daarom weinig oog voor de geva re n. De stijging van de zeespiegel kan eigenlijk alleen be a ntwoo rd wo rden met ve rh oging en ve r b re d i n g van de huidige ze ewe ringen en de dijken in het be n e d e n ri v i e re n g e b i e d. Zandsuppleties moe te n de kust op ste rk te houden. Da a rmee wo rdt tevens vo l d oende zand naar de Wa d d e n zee aangevoe rd om dit gebied met de stijgende zeespiegel mee te kunnen laten groe i e n. Door een dergelijk dy n a- misch ku s t beheer zullen de stranden bij de badplaatsen soms minder breed zijn dan gewe n s t. Re s e rve ring ru i mte Voor de ve r b reding van de ze ewe ringen moet nu echter ru i mte wo rden gere s e rve e rd in het achte r- l a n d. Dit geldt met spoed voor de zwa k s te plekken zoals bij Mo n s te r, Ter Heide en de Ho n d s bo s s e Ze ewe ri n g. Ook Noo rd- en Zu i dwe s t - Ne d e rland dienen be ke ken te wo rd e n. Op enkele plaat s e n, zoals bij Hoek van Holland en het We s t l a n d, is eve ntueel als alte rn atief ze ewa a rtse uitbreiding va n de ku s tve rdediging mog e l i j k. Onder andere de provincies Noo rd- en Zu i d - Holland we rken aan een ku s tv i s i e. Dit kan een aanzet vo rmen voor een inte g raal stre e kplan voor de ku s t, waarbij het rijk de h oo fdlijnen neerzet en de provincies de ru i mte l i j ke doo rwe rking re g e l e n. Ook de ru i mte re s e rve ri n g e n die nog lange tijd onze ker zijn dienen hierin gewa a r bo rgd te wo rd e n. Me e rvoudig ru i mte g e b ru i k biedt hier goede ka n s e n

37 Een deel van de ku s t be bo u w i n g, met name langs de bo u l eva rds van de badplaat s e n, is gebo u wd op de wate rke ring en derh a lve onveiliger dan de we t te l i j ke norm. Ui t b reiding van deze situatie is o n g ewe n s t. Ove rgang zoet en zo u t Bij de beschouwing van ove rgangen tussen zoet en zout water dienen de kansen die derg e l i j ke b ra k ke situaties bieden voor de natuur nadru k kelijk te wo rden be t ro k ke n,b i j voo r beeld in de zuidwe s te l i j ke Delta en bij de Afs l u i td i j k Regionale wate r s ys te m e n De Commissie be n a d rukt dat regionale maat regelen altijd maatwe rk vra g e n,o m d at de omstandigheden en de effe ct i v i teit van maat regelen per regio ste rk kunnen ve r s c h i l l e n. Primair zal be ke ke n m oe ten wo rden of het huidige beheer nog ve r be te rd kan wo rd e n, met name of nog winst te be h a l e n valt door be te re benutting van de mog e l i j kheden van het wate r s ys te e m. De Commissie is va n mening dat bij het zoe ken van gebiedsgeri c hte oplossingen de voo rke u r s vo l g o rde van de oploss i n g s ri c htingen moet wo rden gevo l g d. Dat wil zeggen eerst ru i mte l i j ke oplossingen, als het niet anders kan aangevuld met technische oplossingen. Als bijvoo r beeld toch wo rdt gekozen voor een technische oplossing dient de wate r be h e e rder te motive ren wa a rom hij die ke u ze maakt. Om te kunnen be oo rdelen of de regionale wate r s ys temen op orde zijn, m oet helderheid be s t a a n over de eisen die wo rden geste l d. De Commissie stelt voor een norm e n s telsel in te voe ren volgens e e n l a n d e l i j ke sys te m at i e k. De normen wo rden op gebiedsniveau va s tg e s te l d, maar zij moe ten vo l d oen aan landelijke minimumeisen. p ro j e cten gaande zijn om de ve rd roging te rug te dri n g e n. Bij toenemende wate rdynamiek in de beekdalen zullen wel verschuivingen in nat u u rty pen optre d e n. Al deze maat regelen leiden echter wel tot ve rn atting en lokale wate rove rlast en kunnen zod oe n d e meer natschade ve roo rz a ken in de landbo u w. Onder ext reem nat te omstandigheden raakt de s po n s vol en wo rden deze maat regelen minder effe ctief om wate rove rlast in lager gelegen gebieden te voo rko m e n. Wate rte ko rt Via wate rco n s e rve ring zal de regio moe ten pro be ren zoveel mogelijk in de eigen wate r be h oe fte te voo rz i e n. In Hoog Ne d e rland zijn er maar be pe rk te mog e l i j kheden om het wate rte ko rt in de zo m e r s u b s t a ntieel aan te vullen. Aa nvoer van elders is voor de hoger gelegen delen geen oplossing, wa nt d at is duur en soms niet mogelijk va n wege het ont b re ken van de daarvoor nood z a ke l i j ke infras t ru ct u u r. In die gebieden is men aangewezen op be regening uit gro n dwate r. De toe n e m e n d e be pe rking van be regening uit gro n dwater kan een kn e l p u nt gaan vo rmen voor de landbouw in Hoog Ne d e rl a n d, ze ker in die gebieden waar de vo l l e g ro n d s t u i n bouw zich ontw i k ke l t. De Commissie is van mening dat de ontw i k keling van veeleisende landbo u wva ri a nte n, zoals vo l l e- g ro n d s t u i n bo u w, m oet wo rden tegengegaan in gebieden waar alleen met zeer veel inspanning en d u re inve s te ringen voldaan kan wo rden aan de wate rv ra a g. Bij heri n ri c hting en in re co n s t ru ct i e- gebieden (bijvoo r beeld de inte n s i eve ve e h o u d e rij) ontstaan mog e l i j kheden om de ru i mte l i j ke i n ri c hting be ter af te stemmen op de mog e l i j kheden die het wate r s ys teem biedt Laag Ne d e rl a n d Er zijn diverse maat regelen denkbaar om de afvoe r- en be rg i n g s ca p a c i teit in de regionale wate r- s ys temen te ve rg ro te n, zod at hog e re maatg evende afvoe ren in de toe komst kunnen wo rden ve r- we rk t. Deels zijn dit technische aanpassingen van het afwate ri n g s s telsel en de gemaalca p a c i te i t. Da a rnaast zullen het voo ral ook ru i mte l i j ke aanpassingen en re s e rve ringen zijn om ext reme afvoe re n tijdelijk te kunnen opva n g e n Hoog Ne d e rl a n d Wate rove rl a s t Als gevolg van kl i m a atve ra n d e ring neemt de kans op wate rove rlast toe, s peciaal in de ove rg a n g s- g e b i e d e n, zoals langs de randen van het keileemgebied in Friesland en Dre nt h e, waar snelle afs t roming optreedt uit de hoger gelegen delen. Daar zal de be rg i n g s ca p a c i teit moe ten wo rden ve rg roo t om schade door wate rove rlast te ve rm i n d e re n. Hier zullen re te ntiegebieden moe ten wo rd e n g evo n d e n, die bij ext reme afvoer tijdelijk onder water kunnen wo rden geze t. In de meer hellende gebieden van Hoog Ne d e rland kan ove rtollig water effe ctief wo rden va s tgehouden en kan de i n f i l t ratie wo rden bevo rd e rd door afvoe r s t remmingen in te bo u wen (kl e i n e re duike r s, a a n g e p a s t s l oo to n d e rh o u d, ve ro n d i e p i n g / d e m pen van sloten) en door be ken weer meer te laten meandere n. De casestudie Noo rd - Ne d e rland heeft aangetoond dat door het be ter be n u t ten van de huidige i n f ra s t ru ctuur en een act i ever be rg i n g s beheer (ant i c i pe ren via pe i l beheer) nog be l a n g ri j ke winst is te boe ke n. Wate rove rl a s t De mog e l i j ke gevolgen van ove r s t roming zijn in Laag Ne d e rland zeer groo t. De eco n o m i s c h e wa a rden in dit deel van Ne d e rland zijn met een factor tien toegenomen sinds de zestiger jare n. Er zal dus veel aan gedaan moe ten wo rden om de kans op schade door wate rove rlast te ve rm i n d e- re n. Een veel voo rkomend probleem in Laag Ne d e rland is dat de boezems ove r belast ra ken in ze e r n at te pe ri od e n. Binnen het boeze m s ys teem is door allerlei ru i mte l i j ke ontw i k kelingen (toe n e m e n d e ve r s te d e l i j ki n g, i ntensief gro n d g e b ruik) te weinig ru i mte ove rg e b l even voor wate r be rg i n g. Ru i mte is daard oor een schaars goed gewo rd e n. Ru i mte l i j ke maat regelen om wate rove rlast te be pe rke n, zullen door provincie en gemeenten planologisch moe ten wo rden ve ra n ke rd in stre e k - en be s te m m i n g s p l a n n e n. De rol van het waterschap bij het opstellen van deze plannen moet wo rd e n ve r s te rk t. De afvoe r- en be rg i n g s ca p a c i teit van boezems kan wo rden ve rg root door ve r b reding en ve rdieping van het afwate ri n g s s telsel en door het ve rg ro ten van de gemaalca p a c i te i t. In de polders zijn maat regelen nodig om water langer vast te houden (re te ntie) en er moe te n gebieden wo rden aangewezen die bij geva a rlijk hoge standen in het boeze m water onder wate r g ezet kunnen wo rd e n. Het be n u t ten van de spo n s we rking en het ve rg ro ten van de be rg i n g s ca p a- c i teit door uitbreiding van het oppe rvlak aan open water kan in vlakgelegen polders aanzienlijk b i j d ragen aan het afvlakken van regionale pieka f voe ren (re d u ctie met tien tot vijfe ntw i ntig proce nt ). In het stedelijk gebied moe ten ook maat regelen wo rden getro f fen om het water langer vast te houden en minder snel af te voe ren naar elders (lokale be rg i n g, vasthouden bij de bro n ). De rg e l i j ke maat regelen zijn ook effe ctief om de ve rd roging van nat u u rgebieden te rug te dri n g e n. De stru ct u rele ve rd roging van nat u u rte rreinen zal afnemen doo rd at in de re g i o s reeds diverse

38 Op de lange te rm i j n, als de spuica p a c i teit afneemt bij stijging van de zeespiegel en van de buite n- wate rs t a n d e n, is ve rh oging van kades en dijken en uitbreiding van de gemaalca p a c i teit onve rm i j- d e l i j k. Bod e m d a l i n g In het ve e n weidegebied van Friesland en Ove rijssel zal de bodemdaling zich voo rt ze t te n, wa n n e e r het huidige pe i l beheer wo rdt gehandhaafd. Oo rzaak is de diepe drooglegging met een ontwateri n g s d i e p te van honderd ce nt i m e ter beneden maaive l d. In het ve e n weidegebied van Ut re c ht en Holland zal de bodemdaling be l a n g rijk minder zijn va n wege een geri n g e re droog l e g g i n g, m e e s t a l zestig ce nt i m e ter en soms ze l fs maar dertig ce nt i m e ter beneden maaive l d. Dit hangt samen met de re l atief exte n s i eve ve e h o u d e rij in dat gebied. De Commissie is van mening dat de bodemdaling in ve e n weidegebieden zo veel mogelijk moet wo rden be pe rk t. Nadelen van bodemdaling zijn onder a n d e re ve r s n i p pe rd pe i l beheer en een toenemende ve rzilting die weer ext ra wate rv raag tot gevo l g h e e ft. Zie ook het ra p po rt Ove rv l oed en schaarste : Water als geld van de Raad voor het La n d e l i j k Ge b i e d. Om bodemdaling te be pe rken moe ten in verschillende gebieden hog e re wate rpeilen wo rden i n g e s te l d. Dit heeft gro te co n s e q u e nties voor het gro n d g e b ru i k. Er blijft dan alleen nog plaats voo r extensief gra s l a n d, n at te nat u u r, m oe ras en wate r be rg i n g. Inte n s i eve melkve e h o u d e rij is dan niet langer mog e l i j k. Wel lijken er mog e l i j kheden te ontstaan voor co m b i n aties van exte n s i eve landbouw met agra risch nat u u r beheer en re c re atie en voor tijdelijke wate r be rg i n g Ste d e l i j ke wate r s ys te m e n Op pe rv l a k tewate r Ve r s tedelijkt gebied be s t a at uit ve rh a rd oppe rv l a k. De infiltratie van hemelwater wo rdt daard oo r ve rh i n d e rd. Re g e n water wo rdt versneld via het ri ool afg evoe rd naar het oppe rv l a k tewate r. Dit leidt tot ve rlaging van de gro n dwaterstand en ve rd rog i n g. Af ko p peling en infiltratie van re g e n water ka n dit probleem helpen oplossen. Om problemen niet af te we ntelen op de omgeving is vo l d oende be rg i n g s ca p a c i teit nodig in het o p pe rv l a k tewate r s ys teem binnen de stad in co m b i n atie met infiltratie in de bod e m. Het voo r- oo rl ogse ste d e l i j ke gebied ke nt in het algemeen een pe rce ntage oppe rv l a k tewater van twee à dri e p roce nt. De naoo rl ogse wijken kenden een ontwe rp n o rm van vijf proce nt. Voor een meer sluite n d e waterbalans is circa tien proce nt nod i g. Voor een gesloten sys teem zonder afwe nte l i n g, i n c l u s i e f va ri ë rend pe i l beheer en biologische ze l f re i n i g i n g, is circa tw i ntig proce nt nod i g, deels buiten de d i re cte be bo u w i n g. Ru i mte voor meer oppe rv l a k tewater in de stad is schaars en duur. Me e rvo u d i g ru i mte g e b ruik is een mog e l i j kh e i d. Als het niet mogelijk is om binnen het eigen stedelijk gebied tot oplossingen te ko m e n, kan het waterschap een be l a n g ri j ke rol ve rvullen bij het zoe ken naar oplossingen op gebiedsnive a u. Ge m e e nte en waterschap hebben een gez a m e n l i j ke ve ra ntwoo rd e l i j kheid voor het wate r s ys te e m in stedelijk gebied. Ve rz i l t i n g Specifiek voor Laag Ne d e rland speelt het probleem van de ve rz i l t i n g. Door de zeespiegelstijging en de bodemdaling neemt de ve rzilting toe in de lage polders langs de kust in Zu i dwe s t - Ne d e rl a n d, a c hter de Hollandse duinenri j, in de Wi e ri n g e rmeer en Noo rd - Ne d e rl a n d. Dit zal co n s e q u e nt i e s h e b ben voor het gro n d g e b ru i k, met name voor landbouw en nat u u r. Door toenemende ve rzilting en drog e re zomers zal de vraag naar zoet water voor doo r s poeling en be regening in We s t - Ne d e rland toe n e m e n. De aanvoer van zoet water in de zomer zal echter juist a f n e m e n. In Zu i dwe s t - Ne d e rl a n d, de Wi e ri n g e rmeer en in de droog m a ke rijen zal de be s c h i kb a a rh e i d van zoet water in toenemende mate een kn e l p u nt wo rden voor de daar aanwezige glastuinbo u w, vo l l e g ro n d s t u i n bo u w, bo l l e nteelt en ook de akke r bo u w. De Commissie wil daarom aandringen op het aanleggen van zoe twate rvoo rraden binnen de re g i o s. Ook de ve rdeling van ri v i e rwater ove r d i verse wate rv ragers ve rd i e nt een kritische afwe g i n g. De Commissie vindt dat in diep gelegen polders met veel zo u te kwel geen zo u tg evoelige gewa s s e n ( t u i n bo u w, b l oe m bollen) moe ten wo rden gete e l d, o m d at dit leidt tot een oneve n redig hoge vra a g naar zoe twate r. De daar aanwezige tuinbo u w be d ri j ven zouden in de toe komst naar elders moe te n u i tw i j ke n. In gebieden met gro te kans op ve rzilting zullen minder kwe t s b a re landbo u w g ewa s s e n m oe ten wo rden gete e l d. Nat u u rg e b i e d e n De nat u u rgebieden in Laag Ne d e rland stellen tamelijk veel eisen aan gewe n s te gro n dwate r s t a n d e n, wate rkwa l i teit en ove r s t ro m i n g s dy n a m i e k. In de toe komst kan het een groot probleem wo rden om aan de eisen van wate rkwa l i teit en wate rpeil te blijven vo l d oe n. Be te re kansen voor nat u u ro ntw i k keling ontstaan door te streven naar gro te re eenheden met een ze l fstandige eigen wate rh u i s h o u d i n g en aanpassing van de nat u u rd oelen aan de mog e l i j kheden die het wate r s ys teem biedt. He r s t ru ct u re ring en ste d e l i j ke inri c ht i n g Niet afwe ntelen van water is één van de voo rwa a rden wa a raan moet wo rden voldaan bij ste d e l i j ke h e r s t ru ct u re ri n g. De financiële lasten die dit met zich meebre n g t, kunnen (deels) wo rden opg eva n g e n d oor een ko p peling te maken met meervoudig ru i mte g e b ruik in de vo rm van wa d i s en parken die af en toe wo rden gebruikt als tijdelijke wate r be rging en door een co m b i n atie te maken met wo n e n en re c re ë ren aan of op het wate r. De tre n d b reuk in denke n, meer ve e rkra c ht, i nte g rale be n a d e ring en bro n be n a d e ri n g, is nu al ingeze t. Het ri j k s beleid geeft een goed kader voor inte g raal wate r beheer in het stedelijk gebied, zij het d at nog te weinig aandacht wo rdt gegeven aan re d u ctie van afvoe rp i e ke n. In het huidige ste d e l i j ke gebied zal het problemen opleve ren ru i mte voor water te vinden. Bovendien ont b reekt een echte push om over te gaan tot maat re g e l e n. Aanpassing van de wet- en re g e l g eving (en de daarbij h o rende te rmijnen) en de financieri n g s s t ru ctuur is nodig om de ont ko p peling van re g e n wate r- s t romen en afva lwate r s t romen in het stedelijk gebied te kunnen re a l i s e re n. Wat be t re ft het omgaan met water in de stad zijn de verschillen tussen het stad-land sce n a rio (de co m p a cte stad) en het land-stad sce n a rio (de s c h a rre l s te d e n bo u w ) niet zo groo t. Door bro n g e ri c hte aanpak en afko p peling wo rdt het water bij huis en binnen de ste d e l i j ke be bouwing opg eva n g e n, wa a rd oor in de toe komst steeds minder afwe nteling naar elders zal plaat s v i n d e n. Wate rove rlast in de stad is ove rigens veelal een ste rk lokaal probleem in de laagst gelegen delen van de stad. In de m e e s te gevallen is deze wate rove rlast goed oplosbaar. Een aandacht s p u nt is de samenhang met het gro n dwate r be h e e r, denk aan het onderl o pen van ke l d e r s

39 VOORBEELDEN STEDELIJK WAT E R B E H E E R De uitwe rking van Wate rrijk De l t a m e t ro pool is een Voor Ut re c ht bijvoo r beeld is een uitwe rking van het m ooi voo r beeld hoe het pri n c i pe niet afwe nte l e n i n zogenaamde netwe rkm odel gemaakt. Dit biedt aan de p raktijk kan wo rden gebra c ht. Hier zijn mog e l i j kh e d e n westzijde van de stad het be s te pe r s pe ctief gezien de u i tg ewe rkt om op lokaal en regionaal schaalniveau te ove rgang van oeve rwal naar ve e n we i d e g e b i e d. He t l aten zien wat water kan bieden aan de stad en haar n e twe rk heeft twee aft a k kingen ri c hting Leidsche Ri j n. bewo n e r s. Er wo rdt met name gedacht aan nat u u r, Dit heeft tot doel het stedelijk wate r s ys teem met het re c re at i e, wo n e n, maar ook aan ka p i t a a l i nte n s i eve boeze m s ys teem te ve r b i n d e n. De aft a k king biedt aanleiding om de ve rkaveling van brede bos- en ri e t s t ro- l a n d bo u w te e l te n. Voor al deze functies moet het wate r s ys teem ontw i k ke l i n g s kansen bieden die gebas e e rd zijn op de aanwezigheid van vo l d oende wate r op enkele plekken in lage dichtheden gewoo n d. Op ken stevig aan te ze t te n. In deze groe n s t ru ct u ren wo rd t van goede kwa l i te i t. Daarbij gaat het om be rging va n d eze wijze wo rdt een gro te re c re at i eve en eco l og i s c h e een ext reme regenbui en om seizoe n s be rging voo r co m po n e nt aan het gebied toe g evoe g d. pe ri oden met wate rte ko rte n. VOORBEELDEN KO S T E N M I N I M A L I S ATIE REGIONALE WAT E R S YS T E M E N Ter illustratie zijn hier enkele re s u l t aten opg e n o m e n leggen van re te ntiegebieden langs het boeze m water is van casestudies wa a rin een ko s te n m i n i m a l i s atie is uitg evoe rd van schade en inve s te ringen om de schade te hier echte r, e conomisch gez i e n, het meest gunstig. ve rm i n d e re n. Deze casestudies zijn uitg evoe rd te n De l f l a n d be h oeve van de uitwe rking van de regionale norm e- Aanleggen van ext ra open water in de polders blijkt ri n g, zie de studie Hoog wate rn o rm e ring re g i o n a l e e conomisch gezien niet re n d a be l,o m d at de ext ra wate r s ys te m e n van HKV. Op vallend is dat bij een ru i mte hiervoor slechts tegen hoge ko s ten ve rkre g e n ko s te n m i n i m a l i s atie de technische maat regelen va a k kan wo rd e n. Ui t b reiding van de gemaalca p a c i teit is g oed sco ren ten opz i c hte van ru i mte l i j ke maat re g e l e n. voor enkele deelgebieden eve ntueel een optie. De Commissie vindt echter dat ook andere cri te ria in de a f weging be t ro k ken moe ten wo rd e n, met als re s u l t a at Dre nt h e, Oude Va a rt d at de andere oplossingsri c htingen po s i t i ever zullen Alle onderzoc hte maat re g e l e n, aanleg van een re te n- s co re n. t i e be k ke n,a f ko p pelen van een nat u u rgebied en ve r- g ro ten van de be rging in de bove n l oop van de Ou d e S c h o u we n Va a rt, b l i j ken niet re n d a bel omdat ze vri j wel geen Ve rg ro ten van het oppe rvlak open water leidt niet to t e f fe ct hebben op de re d u ctie van schade. Ook bij kl i- een economisch optimale oplossing, ook niet als de m a atve ra n d e ring ve ra n d e rt dit beeld niet, de huidige n e e r s l a g ( i nte n s i teit) ve rder toe n e e mt. Dit is wel het s i t u atie is dus optimaal. g eval voor uitbreiding van de gemaalca p a c i te i t. Sto rte l d e r s beek (Oost Ge l d e rl a n d ) Fri e s l a n d Ve rg ro ten van de afvoe rca p a c i teit blijkt hier geen De aanleg van re te ntiegebieden langs het boeze m water blijkt nu al en ze ker in de toe komst eco n o m i s c h reeds ove rg e d i m e n s i o n e e rd is. Schade wo rdt in dit e f fe ct te hebbe n,o m d at de afwate ring in het gebied re n d a bel te zijn (tot max ha). Het ve rh ogen va n gebied dus niet ve roo rzaakt door de afwate ri n g, m a a r boeze m kaden en uitbreiden van de gemaalca p a c i te i t d oor de snelle ontwate ri n g. Re te ntie bove n s t roo m s zijn nu niet re n d a be l, maar wo rden dat wel in de toekomst als de kans op schade ve rder toe n e e mt. Het aan- te g e l i j ke rtijd tot toename van schade bove n s t roo m leidt wel tot schadere d u ctie be n e d e n s t roo m s, m a a r s Am s te rdam wo rdt bediend met meer open water in de Am s te lw i g. Er wo rdt ove rl oo p ru i mte g e c re ë e rd voo r het oppe rv l a k tewater van Am s te lveen en Am s te rd a m Zu i d - Oo s t. Ni e u we functies wo rden aan de stadska nt tegen en in het water gesitueerd. (in het re te nt i e re s e rvo i r ). De maat regel blijkt daard oo r e conomisch niet re n d a be l. Conclusie uit de studie In een aantal gebieden blijkt het wate r s ys teem va n u i t een ko s te n m i n i m a l i s atie voor de huidige situatie op o rde te zijn, wa nt technische noch ru i mte l i j ke maat regelen zijn hier re n d a bel om het schaderi s i co ve rder te re d u ce re n. In andere gebieden kan de situatie wel wo rden ve r bete rd, o m d at het daar economisch re n d a bel is om met technische en ru i mte l i j ke maat regelen de schadeve r- wa c hting te re d u ce re n. No rm e ring op basis van een economische be s c h o u w i n g leidt niet per definitie tot een ke u ze voor te c h n i s c h e m a at re g e l e n. In delen van Ne d e rl a n d, waar de gro n d- p ri j zen re l atief laag zijn en het gro n d g e b ruik nog re l a- tief extensief is, b l i j ken ook ru i mte l i j ke maat re g e l e n e conomisch re n d a bel te kunnen zijn, soms ze l fs meer re n d a bel dan technische oplossingen. De Commissie wijst erop dat indien voor genoe m d e voo r beelden ook geke ken wo rdt naar de andere afweg i n g s c ri te ria uit para g raaf 6.3, n i e t - technische oploss i n g s ri c htingen er po s i t i ever uit ko m e n Ca s e s t u d i e s Ter illustratie wo rden de maat regelen toe g e l i c ht die volgen uit casestudies Noo rd - Ne d e rland, Delfland en Arn h e m - Ni j m e g e n,u i tg evoe rd door re s pe ct i evelijk Gro nt m i j, TAU W, en Ha s ko n i n g. Ze gaan in op regionaal wate r beheer in Hoog Ne d e rl a n d, Laag Ne d e rland en het Ri v i e re n g e b i e d. Noo rd - Ne d e rl a n d In de casestudie Noo rd - Ne d e rland zijn diverse maat regelen onderzoc ht op hun effe ct i v i teit bij het oplossen van het wate rove rl a s t p ro b l e e m. De onderzoc hte technische en ru i mte l i j ke maat re g e l e n be t re f fen het ve rg ro ten van de afvoe rca p a c i teit van het boeze m s ys te e m, ve rm i n d e ring van de aanvoer naar het boeze m s ys te e m, ve rg roting van de be rg i n g s ca p a c i teit van het boeze m s ys teem en het be ter vasthouden van water in de bove n s t roomse gebieden. Uit het onderzoek blijkt dat be l a n g ri j ke winst is te boe ken door het be ter be n u t ten van de huidige i n f ra s t ru ctuur en een act i ever be rg i n g s beheer (ant i c i pe ren via flex i bel pe i l be h e e r ). Te c h n i s c h e m a at regelen (ve rg ro ten afvoe rca p a c i teit) blijken het meest ko s te n e f fe ctief te zijn. Vasthouden va n water in bove n s t roomse gebieden, met lokale stuwtjes en door herm e a n d e ring van be ke n,s coo rt positief op eco l ogische duurzaamheid (ve e rkra c ht ). Be rging in de bodem op het Dre nts Pl ateau en in nat u u rgebieden in het gebied van de Dre ntse Aa heeft een gunstig effe ct op de wate rove rl a s t- p ro b l e m atiek en is tevens gunstig in het kader van be s t rijding van ve rd rog i n g. In ext reem nat te pe ri oden kan hiermee echter het wate rove rl a s t p robleem niet volledig wo rd e n o pg eva n g e n. In de lager gelegen gebieden moet de be rg i n g s ca p a c i teit van het boeze m s ys te e m wo rden ve rg root en zullen gebieden moe ten wo rden aangewezen die zo nodig geco nt ro l e e rd onder water kunnen wo rden gezet om elders gro te schade te voo rko m e n. Drie maat re g e l p a k ke t ten zijn geëva l u e e rd op basis van de afwe g i n g s c ri te ria wate rove rl a s t, d u u rz a a m h e i d, ko s te n / b aten en dra a g v l a k : Pa k ket 1: co m b i n atie van de meest ka n s ri j ke maat re g e l e n ; Pa k ket 2: d u u rzaamheid staat voo ro p ; Pa k ket 3: wate rove rlast (ook lokaal) minimaliseren (scoo rt goed op dra a g v l a k ). In alle pakke t ten wo rdt ervan uitgegaan dat via een efficiënte re inzet van de huidige middelen en meer ant i c i pe rend pe i l beheer reeds veel is te be re i ke n. Da a rnaast be t re ft het bij pakket 1 en 3 voo ra l ve r be te ring van de infra s t ru ctuur en ru i mte l i j ke maat regelen ter ve rg roting van de be rg i n g s ca p a- c i teit in en langs het boeze m s ys te e m. In pakket 2 is voo ral geke ken naar maat regelen die po s i t i e f s co ren op duurz a a m h e i d, te we ten flex i bel pe i l be h e e r, be rging in de bod e m, be rging op het Dre nt s Pl ateau en herm e a n d e ring van be ke n. Dankzij ru i mte l i j ke maat regelen kan voo rlopig de uitbreiding van gemaalca p a c i teit achte rwe g e b l i j ve n. Het wate r s ys teem wo rdt ve e rkra c htiger en krijgt meer ru i mte om ext remen op te vangen en tijdelijk te be rg e n. Bij voo rt s c h rijdende stijging van de zeespiegel is op de langere te rmijn echter in alle gevallen de bouw van een gemaal nood z a kelijk om gro te re afvoe ren op te va n g e n. Bij pakket 2 is dat over 25 jaar nod i g, bij pakket 3 na ruim 30 jaar en bij pakket 1 pas na 40 jaar. De ko s ten va n p a k ket 1 en 3 zijn globaal ve rg e l i j kb a a r, p a k ket 2 is ongeveer een factor 3 duurd e r. In alle geva l l e n b l i j ven gebieden nodig die bij bove n m a atg evende afvoer of re g e nval geco nt ro l e e rd onder wate r g ezet kunnen wo rd e n. 7 7

40 De l f l a n d In de casestudie Delfland is va s tg e s teld dat een drietal soo rten maat regelen nodig is: Ma at regelen op boeze m n i veau (ve r b reding en ve rd i e p i n g, ve rh ogen van ka d e s, ve rg ro te n g e m a a l ca p a c i te i t ) Ma at regelen in de polders (re te ntiegebieden en gebieden die bij bove n m a atg evende re g e nva l g e co nt ro l e e rd onder water gezet kunnen wo rd e n ) Kleinschalige maat regelen in het stedelijk gebied (afko p pe l e n, l o kale be rg i n g, vasthouden bij de bro n ) Om tot een duurzame oplossing te komen is voo rg e s teld om de drie groe pen van maat re g e l e n p a rallel uit te voe re n. Voo ral de grootschalige maat regelen op boeze m n i veau en in de polders zijn e f fe ct i e f. Deze zijn echter ook re l atief duur. De re co n s t ru ctie van het Westland als glastuinbo u w g e b i e d biedt mog e l i j kheden om meer ru i mte te maken voor wate r. De ve e rkra c ht van het sys teem wo rd t voo ral positief be ï nv l oed door water langer vast te houden in de polders en in de ste d e l i j ke gebieden. Bro n g e ri c hte maat regelen (bijvoo r beeld in het stedelijk gebied) kunnen in be l a n g ri j ke mate b i j d ragen aan het bew u s ter omgaan met water en de daarmee ve r bonden ri s i co s. Ac ce p t atie va n g e co nt ro l e e rde ri s i co s kan wo rden be reikt mits inwoners goed wo rden geïnfo rm e e rd over de g e h a nte e rde norm e ri n g, de ve ra ntwoo rd e l i j kheden van wate r s c h a p, g e m e e nte en prov i n c i e, e n over het omgaan met schades. Het hoog h e e m raadschap en de gemeenten moe ten een act i eve re rol spelen bij de co m m u n i catie met de inwoners in het gebied. De ru i mte is schaars in De l f l a n d. Voor zover wel realiseerbaar moe ten ru i mte l i j ke maat re g e l e n,o m wate rove rlast te be pe rke n,d oor de provincie en gemeenten planologisch wo rden ve ra n ke rd. Arn h e m - Ni j m e g e n In de casestudie Arn h e m Nijmegen is gebleken dat bij de planvo rming rond de V I N E X - l ocat i e Wa a l s p rong veel aandacht is gegeven aan het wate r s ys teem en het wate r beheer in deze stadswijk. Bij de planning is echter het aspe ct van toe komstige ext reme ri v i e ra f voe ren niet aan de orde g e ko m e n. Het is ook niet van ri j k s wege ingebra c ht bij de goe d ke u ring en va s t s telling van de plannen. Gevolg is dat het leggen van een groene rivier rond het kn e l p u nt Nijmegen nu ernstig wo rd t be m oeilijkt door de va s tg e s telde en reeds in uitvoe ring genomen plannen. Dit voo r beeld illustre e rt d at nadenken over water op lokaal niveau reeds ingang heeft gevonden maar dat nog onvo l d oe n- de wo rdt afg e s temd op regionale en bove n - regionale wate r s ys te m e n. Naast de lokale afwe g i n g e n met be t re k king tot water dient daarom ook een bove n - regionale afweging plaats te vinden. 8.4 Ge e n - s p i j t m a at re g e l e n Ge e n - s p i j t m a at regelen zijn uitvoe ri n g s m a at regelen die volgens de Commissie bij alle mog e l i j ke o ntw i k kelingen nodig zijn. De reeds eerder in dit hoo fdstuk genoemde maat regelen zijn: Het pakket van maat regelen tot m 3 /s uit Ru i mte voor de Ri v i e r; Het op ko rte te rmijn aanwijzen van Ri j n s t rangengebied en Oo i j polder als re te nt i e g e b i e d ; Het ve rg ro ten van de spuica p a c i teit op de Afs l u i td i j k ; Het alvast re s e rve ren van geschikte ru i mte voor wate r be rging in de regionale wate r s ys te m e n. Ve rder geeft de Commissie in ove rweging om alle voo rgenomen maat regelen voor wate r be h e e r, inclusief ru i mte l i j ke ontw i k kelingen in ove rl a s tg evoelige gebieden, te herove rwegen op basis va n de uitg a n g s p u nte n,o p l o s s i n g s ri c htingen en maat regelen die door de Commissie zijn voo rg e s te l d

41

42 9 Ru i mte voor wate r TY PE MAAT R E G E L REGIONAAL HOOG NEDERLA N D REGIONAAL LA AG NEDERLA N D R I V I E R E N,N ATTE HART, K U S T G ROTE STEDEN Hoewel technische oplossingen op voo rh a n d g oe d ko per lijken om de problemen van wa te r- ove rlast op te lossen, is de Commissie er va n ove rtuigd dat dit voor de lange te rmijn geen verstandige ke u ze is. Ve rh oging van dijken en kades leidt er toe dat bij toenemende afvoe re n de maatg evende hoog wa terstanden nog ve rd e r zullen stijgen. De schades in geval van dijkd oo r b raak wo rden daard oor alleen maar g ro te r. De Commissie is van mening dat de wa te r s ys temen ruimer gedimensioneerd moe te n wo rden om de nu voo rkomende hoog wa te r- standen in de toe komst niet ve rder te late n toenemen en, waar mog e l i j k, te ve rl a g e n. Ma a t regelen kunnen be ter en veiliger wo rd e n g e richt op afvlakking van pieka f voe ren dan op het zo snel mogelijk afvoe ren van het wa te r. Ook ru i m te l i j ke oplossingen kunnen niet alle p roblemen oplossen. Soms omdat ru i m te l i j ke oplossingen niet mogelijk zijn of omdat ze ve e l te duur wo rden va n wege gepland of re e d s a a n wezig ru i m te g e b ru i k. In andere geva l l e n omdat de afwa te ring in de toe komst geco n f ro n- te e rd wo rdt met hog e re buite n wa te r s t a n d e n als gevolg van onder andere ze e s p i e g e l s t i j g i n g. In dit laatste geval zullen op langere te rm i j n ru i m te l i j ke maatregelen aangevuld moe te n wo rden met ext ra gemaalca p a c i te i t. Dit hoo fdstuk gaat dieper in op de mog e l i j kheden va n ru i m te l i j ke maatre g e l e n. V E RG ROTEN SPONSWERKING, B E PERKT EFFECT AANZIENLIJK EFFECT (MEER DAN M A ATREGELEN V I A I N T E R- EFFECT D. M. V. PI E K B E RGING IN VERMINDEREN AFWENTELING (MINDER DAN 10 MM 10 MM EXT RA BERG I N G ); VEEL N ATIONALE RIVIERCO M M I S S I E S G RO N I N G E N,L E E U WA R D E N, DEN BOSCH, E XT RA BERG I N G ) EFFECT IN ZUIDW E S T- N E D E R LA N D, B R E D A,D E L F T, G O U D A, ZO E T E R M E E R F L EVO LA N D, KOP VAN N O O R D - H O L LA N D, WADDENKUST RETENTIE EN BERG I N G TE WEINIG MOGELIJKHEDEN VOLDOENDE FYSIEKE MOGELIJK- VOORSTELLEN VAN RWS VOOR VANWEGE OV E R LAST UIT BOV E N S T ROOMS B OV E N S T ROOMS IN BEEKDALEN, H E D E N,M. U. V. GEBIED GLA S T U I N - LANGS DE RIVIEREN GELEGEN GELEGEN GEBIEDEN: M E P PE L, MAAR VOLDOENDE IN DE OV E R- B O U W. INZET EHS EFFECTIEF IN G E B I E D E N. OP KO RTE T E R M I J N : A M E R S F O O RT, E I N D H OV E N, DEN BOSCH, G A N G S ZO N E S. INZET EHS EFFEC- O O S T- G RO N I N G E N,F L EVO LAND EN R I J N S T RA N G E N,O O I J P O L D E R, T I L BU RG,B R E D A TIEF IN MIDDEN- EN OOST- Z U I D - H O L LA N D B I E S B O S C H B RA BA N T, L I M BU RG EN DRENTHE RUIMTE VOOR AFVO E RV E R B E T E R I N G V E RG ROTEN BOEZEMCA PACITEIT U I T E RWA A R D - V E R LAGINGEN EN G ROENE RIVIEREN LA N G S :M A A S T R I C H T, (ZIE OOK BERG I N G ) AC H T E RWA A RTSE DIJKVERPLA AT- RO E R M O N D, V E N LO, DEN BOSCH, SINGEN LANGS DE GROTE RIVIEREN N I J M E G E N,D O R D R E C H T, A R N H E M, ZIJN VOLDOENDE VOOR DE Z U T PH E N,D EV E N T E R, KA M PE N VOORZIENE VERHOGING VAN DE M A ATG EVENDE AFVO E R E N 9. 1 Ru i mte l i j ke maat re g e l e n Een veelheid van maat regelen is denkbaar om meer ru i mte voor water te kri j g e n. De tabel op de l i n ke rpagina uit het ra p po rt Ru i mte voor wate r be rg i n g va n Arca d i s, W L De l ft Hyd raulics en Al te rra g e e ft een sys te m atisch ove rz i c ht van verschillende maat re g e l e n. Tevens is per wate r s ys teem aang e g even we l ke acties daarbij horen en we l ke effe ct i v i teit ve rwa c ht mag wo rd e n. De strategie van eerst vasthouden en opvangen en dan pas afvoe ren be te ke nt dat de be rg i n g s- ca p a c i teit in de bodem zoveel mogelijk moet wo rden benut en dat ru i mte gevonden moet wo rd e n om de be rg i n g s ca p a c i teit van het wate r s ys teem te ve rg ro te n. Het be t re ft hier ru i mte die stru ct u re e l o n d e rdeel moet wo rden van het wate r s ys te e m,b i j voo r beeld door uitdieping en ve r b reding va n het winte r bed van de ri v i e r, d oor uitbreiding van het areaal oppe rv l a k tewater en door het cre ë re n van re te ntiegebieden langs de rivier of langs wate rg a n g e n. Deze maat regelen zijn zeer effe ctief om h oog waterstanden te ve rl a g e n. GEBIEDEN DIE BIJ BOV E N - AAN WIJZEN VAN POLDERS LANGS DOOR RWS VO O RGESTELDE M A ATG EVENDE AFVOER OF REGENVAL DE GROTERE BOEZEMS GEBIEDEN ZOALS DELEN VAN DE G E CO N T ROLEERD ONDER WATER GEZET B O M M E L E RWA A R D, T I E L E RWA A R D E N, KUNNEN WO R D E N B E RGSCHE OV E R LA AT Het vasthouden van water is in zijn algemeenheid ook gunstig voor de wate rkwa l i te i t, o m d at minder gebiedsvreemd water hoe ft te wo rden ingelaten in droge pe ri od e n. Ook de bod e m d a l i n g in veengebieden wo rdt hierd oor afg e re m d. BELEIDSOPTIES VOOR RUIMTE VOOR WATER 9. 2 Ui twe rking maat re g e l e n Hoo fdwate r s ys te e m In het ri v i e rengebied is ext ra ru i mte nodig om de afvoe rm og e l i j kheden te ve rg ro ten (uite rwa a rdve rl a g i n g, d i j k ve rl e g g i n g, g roene ri v i e re n ). Voor het IJsselmeer is ext ra ru i mte voor (hori zo nt a l e ) wate r be rging niet realistisch omdat dit zeer veel oppe rvlak zou ko s ten wil het effe ctief zijn. 8 3

43 Voor de Rijn zijn inte rn ationaal afs p ra ken nodig om te bevo rd e ren dat in Duitsland maat re g e l e n wo rden genomen om water langer vast te houden in de regionale sys te m e n. In ext reme omstandigheden zal dat echter maar be pe rkt effe ct kunnen hebbe n, zie het ra p po rt Ma at regelen in het s t roomgebied van de Ri j n van RIZA en W L De l ft Hyd ra u l i c s. Voor ext reme situaties met bove n m a atg evende afvoe ren zijn altijd gebieden nodig die geco nt rol e e rd onder water gezet kunnen wo rd e n. Voor de Ri j nt a k ken be t re ft dat nu de ext ra afvoer bove n de maatg evende afvoer van m 3 /s en vanaf 2001 boven m 3 / s. Tot we l ke afvoer ru i mte m oet wo rden gere s e rve e rd is een min of meer arbitra i re ke u ze. RWS heeft dat ook nog niet va s t- g e l e g d, maar alleen gebieden aangegeve n, die geschikt lijke n. Door de Oo i j polder en het Ri j n s t rangengebied in te ze t ten als re te nt i e polders kan de piek-afvoer op de Rijn tijdelijk wo rd e n ve rm i n d e rd met bijna m 3 / s REGIONALE WAT E R E N B E E K D A L E N R E T E N T I E P O L D E R S I N LA AT P O L D E R S R E T E N T I E / I N LA AT P O L D E R S R I J K S WAT E R E N BU I T E N D I J K S E G E B I E D E N BINNENDIJKSE GEBIEDEN CA LAMITEITENGEBIEDEN RIVIEREN ZO E KGEBIEDEN VOOR WAT E R B E RG I N G b ro n : Arca d i s, W L De l ft Hy ra u l i c s, Al te rra W E E RG E G EVEN ZIJN DE GEBIEDEN DIE QUA LIGGING, MAAIVELDHOOGTE EN B E PERKTE ECONOMISCHE WAARDEN IN AANMERKING KOMEN VOOR WAT E R B E RG I N G. IN W E S T- N E D E R LAND IS IN PRINC IPE VEEL ZO E K RUIMTE VOOR DE BENODIGDE RETENTIEGEBIEDEN EN INLA ATPOLDERS (TEN BEHOEVE VAN ONTLASTING VAN DE BOEZEMWAT E R E N ). IN HET OOSTEN EN ZUIDEN IS DE ZO E K RUIMTE VEEL KLEINER. RUIMTE VOOR WAT E R B E RGING MOET DAAR VO O RAL IN DE BEEKDALEN WORDEN GEVO N D E N. Regionale sys te m e n Ma at regelen om de spo n s we rking van het sys teem be ter te be n u t ten kunnen effe ctief zijn om a f voe rp i e ken af te vlakke n. Ove rtollig water wo rdt dan niet dire ct afg ewe nteld op lager gelegen g e b i e d e n. In hellende gebieden zijn derg e l i j ke maat regelen minder effe ct i e f, ze ker onder ext re m e o m s t a n d i g h e d e n. In Hoog Ne d e rland leve rt dit hooguit een ext ra be rging op van tien millimete r. In vlakke gebieden in laag Ne d e rland blijkt deze maat regel wel effe ctief te zijn. Af voe rp i e ken kunnen met tien tot vijfe ntw i ntig proce nt wo rden afg ev l a k t. Voor de regionale sys temen bestaan nog geen norm e n, maar ook hier zal ext ra ru i mte nodig zijn voor de opvang van bove n m a atg evende afvoe re n. De mogelijk geschikte gebieden voor wate r be r- ging zijn we e rg e g even op de aangepaste wate r be rg i n g s ka n s e n ka a rt van het IPO. Om een indruk te krijgen van de be n odigde ru i mte is uitgegaan van een neerslag-hoeveelheid van 75 millimeter pe r d a g, na een voo ra fgaande nat te pe ri ode en bij stremming van de lozing onder vrij ve rva l. Een derg e l i j ke hoeveelheid neerslag had in de afg e l o pen jaren een kans van voo rkomen van 1/100 per jaar (op basis van KNMI-gegeve n s ). In de toe komst zal de kans op een derg e l i j ke neerslagh oeveelheid toenemen tot 1/80 à 1/40 per jaar. In zo n ext reme situatie komen gro te delen in La a g Ne d e rland blank te staan, waarbij de hoeveelheid te be rgen water meer dan ve e rtig millimete r be d ra a g t. Ook in Hoog Ne d e rland zal op vele plaat s e n, voo ral in en langs be e k d a l e n, op gro te schaal wate rove rlast optre d e n, waarbij het de hoeveelheid te be rgen water va ri e e rt van minder dan tien tot meer dan ve e rtig millimete r. In Laag Ne d e rland zijn in pri n c i pe vo l d oende mog e l i j kheden voo rhanden voor re te ntie en be rg i n g, met uitzo n d e ring van het glastuinbo u w g e b i e d. In de hellende gebieden in Hoog Ne d e rland zijn er be pe rk te mog e l i j kh e d e n, voo rnamelijk in de be e k d a l e n. In de vlakke re ove rg a n g s zones zijn we l g e s c h i k te gebieden te vinden. Hoewel er vo l d oende laaggelegen gebieden geschikt zijn voo r wate r be rg i n g, zal het niet eenvoudig zijn om deze gebieden daadwe rkelijk be s c h i kbaar te kri j g e n. Vaak is de planologische inpasbaarheid een probleem en stuiten derg e l i j ke oplossingen op be s t u u r- l i j ke en maat s c h a p pe l i j ke we e r s t a n d e n. Ste d e l i j ke gebieden Ook voor ste d e l i j ke gebieden is een analyse uitg evoe rd. Met als re s u l t a at ste d e l i j ke gebieden wa a r vo l d oende ru i mte kan wo rden gevonden voor het ve rg ro ten van de be rg i n g s ca p a c i teit en ste d e l i j ke gebieden waar dit niet lukt. In de laat s te gebieden moet ru i mte wo rden gevonden in de stadsra n d of in het aangre n zende hoo fdwate r s ys te e m. In andere gevallen zullen buiten de stad en bove n- s t rooms spe c i f i e ke maat regelen nodig zijn om de toe s t room naar de stad af te remmen of af te leiden. 8 5

44 G RO OTTE STEDELIJK GEBIED < 15 KM 2 < 25 KM 2 >25 KM 2 ZO E K RUIMTE WAT E R B E RG I N G GEEN ZO E K RUIMTE NODIG BINNEN DE STA D BINNEN EN BUITEN DE STAD (< 15 HA) BINNEN EN BUITEN DE STAD (> 15 HA) BINNEN DE STAD EN IN AANGRENZEND HOOFDWAT E R S YS T E E M G ROENE RIVIEREN B E E K D A L B E RGING < 15 HA B E E K D A L B E RGING > 15 HA ZO E K R UIMTE VOOR WAT E R B E RGING IN STEDELIJK GEBIED b ro n : Arca d i s, W L De l ft Hy ra u l i c s, Al te rra VOOR STEDEN MET WAT E ROV E R LA ST IS NAGEGAAN OF EXT RA RUIMTE VOOR WAT E R B E RGING NODIG IS. ZO IS HET IN NIJMEGEN NIET NOODZAKELIJK OM DE WAT E R B E RGING IN DE STAD TE V E RG ROT E N, WEL IS EEN GROENE RIVIER NODIG OM HOGE RIVIERA F VOEREN OM TE LEIDEN. IN AMSTERDAM IS WEL EXT RA RUIMTE VOOR WAT E R B E RGING NODIG, DEELS KAN DIT BINNEN DE STAD WORDEN GEVO N D E N, VOOR EEN ANDER DEEL IS BERGING IN HET AANGRENZENDE HOOFDWAT E R S YSTEEM NODIG. Ko s te n Het be s c h i kbaar krijgen van ru i mte voor water in het stedelijk en landelijk gebied brengt aanzienl i j ke financiële co n s e q u e nties met zich mee. Hoge gro n d p ri j zen hebben tot gevolg dat grond ze e r i ntensief wo rdt gebru i k t. Dit be te ke nt inte n s i eve prod u ctie in de land- en tuinbouw of inri c ht i n g als stedelijk en industriegebied met hoge inve s te ringen per hect a re. Om de ko s ten te be pe rke n m oet zoveel mogelijk naar ka n s ri j ke co m b i n aties van functies wo rden gezoc ht Co m b i n atie van funct i e s Nat u u rg e b i e d e n Uit ove rleg met nat u u r- en milieuorg a n i s aties blijkt dat binnen bestaande nat u u rgebieden ext ra be rg i n g s ca p a c i teit voor water samen kan gaan met het be s t rijden van de ve rd rog i n g s p ro b l e m at i e k. Wel moe ten de nat u u r be s c h e rm i n g s d oelen veilig wo rden geste l d. Da a rom dient veel aandacht te wo rden gegeven aan de kwa l i teit van het in te laten wate r. Ve r s l e c hte ring van de wate rkwa l i te i t zou de nat u u rd oelen te veel kunnen schaden. Mogelijk zou hier en daar een bijstelling van ty pe n n at u u rd oelen een oplossing kunnen bieden. Binnen nieuwe nat u u rte rre i n e n,b i j voo r beeld de nog te re a l i s e ren EHS, zijn in pri n c i pe goede mog e l i j kheden voor co m b i n aties met wate r be rg i n g. Voo ral het streven naar gro te re eenheden nat u u r, met name re c re at i eve s t ru i n - n at u u r in de nabijheid van ste d e n, g e e ft een uitste kende mog e l i j kheid voor ko p peling met de be h oe fte aan wate r- be rg i n g. De rg e l i j ke standpunten blijken ook uit diverse publicaties van genoemde org a n i s at i e s. BENODIGDE RU I M T E 0-50% % % > 150% EFFECT BERGING IN DE ECO LOGISCHE HOOFDSTRU C T U U R b ro n : Arca d i s, W L De l ft Hy ra u l i c s, Al te rra W E E RG E G EVEN IS IN WELKE MATE DE EHS EEN OPLOSSING KAN BIEDEN VOOR HET VINDEN VAN RUIMTE VOOR WAT E R B E RG I N G. ZO KAN IN NOORD-HOLLAND EN FRIESLAN D O N VOLDOENDE BERG I N G S RUIMTE WORDEN G EVONDEN BINNEN DE EHS, T E RWIJL INGROTE DELEN VAN OOST- G RO N I N G E N, DRENTHE EN O O S T- B RA BANT WEL VOLDOENDE RUIMTE VOOR WAT E R B E RGING KAN WORDEN GEVONDEN BINNEN DE E H S. Laaggelegen exte n s i eve graslanden en nat u u rgebieden bieden de be s te kansen om co m b i n at i e s met (tijdelijke) wate r be rging te vinden. De schade door ove r s t roming zal hier meestal be pe rkt zijn, mits de ove r s t roming van ko rte duur is en de kwa l i teit van het water geen negat i eve effe cten heeft op de nat u u rl i j ke ve g e t at i e s. In gro te delen van Ne d e rland (Oo s t - Gro n i n g e n, Dre nt h e, Fl evo l a n d, Midden- en Oo s t - Bra b a nt, Li m b u rg en Zu i d - Holland) kan mogelijk binnen de EHS ru i mte wo rd e n g evonden voor de tijdelijke opvang van ext reme afvoe re n. De EHS ligt echter niet altijd op de juiste p l a at s, niet voor een optimale ontw i k keling van nat te nat u u r, maar ook niet om water te ku n n e n o p va n g e n. De Commissie pleit er daarom voor in het EHS-beleid alsnog de meest wate rv ri e n d e l i j ke oplossing te ki eze n. In andere gebieden biedt de EHS onvo l d oende soelaas voor wate r be rg i n g. Hier zal ook ru i mte binnen de landbouwgebieden moe ten wo rden gevo n d e n. Land- en tuinbo u w In ove rleg met LTO blijkt dat de land- en tuinbouw uitd ru k kelijk een rol willen ve rvullen in de oplossing van de problemen met het wate r be h e e r. Dit be g i nt al in de haarvaten van het sys te e m. Er zijn inte re s s a nte co m b i n aties van ru i mte g e b ruik mog e l i j k. Het beleid moet de cre at i v i teit va n g ro n d g e b ru i kers en lokale ove rheden stimuleren om co m b i n at i e m og e l i j kheden met bijvoo r be e l d re c re atie te zoe ke n. In heri n ri c htings- en re co n s t ru ct i e p ro j e cten (inte n s i eve ve e h o u d e ri j, g l a s t u i n- bouw) moet water een duidelijke plaats kri j g e n. Voo r be e l d p ro j e cten zijn be l a n g rijk va n wege de u i t s t raling dat er nieuwe kansen liggen voor de landbo u w. Ove rigens kan er wel een spanningsveld bestaan tussen de inri c hting geri c ht op kwa nt i te i t s be h e e r en die geri c ht op kwa l i te i t s be h e e r. In het eerste geval wo rdt intensief ru i mte g e b ruik bij voo rke u r op de hoger gelegen gronden gesitueerd (minder schade door wate rove rl a s t ), te rwijl in het twe e d e g eval intensief ru i mte g e b ruik juist in de lager gelegen delen wo rdt gesitueerd va n wege mog e l i j ke emissie van schadelijke sto f fe n. Voor dit spanningsveld bestaan geen algemeen geldende oploss i n g e n, een gebiedsgeri c hte afweging is nodig om de meest optimale situatie te cre ë re n. 8 7

45 Wonen en re c re at i e Ext ra be rg i n g s ca p a c i teit kan ook wo rden gevonden door het oppe rvlak aan open water (ka n a l e n, m e re n,p l a s s e n, boeze m s, n evengeulen) uit te breiden en meer flex i bel pe i l beheer toe te staan. Dit biedt inte re s s a nte mog e l i j kheden in co m b i n atie met re c re atie en wonen op en aan het wate r. De re a l i s at i e ko s ten kunnen zo wo rden gedeeld met meerd e re financiers. In bestaande en nieuwe s te d e l i j ke gebieden kan dit een impuls geven aan het re a l i s e ren van wate r be rg i n g s g e b i e d e n. In bestaand stedelijk gebied zal ko p peling met re co n s t ru ctieplannen nodig zijn om de be n od i g d e ru i mte te cre ë re n. In het ra p po rt Ru i mte voor Wate r be rg i n g van Arca d i s, W L De l ft Hyd raulics en Al te rra wo rdt aangegeven dat aanvullende financieri n g s m og e l i j kheden met name vanuit de funct i e s wonen en re c re atie zijn te ve rwa c hte n. Voor andere funct i e s, zoals landbouw en nat u u r, zal het voo ral neerkomen op ko s te n be s p a ringen door ze met wate r be rging te co m b i n e re n Be n odigde ru i mte In het ra p po rt Ru i mte voor Wate r be rg i n g is aangegeven we l ke ru i mte voor wate r be rging nodig is voor de verschillende onderdelen van het wate r s ys te e m. Daarbij is onderscheid gemaakt in de volgende cate g o ri e ë n : Fu n ct i eve ra n d e ri n g, in geval van pe rm a n e nte of fre q u e nte be rging van wate r. Bi j voo r be e l d f u n ct i eve ra n d e ring van landbouw naar be rging en nat u u r, ve rg roting boezems of open wate r- o p pe rv l a k,o pe n b a re ru i mte in de stad voor piekbe rg i n g ; Fu n ct i e behoud met inte rve nt i e, voor minder fre q u e nte wate r be rg i n g. Bi j voo r beeld exte n s i eve l a n d bouw met be rging of re te nt i e, n at u u rgebieden met be rging of re te nt i e ; Ru i mte re s e rve ring om ongewe n s te ontw i k kelingen tegen te houden. Bi j voo r beeld gebieden die bij bove n m a atg evende afvoer of re g e nval geco nt ro l e e rd onder water gezet kunnen wo rd e n en zo n e ring langs de ku s t niet als harde ru i mteclaims kunnen wo rden gez i e n. Voor ru i mte re s e rve ringen om ongewe n s te ontw i k kelingen tegen te houden heeft de Commissie geen getallen opg e n o m e n,o m d at dit vo l g e n s haar nu nog niet mogelijk is. Voor de regionale wate r s ys temen schat de Commissie dat tot 2050 ongeveer 50 duizend hect a re n odig is voor re te ntiegebieden en voor ve rg roting van het wate ro p pe rvlak als onderdeel van het wate r s ys teem om de maatg evende situatie op te kunnen va n g e n. Ge s c h at wo rdt dat de helft va n d eze gebieden wo rdt aangekoc ht. Voor de andere helft wo rdt uitgegaan van een be h e e rve rg oe d i n g waarbij gebruik voor landbouw of natuur mogelijk blijft. De kans dat daarvoor aangewezen gebieden bij bove n m a atg evende omstandigheden daadwe rkelijk geco nt ro l e e rd onder water gezet moe ten wo rden is geri n g. Da a rom pleit de Commissie ervoo r het regulier gro n d g e b ruik geen be pe rkingen op te leggen, maar ingri j pende heri n ri c hting va n d eze gebieden niet toe te staan. Voor deze gebieden geldt een ander regiem dan voor re te nt i e- g e b i e d e n. Deze gebieden moe ten zo rgvuldig door gemeente n,p rovincie of rijk wo rden aangeweze n via proce d u res voor de ru i mte l i j ke ord e n i n g, maar ze hoeven niet te wo rden ve rwo rve n. Wel zijn op een aantal plaatsen be s c h e rmende maat regelen nodig en zullen de eigenaren co m pe n s atie moe te n o ntvangen bij gebleken schade, wa a rdedaling of ex p l o i t at i eve rl i e s. NU TOT TOTA A L F U N C T I E - F U N C T I E - F U N C T I E - F U N C T I E - W I J Z I G I N G B E H O U D TOTA A L W I J Z I G I N G B E H O U D TOTA A L R I V I E R E N N ATTE HART K U S T REGIONALE SYS T E M E N S T E D E N TOTA A L S C H ATTING BENODIGDE RUIMTE VOOR WATER (HA S) IN EN LANGS HET HOOFDWAT E R S YSTEEM (RA P P O RT ARCA D I S, WL DELFT HYDRAULICS EN ALT E R RA) EN IN DE REGIONALE WAT E R S YSTEMEN (RA P P O RT ONDERBOUWING KO S T E N RAMINGEN W B 2 1 VAN DE BOUWDIENST OP BASIS VAN BEWERKING W B 2 1 ) In de bovenstaande tabel is een grove indicatie gegeven van de ru i mte die in de komende dece n- nia nodig zal zijn voor uitbreiding van de wate r be rg i n g s ca p a c i te i t. De getallen voor de re g i o n a l e s ys temen zijn gebaseerd op het opvangen met behulp van re te ntiegebieden van een afvoe rve r- g roting van tien proce nt in 2050 volgens het middensce n a ri o. De getallen mogen niet te absoluut g e ï nte rp re te e rd wo rd e n,o m d at ze ste rk afhangen van de maat regelen die de wate r be h e e rders in de toe komst uit gaan voe ren en de wijze wa a rop ze dat gaan doe n. Bi j voo r beeld de plek waar ze wate r be rging cre ë re n. De Commissie wijst er daarom met nadruk op dat de getallen in de tabe l

46

47 1 0 St u ri n g In het voo rgaande heeft de Commissie dive r s e ke ren aan de orde gesteld dat maatre g e l e n n odig zijn om de sturing van het wa te r beleid te ve r s te rke n. Om het belang daarvan te onders t re pen wijdt zij een afzo n d e rlijk hoo fd s t u k aan voo r s tellen die de sturing kunnen ve r be te re n. Deze voo r s tellen komen voo rt uit de geco n s t a te e rde (huidige en toe ko m s t i g e ) kn e l p u n te n, de visie van de Commissie op het wa te r beheer en de voo rg e s telde wa te rh u i s- h o u d kundige maatre g e l e n. De Co m m i s s i e o n d e rkent de volgende cruciale thema s voo r ve r be te ring van de sturi n g :h e rke n n e n,e rke n n e n van en draagvlak voor wa te r be h e e r, een andere aanpak van het beleid door ove rheden en uitwe rken van de andere aanpak voor het hoo fdwa te r s ys teem en voor de regionale wa te r- s ys te m e n. Per thema wo rdt in dit hoo fdstuk a a n g e g even we l ke sturi n g s m a a t regelen de Commissie nodig acht en wa a ro m. VOORBEELDEN CO M M U N I CAT I E In het ra p po rt Mens & Wate r, o n d e rzoek naar wat er l e e ft als water leeft h e e ft Ac ca nto op ve rzoek van de Commissie de be l eving van wate r ( beheer) door burg e r s, en de rol en opstelling van burgers be s c h o u wd. Ter illustratie wo rden uit dit ra p po rt enkele pri k ke l e n- de voo r beelden over co m m u n i catie aangehaald. Me e rvoudig ru i mte g e b ru i k In Ne d e rland is ru i mte een schaars goe d. Met gro te inspanningen zijn moe rassen in cultuur gebra c ht en n og maar enkele decennia geleden is het plat teland op zijn kop gezet om de prod u ctie van de landbouw dra s- tisch te ve rh og e n. Het gros van de huidige bevo l ki n g h e e ft dat nog meegemaakt. Ma at s c h a p pe l i j ke ve ra n d e- ringen doen de be h oe fte aan landbo u w g rond nu ve r- m i n d e ren en de be h oe fte aan ru i mte voor wo n e n, we r- ken en re c re ë ren ste rk toe n e m e n. Om soc i a a l - c u l t u re l e redenen is het dan ook voo r s telbaar dat het cre ë re n van ru i mte voor het opvangen van tijdelijk ove rto l l i g water (nog) nauwelijks wo rdt be g re pe n. Een co m b i n a- tie met nat te nat u u ro ntw i k keling maakt de acce p t at i e niet veel gro te r. Om tot substantiële ru i mte voor wate r te kunnen komen is het van belang pe r s pe ct i even te bieden voor (mede-)gebruik door mensen. Me e rvo u d i g ru i mte g e b ruik is met 16 miljoen mensen pure noodzaak om wa a rden te be h o u d e n. In de co ntext va n water valt te denken aan dorpen op palen in laaggelegen po l d e r s, woningen die als dijk fungeren met aan de ene ka nt uitzicht op een polder en aan de andere ka nt uitzicht in het wate r, p a rke e rg a rages onder het water van de Am s te rdamse gra c hte n,e tc. Ke n n i s Omgaan met water ve reist inzicht, bewustzijn en be t ro k ke n h e i d. Kennis vo rmt hiervoor het fundament. Het gros van de burgers beschikt over weinig ke n n i s van wate r s ys temen en wate r be h e e r. Water is daarbij meer dan een te ove rwinnen vijand. Het is ook bro n van groe n, geld en geluk. Omgaan met kennis en ve r s p reiding van kennis voo rziet in een be h oe fte. Zo tro k ken inleidingen en aansluitende discussies ove r water tijdens avo n d u ren in gemeenten als Hi lve r s u m en Vu g ht volle zalen met zeer geïnte re s s e e rde burg e r s. Inte ra ct i eve planvo rm i n g Plannen die op een meer open wijze zijn opg e s teld zijn over het algemeen ri j ker qua inhoud en kunnen met minder moe i te in de praktijk wo rden gebra c ht. Inte ra ctief maakt kennelijk ook inte rn act i e f. Bij sturing uitgaan van wat er leeft De Raad voor het Mi l i e u beheer heeft op basis va n o n d e rzoek voo rwa a rden gefo rm u l e e rd wa a raan moe t wo rden voldaan om acce p t atie van maat regelen te ve r- we rve n. In vo l g o rde van belang gaat het om (1) effe c- t i v i teit van de maat re g e l, (2) eerl i j ke ve rdeling van de e raan ve r bonden laste n, (3) ove rheid die zelf het g oede voo r beeld geeft, (4) re l atief eenvoudige uitvoe r- b a a rheid van de maat regel en (5) niet al te hog e ko s ten voor de burg e r s. Met afstand staat de effe ct i- v i teit van een maat regel op de eerste plaat s. Een hog e e f fe ct i v i teit be te ke nt dat doelen wo rden gehaald. Ui t o n d e rzoek blijkt dat generi e ke uitspra ken over ru i mte voor water nauwelijks een snaar ra ke n. Door meer uit te gaan van wat er specifiek in een bepaalde stre e k l e e ft wo rdt soms be l a n g ri j ke kennis ingebra c ht va n u i t de streek en kan er door be s t u u rders maatwe rk wo r- den geleve rd He rke n n i n g, e rkenning en dra a g v l a k De ve r b reding van het wate r beheer brengt met zich mee dat steeds meer partijen een rol spe l e n bij wate rv ra a g s t u k ke n, met name bij het vinden van ru i mte voor wate r. De Commissie gaat uit van de huidige be s t u u rl i j k / o rg a n i s ato rische indeling: ri j k,p rov i n c i e s, g e m e e nten en wate r s c h a p pe n. Als ze deze indeling ter discussie stelt leidt dit alleen maar af va n de we rke l i j ke pro b l e m e n. De Commissie ri c ht haar aandacht daarom voo ral op onderkenning va n de problemen in brede kri n g, s a m e n we rking en inte r be s t u u rlijk ove rl e g. In s telling van een Nationaal Pl at fo rm Wate r Zowel op ri j k s n i veau als op regionaal stroo m g e b i e d n i veau is inte g rale en inte ra ct i eve samenwe rki n g n od i g, waarbij het pri n c i pe van niet afwe ntelen uitg a n g s p u nt is voor de wate rh u i s h o u d i n g, h e t bestuur en de financiën. Op ri j k s n i veau be te ke nt dit dat de ministe ries die bij het wate r be h e e r be t ro k ken zijn meer samen moe ten we rke n. De andere ove rheden en be l a n g e n o rg a n i s aties moete n daarbij een rol hebbe n. De Commissie beveelt daartoe aan een Nationaal Pl at fo rm Water in te ste l l e n. Het be t re ft een pe rm a n e nt nationaal plat fo rm wa a rin gezien de be n odigde ve r b reding van het wate r beheer alle ove rheden en be t ro k ken be l a n g e n o rg a n i s aties part i c i pe re n. Da a rin wo rden de condities voor ze l fs t u ring door de be t ro k ken org a n i s aties geschape n. Het plat fo rm heeft geen be s l u i tvo rmende macht. Ui twe rken van een heldere co m m u n i cat i e s t rategie Het blijkt dat water bij po l i t i c i, be s t u u rders en burgers onvo l d oende op de agenda staat. Men herke nt de kn e l p u nten onvo l d oe n d e, l a at staan dat men erke nt dat soms pijnlijke oplossingen die ru i mte en geld ko s ten nood z a kelijk zijn. Om meer wate r bewustzijn bij de verschillende acto ren te bevo rd e ren is een grootschalige wate rco m m u n i cat i e campagne nod i g. Naast de be d reigingen va n water dienen daarin voo ral de kansen van water be n a d rukt te wo rd e n. Hi e rd oor wo rdt tevens het d raagvlak ve rg root voor het vinden van ru i mte voor wate r, de stijgende ko s ten en het anders ve r- delen van de ko s te n. 9 3

48 Ce nt raal bij een goede co m m u n i catie staat de herkenning en erkenning van de huidige en toekomstige opg aven en oplossingen voor het wate r be h e e r, zowel binnen, maar voo ral ook buiten het wate rc i rc u i t. De Commissie beveelt aan een heldere co m m u n i cat i e s t rategie uit te we rke n. Hi e rmee wo rden kansen en be d reigingen helder in beeld gebra c ht, ook aan de minder dire ct be t ro k ke n e n. Tevens wo rden het andere wate r beleid en de regie daarvan geco m m u n i ce e rd. Op s tellen van een geïnte g re e rd onderzoeks- en monito ri n g s p rog ramma wate r Voor een heldere co m m u n i catie is een goede ondersteuning nodig op kennisgebied door middel van onderzoe k. De Commissie is bij haar we rkzaamheden geco n f ro nte e rd met vele onderzoe k s- i n s tellingen en onderzoe k s ra p po rte n. Het nu nogal ve r b ro k kelde en secto rg e ri c hte onderzoe k d i e nt bre d e r, samenhangender en slagva a rdiger vo rm g e g even te wo rd e n. Deze bevindingen sluite n aan bij het onlangs uitg e b ra c hte ra p po rt Over stro m e n van de adv i e s raden AWT, N R LO en RMNO. Mede met als doel het draagvlak voor het beleid te ve r b re d e n, beveelt de Commissie aan om meer g a m m a g e ri c hte kennis bij het onderzoek te be t re k ke n, en het onderzoek meer strategisch te ri c hte n d oor een nadru k ke l i j ker ko p peling met het be l e i d. Ex p l i c i e te monito ring vo rmt daar een onderd e e l va n. Om te voo rkomen dat derg e l i j ke ru i mte l i j ke ontw i k kelingen de ru i mte voor water nog ve rd e r be pe rke n,s telt de Commissie voor dat be s l u i ten over ru i mteclaims voor grootschalige of kl e i n- schalige maar ingri j pende locat i e o ntw i k kelingen niet meer mogen wo rden genomen zonder een wate rtoe t s. De Commissie denkt daarbij onder meer aan nieuwe wo n i n g bo u w l ocat i e s, be d ri j ve n- te rre i n e n, g l a s t u i n bo u wco m p l exen en infra s t ru ct u u r. Om de wate rtoets bij de invoe ring ervan ka n s van slagen te geven wil de Commissie de toets alleen invoe ren voor locat i e be s l u i te n. De we rki n g s- s feer kan op basis van een eva l u atie na vijf jaar wo rden uitg e b re i d. De wate rtoets zal moe ten wo rden ve ra n ke rd in de Wet en het Besluit op de Ru i mte l i j ke Ord e n i n g, in het beleid van de verschillende ove rh e d e n, in de Vi j fde Nota Ru i mte l i j ke Ordening en in stre e k - en be s te m m i n g s p l a n n e n. Dat be te ke nt het vo l g e n d e : Een locat i e besluit wo rdt getoetst op de gevolgen voor het wate r s ys te e m ; Aa n g e g even wo rdt wa a rom zo'n besluit gere c htva a rdigd is met het oog op een be t ro u w b a a r, d u u rzaam en bestuurbaar wate r s ys te e m ; Va s tgelegd wo rdt we l ke co m pe n s e rende maat regelen wo rden getro f fen om het wate r s ys te e m niet nadelig te be ï nv l oe d e n An d e re aanpak beleid ove rh e d e n Ru i mte voor water zal helder va s tgelegd moe ten wo rden in het ove rh e i d s be l e i d. In eerste instant i e m oet voo rkomen wo rden dat de ru i mte l i j ke ontw i k kelingen de ru i mte voor water nog ve rd e r i n pe rke n. De Commissie pleit daarom voor een zogenaamde wate rtoe t s. Het andere beleid zal m oe ten wo rden va s tgelegd in ove rh e i d s n o t a s, zowel in een Nota Wate r beleid van het ministe ri e van V&W als in be l e i d s n o t a s van andere ove rheden (ministe ri e s, p rov i n c i e s, g e m e e nten en wate r- s c h a p pe n ). Om te komen tot een duidelijke taakstelling tussen de ove rheden onderling acht de Commissie een Nationaal Be s t u u r s a k koo rd Water nood z a ke l i j k. Ac hte re e nvolgens wo rdt hieronder op genoemde punten ingegaan. In s tellen van een Wate rtoe t s Voo rkomen moet wo rden dat water het onderspit delft bij ru i mte l i j ke ontw i k kelingen en funct i e- ve ra n d e ri n g e n, waarbij gebo u wd en ontw i k keld wo rdt op wate ro nv ri e n d e l i j ke plaat s e n. Nu gebe u rt d at nog te va a k. Een deel van deze negat i eve ontw i k kelingen be t re ft pro j e cten in de pijplijn die al j a ren geleden be d a c ht zijn zonder dat daar toen vanuit het wate r beheer goed naar geke ken is. Voo r beelden zijn: In To l l e be e k, het diepste punt van de Noo rd oo s t po l d e r, bouwt men gewoon door na de wate r- ove rlast in 1998; Kassen wo rden ve rp l a atst vanuit het Westland naar de Zu i d p l a s po l d e r, een van de diepste polders van Ne d e rl a n d ; De V I N E X - l ocatie Wa a l s p rong bij Nijmegen maakt ri v i e rve rruiming van de ter plaatse smalle Waal onmog e l i j k ; De bouw van IJburg be pe rkt de toe komstige mog e l i j kheden voor peilstijging in het Ma rke rm e e r; Ni e u w bouw in de laagste delen van de Gelderse Vallei (Veenendaal en derg e l i j ke ); De bouw van de nieuwe woonwijk Oo l d e rve s te bij Roe rmond in het stroomdal van de Ma a s ; Ni e u w bouw in het Hu n zedal in het stroomgebied van de Hu n ze ; De plannen voor buitendijkse wo n i n g bouw in het IJsselmeer, onder andere bij Le lystad en Al m e re, wa a rd oor toe komstige pe i lve rh oging wo rdt be pe rk t ; Bouwplannen op de ze ewe ring zoals bij Katwijk en Ki j k d u i n, wa a rd oor optimale ku s tve rd e d i g i n g niet meer mogelijk is. De huidige wijziging van art i kel 10 van het Besluit op de Ru i mte l i j ke Ordening is ove rigens al een e e r s te stap in de goede ri c ht i n g. Voo r beeldplannen kunnen waarschijnlijk een be l a n g ri j ke rol s pelen bij de toepassing van de wate rtoe t s. Vastleggen ander wate r beleid in ove rh e i d s n o t a s Het nieuwe wate r beleid raakt dire ct aan de be l e i d s te rreinen van verschillende ministe ri e s. Da a rom moet op basis van duidelijke doe l s tellingen het wate r beleid geco ö rd i n e e rd ve ra n ke rd wo rden in de be l e i d s d oc u m e nten van de be t ro k ken ministe ri e s. Naast V&W zijn dit met name nota s op de be l e i d s te rreinen ru i mte l i j ke ord e n i n g, s te d e l i j ke ontw i k ke l i n g, l a n d bouw en nat u u r. Da a rnaast m oet het gedachte g oed wo rden opgenomen in plannen voor ru i mte l i j ke ordening en wate rplannen van prov i n c i e s, g e m e e nten en wate r s c h a p pe n. Invulling ru i mte voor water in het beleid van het ministe rie van V & W Als ve rvolg op de Vi e rde Nota Wate rhuishouding zullen de voo r s tellen van de Commissie ve ra n ke rd m oe ten wo rden in een aparte Nota Wate r be l e i d. Opnemen gedachte g oed ru i mte voor water in de Vi j fde Nota Ru i mte l i j ke Ordening Om water een ste rker sturende rol te geven ri c hting de ru i mte l i j ke ordening acht de Co m m i s s i e een dwingend instru m e nt nod i g. Hi e rmee kan de ru i mte gecre ë e rd wo rden die voor het (toekomstig) wate r beheer nodig is. De Pl a n o l ogische Ke rn Beslissing (PKB) is daarvoor hét middel. Als dit niet vo l d oende taakstellend geregeld kan wo rden via de Vi j fde Nota Ru i mte l i j ke Ord e n i n g, de PKB waar op dit moment aan wo rdt gewe rk t, pleit de Commissie voor een aparte PKB Wate r. Invulling ru i mte voor water in het beleid van het ministe rie van LNV Zowel op het gebied van landbo u w, n atuur als landschap wo rdt op dit moment gewe rkt aan de voo r be reiding van nieuwe nota s, zoals het Tweede St ru ctuurschema Groene Ru i mte. In al deze n o t a s dient het nieuwe wate r beleid te wo rden geïnco rpo re e rd. Opnemen van ru i mte voor water in ander ri j k s beleid Er moet bijvoo r beeld aansluiting wo rden gezoc ht bij de Inte g rale Ste d e l i j ke Ve rn i e u w i n g. On d e rdeel van deze ste d e l i j ke ve rnieuwing is de re co n s t ru ctie van de naoo rl ogse stadswijke n,

49 waar nadru k kelijk meer ru i mte voor water gevonden moet wo rd e n. Ook is er bijvoo r beeld een re l atie met het beleid voor be d ri j fs te rreinen van het ministe rie van Economische Za ke n. z i j n. Wel dient het bewustzijn van mog e l i j ke ca l a m i te i ten ve r s te rkt te wo rden in co m b i n atie met het opstellen van (aparte) ra m penplannen en het houden van ra m pe n oe fe n i n g e n. Ge d a c hte g oed opnemen in ru i mte l i j ke ordeningsplannen en wate rplannen van p rov i n c i e s, g e m e e nten en wate r s c h a p pen Hi e rmee wo rdt de doo rwe rking van het andere wate r beleid ve rze ke rd. Op s tellen nationaal be s t u u r s a k koo rd water Rijk en provincies gesteund door de Unie van Wate r s c h a p pen en de VNG zullen op ko rte te rm i j n a fs p ra ken moe ten maken over het te voe ren beleid en een be s t u u r s a k koo rd sluiten over de inv u l- ling van de taakstelling en de uitvoe ring erva n. Zo'n akkoo rd ste u nt op een bottum-up be n a d e ri n g vanuit het beleid van de regionale stroomgebieden en een to p - d own be n a d e ring vanuit de inte r- n ationale en nationale ve ra ntwoo rd e l i j kheden van het ri j k. Ook de financiering van dit beleid zal in zo'n akkoo rd geregeld moe ten wo rd e n Ui twe rking hoo fdwate r s ys te e m In hoo fdstuk 8 is uitg e b reid ingegaan op de maat regelen die de Commissie voo r s telt voor het hoo fdwate r s ys te e m : de gro te ri v i e re n, het Nat te Ha rt en de ku s t. Ui tvoe rig is ingegaan op het belang va n s a m e n h a n g, de re l atie met strategische langete rm i j n ke u zes en de maat regelen die daar op ko rte te rmijn voor nodig zijn. Om dit op een goede wijze in te vullen is ve r s te rking van de ce nt rale re g i e absoluut nood z a ke l i j k. Da a rom pleit de Commissie voor de volgende act i e s. Nationaal plan voor Ri j n, Ri j nt a k ken en IJsselmeer en uitwe rking kustplan In deze op ko rte te rmijn op te stellen plannen dienen de nu nog openstaande ke u zes co n c reet te wo rden ingev u l d. De meeste elementen die te rug moe ten ko m e n, zoals bijvoo r beeld de ke u ze voo r de afvoe rve rdeling van de Rijn en ve r s te rking van zwa k ke plekken aan de ku s t, zijn reeds in hoo fdstuk 8 aangegeve n. En kele sturi n g s e l e m e nten zijn daar echter nog niet geïnt rod u ce e rd. Dit be t re ft met name de ve i l i g h e i d s n o rm e ring voor het hoo fdwate r s ys teem en de be h oe fte aan ra m pe n p l a n n e n. De huidige ve i l i g h e i d s n o rmen voor het hoo fd s ys teem zijn ruim ve e rtig jaar geleden door de De l t a commissie va s tg e s te l d. Men heeft toen op pra g m atische gronden de ove r s c h ri j d i n g s kans va n de waterstand als uitg a n g s p u nt genomen voor de be re kening van de wate rke ri n g e n. Inmiddels is de techniek zo ver gevo rd e rd dat we ook al iets kunnen zeggen over de faalkans van wate rke ri n g e n en dijkri n g e n. Da a rnaast be g i nt het besef door te dringen dat we eigenlijk een ri s i co be s c h o u w i n g zouden moe ten toe p a s s e n, waarbij de ove r s t ro m i n g s kansen met de ove r s t ro m i n g s g evo l g e n g e co m b i n e e rd wo rd e n. Deze gedachtevo rming vindt op dit moment plaats binnen de Te c h n i s c h e Adv i e s commissie voor de Wate rke ringen (TAW ). Zie het ra p po rt Van ove r s c h ri j d i n g s kans naar ove r- s t ro m i n g s ka n s. De door wate rke ringen be s c h e rmde wa a rde in Ne d e rland is globaal een factor tien toegenomen in de laat s te ve e rtig jaar. Dit geldt dus ook voor de gevolgen van een ove r s t ro m i n g. Tevens is het aantal inwoners van de ove r s t roo m b a re delen van Ne d e rland fors toe g e n o m e n. Een herove rwe g i n g van de normen is dus log i s c h e rwijs op zijn plaat s. De ve rwa c hting is dat de normen dan omhoog g a a n. De Commissie beveelt aan om deze beschouwingen op ko rte te rmijn uit te voe re n. Als de discussie over ove r s t ro m i n g s ri s i co s breed gevoe rd gaat wo rden is het zaak goed over de co m m u n i catie na te denke n. Dit om te voo rkomen dat er een zodanige maat s c h a p pe l i j ke en po l i t i e ke commotie ont s t a at dat men zich opeens veel onveiliger wa a nt te rwijl de dijken nog precies hetze l fd e 10.4 Ui twe rking regionale wate r s ys te m e n Voor het invullen en vastleggen van het voo rg e s telde beleid voor de regionale wate ren stelt de Commissie een aantal acties voo r. De uitwe rking dient door stroo m g e b i e d a l l i a nties per re g i o n a a l s t roomgebied plaats te vinden in stroo m g e b i e d p rog ra m m a s. Tevens doet de Commissie voo r s te l- len voor het opze t ten van een regionale norm e ring voor wate rove rlast en een ve rze ke ri n g s s te l s e l. Ui twe rken van stroo m g e b i e d p rog ra m m a s door stroo m g e b i e d a l l i a nties Voor het regionale wate r beleid bepleit de Commissie een aanpak op het niveau van stroo m g e b i e d e n. Per stroomgebied wo rdt een be s t u u r s a l l i a ntie gevo rmd door be t ro k ken ove rh e d e n. In de be s t u u r s- a l l i a ntie bepalen provincies en wate r s c h a p pen samen met gemeenten en regionale ri j k s d i e n s te n het be l e i d. Dit beleid wo rdt uitg ewe rkt in stroo m g e b i e d p rog ra m m a s en va s tgelegd in re g i o n a l e wate ra k koo rd e n. De be s t u u r s a l l i a ntie wo rdt ondersteund door een regionaal plat fo rm, wa a ri n m a at s c h a p pe l i j ke org a n i s aties en burgers meepraten over de co n c re te uitwe rking van het be l e i d. De Commissie stelt voor om de inte rn ationale stroomgebieden van de Eu ro pese Ka d e rri c htlijn Wate r als basis te nemen (voor Ne d e rland zijn dat Ri j n, Ma a s, Schelde en Ee m s ), en deze gebieden onder te ve rdelen in deelstroo m g e b i e d e n. In onderstaande figuur ent a bel geeft de Commissie een indicatie voor de be d oelde indeling in deelstroo m g e b i e d e n. Deze indeling sluit aan op de inte rn at i o n a l e s t roo m g e b i e d e n, de gro te re wate r s t a at kundige eenheden van de wate r s t a at s ka a rt (het zog e n a a m- de W I S - bestand) en op de gre n zen van de wate r s c h a p pe n. De zeve ntien voo rg e s telde gebieden zijn op zich staande deelstroomgebieden en vo rmen elk wate rh u i s h o u d ku n d i g, bod e m kundig en g e og rafisch een eenheid. De Commissie beveelt aan om in nader ove rleg tussen ri j k, p rovincies en wate r s c h a p pen te komen tot een definitieve indeling van Ne d e rland in deelstroo m g e b i e d e n. D E E L S T RO O M G E B I E D T R E K K E R WEST GRO N I N G E N - D R E N T H E P ROVINCIE GRO N I N G E N OOST GRO N I N G E N - D R E N T H E P ROVINCIE GRO N I N G E N F R I E S LA N D P ROVINCIE FRIESLA N D V E C H T P ROVINCIE OV E R I J S S E L I J S S E L M E E R P O L D E R S P ROVINCIE FLEVO LA N D V E LU W E P ROVINCIE GELDERLA N D AC H T E R H O E K P ROVINCIE GELDERLA N D R I V I E R E N G E B I E D P ROVINCIE GELDERLA N D A M S T E L LA N D P ROVINCIE UTRECHT GELDERSE VA L L E I P ROVINCIE UTRECHT N O O R D - H O L LA N D P ROVINCIE NOORD-HOLLA N D Z U I D - H O L LA N D P ROVINCIE ZUID-HOLLA N D Z U I D - H O L LANDSE EILA N D E N P ROVINCIE ZUID-HOLLA N D W E S T- B RA BA N T P ROVINCIE NOORD-BRA BA N T O O S T- B RA BA N T P ROVINCIE NOORD-BRA BA N T L I M BU RG P ROVINCIE LIMBU RG Z E E LA N D P ROVINCIE ZEELA N D I N D I CAT I EVE DEELSTROOMGEBIEDEN

50 Deze indeling in deelstroomgebieden valt niet samen met de prov i n c i e g re n ze n, maar pra k t i s c h altijd wel met de huidige gre n zen van de wate r s c h a p pe n. Per stroomgebied ziet de Co m m i s s i e s teeds één provincie als tre k ke r. Ove rigens kunnen in de grensgebieden met Duitsland en Be l g i ë ook ove rheden uit buurlanden bij de allianties be t ro k ken wo rd e n. De be t ro k ken provincies en wate r s c h a p pen moe ten het voo rtouw nemen om samen met de a n d e re be t ro k ken ove rh e d e n,o rg a n i s aties en burgers het stroomgebied geschikt te maken voo r het toe komstig wate r be h e e r. Alle belangen dienen hun inbreng te hebbe n. Zie ook het ra p po rt I N D I CAT I EVE INDELING VAN NEDERLA ND IN STRO O M G E B I E D E N Ru i mte voor wate r be rg i n g van Arca d i s, W L De l ft Hyd raulics en Al te rra. Bij de pre s e nt atie van studies als Levende Be rging (Noo rd - Holland) en Ru i mte voor de Ri v i e r, wa a rb i j op ka a rt de zoe kgebieden zijn aangegeven waar men ru i mte voor wate r be rging hoopt te vinden, is gebleken dat derg e l i j ke plannen op vele emotionele re a cties vanuit de maatschappij ku n n e n re ke n e n. De gevolgde proce d u re, eerst uitwe rken van de plannen door wate r be h e e rders in ove rl e g met de provincies en ministe ries en daarna de pre s e nt atie aan het brede publiek, g a ra n d e e rt blijkbaar niet vo l d oende dra a g v l a k. Verschillende pri vate partijen en burgers zijn op deze wijze niet be t ro k ken geweest bij de planvo rming en voelen zich ve rrast en ove rva l l e n. Het zoe ken van ru i mte voor water gaat alle partijen aan, l a n d bouw- en nat u u ro rg a n i s at i e s, be d ri j fsl eve n, re c re a nte n,s te d e bo u we r s, maar ze ker ook de burgers in Ne d e rl a n d. Om al deze groe pe ri n g e n te be t re k ken en mede ve ra ntwoo rdelijk te maken voor gebiedsgeri c ht maatwe rk zijn plat fo rm s n od i g. Daarbij zou de aanpak kunnen wo rden gevo l g d, zoals bij het gebiedenbeleid voo r Ru i mte l i j ke Ordening en Mi l i e u. Daarbij geldt een aantal pri n c i pe s : TOELICHTING REGIONALE WAT E RA K KO O R D E N Aanpak op (deel)stroo m g e b i e d n i ve a u ; Voo rkómen van afwe nte l i n g, tenzij in ove rleg met buren andere oplossingen wo rden gevo n d e n ; Het instru m e nt wate ra k koo rd is geïnt rod u ce e rd in de Het wate ra k koo rd, zoals be d oeld door de Co m m i s s i e, Wate ra a nvoer voor doo r s poeling en in tijden va n Het nagaan van mog e l i j kheden voor multifunctioneel ru i mte g e b ru i k ; Wet op de Wate rhuishouding om afs p ra ken tussen d i e nt een veel bre d e re invulling te kri j g e n. Het be t re ft d roog te ; In z i c ht bieden in ri s i co s en mog e l i j kheden voor schadeve rg oe d i n g, ove rg a n g s regelingen en twee wate r be h e e rders vast te leggen. Da a rnaast wo r- een ove re e n komst tussen prov i n c i e, g e m e e nte n, wate r- Pe ri od i e ke eva l u at i e ; a f koo p s o m m e n. den ook incidenteel afs p ra ken gemaakt met andere n be h e e rders en eve ntueel derde partijen (eve nt u e e l Fi n a n c i ë n, ve rre kening van ko s ten op basis van de die wo rden va s tgelegd in be s t u u r s a k koo rden of inte n- ze l fs over de landsgre n zen heen). In het wate ra k koo rd beginselen de ve rvuiler / ve roo rz a ker be t a a l t e n Bij voo rkeur wo rdt bij de uitwe rking voor het stroomgebied gekozen voor ru i mte l i j ke maat re g e l e n. t i eve rkl a ri n g e n,b i j voo r beeld met gemeenten of part i- m oe ten te n m i n s te zijn opgenomen de afs p ra ken ove r: niet afwe nte l e n ; Daarbij wo rdt qua motive ring de volgende dri e t rap aangehouden: va s t h o u d e n,o p vangen en dan c u l i e re org a n i s at i e s, o n d e rmeer over het ve r be te re n De va s tg e s telde norm e ring voor opvang en afvoe r Vastleggen van ra n dvoo rwa a rden en pre s t at i e - e i s e n pas afvoe re n. Als toch gekozen wo rdt voor dire ct afvoe ren in de vo rm van technische oplossingen van de wate rkwa l i te i t. Bij het be s t u d e ren van de afg e- van ext reme neerslag; per partij (wate r be h e e rd e r, p rov i n c i e, g e m e e nte, d i e nt de motivatie van het waterschap getoetst te wo rden door de provincie ( Wa a rom is va s t h o ud e n s l o ten wate ra k koo rden blijkt dat deze een gro te dive r- De inte rne be rg i n g s ca p a c i teit in wate ro p va n g g e b i e- p a rt i c u l i e re org a n i s at i e ) ; en opvangen niet mog e l i j k? ). Indien daar aanleiding toe is, d i e nt het provinciale oo rdeel getoetst te s i teit ke n n e n, voo ral geri c ht zijn op de ve rd rog i n g s p ro- den om aan deze norm e ring te vo l d oe n ; Vastleggen van inhoudelijke en proce d u rele wo rden door het ri j k. Bij onenigheid zal de re c hter uiteindelijk be s l i s s e n. Hierbij wo rdt voor toe ts i n g b l e m atiek en de wate rve rdeling in droge pe ri od e n,e n Aanwijzing van gebieden die bij bove n m a atg eve n d e a fs p ra ke n. en handhaving een aanpak gevolgd zoals va s tgelegd in de Wet Mi l i e u beheer in art i kel 10.1 co nfo rm d at ze inhoudelijk een te be pe rkt ambitieniveau ve rto- a f voer of re g e nval geco nt ro l e e rd onder water geze t het beleid voor het omgaan met afva l s to f fen (de Ladder van La n s i n k ). Ook daar vindt stap voo r nen (zie voor een ko rte be s c h rijving door Ro n ken e. a kunnen wo rd e n ; stap een gemotive e rde afweging plaat s. van het ra p po rt over de eva l u atie van wate ra k koo rd e n De afvoer naar be n e d e n s t rooms gelegen wate r s y- van de Commissie Inte g raal Wate r be h e e r: Het instru- s temen (via spuien of malen); Om de onderlinge afs p ra ken helder vast te leggen moe ten de stroo m g e b i e d a l l i a nties re g i o n a l e m e nt wate ra k koo rd nader be s c h o u wd in He t Be pe rkingen m.b. t. het instellen van maalsto p s ; wate ra k koo rden afs l u i ten met hun bure n. Dit zijn of de aanliggende regionale stroomgebieden Waterschap 2000/8). Wate rkwa l i teit (van aan- en afg evoe rd wate r ) ; óf de nationale ove rheid voor het hoo fdwate r s ys te e m. In de regionale wate ra k koo rden ku n n e n regelingen wo rden getro f fen als afwe nteling van of naar het stroomgebied aan de orde is. De doo r de Commissie be d oelde invulling van het instru m e nt wate ra k koo rd is in aansluiting op de re e d s i n g eze t te trend breder dan tot voor ko rt gebru i kelijk wa s. 9 9

51 Regionale norm e ring voor het voo rkomen van wate rove rlast Er zijn nog veel onduidelijkheden over de vraag wie in wate rove rl a s t s i t u aties wa a rvoor ve ra ntwoo r- d e l i j k i s. Voor het afbakenen van deze ve ra ntwoo rd e l i j kheden is een norm e ring nood z a kelijk voo r wate rove rl a s t s i t u at i e s, in co m b i n atie met een goede schaderegeling voor de gedupe e rden als toc h schade optre e d t. In het ra p po rt Hoog wate rn o rm e ring regionale wate r s ys te m e n van HKV zijn dri e m og e l i j kheden voor norm e ring geanalys e e rd. Het be t re ft : Een landelijk unifo rme norm e ring per ty pe gro n d g e b ru i k ; Een gebiedsgeri c hte norm e ring op basis van een ko s te n m i n i m a l i s atie van schade en i nve s te ri n g e n ; Een gebiedsgeri c hte norm e ring op basis van een ko s te n m i n i m a l i s atie van schade en i nve s te ri n g e n, mét een landelijke minimum-eis. Gezien de gro te regionale verschillen heeft de Commissie gekozen om de gebiedsgeri c hte norm e ri n g met een landelijke minimum-eis per ty pe gro n d g e b ruik ve rder uit te we rke n. Dit heeft geleid to t een leidraad die in een vijftal voo r beeldgebieden is getoe t s t. Deze leidraad be s c h ri j ft de sys te m at i e k om de gebiedspe c i f i e ke norm e ring ve rder uit te we rke n. Hi e rvoor ve rwijst de Commissie naar de Le i d raad Hoog wate rn o rm e ring regionale wate r s ys te m e n die HKV heeft opg e s te l d. De norm e ring vindt plaats op basis van de kans van voo rkomen van co m b i n aties van een hoeve e l- heid re g e nva l, de mate wa a rin de grond reeds ve rzadigd is door eerd e re buien en de buite n wate r- s t a n d e n. Deze we rkw i j ze leidt tot een afg ewogen norm e ri n g, maar heeft als nadeel dat geen eenduidige ve rtaling naar millimeters neerslag mogelijk is. Co m m u n i catief is dit lastig. De wijze wa a r- op de burgers door hun regionale wate r be h e e rder helder geïnfo rm e e rd wo rden over de re g i o n a l e n o rm is dus nog een be l a n g rijk aandacht s p u nt. De norm e ring maakt ook duidelijk we l ke po te ntiële schades blijven bestaan indien bij inte n s i eve re g e nval de norm wo rdt ove r s c h re d e n. On d e rdeel van de sys te m atiek is dat er een ka a rt wo rd t g e m a a k t, wa a rop aangegeven is het gro n d g e b ruik en de kans van ove r s t ro m i n g. Deze ka a rt moe t een be l a n g ri j ke rol spelen bij de va s t s telling van stre e kplan en be s te m m i n g s p l a n n e n. De onderg rens voor de norm moet wo rden va s tg e s teld door het ri j k, de regionale uitwe rking moe t p l a atsvinden door het waterschap (voo r be reiden) en de provincie (va s t s te l l e n ). Bij de regionale uitwe rking spelen naast ko s te n m i n i m a l i s atie ook maat s c h a p pe l i j ke acce p t atie en andere cri te ria een ro l. Men kan regionaal bijvoo r beeld hog e re eisen stellen en daar ook meer voor willen be t a l e n. Op dit moment is in Delfland de huidige situatie nagenoeg optimaal volgens de be re keningen aan de hand van de methode van het optimaliseren van schade en inve s te ri n g e n. Toch wo rdt de ka n s op wate rove rlast die gro ter is dan 1/10 per jaar als maat s c h a p pelijk onacce p t a bel gez i e n. De Commissie waarschuwt voor het te eenzijdig norm e ren op basis van ko s te n m i n i m a l i s at i e. Ove rigens beveelt de Commissie aan om te komen tot een ove rz i c ht van voor dit doel re g i o n a a l b ru i kb a re neerslagstat i s t i e ke n. S c h a d e regeling en ve rze ke ri n g s s telsel en Ook bij uitvoe ring van het wate r be l e i d, zoals de Commissie voo r s te l t, b l i j ven er ri s i co s bestaan met be t re k king tot veiligheid en wate rove rl a s t. Ab s o l u te gara nties zijn niet te geve n. Wate rove rlast zal e c hter minder vaak voo rkomen als de regionale wate r s ys temen op orde zijn ove re e n komstig de voo r s tellen van de Co m m i s s i e. Op dit moment is schade door wate rove rlast en ove r s t romingen in Ne d e rland nauwelijks op gro te schaal te ve rze ke re n. Bij aanzienlijke schade springt de ri j k s ove rheid bij. Bij de wate rove rlast va n 1998 is circa één miljard gulden schade opg e t re d e n. Bijna vijfe n zeve ntig proce nt hiervan is be t a a l d d oor de ri j k s ove rheid via de Wet Te g e m oe t koming Schade (WTS) en de Oog s t s c h a d e re g e l i n g. Iets meer dan vijf proce nt is uitg e ke e rd in het kader van ve rze ke ri n g e n. Ci rca tw i ntig proce nt is als eigen ri s i co betaald door part i c u l i e ren en be d ri j fs l eve n. Zie de studie Mog e l i j kheden voor het ve rze ke ren van wate rri s i co s van HKV. De Tweede Kamer heeft aangegeven dat zij derg e l i j ke s c h a d e betalingen via de WTS niet wenselijk acht. Ve rze ke ren van ri s i co s geeft een ze ke rheid die nu niet ove ral door burgers en be d ri j fs l even wo rd t g evoe l d. Door deze onze ke rheid wo rden mogelijk bepaalde (buitenlandse) inve s te ringen niet g e d a a n. Eind 1999 heeft het Ve r bond van Ve rze ke raars aan de afzo n d e rl i j ke ve rze ke raars geadv i s e e rd om door re g e nval ve roo rz a a k te waterschade aan opstal en inboedel van part i c u l i e ren en be d ri j ve n in de bestaande opstal- en inboe d e l polissen op te nemen. Inmiddels is dit bij een deel van de ve rze ke raars gebe u rd. LTO, LNV en het Ve r bond van Ve rze ke raars be s t u d e ren op dit moment of l a n d bo u wschade door ext reme re g e nval ve rze kerbaar kan wo rden gemaakt, eve ntueel in co m b i n at i e met droog te- en vo r s t s c h a d e. Zie Ri s i co f i n a n c i e ring van oogstschade door ext reme we e r s- o m s t a n d i g h e d e n van het In s t i t u te for Risk Ma n a g e m e nt in Ag ri c u l t u re. De voo rlopige co n c l u s i e luidt dat dit mogelijk lijkt. De Commissie heeft bij haar beschouwingen vanuit de gez i c ht s h oe ken van burg e r s / be d ri j ve n, ove rheid en ve rze ke raars naar het onderwe rp ve rze ke ren geke ke n. In hoo fdlijnen onderscheidt de Commissie drie ty pen schades: Schade door ext reme re g e nva l ; Schade door het doo r b re ken van een pri m a i re wate rke ri n g ; Schade door het doo r b re ken van een boeze m wate rke ring of een andere niet-pri m a i re wate r- ke ri n g. De Commissie is van mening dat schade als gevolg van ext reme re g e nval voor zowel burgers als be d ri j ven (inclusief de landbouw) volledig ve rze kerbaar moet wo rd e n. Dit acht de Commissie haalbaar wegens de re l atief be pe rk te maximale omvang van de schade en de over geheel Ne d e rl a n d g e s p reide kans van voo rko m e n. Als schade optreedt zullen ve rze ke rde burgers en be d ri j ven een s c h a d e u i t ke ring kri j g e n. Indien de wate r be h e e rder zijn zo rgp l i c ht niet goed heeft ingev u l d, zal de ve rze ke raar zijn schadeuitke ringen bij de wate r be h e e rder ve rh a l e n. Hoe meer maat regelen de wate r be h e e rder neemt om wate rove rlast te voo rko m e n, h oe lager de premies kunnen wo rd e n. Anders is het voor schade door ove r s t romingen bij doo r b raak van pri m a i re wate rke ringen langs de g ro te ri v i e re n, IJsselmeer en ku s t. Hierbij is de veiligheid van de Ne d e rlandse burgers dire ct in het g e d i n g. De schade zal zeer groot zijn, te rwijl de kans dat zo n ramp zich voo rd oet zeer gering is. Da a rom vindt de Commissie dat dit ri s i co niet ve rze ke rd moet wo rd e n, maar dat de ve ra ntwoo rd e- l i j kheid voor het zo rgvuldig omgaan met deze ri s i co s bij de ri j k s ove rheid blijft liggen. Het gedeeltelijk bij burgers en be d ri j fs l even aanwezige gevoel van onze ke rheid over schadebetaling in derg e- l i j ke gevallen zou mogelijk ve rkleind kunnen wo rd e n. De schade bij het doo r b re ken van een boeze m wate rke ring of een andere niet-pri m a i re wate rke ri n g zal veel minder groot zijn dan bij een pri m a i re wate rke ri n g. In onderling ove rleg tussen ve rze ke ra a r s en ove rheid moet wo rden be ke ken of ve rze ke ren voor be t ro k ken partijen aant re k kelijk is, of dat het omgaan met dit ri s i co (deels) bij de ove rheid moet blijven liggen. Schade door het ove rl o pe n

52 van boeze m kades door ext reme re g e nval valt ove rigens reeds onder de eerder genoemde uitb reiding van de opstal- en inboe d e lve rze ke ri n g. De Commissie is van mening dat de kans dat in verband met waterschade aanspraak gemaakt ka n wo rden op schaderegelingen als de WTS en de Oog s t s c h a d e regeling met bove n g e n oemde voo r- s tellen flink zal afnemen. De Commissie stelt voor dat een pro j e ctg roep onder leiding van het ministe rie van Bi n n e n l a n d s e Za ken op ko rte te rmijn een voo r s tel doet over het ve rze ke ri n g s s telsel voor schade door ext re m e re g e nva l, en tevens be kijkt of schade bij doo r b re ken van boeze m wate rke ringen ve rze ke rd zo u m oe ten wo rd e n. In de pro j e ctg roep zijn onder andere ve rte g e n woo rdigd de ministe ries va n Fi n a n c i ë n, Ve rkeer & Wate r s t a at en La n d bo u w, de Unie van Wate r s c h a p pe n, de ve rze ke raars en het be d ri j fs l eve n. In uitzo n d e rl i j ke situaties kan het voo rkomen dat de ove rheid besluit om een gebied bewust onder water te ze t ten om zo een ander gebied te spare n, en daarmee de totale schade te be pe rke n. De Commissie beveelt de ve rze ke raars aan om een stru ctuur op te ze t ten waarbij in derg e l i j ke s i t u aties de ve rze ke raars snel kunnen meedenken om zo de schadeafhandeling via ve rze ke ri n g e n a c hte raf sneller te kunnen re g e l e n

53