Inleiding. E. Dhyne C. Duprez C. Fuss

Transcriptie

1 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet E. Dhyne C. Duprez C. Fuss Ineiding Het onderzoeksnetwerk Competitiveness Network (CompNet) werd in 2012 door het Europees Stese van Centrae Banken opgericht met as voornaamste doesteing de factoren te onderzoeken die bepaend zijn voor het concurrentievermogen en de productiviteit van de Europese anden en ondernemingen asook na te gaan wat het verband is tussen die concurrentievermogensfactoren en de macro economische resutaten (bijvoorbeed de uitvoer of de groei). Tot dat onderzoeksnetwerk behoren ruim honderd onderzoekers afkomstig uit een vijftigta insteingen (centrae banken, Europese Commissie, internationae insteingen, universiteiten), die zich buigen over het thema van het concurrentievermogen, asook om een beter begrip te krijgen van het veroop van de mondiae productieketens. Een bijzondere inspanning werd geeverd om nieuwe indicatoren te creëren. De Nationae Bank van Begië heeft ta van bijdragen geeverd, zowe inzake het opsteen van de statistieken as op wetenschappeijk niveau, getuige de ijst van pubicaties door medewerkers van de Bank of van pubicaties die dankzij de steun van de Bank tot stand zijn gekomen (1). Ter aanvuing van de diverse bestaande onderzoekskanaen zijn binnen het onderzoeksnetwerk CompNet twee nieuwe anayse instrumenten uitgewerkt : de diagnostic tookit on competitiveness, enerzijds, en de gegevensbank CompNet, anderzijds. Het eerste instrument is een gegevensbank die tachtig binnen CompNet ontwikkede nieuwe indicatoren voor het concurrentievermogen bevat, ongeacht of het daarbij gaat om macro economische indicatoren (indicatoren van comparatieve voordeen per type product producten met een hoog technoogisch gehate, producten met een aag technoogisch gehate, haffabricaten of indicatoren voor de hande tussen bedrijfstakken, enz.), micro economische indicatoren (voornameijk afkomstig van de gegevensbank CompNet) of transnationae indicatoren (indicatoren voor de participatie aan de mondiae waardeketens) voor de EU anden. Voor iedere indicator wordt een steekkaart opgested waarop hij wordt gedefinieerd, waarop wordt uitgeegd op weke manier hij wordt berekend en hoe hij kan worden geïnterpreteerd. Die tookit wordt toegeicht door Karadeogou et a. (2015). Het tweede instrument is de gegevensbank CompNet (2), die wordt voorgested door Lopez Garcia et a. (2014 en 2015). Deze gegevensbank bevat voor 17 Europese anden (waaronder 13 idstaten van het eurogebied) de gedetaieerde beschrijving van een reeks indicatoren voor de ondernemingen (3). Aangezien het samenvoegen van micro economische gegevensbanken afkomstig van diverse anden voor juridische probemen zorgt, heeft CompNet een gemeenschappeijke methodoogie uitgewerkt om in ieder deenemend and een reeks geaggregeerde statistieken samen te steen op basis waarvan de statistische verdeing van een aanta op het niveau van de ondernemingen vastgestede economische indicatoren (totae (1) Deze ijst van pubicaties bevat met name Amador et a. (2015a), Amiti et a. (2014), Ariu (2012, 2015), Berthou et a. (2015a), Berthou et a. (2015b), Decramer et a. (2014), Di Comite et a. (2014), Dhyne et a. (2014), Dhyne et a. (2015), Duprez (2014), Vandenbussche (2014) en Verschede et a. (2014). (2) Onder bepaade voorwaarden kan deze gegevensbank op verzoek worden geraadpeegd bij de ECB (cf. Interna governance rue for the use of Compnet produced firm-eve data, BCE). (3) De periode waarop deze gegevensbank betrekking heeft, verschit van and tot and. De gegevens worden jaarijks bijgewerkt. Voor Begië werden de resutaten het aatst geüpdatet voor de periode December 2015 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet 107

2 factorproductiviteit, arbeidsproductiviteit, oonkosten per eenheid product, uitvoer, marges) of financiëe indicatoren zo gedetaieerd mogeijk wordt beschreven. Die verdeingen zijn beschikbaar op nationaa of sectoraa niveau, zowe voor de industrie as voor de diensten, en voor sommige categorieën van ondernemingen (kmo s en grote ondernemingen). De verschiende onderdeen van deze gegevensbank zijn opgenomen in een aanta pubicaties, waaronder Berthou et a. (2015b) voor de indicatoren betreffende de uitvoerresutaten, Ferrando et a. (2015) voor de financiëe indicatoren en Amador et a. (2015a) voor de margevoeten. Het is de bedoeing in dit artike bepaade resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet nader toe te ichten (1). Het bestaat uit zes hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk wordt het begrip concurrentievermogen gedefinieerd, terwij in de drie vogende hoofdstukken de voornaamste determinanten worden geanayseerd van het concurrentievermogen, nameijk de productiviteit, het kostenconcurrentievermogen (dat gewoonijk wordt gemeten door de arbeidskosten per eenheid product) en de niet kostengereateerde determinanten van het (bijvoorbeed de kwaiteit van de geëxporteerde goederen). In het vijfde hoofdstuk wordt nagegaan in weke mate de ondernemingen bijdragen aan het concurrentievermogen en aan de optimae aocatie van de middeen. Aangezien de weredwijde reorganisatie van de productieketens tijdens de afgeopen decennia de structuur van de internationae hande grondig heeft gewijzigd, heeft het onderzoeksnetwerk CompNet zich eveneens gebogen over de gevogen die een en ander heeft voor het concurrentievermogen. Het zesde hoofdstuk bevat de voornaamste concusies die uit het veroop van de mondiae waardeketens kunnen worden getrokken. In de concusie, ten sotte, worden de voornaamste resutaten beicht in termen van economisch beeid. 1. Concurrentievermogen : begrip en indicatoren Ongeacht of het gaat om een and, een onderneming of een product, is het concurrentievermogen een reatief begrip dat wordt gedefinieerd ten opzichte van de concurrenten van dat and, die onderneming of dat product. Zo wordt het concurrentievermogen van een and as vanzefsprekend het vaakst geanayseerd op basis van zijn macro economische exportresutaten (2), of eventuee van de concurrentie van de ingevoerde producten op de okae markt. (1) Het eindversag werd gepubiceerd door de ECB (cf. Di Mauro en Ronchi, 2015). (2) De overgrote meerderheid van de micro-economische studies hebben betrekking op de goederenhande. Voor Begië kunnen niettemin de artikes van Ariu worden vermed (2012 en 2015) waarin voor Begië de dienstenhande wordt beschreven. Terwij de traditionee macro economische anayse de externe resutaten inkt aan reatieve kostenindicatoren zoas de arbeidskosten per eenheid product of de prijzen, beicht de micro economische anayse voora de ro van de productiviteit van de onderneming as de beangrijkste determinant van het succes van deze onderneming op de buitenandse markten. Beide soorten anayses berusten in feite op dezefde theoretische premissen. Aangezien niet ae ondernemingen exportbedrijven zijn, bekemtonen de micro economische modeen de ro van de heterogeniteit van de productiviteit as verkaring voor de verschien in de uitvoerresutaten van de bedrijven (zie Meitz, 2003). Meer in het agemeen gedt dat het oon in verhouding tot de productiviteit met andere woorden de arbeidskosten per eenheid product, op de margevoet na, de prijzen bepaat. Deze aatste zijn een essentiëe factor van de winstgevendheid van het bedrijf. Die micro economische modeen eggen de nadruk op de productiviteitsverschien aangezien ze ervan uitgaan dat de onen homogeen zijn tussen de bedrijven. Prijs = margevoet Gemidded oon Productiviteit Prijs = margevoet arbeidskosten per eenheid product p = µ w y of = µ.uc Deze factoren (prijzen, arbeidskosten per eenheid product of productiviteit) vervuen een dubbee ro. Enerzijds gaat toetreding tot een buitenandse markt gepaard met vaste kosten, bijvoorbeed as gevog van de prospectie van een nieuwe markt of van de aanpassing van het product aan de vraag of de voorkeuren van de kanten op die markt. Om naar die markt te kunnen uitvoeren, moet het bedrijf derhave een vodoende hoge rentabiiteitsdrempe bereiken opdat het zijn vaste kosten zou kunnen dekken. Dit verkaart de ondertussen agemeen bekende concusie dat exportbedrijven doorgaans performanter (productiever) zijn dan die weke niet internationaa actief zijn. Anderzijds zijn de productiviteit of de kosten per eenheid product een essentiee eement in de vorming van de productprijzen van de onderneming en, bijgevog, van haar marktaandee op de buitenandse markten. Op die manier komt het verband tot uiting tussen de efficiëntie van de onderneming (hoevee ze kan produceren op basis van de hoeveeheid inputs die ze inzet) en haar productiekosten per eenheid product. Dat verband is tegeijkertijd bepaend voor de toetreding van het bedrijf tot nieuwe markten (extensieve marge) en de ontwikkeing van zijn export naar die markten (intensieve marge). (1) 108 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet NBB Economisch Tijdschrift

3 Er zij opgemerkt dat ofschoon dit verband tussen de efficiëntie en de kosten in hoge mate bepaend is voor de resutaten die een onderneming op internationaa vak boekt, er andere niet kostengebonden factoren zijn die evenzeer de winstgevendheid van die onderneming beïnvoeden, bijvoorbeed de gepercipieerde kwaiteit van haar producten of de organisatievaardigheid van haar management. Deze niet kostengebonden factoren zijn even cruciaa om de uitvoerresutaten van de ondernemingen in de geavanceerde economieën te verkaren. 2. Productiviteit en concurrentievermogen Zoas hierboven vermed, wordt in de nieuwe theorieën rond de internationae hande vogens Meitz (2003) theorieën waarin wordt uitgegaan van de heterogeniteit van de ondernemingsresutaten bekemtoond dat de productiviteit een beangrijke determinant is van de ondernemingsresutaten op de buitenandse markten. CompNet heeft dus verscheidene van zijn bijdragen gewijd aan productiviteitsindicatoren en aan de karakterisering van de productiviteitsverdeing in de anden van de EU. 2.1 Bedrijven met sterk heterogene resutaten Een van de voornaamste bijdragen van het onderzoeksnetwerk CompNet is de karakterisering van de productiviteitsverdeing in de diverse anden van de EU. Op basis van een gestandaardiseerde behandeing van de micro economische informatie die beschikbaar is in ieder and dat deeneemt aan de gegevensbank CompNet, kon de productiviteitsverdeing van de ondernemingen uit de verwerkende nijverheid en uit de marktdiensten in deze verschiende anden worden gekenmerkt teneinde ze op correcte wijze met ekaar te vergeijken. Die oefening heeft tegeijkertijd paatsgehad voor de arbeidsproductiviteit (gemeten door de verhouding van de toegevoegde waarde tot de werkgeegenheid) en voor de totae factorproductiviteit (TFP) (berekend as de restterm van de raming van een productiefunctie). Grafiek 1 VERDELING VAN DE ZICHTBARE ARBEIDSPRODUCTIVITEIT (1) TUSSEN 2003 EN 2007 DE AT FR BE FI IT ES PT SI SK EE PL MT HU LT RO B B Gemiddede Mediaan p30 - p70 p10 - p90 Bron : CompNet. (1) Resutaten gebaseerd op de individuee gegevens van ondernemingen met ten minste 20 werknemers die actief zijn in de verwerkende nijverheid en in de marktdiensten (bedrijfstakken C tot N, met uitzondering van de bedrijfstakken D en E, van de NACE 2008). Gemiddeden van de verschiende momenten van de verdeing van de zichtbare arbeidsproductiviteit, geraamd op het niveau van de tweecijferige NACE bedrijfstakken over de periode December 2015 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet 109

4 Deze internationae vergeijking eert dat de Begische ondernemingen, gemidded beschouwd, tot de meest productieve van de EU behoren, maar dat de productiviteitsverdeing er sterk gespreid en asymmetrisch is. Er zijn echter reatief vee bedrijven die zeer productief zijn. En het is in dit segment van de verdeing dat zich voornameijk de exportbedrijven bevinden. 2.2 Vergeijkende micro economische raming van de productie efficiëntie De empirisch waargenomen productiviteitsverdeingen geven een hee ander beed te zien dan de kassieke benadering van de economie die berust op het concept van representativiteit van de gemiddede onderneming. Ze wijken immers sterk af van een normae verdeing. De verdeing kan dus niet worden getypeerd op basis van het gemiddede aeen. Ook de heterogeniteit en de vorm van de productiviteitsverdeing zijn essentiëe determinanten van het concurrentievermogen. Hoewe het gemiddede productiviteitspei een determinant bijft van de macro economische resutaten, zijn het immers niet de gemiddede bedrijven die actief zijn op de internationae markten, maar we de ondernemingen waarvan de productiviteit een bepaad niveau overstijgt. Bij de diagnose van het concurrentievermogen van een economie moeten dus eveneens andere parameters van de productiviteitsverdeing in aanmerking worden genomen, zoas werd aangetoond door bijvoorbeed Barba Navaretti et a. (2015) en Benkovskis en Buhm (2015). Uit deze studies bijkt dat de uitvoerresutaten niet aeen afhangen van het gemiddede productiviteitsniveau van de sector, maar ook van de spreiding en de asymmetrische aard van de productiviteitsverdeing. Met name zuen bedrijfstakken of anden met een identiek gemidded productiviteitspei betere resutaten behaen inzake uitvoer, groei van het reëe bbp en TFP, indien een groter aandee van de ondernemingen er een hoog efficiëntieniveau aat optekenen. Tot sot kunnen de waarden van een reeks variabeen, zoas de productiviteit per sector en per type van onderneming, van essentiee beang bijken voor de micro economische anayse van het concurrentievermogen. Zoas wordt onderstreept door Dhyne et a. (2014), moet het concurrentievermogen op de buitenandse markten worden gemeten in verhouding tot de op deze markten aanwezige concurrenten. De positie van een exportonderneming in de verdeing van haar concurrenten op de afzetmarkt is de meest adequate maatstaf van het concurrentievermogen. Omdat er op internationae schaa geen afzonderijke gegevens beschikbaar waren, kon het concurrentievermogen in de meeste micro economische anayses niet op een dermate gedesaggregeerde wijze (naar product of bedrijfstak) worden onderzocht. Verschede et a. (2014) anayseren de efficiëntieverschien tussen bedrijven of anden uit het oogpunt van de grens van de productiemogeijkheden. Deze grens wordt gedefinieerd as de maximae productie die kan worden bereikt met een bepaad gehee aan productie inputs. Aan de hand van ondernemingsgegevens voor zeven Europese anden ramen ze de grens van de productiemogeijkheden van ek and, asook die van Europa. Hun resutaten wijzen uit dat de grens van de productiemogeijkheden voor bijvoorbeed de metaaverwerkende nijverheid, in Begië en in Duitsand hoger igt dan in de andere beschouwde Europese anden. Tevens moet worden opgemerkt dat de efficiëntieverschien tussen de anden tussen 2002 en 2009 niet zijn afgenomen. Vogens deze anayse kan het concurrentievermogen op verschiende manieren worden verbeterd : enerzijds door zo efficiënt mogeijk om te springen met de gebruikte productietechnoogie (anders gezegd : door de productiegrens zo dicht mogeijk te benaderen) ; anderzijds, door efficiëntere technoogieën te ontwikkeen (met andere woorden door de productiegrens Grafiek 2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 RAMING VAN DE GRENZEN VAN DE PRODUCTIEMOGELIJKHEDEN IN DE METAALVERWERKENDE NIJVERHEID (1) Begië Duitsand Spanje Finand Frankrijk Verenigd Koninkrijk Itaië Bron : Verschede et a. (2014). (1) Gewogen mediaan van de efficiëntiegrens, per and. Een vermindering van de grens betekent dat het verschi tussen een keine groep zeer productieve bedrijven en de andere ondernemingen toeneemt. 110 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet NBB Economisch Tijdschrift

5 te verpaatsen). Voor de eerste mogeijkheid is een verbetering in het management een voorbeed, voor de tweede een technoogische innovatie. De anayse van de mogeijke oorzaken van de productiviteitsvertraging verduideijkt dit onderscheid. Recente onderzoeken geven immers aan dat de sterkere vertraging van de productiviteit in Europa dan in de Verenigde Staten veeeer toe te schrijven is aan een minder goede verspreiding van de informatietechnoogie dan aan de sectorae samensteing van het bbp, de minder gunstige ontwikkeing van het menseijk kapitaa of de openheid voor de internationae hande. Ook de omvang van de ondernemingen en de manier waarop ze worden geeid zijn seutefactoren voor de aanvaarding van nieuwe technoogieën. Grafiek PRODUCTIVITEITSVERSCHILLEN TUSSEN EXPORTERENDE EN NIET-EXPORTERENDE ONDERNEMINGEN (IN %) (1) HU LT RO EE SI BE PL IT FR FI PT SK HR ES Uitvoer en productiviteit Naast de verdeing van een aanta indicatoren, zoas de in grafiek 1 weergegeven zichtbare arbeidsproductiviteit, bevat de CompNet databank eveneens een modue Internationae hande, die de situatie inzake uitvoer van de industriëe ondernemingen in 15 Europese anden beschrijft. Op grond van de voor deze modue verzamede gegevens (in detai toegeicht door Berthou et a., 2015b) kan bijvoorbeed worden vastgested dat in de 15 Europese anden (1) die aan deze modue hebben meegewerkt, één industriëe onderneming op vier ten minste 0,5 % van haar productie uitvoert (het pei in Begië stemt overeen met het gemiddede). In 2010 vertegenwoordigde de uitvoer gemidded 46 % van de omzet van de exporterende industriëe ondernemingen (51 % in Begië, waar de ondernemingen meer open ijken te staan m.b.t. de internationae vraag). De uitvoer van een and is evenwe sterk geconcentreerd. Zo namen in Begië de tien grootste industriëe exporteurs in 2008 iets meer dan 20 % van de totae uitvoer van de industrie voor hun rekening. De exportbedrijven onderscheiden zich duideijk van de andere ondernemingen. Op basis van vergeijking (1) is de productiviteit van de onderneming duideijk een beangrijke determinant van haar concurrentievermogen. Dit theoretische verband, dat in ta van micro economische onderzoeken werd aangetoond, komt eveneens tot uiting in de CompNet databank. Voor het gehee van de 15 anden die hebben deegenomen aan de modue Internationae hande van de (1) Nameijk Begië, Estand, Finand, Frankrijk, Hongarije, Itaië, Kroatië, Litouwen, Mata, Poen, Portuga, Roemenië, Sovenië, Sowakije en Spanje. Bronnen : Berthou et a. (2015b), CompNet. (1) De gegevens voor Spanje berusten op exportgegevens die niet werden gecorrigeerd voor de veranderingen in de aangiftedrempes voor de transacties tussen Europese anden tijdens de beschouwde periode. De exportgegevens voor de andere anden werden voor deze veranderingen gecorrigeerd. De gegevens voor Mata zijn niet in deze grafiek opgenomen. CompNet databank, zijn de exporterende industriëe ondernemingen 20 % productiever dan de bedrijven die aeen op de binnenandse markt actief zijn. Dit productiviteitsverschi van 20 % tussen exporterende en niet exporterende ondernemingen wordt ook in Begië opgetekend. Het is uitermate groot voor de tien grootste exporteurs, waarvoor het opoopt tot 40 %, en verkaart ten dee de dynamiek van de in en uittredingen en de overevingskansen van ondernemingen op de weredmarkt. Exportondernemingen die stoppen met de uitvoer, benaderen op het ogenbik van die stopzetting immers reatief dicht het productiviteitsniveau van niet exporterende bedrijven. Het productiviteitsniveau van ondernemingen die besuiten om te gaan uitvoeren, houdt daarentegen het midden tussen de beide categorieën (hoger dan dat van niet exporterende bedrijven, maar geringer dan dat van permanente exporteurs). Berthou et a. (2015b) tonen eveneens aan dat het productiviteitsniveau ook een positief effect uitoefent op het voume en op de groei van de uitvoer. Aangezien de uitvoer sterk geconcentreerd is, wordt het concurrentievermogen van een kein aanta ondernemingen dan ook van cruciaa beang. As de productiviteit en dus het concurrentievermogen van deze keine groep supersterren een negatief veroop vertonen, kan dat zware gevogen hebben voor de uitvoer op macro economisch niveau. December 2015 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet 111

6 3. Prijsconcurrentievermogen 3.1 Ro van de arbeidskosten per eenheid product : de productiviteit of de arbeidskosten per eenheid product as indicator voor het concurrentievermogen? Het gemiddede oon is, naast het productiviteitsniveau, de tweede determinant van het concurrentievermogen vogens vergeijking (1). Terwij in het debat over de versechtering van het concurrentievermogen van de Begische ondernemingen voora aandacht wordt besteed aan de oonverschien en dan voora aan de ontsporing van de oonkosten, spitsen de micro economische studies en de macro economische anayses zich respectieveijk toe op de productiviteit en de arbeidskosten per eenheid product. Het micro economisch onderzoek van Decramer et a. (2014) gaat na weke ro de arbeidskosten per eenheid product speeden in de uitvoerresutaten van de Begische ondernemingen in de verwerkende nijverheid tijdens de periode Hun resutaten wijzen uit dat de easticiteit van de netto uitvoer naar waarde ten opzichte van de arbeidskosten per eenheid product in de onderneming tussen 0,2 en 0,4 beoopt, waarbij het effect het grootst was voor de meest arbeidsintensieve ondernemingen. Voor een onderneming van een bepaade omvang daat de kans dat ze begint uit te voeren bovendien met het pei van de arbeidskosten per eenheid product, terwij de kans dat ze stopt met uitvoeren toeneemt met ditzefde niveau. Een stijging van de arbeidskosten per eenheid product met 10 % vermindert meer bepaad de kans dat een onderneming begint uit te voeren met 0,3 procentpunt, terwij de kans dat ze stopt met uitvoeren, met 0,7 procentpunt toeneemt. Het effect is dus reatief beperkt. Decramer et a. (2014) tonen overigens aan dat de verschien tussen de uitvoerresutaten van twee ondernemingen van dezefde sector in een bepaad jaar, zowe wat de intensieve as wat de extensieve marge betreft, veeeer verband houden met de productiviteit dan met de onen (1). Dat de micro economische anayses inzake concurrentievermogen voornameijk berusten op de productiviteit, wordt door deze bevindingen bekrachtigd en a posteriori onderbouwd. (1) Dat kan worden verkaard door de grotere heterogeniteit inzake productiviteit dan inzake onen, onder meer as gevog van de vrij sterk gecentraiseerde oononderhandeingen op sectoraa niveau in Begië. (2) De margevoet µ is in principe groter dan of geijk aan één. (3) De margevoeten zijn niet waarneembaar, maar moeten worden geraamd. Een oefening in die zin werd uitgevoerd door Amador et a. (2015a) voor 15 anden. Uit de resutaten bijkt dat de margevoeten sterk uiteenopen. Enerzijds verschien ze van de ene onderneming tot de andere: ze zijn hoger voor oudere ondernemingen en exportbedrijven. Anderzijds kunnen ze veranderen met de tijd. Ze zijn bijvoorbeed afgenomen tijdens de crisis, voora in de zwaarst getroffen anden. Over het agemeen is de gevoeigheid van de uitvoer voor de arbeidskosten per eenheid product reatief gering. De easticiteit van de uitvoer voor de arbeidskosten per eenheid product hangt af van de prijseasticiteit ε p, van de uitvoer en van de easticiteit van de verkoopprijzen voor de kosten per eenheid product. ε p = αp = α.μ.β.ulc Het age pei van de geraamde easticiteit voeit hetzij voort uit de geringe easticiteit van de uitvoerprijzen α, bijvoorbeed omdat ook andere kenmerken van het product, zoas de kwaiteit, een ro speen, hetzij uit het feit dat de arbeidskosten per eenheid product sechts een dee van de marginae kosten vertegenwoordigen, of anders gezegd omdat β gering is (2). Wat die aatste hypothese betreft, maken de oonkosten effectief sechts ongeveer een derde van de totae kosten van de ondernemingen in Begië uit. Deze resutaten worden bevestigd door andere internationae studies. 3.2 Ro van de prijzen as indicator voor het concurrentievermogen De uitvoer, de winstgevendheid en het marktaandee van een onderneming hangen onder meer af van haar verkoopprijzen. Uit de vergeijking (1) bijkt dat deze verkoopprijzen geijk zijn aan de marginae productiekosten, op de margevoet na (3). Het beschouwen van de prijzen as indicator voor het concurrentievermogen in paats van de arbeidskosten per eenheid product biedt twee voordeen : enerzijds kunnen zo de verschien inzake marktmacht (margevoet) in aanmerking worden genomen, anderzijds kan rekening worden gehouden met het feit dat de marginae kosten niet aeen door de arbeidskosten worden bepaad. De macro economische anayse van Giordano en Zoino (2015) voor Duitsand, Frankrijk, Itaië en Spanje wijst in dat verband immers uit dat indicatoren op basis van prijzen reevanter zijn dan die op basis van de arbeidskosten per eenheid product. Het micro economisch onderzoek van Dhyne et a. (2014) bestudeert de uitvoerresutaten van de Franse ondernemingen op de Begische markt. In deze anayse wordt een nieuwe maatstaf voorgested van het concurrentievermogen op micro economisch niveau, waarin de indicatoren van de exportbedrijven worden vergeeken met die van ondernemingen die actief zijn op de afzetmarkt. De auteurs besteden voora aandacht aan de ro van de eenheidswaarden (hier eenvoudigheidshave prijzen genoemd). Aan de hand van Franse exportgegevens en (2) 112 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet NBB Economisch Tijdschrift

7 Begische cijfers over de productie en de invoer, kunnen ze de positie bepaen van de prijzen van naar Begië uitgevoerde Franse producten in de verdeing van de in Begië door hun (Begische of buitenandse) concurrenten gehanteerde prijzen. Hun resutaten bevestigen dat de arbeidskosten per eenheid product een neerwaartse invoed uitoefenen op de kans dat een onderneming exporteert, asook dat de reatieve prijzen van de door Franse bedrijven naar Begië uitgevoerde producten hun resutaten op de Begische markt negatief beïnvoeden. De geraamde prijseasticiteit van de uitgevoerde voumes igt in de buurt van één. Deze manier om het concurrentievermogen te meten, wordt geïustreerd in grafiek 4. Deze schetst de eenheidswaarden van de door Begische ondernemingen ingevoerde producten (die reatief gedetaieerd worden omschreven aan de hand van een zescijferige cassificatie). Deze prijzen worden gerangschikt vogens de positie in de verdeing van de prijzen die in Begië worden gehanteerd door de ondernemingen as gehee, zowe de bedrijven die op de binnenandse markt actief zijn as de naar Begië exporterende ondernemingen. De grafiek omvat aeen de invoer vanuit de drie beangrijkste concurrenten. Ze geeft bijvoorbeed aan dat de prijzen van 23,5 % van de uit Duitsand ingevoerde producten tot de hoogste behoren (in het aatste decie) in vergeijking met de andere prijzen in Begië voor dezefde productcategorie. Grafiek 4 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 PERCENTAGES VAN DE EENHEIDSWAARDEN VAN DE NAAR BELGIË EXPORTERENDE BEDRIJVEN IN DE VERDELING VAN DE EENHEIDSWAARDEN IN BELGIË 1 ste 2 de 3 de 4 de 5 de 6 de 7 de 8 ste 9 de 10 de Decie Frankrijk Duitsand Nederand Bronnen : berekeningen van de NBB aan de hand van de gegevens van de buitenandse hande, PRODCOM-enquête. De naar Begië exporterende ondernemingen ijken twee strategieën te hanteren. De eerste bestaat in een prijsconcurrentiebeeid. Deze strategie ijkt vaker te worden toegepast voor producten uit Nederand dan voor die uit Duitsand (18 % van de uit Nederand ingevoerde producten behoort tot de eerste twee decieen, tegen 15 % voor die van Duitse oorsprong). Voorts wordt een piek opgetekend in de twee aatste decieen van de verdeing : een aanzienijk aanta naar Begië uitvoerende ondernemingen hanteert hoge prijzen. Dat kan wijzen op een concurrentiestrategie op basis van kwaiteit of van nicheproducten. Deze tweede strategie wordt vaker toegepast voor Duitse en Franse producten (respectieveijk 36 en 37 % in de aatste twee decieen in de verdeing van de prijzen) dan voor Nederandse producten (34 %). De verkopen van deze producten in het bovenste gedeete van de verdeing van de prijzen vertegenwoordigen immers sechts een gering gedeete van de invoer naar waarde. 3.3 Prijseasticiteit van de uitvoer Zoas vermed in het eindversag van CompNet (zie Di Mauro en Ronchi, 2015), heeft het feit dat vee Europese anden de afgeopen jaren het evenwicht op hun opende rekening, soms in aanzienijke mate, hebben moeten hersteen en Begïe vormt hierop geen uitzondering geeid tot hernieuwde beangsteing voor de raming van de reactie van de uitvoer van een and op veranderingen in de reatieve prijzen, en dus voor de raming van de in vergeijking (2) gedefinieerde prijseasticiteit van de uitvoer. De empirische resutaten in dat verband open vrij sterk uiteen. Vogens de meeste macro economische ramingen bedraagt de prijseasticiteit van de uitvoer minder dan één. Daarentegen ijken de ramingen aan de hand van de gedesaggregeerde uitvoergegevens (bedrijven of producten) te wijzen op een vee krachtiger reactie op veranderingen van de reatieve prijzen (prijseasticiteit hoger dan één, vaak in de buurt van vijf). Het micro economisch onderzoek van Berthou et a. (2015a) tracht de resutaten van deze beide benaderingen te verzoenen. Aan de hand van de CompNet databank tonen de auteurs aan dat de grote (of productievere) ondernemingen, die het eeuwendee van de uitvoer voor hun rekening nemen, minder gevoeig zijn voor veranderingen van de reëe wissekoers dan de keinere (of minder productieve) bedrijven. Tot een soortgeijke bevinding voor Begië komen Amiti et a. (2014), die aantonen dat de transmissie van de veranderingen in de wissekoers naar de exportprijzen geringer is voor grote ondernemingen, aangezien die doorgaans zowe in as uitvoeren. December 2015 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet 113

8 Een daing van de wissekoers verhoogt de kosten van de ingevoerde productie inputs en maakt de voordeen van de depreciatie derhave gedeeteijk ongedaan. Deze geringe reactie van de grote ondernemingen, die geet op de zeer geconcentreerde aard van de uitvoer het grootste gedeete ervan vertegenwoordigen, op de ontwikkeingen van de wissekoers biedt een beter inzicht in de gevogen van de veranderingen van de reatieve prijzen voor de uitvoerresutaten van de Europese anden. Aangezien het effect van een vermindering van de reëe wissekoers op de totae uitvoer van een and op korte en middeange termijn voornameijk wordt bepaad door de reactie van de grootste of meest productieve bedrijven, moeten de reatieve prijzen in het eurogebied immers sterk veranderen om de handesbaans van een and opnieuw in evenwicht te brengen. Die schommeingen van de reatieve prijzen hebben echter een sterkere weersag op de keine exporteurs. De daing van de wissekoers kan de geringe productiviteit van deze keine ondernemingen compenseren en hen de kans bieden internationae markten aan te boren. Geet op hun keine omvang, zou de intrede van deze nieuwe exporteurs echter een beperkt effect hebben op de handesbaansen, athans op korte termijn. Teneinde de bijdrage van de extensieve marge tot de herbaancering van de handesbaans te verhogen, zouden structuree maatregeen die de intrede en de groei van jonge ondernemingen op de internationae markten vergemakkeijken, de macro economische reactie op de veranderingen van de reëe wissekoers kunnen versterken. 4. Niet prijsconcurrentievermogen Zowe op macro economisch niveau (zie Benkovskis en Wörz, 2014, of Giordano en Zoino, 2015) as op micro economisch niveau (zie Decramer et a., 2014), tonen de ramingen aan dat de resutaten m.b.t. de buitenandse hande niet aeen aan de prijzen of de arbeidskosten per eenheid product kunnen worden toegeschreven, wat erop wijst dat ook het niet prijsconcurrentievermogen een beangrijke ro speet. Zo bijkt uit de anayse van Benkovskis en Wörz (2014) dat de marktveriezen van de geïndustriaiseerde anden (de anden van het oude Europa, de Verenigde Staten en Japan), ten opzichte van die van de opkomende anden en de nieuwe idstaten van de Europese Unie, voornameijk te wijten zijn aan een veries aan niet prijsconcurrentievermogen. Dat niet prijsconcurrentievermogen omvat onder meer de kwaiteit van de aangeboden producten en diensten, de reputatie, de aanpassing aan de voorkeuren van de consumenten op de okae markten, enz. 4.1 Kwaiteit van de producten De kwaiteit van een product is een concept dat economisch gezien bijzonder moeiijk te kwantificeren is, omdat deze niet rechtstreeks waarneembaar is. In ta van studies is getracht een indicator te vinden voor de kwaiteit van de uitgevoerde producten. Zo kan simpeweg de prijs van een product worden beschouwd as een ruwe maatstaf voor de kwaiteit ervan. Het werk van Binder (1991) over de oorzaken van prijsstarheid toont aan dat de prijs van een product, aangezien die voor de consument het beangrijkste zichtbare kenmerk ervan is, door bedrijven wordt gebruikt om de kwaiteit van dat product uit te drukken. Doordat de kwaiteit van de productiefactoren (arbeid en materiëe inputs) een positief effect heeft op de kwaiteit van het eindproduct, kan een hoge prijs gekopped aan hoge productiekosten as een garantie voor kwaiteit worden gezien. Hoge productiekosten per eenheid product kunnen echter ook een minder goede productie efficiëntie weerspiegeen. De prijs is dus geen perfecte indicator voor de kwaiteit van het eindproduct. Een aternatief voor het prijscriterium bestaat erin de kwaiteit van een product te meten aan de hand van het vraagoverschot dat dit product, geet op de prijs ervan, aat opteken. Op basis van de raming van een vraagfunctie kan de kwaiteit van een product worden benaderd door het verschi tussen het feiteijke marktaandee en wat het marktaandee zou moeten zijn, geet op de prijs. Is dat verschi positief, dan is de vraag naar dat product groter dan de vraag die kan worden afgeeid op basis van de prijs. Dat product wordt dus reatief beter naar waarde geschat door de consument, wat op een goede kwaiteit zou moeten wijzen. As het opgetekende marktaandee daarentegen ager is dan het aandee dat op basis van de prijs wordt verwacht, weerspieget dat een matige kwaiteit. Deze benadering igt bijvoorbeed ten grondsag aan de door Khandewa (2010) voorgestede kwaiteitsmaatregeen. Di Comite et a. (2014) verfijnen de benadering van Khandewa verder door rekening te houden met okae verschien in de vraag, die een beed geven van de voorkeuren van de consumenten. De verschien tussen de marktaandeen van een product dat in twee anden tegen dezefde prijs wordt verkocht, zijn een uiting van het feit dat consumenten andere voorkeuren kunnen hebben. As de consumenten in and A bijvoorbeed van chocoade houden en die in and B niet, dan za, tegen dezefde prijs, de vraag naar chocoade van het merk X groter zijn op markt A dan op markt B, terwij de kwaiteit van het product geijk bijft. Door de ontwikkeingen van de marktaandeen in verschiende anden te vergeijken op basis van de uitvoerprijzen, steen Di Comite et a. (2014) een 114 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet NBB Economisch Tijdschrift

9 Grafiek 5 Gemiddede kwaiteit van de uitvoer, in ,65 0,60 0,55 0,50 0,45 VERSCHUIVINGEN OP DE KWALITEITSSCHAAL TIJDENS DE CRISIS (1) LV EE HU SI LT CZ NL BG SK RO PL PT ES DE BE AT IT FI SE DK IE FR 0,40 0,40 0,45 0,50 0,55 0,60 0,65 UK Gemiddede kwaiteit van de uitvoer, in 2007 Bron : Vandenbussche (2014). (1) Tussen 2007 en 2011 stegen de anden boven de 45-gradenijn reatief op de kwaiteitsschaa, terwij de anden onder de 45-gradenijn in dezefde periode reatief daaden op de schaa. LU bepaad door de kwaiteit van haar management. Dit onderdee van het concurrentievermogen kwam ook in CompNet aan bod. Zo bijkt uit een micro economische studie die door Mion en Opromea (2015) werd uitgevoerd voor Portuga, dat de ervaring die managers in het vereden binnen een exportbedrijf hebben opgedaan, winstgevend kan bijken voor hun nieuwe onderneming, voora as de uitvoerzone in kwestie de interesse wegdraagt van deze aatste. De kosten verbonden aan de toetreding tot de markt en de ontwikkeing van marktaandeen zijn immers eigen aan eke bestemming. De ondernemingen moeten hun commerciëe strategie en hun product aan eke markt aanpassen op basis van de voorkeuren van de okae consumenten, de specifieke regementeringen, enz. Kennis van de eementen die eigen zijn aan eke markt en de ontwikkeing van distributiekanaen en persoonijke reaties zijn bijgevog beangrijke troeven. De studie toont aan dat die specifieke ervaring van de manager de waarschijnijkheid vergroot dat de firma naar dezefde bestemming begint uit te voeren of bijft uitvoeren, en dat ze eveneens een positief effect heeft op de uitvoerbedragen voor de vennootschappen die reeds actief waren op die markt vóór de aankomst van de ervaren manager. methode voor waarmee een kwaiteitsindicator kan worden samengested die de verschien in smaak van de consumenten uitfitert. Op basis van deze methodoogie beoordeede Vandenbussche (2014) de positie van de verschiende Europese anden op een schaa van productkwaiteit. Uit de studie komt naar voren dat de Begische producenten, zoas die van het oude Europa, veeeer geneigd zijn om producten van gemiddede kwaiteit te vervaardigen, terwij de producenten uit Oost Europa en de opkomende anden zich toespitsen op de segmenten van age kwaiteit, en de Scandinavische anden en Japan de segmenten van zeer hoge kwaiteit innemen. Vogens Vandenbussche zou de gemiddede kwaiteit van de producten van de Begische exporteurs sinds de crisis zijn gedaad ten opzichte van de andere idstaten van de EU, wat zou kunnen wijzen op een daing van het niet kostenconcurrentievermogen van de Begische exporteurs. Deze versechtering van de reatieve kwaiteit van de producten treft de meeste geavanceerde economieën, maar ijkt in Begië bijzonder uitgesproken te zijn. 4.2 Kwaiteit van het management Naast de kwaiteit van de producten wordt het niet kostenconcurrentievermogen van een onderneming ook Een andere studie van Berman et a. (2015) bevestigt dat de ervaring die op een exportmarkt is opgedaan, doorsaggevend is voor een gesaagde toetreding tot die markt. De uitvoer naar een nieuwe markt is immers niet atijd succesvo. Een groot aanta ondernemingen stopt na sechts enkee jaren. Bedrijven die hun uitvoeractiviteiten voortzetten, vertonen op die markten een sterke groei, voora as het jonge ondernemingen zijn. De empirische resutaten van deze studie benadrukken dat het beangrijk is tijdens de eerste jaren vertrouwd te worden met de kenmerken van de vraag op een specifieke markt, aangezien dit ondernemingen in staat stet hun positie op die markten te handhaven en te ontwikkeen. 5. Dynamiek van de ondernemingen en aocatie van de middeen 5.1 Ro van de dynamiek en de eeftijd van de ondernemingen in de geaggregeerde productiviteit De productiviteit en, derhave, het concurrentievermogen van een and of een bedrijfstak zijn uiteraard geen statische begrippen. Ze kunnen worden versterkt door bijvoorbeed de efficiëntie van de bestaande ondernemingen te verhogen (onder meer via technische vooruitgang). Twee andere factoren die de geaggregeerde productiviteit December 2015 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet 115

10 Tabe 1 GEMIDDELDE BIJDRAGE VAN DE ONDERNEMINGEN TOT DE TOENAME VAN DE SECTORALE EFFICIËNTIE IN DE INDUSTRIE Begië Duitsand Frankrijk Itaië Spanje Finand Gemiddede bijdrage naar type onderneming (in procentpunt) Actief sinds meer dan tien jaar... 0,60 1,14 1,22 0,91 0,68 0,76 Actief sinds zes tot tien jaar... 3,67 1,17 0,79 0,81 10,40 0,77 Actief sinds ten hoogste vijf jaar... 3,24 0,94 1,77 1,22 1,31 1,22 Nieuwe bedrijven... 0,04 0,03 0,09 0,05 0,02 0,09 Bedrijven die hun activiteit stopzetten... 0,00 0,01 0,02 0,01 0,02 0,04 Percentage ondernemingen (in % van de actief bijvende ondernemingen) Actief sinds ten hoogste vijf jaar Actief sinds zes tot tien jaar Bronnen : Verschede et a. (2014) en eigen berekeningen. verbeteren, zijn het vermeden waard. De eerste houdt verband met de oprichting en vernietiging van ondernemingen : de productiviteit neemt toe indien nieuwe ondernemingen productiever zijn dan bedrijven die hun activiteit stopzetten. De tweede heeft betrekking op de reaocatie van middeen tussen ondernemingen : de geaggregeerde productiviteit stijgt indien het marktaandee van de productiefste ondernemingen groter wordt terwij dat van de minst productieve bedrijven krimpt, met andere woorden indien de middeen (zowe op het vak van banen as van kapitaa of financiering) verschuiven van de minst productieve naar de productiefste ondernemingen. Zoas tabe 1 in dat verband te zien geeft, bijkt uit het micro economisch onderzoek dat Verschede et a. (2014) hebben verricht voor zeven Europese anden, dat in Begië, net as bij sommige van zijn buuranden Duitsand, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk de toename van de efficiëntie van de actieve bedrijven het meest bijdraagt tot de stijging van de totae efficiëntie van de industriëe bedrijfstakken. Het effect van de reaocaties tussen ondernemingen en de netto oprichtingen van bedrijven is minder ingrijpend en kan positief of negatief zijn. Ten sotte wijzen hun resutaten erop dat de jonge ondernemingen een niet te verwaarozen bijdrage everen tot de toename van de efficiëntie in hun bedrijfstak. Pas opgerichte bedrijven komen immers op de markt met een, gemidded beschouwd, ontoereikende efficiëntie. Hun doetreffendheid neemt echter in de oop van de tijd toe en kan uiteindeijk die van reeds meer dan tien jaar bestaande bedrijven overtreffen. In Begië, met name, is de efficiëntie van de sinds zes tot tien jaar actieve ondernemingen ongeveer 10 % hoger dan die van de ondernemingen die a meer dan tien jaar bestaan. Deze vaststeing strookt met de anayse van Berman et a. (2015). Hun micro economische resutaten voor Frankrijk tonen aan dat de jonge bedrijven die zich enkee jaren na de aanvang van hun activiteit op de markt kunnen handhaven, hoge groeicijfers vertonen en na een decennium meer dan de heft van de uitvoer voor hun rekening nemen. Het percentage jonge ondernemingen (die sinds minder dan tien jaar actief zijn) is in Begië echter reatief gering (12 %) in vergeijking met de buuranden (27 % in Duitsand). 5.2 Aocatieve efficiëntie van de middeen Zoas hierboven werd besproken, zijn de markten voortdurend in beweging en kan de reaocatie van middeen tussen ondernemingen, indien ze naar de productiefste bedrijven gaan, een van de eementen zijn die bijdragen tot de groei van de productiviteit. Omgekeerd kan die reaocatie op de geaggregeerde productiviteit een negatieve invoed uitoefenen indien de middeen verschuiven naar de minst productieve ondernemingen. Agemeen beschouwd, is een sechte aocatie van de middeen tussen ondernemingen sub optimaa. De beemmeringen voor de reaocatie tussen ondernemingen iggen dus ten grondsag aan zowe een age productiviteit as een geringere capaciteit van de economieën om te reageren op een beangrijke economische schok. 116 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet NBB Economisch Tijdschrift

11 Ervan uitgaand dat de aocatie van middeen, theoretisch gezien, optimaa is in een markt zonder wrijvingen in evenwicht, wijst een sechte aocatie van de middeen doorgaans op het bestaan van marktimperfecties (zowe op het vak van de arbeid of de producten as financiëe onvokomenheden). Daar zou kunnen worden aan toegevoegd dat het enige tijd duurt vooraeer het nieuwe evenwicht bereikt wordt. Het netwerk CompNet spitste zich toe op een indicator van de sectorae aocatieve efficiëntie die voortvoeit uit de door Oey en Pakes (1996) voorgestede uitspitsing. De gemiddede productiviteit van een bedrijfstak, y st, is geijk aan de som van de productiviteitscijfers van eke afzonderijke onderneming, ω it, gewogen aan de hand van de ondernemingsgrootte, θ it. Oey en Pakes verdeen die som over twee componenten. De eerste is het niet gewogen gemiddede van de productiviteitscijfers van ae ondernemingen in een bedrijfstak, ω st. De tweede is de som van de productiviteitsverschien ten opzichte van het gemiddede van de bedrijfstak, (ω it ω st ), gewogen aan de hand van de ondernemingsgrootte in verhouding tot de gemiddede omvang van de bedrijfstak, (θ it θ st ). Deze aatste term, OP gap genoemd, is een indicator van de aocatieve efficiëntie. Hij draagt positief bij tot de gemiddede productiviteit van de bedrijfstak indien de omvang van de ondernemingen die productiever (minder productief) zijn groter (keiner) is dan het gemiddede. Indien de minst productieve bedrijven daarentegen groter zijn dan het gemiddede in de bedrijfstak, is de bijdrage tot die term negatief. y st = θ it ω it = ω st + (θ it θ st )(ω it ω st ) i s i s Ter iustratie worden in de onderstaande grafiek de OP gaps voor de marktsector en de niet marktsector weergegeven. Daaruit bijkt dat de aocatieve efficiëntie in Begië en in Duitsand ongeveer even groot is. Behave in Estand igt ze systematisch hoger in de bedrijfstakken die onderhevig zijn aan concurrentie. 6. Mondiae waardeketens en netwerk van ondernemingen De afgeopen decennia hebben de daing van de kosten voor vervoer en communicatie, de technoogische vooruitgang en de afname van de poitieke en economische beemmeringen geeid tot een stijging van de internationae hande en de buitenandse directe investeringen. Tegen de achtergrond van een agemene integratie van de productieketens maakten de bedrijven in ruimere mate gebruik van inputs van andere, soms in het buitenand gevestigde ondernemingen. Hoewe het ontbreken van statistieken in het vereden eke cijfermatige anayse van het verschijnse verhinderde, hebben de recente creatie en verspreiding van mondiae input outputtabeen (waaronder ICIO (OESO) en WIOD) die eemte aangevud. (3) Grafiek 6 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 0,05 ALLOCATIE VAN MIDDELEN EN EFFICIËNTIE IN DE MARKT- EN NIET-MARKTSECTOREN (1) BE DE EE ES FR HU IT PL SI SK Marktsectoren Niet-marktsectoren 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 0,05 Bron : gegevensbank CompNet. (1) Gegevens berekend op basis van staen van ondernemingen met ten minste 20 werknemers voor de periode Een positieve waarde van de indicator wijst erop dat de productieve middeen worden overgeheved van de weinig productieve bedrijven naar de productiefste bedrijven en dat de reaocatie van middeen dus optimaa geschiedt. Amador et a. (2015b) hebben de fragmentatie geïustreerd via de toename van het invoergehate in de uitvoer, zowe in het eurogebied as in de andere beangrijke regio s in de wered (1). Die mondiae ontwikkeingen doen een andere pertinente vraag rijzen, nameijk wat hun gevogen zijn voor de werkgeegenheid. Timmer et a. (2013) tonen aan dat de fragmentatie van de productie in een meer en meer gemondiaiseerde omgeving gepaard gaat met een daing van de werkgeegenheid in de industrie van de geavanceerde anden. Deze tendens wordt echter gecompenseerd door een stijging van de werkgeegenheid in de marktdiensten. De fragmentatie ijkt trouwens de comparatieve voordeen te versterken, niet naar type nijverheid maar naar type activiteit. De Europese anden speciaiseren zich adus in segmenten van de productie waarvoor meer geschoode arbeidskrachten worden ingezet. Zoas Richard Badwin tijdens zijn toespraak op de CompNet conferentie bekemtoonde, heeft de mondiaisering van onze economieën de aard van het internationae handesverkeer veranderd. De opkomst en de groei van de (1) Zie Duprez (2014) voor een anayse van de Begische uitvoer. December 2015 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet 117

12 Grafiek GEHALTE AAN BUITENLANDSE TOEGEVOEGDE WAARDE VAN DE UITVOER (IN % VAN DE UITVOERWAARDE) US EA (1) CN JP Bron : Amador et a. (2015b). (1) Het eurogebied wordt hier gedefinieerd as een vowaardige entiteit, wat betekent dat de stromen binnen het eurogebied niet in aanmerking worden genomen zware financiëe schokken. De vereiding om een protectionistisch beeid te voeren door zich aan de hand van de goederen en dienstenstromen te richten op de geografische oorsprong van de handestekorten, kan derhave gevaarijk bijken. Niet aeen maakt de sterke rechtstreekse verwevenheid van de economieën een protectionistisch beeid zeer riskant, zoas tot uiting komt in de tarijke debatten die daarover worden gehouden in de WHO, maar bovendien zou een protectionistisch beeid in een and, aangezien een dee van de hande ook de indirecte handesstromen tussen de anden omvat, gevogen kunnen hebben voor het productieproces in ta van anden, door de mondiae waardeketen te beemmeren. De fragmentatie van de productieketens kan verkaren waarom de groei van de invoer gedurende de aatste drie decennia ruimschoots boven die van het bbp uitkwam. A Haschimi et a. (2015) hebben adus aangetoond dat de verhouding tussen de groei van de invoer en de bbp groei uitkwam op een gemiddede waarde van 2 tussen 1981 en Die ratio is tijdens de periode echter sterk gedaad, wat zou kunnen betekenen dat de fragmentatie van de productieketens niet verder ontwikked heeft. mondiae productieketens zetten aan tot een nieuwe visie op de methode om het concurrentievermogen te meten. Zo zien de handesbaansen er anders uit wanneer wordt overgeschaked van het begrip goederen en dienstenverkeer naar dat van de hande in toegevoegde waarde. Het handesoverschot van een and ten opzichte van een ander kan immers worden beïnvoed door de samensteing van zijn uitvoerpakket. Wanneer dit pakket vee ingevoerde inputs bevat, za de overgang naar het begrip uitgevoerde toegevoegde waarde de uitvoer keiner doen worden, en bijgevog ook het handesoverschot. Vogens Nagengast en Stehrer (2015) daat het handestekort van de Verenigde Staten ten opzichte van China in 2011 met 17 % wanneer het wordt berekend op basis van de hande in toegevoegde waarde, terwij het tegenover Japan met 39 % toeneemt. Bovendien zijn de onevenwichtigheden in het eurogebied keiner wanneer ze worden geraamd aan de hand van de hande in toegevoegde waarde. De biaterae handesbaansen die worden berekend uit het oogpunt van de hande in toegevoegde waarde kunnen nieuw icht werpen op het economisch beeid, enerzijds door de vastgestede evenwichtsverstoringen in de hande tussen de idstaten van het eurogebied te reativeren, en anderzijds door de effecten van het economisch beeid te herzien. De crisis heeft immers aan het icht gebracht dat het voortduren van een handestekort en een negatieve netto externe positie ongunstige gevogen kan hebben bij De anayse vanuit de invashoek van de gemondiaiseerde productieprocessen hept eveneens de omvang van de inkrimping van de hande tijdens de economische crisis verkaren. Atomonte et a. (2012) wijzen adus op het buwhip effect, waaruit bijkt dat de aanpassing van de voorraden aan de verschiende productiefasen een initiëe vraagschok vergroot. Nagengast en Stehrer (2015) wijzen erop dat, gedurende de economische crisis, het aandee van de inputs die afkomstig zijn van binnenandse everanciers is gestegen ten koste van de buitenandse everanciers, wat de internationae hande meer dan verhoudingsgewijs vertraagde. Om een beter inzicht te verwerven in de mondiae waardeketens, kan ook gebruik worden gemaakt van gegevens van bedrijven. Door een kassiek zwaartekrachtmode te verfijnen, hebben Atomonte et a. (2015) adus aangetoond dat de uitvoer (en eke zowe binnen as buitenandse bijdrage in toegevoegde waarde) tussen twee bedrijfstakken van twee anden hoger uitvat wanneer eenzefde mutinationa in beide anden gevestigd is. Op basis van de Begische gegevens hebben Dhyne et a. (2015) eveneens een gegevensbank opgebouwd waarin voor Begië het netwerk van ondernemingen tussen 2002 en 2012 opnieuw wordt samengested. Vogens hun resutaten neemt 82 % van de Begische bedrijven direct of indirect dee aan de productie van voor de uitvoer bestemde goederen of diensten, terwij sechts 5 % van de ondernemingen rechtstreeks uitvoert. 118 Voornaamste resutaten van het onderzoeksnetwerk CompNet NBB Economisch Tijdschrift