eer dat si noch slapens gomen. 1 Ende doe si saghen dat Ogier quite [...] a der reise 3 niet ontberen 4 en woude, ghinghen si twee alse die bou

Transcriptie

1 D oe dat hoorden sine ghesellen [170] spraken si togiere: Ghi vaert ter hellen diewile ghijt avontuert also Om u lijf en gheven wi niet een stro, soudi 1 enen voet setten buter 2 muren. Hoe wildi wanen gheduren jeghen Karels volk ghemeene? Bi Jhesu Kerst van Nasarene, ghi werdet bestaen, 3 doedi sulke sake. Blijft hier binnen 4 te ghemake, so moochdi wel bliven jeghen Karels danc. 5 Alse wi verteren sonder wanc onse spise in ses jaren, so mach ooc Karel van enen hare 6 an den castele niet ghederen. 7 Wat vraechdi daernaer, sprac Ogier, laet u sceren! Soudic daer omme niet derren riden? Ja ic, ende soudemen mi te riemen sniden, ic en saelt daeromme niet laten. Siet 8 dat ghi mi te mijnre baten die porte up doet als ic sal weder keeren. Ic salse alle veroneren, dat suldi sien, ende verslaen so vele, dattet met hem gaen sal uten spele, ende dat si vort ane sonder sceren van spelen gherne sullen ontberen, ons te toorne ende te despite. 9 Het sal hem seker lettel vromen [Hertaling] soudi < Werdent ir. 2. [Hertaling] buter < uß der. 3. [Woordverklaring] bestaen: overrompelen. 4. [Hertaling] binnen < inne. 5. [Woordverklaring] jeghen enes danc: tegen iemands zin. 6. [Woordverklaring] van enen hare: volstrekt niet. [Hertaling] van enen hare < umb ein hare. Mnl. omme wordt niet met een datief verbonden en het MNW kent geen uitdrukking omme een haer. 7. [Hertaling] ghederen < geduren. Aanpassing omwille van het rijm. 8. [Hertaling] Siet < Lugent. 9. [Woordverklaring] te despite: om iemand te honen.

2 eer dat si noch slapens gomen. 1 Ende doe si saghen dat Ogier quite [...] a der reise 3 niet ontberen 4 en woude, ghinghen si twee alse die boude ende wapinden hem wel ter cure Dander drie ghinghen te dier ure ende bereeden hem sijn ors goet, dat si hem brochten metter spoet bedeckt met isere wel ter cure. Hi spranc daer up ter selver ure alse die ridens was bedacht. Enen sterken scilt ende enen scacht nam hi, men en sach nie enen so dicke no so lanc. Hem ghemicke 5 was hi utermaten wel Broyfort was van leden snel. Het hadde bi eenre goeder crebben ghestaen, hem gheluste 6 nu sonder waen bat dan het dede seven jaer tevoren. 7 Ogier noopte sijn ors met sporen ende voer uten castele ene strate die met meneghen torele 8 wel beset was te beeden siden. Ooc was si so nauwe, dat daer riden en mochte niegerinc mee dan 9 een rudder te samen [Woordverklaring] slapens gomen: aan slapen denken. [Hertaling] eer dat si noch slapens gomen < Ee denn sie nach slaffen kumment. De uitdrukking slapen comen wordt niet vermeld in het MNW. Ons voorstel is speculatief. 2. [Hertaling] Omdat vers een weesrijm bevat en de verzen en syntactisch niet bij elkaar aansluiten, is het evident dat hier een vers ontbreekt. 3. [Woordverklaring] reise: expeditie, onderneming. 4. [Woordverklaring] ontberen (met genitief): afzien van. 5. [Woordverklaring] hem ghemicke: passend voor hem. [Hertaling] Hem < Sin. Mnl. ghemic wordt met een datief verbonden. 6. [Woordverklaring] hem gheluste: het had er zin in. 7. [Hertaling] seven jaer tevoren < vor suben jaren. De aanpassing is nodig omwille van het rijm. Is bedoeld: meer dan in de laatste zeven jaar? 8. [Woordverklaring] toreel: torentje. 9. [Hertaling] mee dan: toegevoegd. Onzeker.

3 Sine vijf ghesellen na hem quamen wel ghewapint sonder ghile. Die strate was lanc wel ene mile ende wel ghebaent 1 ter goeder cure. An elke side met goeden muren was si vorsien van reenen werke 2 met an den scote 3 ene porte sterke ende daer voren valbrugghen drie. Van snelre watere en hoorde men nie dan onder die valbrugghen vlooch Dat seghet dat Waelsce, dat niet en looch. Ogiers ghesellen lieten die valbrugghen neder scieten. Ogier voer daer over ter vaert. Doe haelden sise upwaert ende sloten weder hare porten vaste. Also worden si quite haren gaste. O gier voer ten here waert. [171] Doe hi voer, sach men 6 met snelre vaert meneghen rudder spere breken Hi begheerde ooc dat steken ende joesteren doe hi dat sach. Doe liet hi lopen wattet mach Broyfort, dat goede paert. Menech rudder wart daer vervaert van Ogiere, alse sine saghen. Si wisten wel van sinen slaghen, dat si dootlijc waren ende groot. 1. [Woordverklaring] banen: effen maken. 2. [Woordverklaring] werc: maaksel (ook: bouwwerk). [Hertaling] van reenen werke < von reynem werck. Onduidelijk. WeNo vertaalt mit rein steinernem Mauerwerk. 3. [Woordverklaring] scot: afsluiting. [Hertaling] met an den scote < Bis in den stoiß. [Weddige] WeNo vertaalt bis hin zum Zusammenstoß (der Seitenwände). 4. [Woordverklaring] vlieghen: snel bewegen, vlieden. 5. [Hertaling] Doe haelden sise upwaert< Da ließen sie sie nydder wert. De Dt. tekst is niet logisch. De bruggen werden neergelaten om Ogier buiten te laten. Ze kunnen niet nog een tweede keer worden neergelaten. En als ze niet opgehaald zouden worden, zouden de belegeraars de burcht in kunnen komen. 6. [Hertaling] Doe hi voer, sach men < Als er nu fur, man sahe

4 Dies vlo vor hem een groot conroot 1 van Karels mannen upten pleine Ende Ogier, die die quinteyne vore hem upten plein sach staen, begherde lettel hem te slaen 2 up die rudders, want si vloon alle seere. Ten steke sette hi sijn spere dat grof was ende seere sterc. Die quinteyne, die int perc 3 upgherecht stont ende eekijn was, daer henen sette hi, sijt seker das, sijn grove spere, dat seere was stide, dat die quinteyne van sulken nide 4 ter erden viel ende brac. So anxtelijc was die crac 5 dien die quinteyne gaf doe si vel, dattenne hoorde wel manlijc 6 over al there. 7 Doe riep die meneghe: Were, were! 8 Hier es die duvel comen int lant! Ogier, die sterke wigant, deckte hem onder sinen scilde ende liet iegheliken roepen dat hi wilde. Hi achtet cleene sekerleke. Sijn spere sette hi nochtan ten steke ende reet 9 daer meneghen Fransoyse 10 mede, 1. [Hertaling] een groot conroot < stercke groß. Emendatie van HiWe. 2. [Woordverklaring] hem slaen: vechten. 3. [Hertaling] int perc < an dem berg. Tot nu toe was er nergens sprake van een berg. 4. [Hertaling] van sulken nide < in solchem nijde. 5. [Woordverklaring] crac: krakend geluid. 6. [Worodverklarng] manlijc: iedereen. [Hertaling] datenne hoorde wel / manlijc over al there < Das man ine horte woel / Rannelich uber alles das her. Reconstructie onzeker. [Weddige] HiWe vervangt rannelich door rumelich. Het Mnl. woord rumelike heeft evenwel geen passende betekenis. Men zou ook aan een woord met de betekenis duidelijk, luid (Mnl. claerleke?) kunnen denken. 7. [Woordverklaring] over al there: in het hele leger. 8. [Woordverklaring] weren: zich verdedigen, zich weren. 9. [Woordverklaring] riden: doorsteken. 10. [Hertaling] meneghen Fransoyse < einen Frantzoisen. Als Ogier slechts één

5 dat hi moeste ter erden stede souken ende vallen onder voet. Karel wart in sinen moet seere verbolghen ende gram doe die niemare vore hem quam dat Ogier sulc ene moort upten velde vulbrocht weder ende voort. Dies maecti groot ghescal. Charloot ende Macharijs, diet al bedocht hadden, God gheve hem toren, souden node comen voren Si bleven 1 alnoch in den staert 2 doe Ogier hevet ghetoghen sijn swaert, daer hi mede harentare 3 voer maken meneghe dodebare. Meneghen man nam hi tlijf Hi sochte seere die twee keytijf. Dat was 4 hem al om niet. Grote slaghe slouch dat coene diet up alle, die hem quamen bi. Karel, die coninc vri, maecte sulc ghescal sonder waen dat sijn heer al te wapine moeste vaen dat daer bi hem was inder stede. Also daden ooc Ogiers maghe mede. Also wapinden si hem al cleene ende groot Ende Ogier die die bittere doot vele min dan niet en achte, jaghede dat volc wat hi machte 5 met anxteleke groten slaghen. tegenstander doodt, hebben de verzen geen zin. 1. [Hertaling] bleven < drieben. Van het intransitieve Mnl. driven komt hier alleen de betekenis bezig zijn, doende zijn, werk hebben in aanmerking. Bliven lijkt in de context waarschijnlijker. [Weddige] Sie drieben als nach in den stert > sie zogen sich ganz nach hinten zurück (WeNo). 2. [Woordverklaring] staert: achterhoede van het leger. 3. [Hertaling] daer hi mede harentare < Da mit er umb her und dar. 4. [Hertaling] Dat was < Sust was es. 5. [Woordverklaring] machte: variant von mochte.

6 Daeromme en dar niemen vraghen, waeromme dat volc vore hem vlo sere. 1 Ja, ten lette min no meere ende vlo al, alsic vernam, tote dat vore Karle, den coninc, quam, die met hem in sijnre scare brochte mee dan tien dusent ruddare. Wel ghewapint ende ghereden up orsen van sterken leden quamen al ghone rudders fier. Ende als die sterke man Ogier die scare jeghen hem comen sach, noopte hi, so hi best mach, sinen destrier metten sporen. Recht ofte hi sinen sin 2 hadde verloren slouch hi in den hoep coenleke ghenouch Helpe God, hoe menigheen stac ende slouch daer up den stouten Danoys! Daer was menech sterc Fransoys up hem verbolghen in den pleine, die daeran ghewan 3 harde cleine, want dat Ogier metten swerde begreep, 4 dade hi jeghen derde sterten, waert man ofte paert. Corteyne, dat goede swaert, hadde sine snede niet verloren Meneghen rudder toten oren spleet hi daermede up dien dach. Doe 5 ten lesten Karel, die coninc, sach Ogier so meneghen man verslaen, wart hi 6 verbolghen sonder waen Hi hatene seere, die coninc goet. 1. [Hertaling] vore hem vlo sere < sere vor yme fluhe. Aanpassing omwille van het rijm. 2. [Hertaling] sinen sin < syne sinne. 3. [Hertaling] ghewan < gewonnen. 4. [Woordverklaring] begripen: aanvallen. [Hertaling] begreep < Hergreiff. 5. [Hertaling] Doe: toegevoegd. Het voegwoord leidt een vooropgeplaatste bijwoordelijke bijzin in. In de Dt. tekst staan twee hoofdzinnen. 6. [Hertaling] Wart hi < Er wart.

7 Een spere hiesch hi metter spoet, dat men gaf den coninc vri. Van groten toren riep hi: Ay mi, onghevallech 1 man, wats mi ghesciet! En can men ghonen keytijf niet ghesaten, 2 hi saelt al verslaen! Het sal mi costen sonder waen mijn lijf, ofte hi sal bliven hier! Met sporen noopte hi sinen destrier ende sette ten steke sinen scacht. Doe Ogier met sulker macht den coninc up hem sach comen, heeft hi sinen scilt ghenomen ende warpene vore die borst Also quam Karel al sonder vorst wat ghelopen mochte sijn pert. Ogier hief Corteyne, dat swert, ende reet up Karel mede, die sijn spere stac 3 daer ter stede vaste Ogiere upten scilde met sulker cracht ende ghewilde, dattet te sticken vlooch. Dat Waelsce spreect, dat hem niet en booch nochtan Ogier vandien steke Den coninc stac hi so felleke metten scoudren alse hi hem quam bi, dattie coninc van herten vri neder moeste up die erde vallen van sinen goeden perde A lso viel die coninc van Parijs, [172] die up sine beene, des sijt wijs, weder spranc met snelre vaert 1. [Woordverklaring] onghevallech: ongelukkig. 2. [Woordverklaring] ghesaten: tot bedaren brengen, kalmeren. [Hertaling] wats mi ghesciet! / En can men ghonen keytijf niet / ghesaten < was mir geschiet / Kan men keynen keytiff nit / Gesetzen. [Weddige] WeNo vertaalt: was mir geschieht, kann man keinem Schurken widerfahren lassen. 3. [Hertaling] stac: toegevoegd naar het voorbeeld van WeEm.

8 ende tooch Joyeuse, sijn goede swaert, alse een die gherne wrake 1 sinen toren Doe noopte Ogier sijn ors met sporen 2 alse een die niet langher begheert strijt. Ten castele toe voer hi up dien tijt wat sijn pert ghelopen mach. Hi en was so sot niet, dat hi en sach dat hijt daer hadde onsiene. 4 Daeromme sette hi hem ten vliene wat Broyfort ghelopen mochte. Karel was te moede onsochte alse hi Ogier sach ontfaren Een pert brochtemen hem te waren. Daerup spranc die coninc goet alse oft hi van sinnen ware verwoet, ende volghede vaste naer Ogier. Den hertoghe Namels van Bavier ende sinen gheslachte sonder waen was wel doen verstaen dat Karel Ogier voer 5 volghen vul van toren ende verbolghen. Dies ghedochten die heeren sonder sneven dat hi verliesen mochte sijn leven. Dies waren si alle seere vervaert. Met sporen noopte ieghelijc sijn paert ende reden na Karle, den heere, die doe Ogier naer volghede seere, hem een ende te makene sijns lives. Ende mettien Ogier es 6 1. [Hertaling] wrake < wolt rechen. 2. [Hertaling] Doe noopte Ogier sijn ors met sporen < Auch hiewe Ogier sin roß mit sporn. 3. [Hertaling] Hi en was so sot dat hi en sach < er was so sot, biß er ensach / Wol. [Weddige] WeNo vertaalt Er war so außer sich, bis er genau bemerkte, [Woordverklaring] dat hijt daer hadde onsiene: dat het er slecht voor hem uit zag. 5. [Hertaling] voer < wer. 6. [Hertaling] hem een ende te makene sijns lives. / Ende mettien Ogier es < Yme ein end zu machen sins lebens. / Und iemittes Ogier ist. In het Mnl. is het niet onmogelijk een beklemtoond woord op een onbeklemtoonde uitgang te laten rijmen.

9 ghereden comen 1 ten scaren die daer gheleit waren van Charlote onder die muren Ogier wildense te dier uren vort laten varen niet. Alse dat sach dat coene diet, voer hi slaen in den hoop. 2 Si cochten nie so dieren coop Een deel van hem tewaren, 3 si haddene bat laten varen te sinen castele sonder blijf, wantet coste hem haer 4 lijf, dat hi daer hevet behouden Ogier dede die groene moude 6 bewerpen 7 met roden bloede. Mettien 8 quam Karel met stouten moede den goeden Danoys so naer ghevaren, die die vijf hondert rudderscaren dorebroken hevet, alsic hebbe vernomen. 9 Ter valbrugghen es hi comen die men hem neder liet mettien. 10 Ende Karel riep: Dat en sal niet ghescien, dat ghi mi ontfaren sult, Ogier [Hertaling] ghereden comen < Kummen geritten. 2. [Hertaling] voer hi slaen in den hoop < So fur er slahende in den huffen. 3. [Hertaling] tewaren < waren. Emendatie van HiWe. 4. [Hertaling] haer < sinen. Haer correspondeert met si in vers 12353, sinen daarentegen met een deel in vers (zie ook WeNo). Beide oplossingen zijn denkbaar, maar om de tegenstelling met vers 12360, waar Ogier bedoeld is, duidelijk te laten uitkomen, hebben we hier een meervoudig pronomen gekozen. 5. [Hertaling] behouden < behauwen. [Weddige] WeGl leidt behauwen terecht af van Mnl. behouden, maar vertaalt standhalten. 6. [Hertaling] moude < mewen. [Weddige] WeGl leidt mewen af van Mnl. made, maet met de betekenis Wiese, Gras.(MNW: weiland, hooiland ). Hij houdt geen rekening met het feit dat dit niet rijmt op behouden. 7. [Woordverklaring] doen bewerpen: schilderen, verven (voor het gebruik van doen, zie ST 253). 8. [Hertaling] Mettien < In dem. 9. [Hertaling] alsic hebbe vernomen < als er es hatt vernomen. Wie er in de Dt. zin zou kunnen zijn, is onduidelijk. We opteren voor een stoplap. 10. [Hertaling] mettien < iemitten.

10 Keert jeghen mi uwen destrier, oft ghi sijt van herten coene. 1 Ogier, het staet u wel te doene, al en bem ic hier niet alleene 2 ende mijn volc es bachten mi ghemeene H elpe God, sprac Ogier, dats een wonderlijc dinc. [173] Mi dinct, woudic u, heere coninc, sparen, ghi en constet ghedoghen niet. 3 Bi Gode, die Hem crucen liet, heere coninc, hets diere ghesworen, mer weet dat wel te voren: 4 mijn sin es sulcs 5 ende mijn ghedachte, dat ic wilde, dat uwer viere crachte 6 u sone hadde ende hi te ware 7 vore mi stonde openbare, heere coninc, als ghi nu sijt. Versloughic dan niet te dier tijt man ende pert tenen slaghe, ic wilde mi bi desen daghe laten hanghen bider kele inden winde Entrauwen, dief, sprac Karel, minen kinde suldi, oft God wilt, niet comen so naer. Enen slach die seere was swaer hevet Karel mettien woorde verheven 8 ende hevet Ogiere so ghesleghen [Hertaling] oft ghi sijt van herten coene < Sint ir anders von hertzen kun. 2. [Hertaling] al en bem ic hier niet alleene < Wann ich bin nit hie allein. De Dt. tekst klinkt eerder als een poging tot ontmoediging dan als een appel aan de moed van Ogier, wat niet Karels bedoeling kan zijn. 3. [Hertaling] Mi dinct, woudic u, heere coninc, / sparen, ghi en constet ghedoghen niet < Mich bedunckt, wolte ich uch, her kunig, / Sparen, ir enkondten es gedogen nit. De zin schijnt te betekenen: Mocht ik bereid zijn u te sparen, zelfs dan zou u dat nog niet kunnen verdragen. 4. [Hertaling] Mer weet dat wel te voren < Mer der das wol weiß zu voren. 5. [Woordverklaring] sulcs: zo. 6. [Woordverklaring] uwer viere crachte: de kracht van vier mannen zoals u. 7. [Hertaling] te ware < ware. Vgl. vers [Hertaling] verheven < verhauwen. Assonantie.

11 upten scilde, dat hi hem clovede 1 den harden helm, dien hi upten hovede hadde. Daerin maecte hi hem ene scaerde. Doe 2 dat swert sanc nederwaerde. 3 slouch hi 4 Ogiere, den wigant, up 5 den vergulden nesebant 6 dwers up dat beckineel. 7 Int vorhovet wonde hine een deel mettien 8 slaghe, die was fel. Ogier sprac: Ghi verghelt mi wel, heere coninc, dats anscijn, mijns kints doot Boudijn. 9 Ic moete nemmer ontgaen der hellen viere, vergeldic u dien slach niet sciere, so dattet u tenen male ware vergouden Boven up des helms moude 11 slouch met Corteyne den coninc Ogier so seere, dat daer ute dat vier vlooch so anxteleke ghedichte, 1. [Hertaling] dat hi hem clovede < das er ine yme clovet. 2. [Hertaling] Doe < Also. 3. [Woordverklaring] nederwaerde: neerwaarts, naar beneden. 4. [Hertaling] slouch hi < Da slug er. 5. [Hertaling] up: toegevoegd. [Weddige] WeEm voegt Dorch toe. Maar als de slag door de nesebant gaat, dan zou de neus getroffen moeten worden en niet het voorhoofd (vgl. vers 12403). 6. [Woordverklaring] nesebant: met de helm verbonden ijzeren band, waarmee de neus werd beschermd. 7. [Hertaling] dwers up dat beckineel < Tzwerort uf das beckenel. [Weddige] WeEm houdt de interpretatie dwars voor onwaarschijnlijk en stelt Das swertes ort voor. Het is echter onwaarschijnlijk dat een dergelijke slag met de punt van het zwaard uitgevoerd wordt. 8. [Hertaling] Mettien < Mit einem. 9. [Hertaling] Ghi verghelt mi wel, / heere coninc, dats anscijn, / mijns kints doot Boudijn < ir gefallent mir woel, / Her kunig, das ist mir wol anschin. / Mins kinds doit Baldewin. Reconstructie onzeker. Met de aanpassing in vers wordt de herhaling van wel vermeden. [Weddige] HiWe plaatst een punt na anschin en maakt van de verzen één zin. 10. [Hertaling] Ic moete nemmer ontgaen der hellen viere, / vergeldic u dien slach niet sciere, / so dattet u tenen male ware vergouden < Muße nymmer entgeen der hellen fier, / Vergelten ich uch den slag nit schier / Als es uch eyn male was vergolten. Reconstructie onzeker. 11. [Woordverklaring] des helms moude: de helm.

12 dat hare sestich bidien lichte hadden ghesien, waert nacht ghesijn. Mer die helm was so fijn dattene doresniden mochte gheen swert, hoe goet dat ware ofte hoe wert. Dat dede, als ict verstoet sinte Gratiaens bloet, daerinne hi ghewrocht was een deel. 1 Dat goede staline beckeneel dat wel ghetempert 2 was ende dicke ghefrotseert, 3 dat brac in sticken vander pinen vander smeten. 4 Die helm en mochte niet werden ghesleten 5 met gheenen slaghe no met gheenen kere. Nochtan was hi Karle, den heere, int hovet ghebogen drie vinghers diep van groter perse, so dat hem liep tbloet metten hersenen ghemanc over den baert. Van pinen sanc 6 Karel met sinen perde ende 7 viel vor Ogiers voete up die erde Dat pert stant up nemmermeere. Seere bleef ooc ghequetst die heere, alse hem was anscine. Namels van Bavier ende die sine quamen toe ghereden seere te helpene haren heere. 1. [Hertaling] daerinne hi ghewrocht was een deel < Darin er gewircket was int nastel. Vgl. de verzen De oplossing met een stoplap als rijm is speculatief. [Weddige] WeGl leidt nastel af van Mnl. nastel, nestel en vertaalt Riemen. Alternatief ziet hij een verbinding met Mnl nettel met de betekenis Nesseltuch. De betekenis van nastel is veter, rijgsnoer, die van nettel is netel (plant). WeNo vraagt zich af: Ist ein Nesseltuch mit Gratians Blut getränkt? Also nezzel statt nastel (Riemen). 2. [Woordverklaring] temperen: op de juiste graad van hardheid brengen. 3. [Woordverklaring] frotseren: kneuzen, blutsen. 4. [Hertaling] vander pinen vander smeten < Von der pijne und von den smißen. Vander pinen ende vander smeten is niet ondenkbaar. 5. [Woordverklaring] sliten: splijten, vernielen. Denkbaar is ook: ghespleten. 6. [Woordverklaring] sinken: vallen (meestal niet voor personen gebruikt). [Weddige] WeEm voegt een onderwerp toe: er sanc. 7. [Hertaling] ende: toegevoegd.

13 D oe Ogier sach sine maghe [174] te hem comen, niet langher daghen 1 woudi daer in gheenre manieren. Sine goede ghetrauwe portiere hebben hem die porte up ghedaen. Ooc hebben si alle sonder waen die valbrugghen neder ghelaten. Dat quam Ogiere wel te baten. Hi voer over vele sciere Doe trocken die portiere die brugghen 2 up van metale. Doe waren si versekert wale vor Karle ende vor sinen here, dat men hem ghedoen mochte gheene dere Si waren van 3 Ogiere blide. Gode dancten si te stride 4 datti also ontfaren was. Mer doe si saghen, sijt seker das, sijn anscijn bevarwet 5 met bloede, wart hem allen wee te moede. Si clagheden utermaten seere. Nu hoort vort van Karle, den heere. Hi lach oft hi was doot in waren saken. 6 Dies worden die heeren tonghemake harde seere in haren sin. Si daden hem of, ic seker bin, sine wapine altemale. 1. [Woordverklaring] daghen: toeven, zich ophouden. 2. [Hertaling] brugghen < thore. De bruggen worden opgetrokken en de deuren gesloten. 3. [Hertaling] van < vor. In het Mnl. wordt blide verbonden met een genitief of met de voorzetsels van of te. 4. [Woordverklaring] te stride: om het meest. 5. [Hertaling] bevarwet < beferwet was. 6. [Hertaling] Hi lach oft hi was doot in waren saken < Er lag als ob er doit were sach. [Weddige] WeNo ziet in de combinatie van doit en sake (< sach ) een omschrijving voor dood. Het MNW kent geen vindplaatsen met de combinatie doot sake en in de regel wordt de Mnl. woordgroep niet door andere zinsdelen zoals het predicaat gescheiden.we opteren daarom liever voor een stoplap.

14 Sinen goeden helm van brunen stale, dien men niet en mochte dore slaen, ontbonden si hem vele saen 1 vanden hovede, daer hi inne was drie vinghermale, 2 sijt seker das, ghesonken van sinen groten smerten. En 3 ware Karel niet van herten sterker ghewesen dan een ander man, hi ware doot bleven, bi sinte Jan, dat jamer ware ghewesen ende scade. Up ene orsbare 4 sine legghen daden ende voeren also sciere te sine tente met tween teldenieren, daer hi inne lach, weer vor waer drie weken ende een heel jaer eer hi mochte gaen upter erden. Sijns ondancs liet hi ghewerden Ogier, den Danoys, in ware dinc. Doe ghenesen was die coninc, swoer hi met eeden diere dat hi en soude resten in gheenre maniere no of laten nemmermeere vore dat hi Ogier, den heere, ghevaen hadde ende dat casteel tebroken. Ay heere, dat en helpt niet ghesproken, sprac die hertoghe van Bavier. So helpe mi God! Al ware Ogier alleene hier up sijn ors gheseten ende wi al omme hem, vant wel weten, 1. [Hertaling] saen < schoen. 2. [Woordverklaring] vinghermael: vingerbreedte. 3. [Hertaling] En < Und. 4. [Woordverklaring] orsbare: overdekt bed dat door of tussen twee paarden of muilezels, één voor en één achter, gedragen wordt. 5. [Woordverklaring] laten ghewerden: zijn gang laten gaan, ongemoeid laten. [Hertaling] ghewerden < mit werden. [Weddige] WeNo vat werden als een werkwoord op en vertaalt mit als zuteil, wat hij dan blijkbaar met een genitiefobject sins ondancks verbindt. Vermoedelijk bedoelt hij iets als: Hij (Karel) deed Ogier zijn ondank toekomen. Laten ghewerden en sijns ondancks zijn vaststaande uitdrukkingen in het Mnl.

15 waren ghewapint al ghemeene, nochtan soudi met sinen wrene ende met sijnre macht ons ontvaren, hoe vele onser alre waren. Heere coninc, hets al verloren. Besiet: an Ogier en moghen wi ghewinnen niet. So meer gheorloghet, 1 so meer verloren. Ghi blivet emmer in den toren C harloot hoorde dese tale. [175] Si en beviel 2 hem niet wale. Hi sprac ten hertoghe van Bavier: Uws neven Ogier tale, scijnt, wildi spreken, 3 heere hertoghe Dat wi laten dit orloghe ende ons leet te niete gaen, also spreect ghi sonder waen. Nochtan 4 sullen wi onsen toren wreken. Entrauwen, Charloot, u hoghe spreken, sprac Namels, hebben wi wel onthouden. Mer doe u vader upter mouden 5 van Ogier was ghesleghen, doe sout ghi 6 alse een coene deghen met rechte sijn 7 comen voort Laet staen u beroemeghe 8 woort! Waendi Ogier in sine behoude 9 1. [Hertaling] gheorloghet < gekriegt. 2. [Hertaling] beviel < gefiele. Alternatief: baghede. 3. [Woordverklaring] enes tale spreken: iemand verdedigen, het voor iemand opnemen. [Hertaling] Uws neven Ogier / tale, scijnt, wildi spreken < Uber uwern neven Ogier, / Das schynt, woltent ir sprechen. Het MNW kent geen uitdrukking over enen spreken in de betekenis iemand verdedigen, het opnemen voor iemand. 4. [Hertaling] Nochtan < Dennoch. 5. [Woordverklaring] moude: schedel, hersenpan; helm. 6. [Hertaling] doe sout ghi < Da solten ir tun. 7. [Hertaling] sijn < wesen. 8. [Woordverklaring] beroemech: blufferig, laatdunkend. 9. [Woordverklaring] in sine behoude: in zijn toevluchtsoord, in veiligheid. [Hertaling] behoude < gehelde. Het MNW kent geen woord gehelt in een bruikbare betekenis. [Weddige] Het door WeGl als bron voor gehelde aangewezen ghehout, synoniem van ghehoude, heeft in tegenstelling tot behoude niet de door hem voorgestelde betekenis

16 bat dwinghen dan ghine upter moude 1 vermeestren mochtet, doe hi was alleene? Nu merket al ghemeene: vuldi 2 die gracht toten mure, en betaelt hijt u niet binnen 3 ene ure, ic wil dat men mi hanghe bider kele! Karel sprac: Ghi maket dinc 4 te vele, heere hertoghe, met uwen sermoene Ende ware u neve noch so coene, hi en wert langher niet ghespaert. Karel gheboot ter grachten waert te draghene dat volc ghemeene stro, bome, hout ende steene voerde men daer met waghens ende met kerren. 5 Karle was leet dat langhe merren. Menech man was daer te werke. Si vulden alle vele sterke 6 die 7 gracht, sijt seker das, so langhe datse ten lesten was emmer ghedamt ineen. 8 Karel en maecte der manne gheen, Aufenthalt, Festung. 1. [Hertaling] upter moude < zu felde. Aanpassing omwille van het rijm op (het gereconstrueerde) behoude en in aansluiting aan vers [Hertaling] vuldi < Und fullent. 3. [Hertaling] binnen < uf. 4. [Woordverklaring] dinc: praatjes. [Hertaling] dinc < sin. Onzeker. Het MNW kent geen uitdrukking sin maken. 5. [Hertaling] Karel gheboot ter grachten waert / te draghene dat volc ghemeene / stro, bome, hout ende steene / voerde men daer met waghens ende met kerren < Karle geboit zum grahten wert / Zu tragen das volk al gemeyn. / Stroy, bame, holtz und steyn / Furte man dar mit wagen und mit karren. Tenzij LuFl in het eerste deel van deze zin het object heeft laten verdwijnen, hebben we hier met een in OvD zeer zeldzame apokoinouconstructie te maken. 6. [Woordverklaring] sterke: in groten getale, met man en macht. 7. [Hertaling] die < An den. Het MNW kent geen werkwoord aenvullen. 8. [Woordverklaring] gedamt ineen: volledig gedempt? [Hertaling] so langhe datse ten lesten was / emmer ghedamt ineen < So lang, das zum lesten was / Ymmer getan ein und ein. Speculatief. Mnl. een ende een betekent een voor een en past moeilijk in de context omdat het kasteel vermoedelijk slechts door één gracht omgeven was. [Weddige] WeNo interpreteert deze zin als: so lange, dass es zuletzt durch kontinuierliche Arbeit (immer eins nach dem anderen) geschafft war.

17 hi ware belet, 1 quite vant werc. 2 Langhe leeren 3 ende sterc dede Karel vele maken. Ooc dedi in waren saken met piken ende martelen 4 ute halen steen ende quarelen 5 die die muren fonderen So langhe werken 7 si ende mineren so meneghen dach, so menech ure, tote dat 8 si die mure vergraven 9 souden 10 ant casteel, dat nochtan was al gheheel Daer ghinghen si nu aen werken seere. Ogier, den sterken heere, bequaemt lettel wale, 11 want hine hadde gheen helpe in den sale, ende 12 alleene en mochte hi doen gheene were [Woordverklaring] belet: verhinderd. [Hertaling] belet < besetzt. 2. [Woordverklaring] enen van iet quite maken: iemand ontslaan, vrijstellen van iets. [Hertaling] Karel en maecte der manne gheen, / hi ware belet, quite vant werc < Karle ließ der mann kein, / Er were besetzt, an das werck. Speculatief. [Weddige] WeNo vertaalt vers als: [...] an die Arbeit, wenn er nicht dafür eingeteilt war. Het lijkt waarschijnlijker dat Karel alle beschikbare krachten inzet dan dat er een strikt werkschema wordt ingevoerd.. 3. [Woordverklaring] leere: ladder. 4. [Woordverklaring] marteel: hamer. 5. [Woordverklaring] quareel: baksteen. 6. [Woordverklaring] fonderen: grondvesten. [Hertaling] die die muren fonderen < Und ted die muren fundieren. De Dt. tekst is twijfelachtig: men gaat geen muren bevestigen, die men daarna wil doen instorten. Als men de muren tot instorten wil brengen, lijkt het zinvoller om stenen uit het fundament weg te breken. [Weddige] WeNo geeft als verklaring: Karl läßt anscheinend die Mauern fundieren befestigen, um sie so abgestützt desto sicherer unter-minieren [...] u[nd] hergraben zu können. 7. [Hertaling] werken < arbeiten. In verband met het volgende mineren lijkt het zinvol om ook hier het praesens te gebruiken. 8. [Hertaling] tote dat < Biß das. [Weddige] WeNo stelt voor ommedat te interpreteren. 9. [Woordverklaring] vergraven: door graven onbruikbaar maken, ondergraven [Hertaling] souden < wolten. LuFl vervangt sullen vaker door willen, maar ons voorstel blijft onzeker. 11. [Hertaling] lettel wale < ein weynger wol. De comparatief van LuFl zou erop kunnen wijzen dat in zijn legger de typisch Vlaamse variant letter heeft gestaan. 12. [Hertaling] ende < Auch.

18 jeghen also groot een here. 1 Dies claghede hi utermaten seere Gode. Doe sprac die goede heere, dient casteel was te voren, 2 eer dat hem die dieve daden toren, diet valsceleke up hem wonnen. Hi seide: Ogier, ic sal ons connen van enen keere 3 wel beraden, dat wi Karle sullen scaden ende alle sine mannen scofferen, oft ghire die cracht toe cont viseren. 5 Ja ic, sprac Ogier, die heere, cracht en sal ons ghebreken min no meere, updat ghi weet die behendichhede. 6 Ja ic, seede hi ter stede, ic weet ene sluse staende hier, bi mijnre sielen, hoort, Ogier! Mochtewise ontsluten sonder ghile, wi souden ene sterke halve mile omtrent 7 dat casteel besopen 8 wel Ja, sprac Ogier, die helt snel, es dat waer, so hebben wi gheen erch, 9 al ware een hoghe berch 1. [Hertaling] jeghen also groot een here.< Gegen eyme als großen here. 2. [Hertaling] dient casteel was te voren < dis castel was vor hyn. [Weddige] HiWe emendeert: dis castel was sin vorn. 3. [Woordverklaring] keer: streek, list. 4. [Woordverklaring] scofferen: verjagen, overwinnen; ook: te schande maken. [Hertaling] scofferen < zu ontschauffieren. 5. [Woordverklaring] viseren: iets voor een bepaald doel ter beschikking stellen. [Hertaling] oft ghire die cracht toe cont viseren < Ob ir die krafft zu konnent visieren. De bedoeling lijkt te zijn: als u er de nodige kracht voor ter beschikking kunt stellen, (dan zorg ik voor de rest). [Weddige] WeNo stelt de lezing zu konnen visierent voor en vertaalt: wenn Ihr eine Möglichkeit das zu können seht. 6. [Woordverklaring] behendecheit: list, truc. 7. [Hertaling] omtrent < Zu ringe umb. Mnl. te ringhe betekent op de rij af, achter elkaar en past dus niet echt in de context. 8. [Woordverklaring] besopen: overstromen, onder water zetten. [Hertaling] besopen < tun fliehen. Mnl. vlien, vlieden, vlieten e.d. hebben geen passende betekenis. Alternatief eventueel vervloeyen. 9. [Woordverklaring] van iet gheen erch / arch hebben: geen hinder van iets ondervinden, ergens geen moeite mee hebben..

19 te verdraghene, 1 bi sinte Simoen, mijn ors Broyfort sout wel doen Dies en ontsie ic mi niet. Ende mettien ghinc dat coene diet metten goeden manne, die hem wijst die rike 2 sluse verprijst, 3 daer die slotele an was van lode, so groot ghegoten, dat hi 4 node 5 qualijc verporret 6 mochte sijn. Ogier haelde dat ors sijn, dat Broyfort geheeten was. Met ketenen spien 7 hijt, sijt seker das, an den tappe lodijn swaer. Ende Ogier spranc daer up daer naer ende mende als een goet waghenaer. 8 Die tap van lode was so 9 swaer, dat ict niet ghesegghen en soude connen Hi was dicker dan twee wijntonnen alse die men brinct vanden Rine. Nochtan waest een cleene pine. Broyfort tooch hem ute lichteleke ende dat water begonste vervaerleke utwaert wintelen 10 met hopen. 1. [Woordverklaring] verdraghen: verzetten. [Hertaling] so en hebben wi gheen erch, / al ware een hoghe berch / te verdraghene < so haben wir kein erch / Alwart einen großen berg / Umb zu tragen. Onze oplossing is speculatief. In het laatste vers schijnt de betekenis bergen verzetten in het spel te zijn. [Weddige] WeNo vertaalt: wenn das wahr ist, so haben wir keine Schwierigkeit, selbst wenn ein großer Berg zu passieren wäre. Omdat het plan van de voormalige slotvoogd niet kan lukken als er een berg tussen de sluis en het kasteel ligt, is de interpretatie van HiWe weinig evident. 2. [Woordverklaring] rike: machtig, geweldig, sterk, groot. [Hertaling] rike < rijlich. 3. [Woordverklaring] verprijst: hooggeprezen. 4. [Hertaling] hi: toegevoegd. 5. [Hertaling] node < ode. Mnl. ode betekent graag en past dus niet. Daar staat tegenover dat node en qualijc elkaar wederzijds opheffen, wat niet de bedoeling kan zijn. Onzeker. 6. [Woordverklaring] verporren: van zijn plaats bewegen, in beweging brengen. 7. [Woordverklaring] spannen: vastbinden, ergens aan vastmaken. 8. [Woordverklaring] waghenaer: voerman, wagenmenner. 9. [Hertaling] so: toegevoegd. 10. [Woordverklaring] wintelen: neerstorten, voortrollen. [Hertaling] wintelen < winckeln. Mnl. winkelen betekent verstoppen en komt dus niet in aanmerking. Er is

20 So wie van den castele alre meest mochte lopen, en begherde daer langher niet te blivene. 1 Goet waest te draghene ende te drivene. 2 Dat ghewin dat Karel daer haelde, weet wel dat ment hem betaelde met seer ende met smerten. 3 Hi was selve nat toter herten eer hi conste comen van dan. Doe verdronken wel dusent man ende meer inden vloet. So wat 4 daer up den leeren stoet ende an die mure werkende was, 5 verdronc al, 6 sijt seker das. Also betaelde Ogier van Parijs den coninc fier, die so gram was van desen bade dat hi no dor vrome no dor scade daer langher en wilde bliven niet. Te Parijs voer dat coene diet ende liet vort tcasteel sinen sone, daertoe ooc alle die ghone, die daer alre meest int lant gheacht waren. Ooc dede hise alle swaren 7 dat si na hare macht souden crenken 8 seere, wat si mochten, Ogier, den heere. blijkbaar weer een verwisseling van c en t in het spel. [Weddige] WeNo vertaalt: und das Wasser begann sich gefährlich aus allen Ecken anzusammeln. 1. [Hertaling] en begherde daer langher niet te blivene < Und der begert lenger nit zu bliben. 2. [Woordverklaring] draghen ende driven / driven ende draghen: zijn bezittingen ergens anders naar toe brengen, verhuizen, zich uit de voeten maken. 3. [Hertaling] Goet waest te draghene ende te drivene. / Dat ghewin dat Karel daer haelde, / weet wel dat ment hem betaelde / met seer ende met smerten < Gut was es zu tragen und zu drijben / Den gewynn den Karle da holte. / Mere ich weiß wol, das man yme bezalte / Sin sere und sine smertzen. HiWe s interpunctie wijkt grondig af van de onze. Onze reconstructie is speculatief. 4. [Woordverklarng] So wat: iedereen die. 5. [Hertaling] werkende was < arbeyten was. 6. [Hertaling] verdronc al < Ertruncken alle. 7. [Woordverklaring] swaren / sweren: een eed doen. 8. [Woordverklaring] crenken: schaden, benadelen.

21 Dat moesten Ogiers maghe ooc sweren want Karel en wildes niet ontberen. D oe si alle hadden ghesworen, [176] voer die coninc utvercoren te Parijs also boude 1 alse hi mach. Ende Charloot bleef daer 2 nacht ende dach dat casteel te waerdene 3 vor Monforten. Sine mochten nemmeer 4 ter porten al met allen 5 van buten in comen, daer, alsic hebbe vernomen, Ogier ute reet hier voren. 6 Nu hadde Charloot groten toren dat men Ogier niet en conste ghevaen. Hi dede maken sonder waen vor die porte twee sterke muren, dat Ogier te gheenre uren daer ute soude moghen riden. Sijn vichten ende ooc sijn striden begherde Charloot daer niet mere, want hi ontfinc daervan cleene ere. Sonder verlies te doene ende scade bleef hi legghende 7 onberaden 8 vore Montfort, dats waer, al stille ommetrent vijf jaer, dat Ogier, alsic vernam, 1. [Woordverklaring] boude: snel. 2. [Hertaling] Ende Charloot bleef daer < Und bleib da Cherloet. 3. [Woordverklaring] waerden: bewaken. 4. [Hertaling] nemmeer < nu mer. 5. [Woordverklaring] al met allen: gheheel en al, te enen male. 6. [Hertaling] Sine mochten nemmeer ter porten / al met allen van buten in comen, / daer, alsic hebbe vernomen, / Ogier ute reet hier voren < Sie enmohten nu mer zu porten / Almit al von bussen zu komen. / Das was, als ich han vernomen, / Da Ogier uß reit hie vor. Reconstructie onzeker. 7. [Hertaling] Sonder verlies te doene ende scade / bleef hi legghende < Sunder zu verlust und auch zu schaden. / Also bleib er ligen. HiWe laat vers bij de voorgaande zin aansluiten. 8. [Woordverklaring] onberaden: besluiteloos, radeloos. 9. [Hertaling] al stille ommetrent vijf jaer < Gantz still unzertrennt funff gantzer jare. [Weddige] Onder het trefwoord umbtrent noemt WeGl deze variant niet.

22 in dier tijt nie ute en quam. Onderwilen 1 was na 2 vertert die spise. Onnutte 3 was sijn goet pert hem ende sinen ghesellen Wat soudic vele daerof tellen? Ogier was vermaghert seere, want hi en mochte bi ghenen kere ute sinen castele varen. Also moeste hi sine lijftocht 5 sparen sijns ondancs vele groot. Hi hadde liever ghehat die doot vore tswert upten velde tontfane, dan dat hi moeste, na minen wane, in cameren legghen ende in muten Sine porten mochte hi wel ontsluten, mer buten 6 die muren en mochte hi niet comen, ende 7 soude hem alle die werelt vromen. 8 Dies haddi groot verdriet. Up die uterste porte ghinc dat coene diet legghen ende sach ten here wart. Meneghe nacht hi slupende wart upter porten, alse oft hem iet smerte. 9 Omme ute te siene hadde hi begherte. Die tijt verdroot hem seere Ooc wiste wel die sterke heere dat daer binnen 10 was lettel 11 broot, want den hongher hadden groot 1. [Hertaling] Onderwilen < Darzuschent. Mogelijk is ook hierenbinnen. 2. [Woordverklaring] na: bijna. 3. [Woordverklaring] onnutte: nutteloos, onbruikbaar. 4. [Hertaling] Onnutte was sijn goet pert / hem ende sinen ghesellen < unnutz sin gut pfert / Und yme und sinen gesellen. Speculatief. 5. [Hertaling] sine lijftocht < sin leben. Speculatief. 6. [Hertaling] buten < zuschent. Tussen is niet van toepassing. 7. [Woordverklaring] ende: terwijl, terwijl, ook al. 8. [Woordverklaring] vromen: helpen, bijstaan. 9. [Hertaling] alse oft hem iet smerte < als ob er nit horte. Speculatief. 10. [Hertaling] daer binnen < darinn. 11. [Hertaling] lettel < clein. Speculatief.

23 sine ghesellen ende hi. Dat verdroot den helt vri daer inne so langhe te sine dat hem die hongher soude doen pine, want hi bedorste 1 wel spise vele eer hi sat wart. Uten spele 2 begant met hem te gane seere Gode, onsen lieven Heere, claghede hi sine noot ende sprac dicke: Heere, ons broot beghint harde seere tontgaen. 3 Ende wildic onderstaen ende 5 meer broots te ghewinnene pinen, so en quamic niewer 6 uter carinen. 7 Ende dit jamerleke claghen al verstont Charloot. Groot ongheval gheve hem God, die Goedertiere Alghereet 8 riep hi weder up Ogiere: Ay, Ogier, God si ghebenedijt, dat ghi so wel ghespiset sijt. Ende alsene Ogier hoorde spreken stac hi sijn hovet ut 9 haesteleke, ende als hi Charloot sach, sprac hi: God, die vele vermach, die moete u scenden, quaet glottoen. Hoe valsc sidi in al u doen. Wat hebdi mi al ghedaen te scaden ende hoe qualeke hebdi mi verraden. 1. [Woordverklaring] bederven: nodig hebben. 2. [Hertaling] uten spele < zu sinem spiel.. Mnl. te sinen spele betekent voor de grap, alsof het niets was en past dus niet in deze context. 3. [Woordverklaring] ontgaen: op raken. 4. [Woordverklaring] onderstaen: proberen, beproeven. [Hertaling] onderstaen < umb zubestaen. Speculatief. 5. [Hertaling] ende: toegevoegd. 6. [Woordverklaring] niewer: volstrekt niet, geenszins. 7. [Woordverklaring] carine: pijn, smart, lijden, droefheid: vasten. [Hertaling] so en quamic niewer uter carinen < So enmag ich nyergent uß der karijnen. Speculatief. 8. [Woordverklaring] alghereet: dadelijk, aanstonds. 9. [Hertaling] stac hi sijn hovet ut < Stieß er sin haubt hin uß

24 God late mi noch ghecrighen wrake. Charloot sprac: Hore mine sprake, Ogier. Nu laet staen dijn ghecastien, 1 Mer bestu van herten so vri dattu een dinc ghedorst bestaen, dat ic di sal segghen, ende ane gaen, des so vant mi ghewaghen. 2 Ic sal u spisen te veertech daghen ghenouch bi te levene gheven, wildi daernaer als een stoute deghen te velde comen jeghen al mine man. Ogier antworde: Bi sinte Jan, Charloot, weet dat tevoren wel: ic en beghere gheen dinc el up ertrike so seere alse dat ic u met eneghen kere uwen vader in despite 3 des lives mochte maken quite. Mer so ic te velde come up die dine, so en connen di die oghen mine niegherinc ghesien in gheenen kere. U spise begheric min no mere, mer wildi mi gheloven up ene tijt sint ghi eens coninx kint sijt, al es u selves doghet cleene, dat ghi al u manne ghemeene 5 legghen wilt, die sijn van herten coene, tusscen u pawelioene ende minen castele sterc neemt wel up mine redene merc 6 ic sal coenleke die aventuere bestaen, dat ic dor hem alle sal gaen up mijn ors van sterken leden, 1. [Woordverklaring] dijn ghecastien: je zedepreek. 2. [Woordverklaring] vant mi ghewaghen: zeg het mij. 3. [Woordverklaring] uwen vader in despite: om uw vader te schande te maken. 4. [Hertaling] sint ghi eens coninx kint sijt < Als ein kunigs kint ir sint. 5. [Hertaling] ghemeene < alleine. 6. [Woordverklaring] neemt up mine redene merc: let op wat ik zeg.

25 wildi mi bi uwer waerheden gheloven, oft mi God die avontuere verlijt 1 te doene, dat ic hem alle dore 2 gheriden mach ende behoude mijn leven, dattic u dan sonder sneven vinden sal in u tente Ic en beghere uws gheene rente te hebbene vor die aventuere. Charloot sprac ter selver ure: Bi Gode, onsen lieven Heere, ghi en dort u ontsien min no mere: moochdi al mine man dore varen, versleghen moetic werden te waren. 3 Dat ic u segghe, dat sal waer sijn. Ghi sult mi vinden upten bedde mijn legghende naect ende stille met mi te doene al uwen wille, updat u ghevalle die avontuere dat ghi mijn volc ridet al dore. Hoe groot dat si der doot meskief, 4 ic wille dat si minen vrienden lief der avontuere verbeeden. 6 [...] a A lso sciet 8 die tale tusscen hem beeden [177] ende Charloot gheloofde met vasten eeden 1. [Woordverklaring] verliden / verlien: vergunnen, verlenen. 2. [Hertaling] dat ic hem alle dore < daz ich dorch sie al. Omstelling omwille van het rijm. 3. [Woordverklaring] te waren < in baren. Speculatief. [Weddige] WeGl vertaalt bare met bed. 4. [Woordverklaring] meskief: onheil, leed. 5. [Hertaling] Hoe groot dat si der doot meskief / ic wille dat si minen vrienden lief < Wie groß ir mir den doit meskieff / Ich wil das sij minen frunden lieff. [Weddige] HiWe vervangt dat sij door bij. 6. [Woordverklaring] der avontuere verbeeden / verbeiden: afwachten wat er gaat gebeuren. 7. [Hertaling] De regels leveren een drierijm op, wat erop kan wijzen dat hier een vers verloren is gegaan. 8. [Woordverklaring] sceiden: eindigen.

26 dat 1 die ghelofte soude sijn stade. 2 Also wart Ogier in hem selven te rade dat hi als een deghen coene, eer dat men des andren daghes lude noene, varen wilde dore Charloots here. Ende Charloot gheloofde den heere sijn ghelofte wel te houdene te dier ure ende te brekene die muren 3 die vore die brugghen waren ghemaect te voren vast ende wel gheraect. Die dede nu Charloot breken te dale. 4 Ogier ghinc vore in die sale dese dinc sinen ghesellen al segghen ende vertellen. Ooc seide hi hem te waren dat hi, na dien dat hi ute wilde varen, nie weder en soude keeren Des casteels slotele gaf hi met eren den heere, dien si met rechte toehoorden. Aldus scieden si met hovescen woorden, Ogier ende die andre vive. Mer Ogier ghinc met stouten live hem wapinen ende bereeden wel. Hoort van Charlote, die sijn spel ten selven male van beghinne tende te male began legghen te voren den hertoghe goet vercoren, dien men hiet van Bavier. Dien ghinc hi rekenen 5 hoe Ogier, 1. [Hertaling] dat: toegevoegd. 2. [Woordverklaring] stade: bestendig, duurzaam, van kracht. 3. [Hertaling] ende te brekene die muren < Ab zu brechen tett er die muren. Het Dt. vers loopt syntactisch mank ( doen kan niet met te gevolgd door een infinitief verbonden worden) en past ook niet in de zinsconstructie van de verzen De ingreep is speculatief. 4. [Woordverklaring] te dale: neerwaarts. [Hertaling] Die dede nu Charloot breken te dale < Tett nu Cherloet brechen al Aanpassing omwille van het rijm. 5. [Woordverklaring] rekenen: uiteenzetten, vertellen, meedelen. De gewone betekenis rekenschap afleggen schijnt hier minder passend te zijn. [Hertaling] rekenen < rechen.

27 sijn neve, ende hi hadden ghevaren. Doe Namels dat hoorde, seede hi te waren: Dat ware een sorghelijc 1 spel met Ogier. Ic rade u wel 2 dat ghijt so niet onderstaet 3 tavonturen, want mettien spele moochdi tlijf verboren, 4 want Ogiers macht es wonder groot Wert ghi van hem ghesleghen doot, u vader sout ons witen al. Ghi sult weder groot no smal up u bedde legghen, Charloot, want Ogiers vroetscap 6 es al te groot hem selven tavontuerne so. An dese ghelofte en es niet een stro te houdene. Hoort, ic wil in beeden siden: 7 latet ut u herten gliden. Ghi moghet daer die doot bejaghen an Alse dat hoorde die valsce man, die daer Macharijs hiet van der Losane, sprac hi ghereet: Ghi wout 8 tontgane, heere Namels, Ogier helpen gherne, doe ghi den coninc riet tontberne dat hi sijn volc soude doen 9 wapinen. Beede rudders ende cnapen sal men wapinen doen. 1. [Woordverklaring] sorghelijc: met levensgevaar verbonden. 2. [Hertaling] Ic rade u wel < me ich rate uch woil. 3. [Woordverklaring] onderstaen: iets wagen, zich verstouten iets te doen. 4. [Woordverklaring] tlijf verboren: het (recht op) leven verliezen. [Hertaling] want mettien spele moochdi tlijf verboren < Wann mit dem spiel mohten ir verliesen den lip. Aanpassing omwille van het rijm. 5. [Woordverklaring] wonder groot: bijzonder groot. [Hertaling] wonder groot < sunder groit. Het woord sonder resp. besonder is in deze betekenis in het Mnl. zeer zeldzaam. 6. [Woordverklaring] vroetscap: slimheid, bekwaamheid. 7. [Woordverklaring] in beeden siden: van beide kanten, van beide partijen. [Hertaling] in beeden siden < in beyden sijden. [Weddige] WeNo interpreteert: ich will ihn später (sijden) erwarten (beyden). 8. [Hertaling] Ghi wout < ir sollent. 9. [Hertaling] soude doen < nit solte tun.

28 Ogier sullewi verdoen. 1 Men saelt 2 dor u niet laten nu Ende Namels antworde: Mate u! 3 Verslaet ghine, so es hi doot. Inne onderwinde 4 mi sijns cleene no groot. Mettien ghinc wech die heere ende die verradre ghinc seere Charloot beraden alse hi wel conste. Alse davont naken begonste gheboot men den volke ghemeene hem te wapinen groot ende cleene ende hem ooc wiseleke 5 te scaren Ogiers maghe moesten ooc mede varen ende helpen dat gheleede doen jeghen Ogier, den baroen. Also waren daer ghewapint, als ic best can gheweten, hondert dusent man, die ghedeelt waren in vier scaren. Nu moete God Ogier bewaren, als 6 hi ute rijt. Macharijs ghinc ooc ter selver tijt te Charloots tente, daer si stoet, die costelijc was ende goet ende van siden wel ghewrocht. Een scoon bedde wart daer inne brocht 7 dat wel wide was ende breet. Enen hasenwint dede hi ghereet [Hertaling] verdoen < tun erslaen. Aanpassing omwille van het rijm. 2. [Hertaling] saelt < sol ine. 3. [Woordverklaring] hem maten: zich matigen, zich inhouden, [Hertaling] Mate u < nu hait u. Reconstructie speculatief. [Weddige] WeNo interpreteert: Nun haltet an Euch ( beheers u ), maar verklaart niet hoe hij daarbij komt. Mnl. hem hebben resp. hem houden betekent zich gedragen. 4. [Woordverklaring] hem onderwinden (met genitief): zich het lot van iemand aantrekken, met iemand iets te maken willen hebben. 5. [Woordverklaring] wiselike: behoorlijk. 6. [Hertaling] als < So. 7. [Hertaling] wart daer inne brocht < stunt daerinn gemacht. Omdat ghemaect niet kan rijmen op ghewrocht of ghewracht is een andere oplossing noodzakelijk. De onze is puur speculatief.

29 bringhen ende in dat bedde binden. 1 Het quam evel an 2 den hasenwinde dat hi daer inne was ghebonden. Het was jamerleker 3 van den honde dant van den verradere hadde ghewesen Dat declaken 4 nam hi mettesen ende spreedet over den hont ter vaert 5 Die dief ghinc wech onghespaert 6 uter tenten an ene side. Hi dede ooc an sijn ghesmide Also dede ooc Charloot, sijn heere. Den verradre gheve God oneere. Jeghen hem hevet ieghelijc tontsiene. 8 Hadde Ogier te doene ghehad jeghen die payiene, 9 si hadden hem bat wort ghehouden Nu hoort van Ogiere, die gherne woude wreken sijns kints doot. Hi wapinde hem met haesten groot alse een diet avonturen wilt. Een spere ende een scilt nam hi ende spranc up sijn pert. 1. [Hertaling] binden < winden. Mnl. winden betekent wikkelen, wentelen. Uit de tekst blijkt dat de hond vastgebonden wordt (zie vers 12853). 2. [Woordverklaring] enen evel ancomen: iemand duur te staan komen. 3. [Hertaling] jamerleker < schedlicher. Mnl, scadelijc heeft geen passende betekenis. 4. [Woordverklaring] declaken: deken, beddedeken. [Hertaling] declaken < decke. Mnl. decke heeft geen passende betekenis. 5. [Hertaling] over den hont ter vaert < uber den hunt von ferrem. Van verre levert geen enkele zin op. Onze reconstructie is speculatief. 6. [Hertaling] onghespaert < sunder melden. De Dt. tekst heeft weinig zin. Aanpassing omwille van het rijm, dat echter ook al op een reconstructie berust. 7. [Woordverklaring] ghesmide: wapenrusting. 8. [Woordverklaring] tontsiene hebben: op zijn hoede moeten zijn ( hebben gevolgd door te met een infinitief drukt een noodzaak uit, zie ST 243 Opm. V). 9. [Hertaling] Hadde Ogier te doene ghehat jeghen die payiene < Hatt Ogier gehabt gegen den payene. Reconstructie speculatief. [Weddige] WeNo wil in deze zin een object als Zeugen of Freunde invoegen. 10. [Woordverklaring] wort houden: zijn woord houden, zich aan zijn belofte houden. [Hertaling] si hadden hem bat wort ghehouden < Sie heten yme bass furwort gehalten. Onzeker.