met meneghen manne van have rike, Die heeren cnielden omoedelike vore den coninc met hare scare. 1 Ende als die coninc die heeren vorware cnielende vo

Transcriptie

1 K arel sprac na deser tale: [121] Bi Gode, Willem, ic hebt wale an meneghen ende bevonden dat sijn gheslacht es van quaden gronde ende van herten fel. Ic biddu, ghi heeren, dat ghi doet wel, ende doet ons comen hier den hertoghe van Bavier. Ic wille mi met hem beraden, 6930 hoe ic best van minen scade ghecrighe eerleke wrake. Doe liep een bode met deser sprake na Namelse ende na Tulpijn, dat si te Karle, den coninc fijn, 6935 met groten volke sciere quamen. Alsi des boden redene 2 vernamen, maecten si gheen langhe beeden. Wat hulpet dat icker vele af seede ofte maecte langhe tale! 6940 Si quamen al in sconincx sale met haren gheslachte goet ende ghetrauwe. Die heeren hadden van herte rauwe, doe si saghen die morderie. 3 Ende die Waelsce historie 6945 doet ons over waer verstaen dat die heeren ghingen slaen van bedroufnesse hare hande te gadre. Si saghen legghen dat kint biden vadre ende den vader bi den kinde doot Vort ghingen die heeren, dese noot al claghende, alsic hebbe verstaen. In die camere quamen si ghegaen alse liede vul van seere, 4 daer Karel binnen was, 5 die heere, [Woordverklaring] van quaden gronde: kwaad van inborst. 2. [Woordverklaring] redene: taal, woorden. 3. [Woordverklaring] morderie: moordpartij. 4. [Hertaling] alse liede vul van seere < Also lute vol van sere. 5. [Hertaling] daer Karel binnen was < Da Karle by ine was.

2 met meneghen manne van have rike, Die heeren cnielden omoedelike vore den coninc met hare scare. 1 Ende als die coninc die heeren vorware cnielende vor hem hevet ghesien, 6960 deet hise upstaen ende nadien hiet hise gaen sitten, hi woudse bespreken. 2 Dat hem die coninc hiet sekerleke hebben si alle terstont ghedaen. Up enen setel sijn si gaen 6965 sitten, die was harde diere. Ten hertoghe Namels van Baviere sprac die coninc ende seede: Heere hertoghe, bi mijnre waerhede, hier es grote scade ghesciet Dat merket nu, ende besiet wat u neve hevet ghewracht. 3 Met sijnre hulpe ende met sijnre cracht hevet hi 4 mi wel driedusent man versleghen, bi sinte Jan, 6975 dat ic wel swaerleke verdraghe. Ooc hevet hi mi bi den goeden daghe 5 met sijnre vervloucte cracht doen legghen 6 in ommacht welna desen dach al dore Ooc hevet hi te deser ure wel drie hertoghen versleghen. God moete haerre sielen pleghen. 7 Si waren mi seere ghetrauwe. Willem spranc voren ende hadde rauwe [Hertaling] met haere scare < mit einer schare. 2. [Woordverklaring] bespreken: berispen. 3. [Hertaling] ghewracht < gemaht. Mnl. ghemaect rijmt niet op cracht. 4. [Hertaling] hevet hi < Auch hat er. 5. [Woordverklaring] biden goeden daghe: bij Gods genade. 6. [Hertaling] doen legghen < Getan ligen. 7. [Hertaling] God moete haerre sielen pleghen < Got muße ir selen nit plagen. LuFl is uitgeweken naar nit plagen i.p.v. pflegen omdat het voltooid deelwoord van verslaen, waarop het woord moet rijmen, in het Dt. geen lange ee in de stam kan hebben.

3 in sijn herte ende toren dat hi den coninc moeste horen die verradre ghetrauwe noemen. Heere coninc, sprac hi, u ware comen hare ghetrauheit te quade En haddic u ghedaen ghene stade meer dan si, ghi waert doot. Ghi laecht bevaen in groter noot doe ic hier quam, des sijt wijs. Nochtan liet u Macarijs 6995 u wapine an, bi sinte Simoen. Heere coninc, ic moestese u ofdoen. Hi soude u dat leven 2 hebben gescent, 3 mer ic gaf hem sijn payement 4 so dat hi daer leghet nu 7000 alse ghi dedet. Over u 5 es hi daer gheleghen, heere coninc. Ghi segghet 6 ooc nu in waerre dinc dat Ogier dandere slouch doot. Bi den Heere, die mi gheboot, 7005 ic slouch so wel alse hi dede. Heere coninc, ghi sult die waerhede altoos segghen in waerre dinc, wantet en taemt ghenen coninc dat hi anders segghe dan waer, [Woordverklaring] te quade comen: slecht bekomen, verkeerd aflopen (zie MNW: te quade (ver)gaen ). [Hertaling] u ware comen / hare ghetrauheit te quade < uwer ware erkennen / Ir getruwkeit zu quade. Omdat LuFl in vers 6988 het rijmwoord noemen in nennen veranderd had, moest hij comen in 6989 aanpassen. [Weddige] WeNo vertaalt: Ihr hättet ihre Treue als Bosheit erkennen sollen. 2. [Hertaling] dat leven < des lebens. Noch in het Mnl. noch in het Mhd. wordt het werkwoord schenden met een genitiefobject verbonden (vgl. Lex II, 700). 3. [Woordverklaring] dat leven scenden: het leven nemen, doden. 4. [Woordverklaring] ic gaf hem sijn payement: ik zette het hem betaald. [Hertaling] ic gaf hem sijn payement < ich gab yme uber sin payment. Het voorzetsel uber is alleen zinvol als er nog een object bij gab volgt, wat niet het geval is. 5. [Woordverklaring] over u: in uw plaats. 6. [Hertaling] segghet < sehent. Gewoonlijk zet LuFl ghi secht / seghet om als (ir) sagent (ca. 63 vindplaatsen), terwijl ir sehent eerder ghi siet representeert. Dit laatste komt hier echter niet in aanmerking.

4 up aventure, wie daer hoort naer. 1 Karel, die coninc, tornde hem 2 seere dat Willem Fierebras, die joncheere, also sprac in sinen sale. 3 Hi gheleet 4 dat allikewale Hine wilde niet vele daertoe segghen. Hi sprac: Ghi heeren, ic wil of legghen 6 dit paerlement ende en wil niet striden. Mer wie dat in desen tiden van mi hout 7 leen ofte lant, 7020 hi moet houden vore viant Ogier ende crenkene 8 daer hi mach, ofte ic ghebiede hem bi desen dach te rumene lant ende stede. Also wijt alse gaet kerstijnhede 7025 verbiede ic hem wandelinghe. Ende ghi heeren, die hier sijt tenen ringhe, 9 ende alle die Ogier bestaen, 10 sult alle ghesweren, sonder waen 1. [Woordverklaring] up aventure, wie daer hoort naer: voor het geval dat er iemand luistert. [Weddige] Uf abenture wer da hort naer > falls jemand da in der Nähe zuhört (WeNo). 2. [Woordverklaring] hem tornen: boos worden, zich kwaad maken. 3. [Hertaling] in sinen sale < in siner zale. LuFl s zale correspondeert meestal met Mnl. tale, maar de stoplap in sijnre tale past niet in de context. Eerder lijkt Karel zich erover op te winden dat Willem hem in zijn eigen paleis durft tegen te spreken. 4. [Woordverklaring] gheliden: verdragen, dulden. 5. [Woordverklaring] allikewale: desondanks. [Hertaling] Hi gheleet dat allikewale < Er geleit das enweger wole. Omdat Mnl. enweghe ( weg ) moeilijk te verbinden is met gheliden hebben we een andere oplossing gekozen. Speculatief. [Weddige] Er geleit das enweger wole > Er überlegte, daß es wohl besser sei (WeNo). WeNo leidt geleit af van geleiden, waaraan hij de betekenis überlegen toeschrijft (WeGl). Het werkwoord geleiden is zwak en komt hier dus niet in aanmerking. De betekenis overleggen wordt in het MNW wel genoemd, maar is alleen van toepassing in de uitdrukking iet (connen) geleiden. 6. [Woordverklaring] of legghen: beëindigen. 7. [Hertaling] hout < hat. Ook heeft komt in aanmerking. 8. [Woordverklaring] crenken: benadelen, schade toebrengen, belemmeren. 9. [Woordverklaring] tenen ringhe: rondom, om mij heen. [Hertaling] tenen ringhe < in einem ring. 10. [Hertaling] ende alle die Ogier bestaen < Und die auch agiern bestaen. WeEm: Ogiern.

5 dat ghi hout u belof Tulpijn spranc voren ende seede daerop: Coninc, sullen wi onghelachtert bliven toten ende 2 van onsen live, so en willen wi u niet of gaen dore iemen die ons mach bestaen Dat segghen wi u, godweet. Karel sprac: Suldi uwen eet, ghi heeren, houden ende vulbringhen, so moochdi mi Ogier helpen dwinghen vorwaer met al uwer macht Die heeren antworden des, dat si bedacht waren seker, sonder waen, dat si hem gherne wouden staen altoos te hulpe ende te staden toter stonde dat Ogier beraden 7045 ware tontfane 3 dat soendinc dat daer besproken es. Heere coninc, oft dat u wille si also. 4 Ende Karel antworde doe: Hout dat wel, wat mi ghesciet, 7050 ic en heisce u anders niet 5 bi minen live, te gheenre 6 tide. Die heeren waren der tale blide, want si ghedochten sonder waen, omme dat Ogier so vele hadde mesdaen, 7055 dat hi gherne ontfaen soude die soene, die hem Karel boot, die coene, ende hi des soude wesen vro. 1. [Hertaling] sult alle ghesweren, sonder waen / dat ghi hout u belof < Sint alle geschworn, sunder waen, / Uf das ir haltent uwer beloff. Zoals blijkt uit vers 7062 verlangt Karel dat de pairs hun eed van trouw hernieuwen. De Dt. tekst bevat alleen een herinnering aan die eed. 2. [Hertaling] toten ende < Von den enden. 3. [Hertaling] ware tontfane < Zu enpfahen were. 4. [Hertaling] Heere coninc, / oft dat u wille si also < her kunig, / Ob daz uwer wille sij also. De tekst vertoont een abrupte overgang van indirecte naar directe rede. [Weddige] HiWe rekent ook het eerste deel van vers 4047 bij de directe aanhaling. 5. [Woordverklaring] ic en heisce u anders niet: ik verlang niets anders van u. 6. [Hertaling] gheenre < jener.

6 Mer Ogier ghedochte niet also. Wat hi ghedaen hadde, dochte hem cleene Die coninc beval den heeren ghemeene dat si hem houde souden sweren ende Ogier doen in hare dere, 1 die daer ghemaect hadde den onvrede. 2 Ende Willem sprac ter stede: 7065 Heere coninc, wat u daer na ghesciet, ons gheslacht en sal niet Ogier laten, sonder waen, no u hulden, 3 want ontfaen hebben wi van u no groot no cleene 7070 ons goet. Ons lant ende lene en hebben wi van u ontfaen niet. Wi hebbent up den heedenscen diet ghewonnen met onsen branden ende up die verwesen 4 Gods viande Die hebben wi ooc met onsen maghen verdreven ende also sijn ons die lande bleven. Wi en hebbense van u niet ontfaen. Mer woudt ghi die Sarrasine bestaen ende up hem orloghen varen, 7080 so en willen wi ons leven niet sparen ter aventure 5 dach ende nacht. Wi willen 6 u met alre macht helpen ende te staden staen. Oft u die Sarrasine wouden bestaen 7085 te verdervene u lant, so souden wi 7 u met sterker hant 1. [Woordverklaring] enen in sine dere doen: zich ertoe verplichten iemand schade, nadeel te berokkenen, hem het leven moeilijk te maken (?). [Hertaling] ende Ogier doen in hare dere < Und Ogiere doen in here deren. Het MNW kent geen uitdruking enen in sine(n) dere(n) doen. Ze verschijnt een tweede keer in vers Reconstructie onzeker. 2. [Woordverklaring] onvrede: strijd, oorlog. 3. [Woordverklaring] hulden: huldigen, hulde bewijzen aan iemand. 4. [Woordverklaring] verwisen: veroordelen, verdoemen. 5. [Woordverklaring] ter aventure: wat er ook moge van komen. 6. [Hertaling] Wi willen < Wir haben uch wollen. 7. [Hertaling] souden wi < woltent wir.

7 te staden staen. Mer in gheenre maniere en willen wi onsen neve Ogiere hier 1 helpen crenken, bi sinte Simoen, 7090 no u hier 2 manscap doen, 3 no u werden onderdaen. Wi en hebben gheen goet van u ontfaen. 4 Daer omme soudt ons comen te scaden, souden wi u te dienste staden ende jeghen onsen maghe vechten mede. Ons en ghevalt 6 niet die leelechede 7 dat wi onsen maghe laten gaen ende u te hulpe staen. D oe Willem Fierebras dese dinc [122] seede, wart die coninc daeromme seere tonghemake ende docht hem ene felle sprake die Willem daer ghesproken hevet. Hi bat Namels, dat hi hem ghevet 7105 raet wat hem dat beste ware te doene metten gheslachte van Nerboene, want si hem niet en willen te hulpe staen. Hoort van Macarise, die wel verstaen hadde 8 Willems redene ende vernomen, 7110 want hi vander ommacht was hercomen 9 daer hi inne was te voren. Te Karle, den coninc utvercoren ghinc die hertoghe putertier. Bi Namels, den heere van Bavier, 7115 ghinc hi staen, die quade verrader, 1. [Hertaling] hier < Nit. 2. [Hertaling] hier < mit. Denkbaar is ook mede, 3. [Woordverklaring] enen manscap doen: iemand huldigen als leenheer. 4. [Hertaling] ontfaen < zuenphaen. 5. [Woordverklaring] enen te dienste staden: zich verplichten in iemands dienst te staan. 6. [Woordverklaring] ghevallen: overkomen. 7. [Woordverklaring] leelecheit / leelechede: schande. 8. [Hertaling] hadde: toegevoegd. 9. [Woordverklaring] hercomen: bijkomen.

8 die den coninc ende Namels tegader groete seere beede. 1 Ten coninc hi daernaer seede: Wat eist? Sout ghi u beraden trameere ende 3 u Willem, die joncheere, so scone ghebot biet, sonder waen? Hi secht, wouden u bestaen die pagane, hi en willes niet ontberen, hi wille u gherne helpen weren Wat let u dan, coninc fier? Al en wil hi sinen neve Ogier met gheenre sake of gaen, al die ghone die Ogiere bestaen, hebben u hulde ghesworen, heere, 7130 ende Ogier ghedaen in hare dere. 4 Merct in u herte, coninc fijn, oft Ogier die Sarrasijn over u brinct. 5 Waer mede sal hi 1. [Hertaling] groete seere beede.< Grußte sie sere beyde. 2. [Woordverklaring] trameere: heden (nog). 3. [Woordverklaring] ende: terwijl, nu. 4. [Hertaling] ghedaen in hare dere < getan in ir dere. Vgl. vers [Hertaling] oft Ogier die Sarrasijn / over u brinct < Ob Ogier die Sarrazinen / Uber uch bringt. We beschouwen oft Ogier die Sarrasijn over u brinct als een afgesloten objectzin bij merct in vers 7131.Het antwoord volgt in de verzen [Weddige] WeNo beschouwt de geciteerde woorden als een vooropgeplaatste voorwaardelijke bijzin bij de volgende verzen en vertaalt: Wenn Og. die Sarazenen gegen Euch mobil macht, wie soll er mit ihnen imstande sein gegen Euch, edler König, Krieg zu führen, wenn ihn sein ganzes Geschlecht im Stich läßt? Omdat Willem Fierebras met het geslacht van Nerboene op dat moment nog trouw aan de kant van Ogier staat, is deze overweging op zijn minst voorbarig. En er bestaat geen enkele evidentie voor het feit dat Ogier in een verbintenis met de Sarrazenen een oorlog tegen Karel niet kan winnen omdat zijn verwanten aan de kant van Karel vechten. Zeker is alleen dat Ogier ook nog zijn laatste bondgenoten in het christelijke kamp dreigt te verliezen wanneer Karel erin slaagt Willem Fierebras en die van Nerboene te laten zweren dat zij hem overal en altijd zullen ondersteunen als hij oorlog voert tegen de Sarrazenen. Veel zinvoller is daarom dat Macarijs Karel erop attent maakt dat Ogier, nu hij door zijn verwanten in de steek is gelaten (zie de verzen : waer mede sal hi met u crighen / oft hem al sijn gheslacht begheeft? ) eigenlijk geen andere kans meer heeft dan zijn heil in een verbintenis met de Sarrazenen te zoeken. Willem Fierebras en de zijnen worden dan door de list van Macarijs automatisch schaakmat gezet.

9 met u orloghen, 1 coninc vri, 7135 oft hem al sijn gheslacht beghevet? Al en weet Willem niet, hi hevet hem in uwe hulpe ghedaen. 2 Ogier en mach u niet bestaen anders dan metten Sarrasinen Gaet ende doet sonder pinen al die van Nerboene sweren, oft u pagane wouden deren, dat si u te hulpe staen. Ende hiermede laetse quite gaen Si sullent harde gherne doen. Ay mi, dochte Namels, quaet glottoen, 3 dat ghi ie wart gheboren! Dat ghi Ogiere desen toren beraet, dies moet ghi hebben scande Karel, die coninc, ghinc te hande ten gheslachte van Nerboene, ende alsene sach Willem, die coene, vraghede hi, wat hi hadde ghemerret. Karel sprac: En sijt niet vererret, 7155 joncheere, waer ic hebbe ghesijn. Die hulde ende die vrientscap mijn wert u ghereet tallen daghen. Ic biddu dat ghi met uwen maghen bi sekerhede mi sout sweren 7160 oft mi die heedine willen deren, 1. [Hertaling] waer mede sal hi / met u orloghen < wa sal er mit hyn / Mit uch zu kriegen. Zoals uit het commentaar bij het vorige vers blijkt, interpreteert HiWe Dt. wa als Mnl. hoe. Dit is zeer onwaarschijnlijk. In de complete OvD zijn er 45 vindplaatsen waar Dt. wa met Nl. waer correspondeert. In 4 verdere gevallen heeft onze hertaling daer. Van de resterende zes vindplaatsen correspondeert Dt. wa telkens twee keer met wanen, met wat en met hoe. De kans dat Dt. wa met hoe correspondeert ligt dus ongeveer bij 3 tot 4 % (2 van 55 vindplaatsen). Het Nl. hoe correspondeert in de Dt. tekst in de regel met wie. Ons voorstel is desondanks speculatief. 2. [Hertaling] Al en weet Willem niet, hi hevet / hem in uwe hulpe ghedaen < Al enweiß Wilhelm nit, er hebt / Ime in uwer hulff getan. [Weddige] WeNo vat vers 7137 als een hoofdzin op en vertaalt: Wilhelm ist sich überhaupt nicht bewusst, dass er sich Euch zur Hilfe verpflichtet hat. 3. [Woordverklaring] glottoen: schelm, schurk.

10 dat ghi mi te hulpe wilt staen. Willem sprac: Coninc, sonder waen, dat sullen wi alle doen gherne. 1 Orloghens en staet ons niet tontberne 7165 up die verwesen Gods viande. Mer, heere coninc goet, leen ende lande en willen wi van u ontfaen, no u daer of sijn onderdaen vorder dan enen anderen man Mer wouden u die payiene an 2 omme te winnene die kerstijnhede, so willen wi gherne varen mede ende den vianden weder staen. Karel sprac: Joncheere, sonder waen, 7175 anders en heisce ic u niet. Doe riep voort dat coene diet sine maghen ende hietse sweren dat si die kerstijnheit weren souden helpen jeghen die Sarragoene 7180 te welker tijt dat ware te doene, ende daertoe niet wesen traghe. Alse ghesworen hadden sine maghe, doe swoer selve joncheere Willem. Haddi gheweten, ic seker bem, 7185 wat Karel hadde ghemeent daer mede, hi hadde daer eer upter stede sijns selfs lijf verloren dan hi den eet hadde ghesworen. A ls die ghelofte was ghedaen [123] nam Willem an Karle orlof saen. So dede al sijn gheslacht mede. Si rumeden Parijs, die stede, ende voeren weder te Nerboene. Ende Namels, die hertoghe coene, 7195 die gheheeten was van Bavier, 1. [Hertaling] doen gherne < gern tun. Omstelling omwille van het rijm. 2. [Woordverklaring] enen anwillen: iemand te lijf willen gaan.

11 met sinen gheslachte fier, hevet ooc orlof ghenomen an Karle. Den heeren waren comen hare perde vore den sale Sonder eneghe langhe tale saten si up ende reden dan 1 van Karle, den hoghen man. Ic wil swighen van desen heeren. Te Ogiere willic weder keren 7205 ende te sinen sciltcnape Reyniere, die berch ende dal sonder vieren 2 dore reden ende meneghe wildernesse. Ay God, hoe cleene lavenesse hadden si van eneghen ghemake 7210 dan dat een helt jeghen danderen sprake. Dus voeren die helde van prise drie daghe dat si negheene spise en aten die God wassen dede. Haerre wonden smertelechede 7215 dede hem al vernuwen haer seer. Ooc 3 Broyfort en dede no min no meer dan vasten. Hi mochte doghen wel. 4 Als die goede wrene 5 snel een werf hadde gheten sat, 7220 hi 6 drouch wel sonder te werdene mat no 7 sonder enech faelgen seven daghe in battaelghen sonder eten cleene no groot. 1. [Woordverklaring] dan: daar vandaan. 2. [Woordverklaring] sonder vieren: zonder zich rust te gunnen. [Hertaling] sonder vieren < sonder vare. Aanpassing nodig vanwege het rijm. 3. [Hertaling] Ooc < Mer. De hiermee ingeleide zin drukt geen tegenstelling uit tot wat voorafgaat. 4. [Woordverklaring] Hi mochte doghen wel: hij kon een en ander verdragen, hij kon veel incasseren. [Hertaling] Hij mochte doghen wel < es mohte jagen wol. Het woord jagen levert hier geen zin op. Ons voorstel is speculatief. 5. [Woordverklaring] wrene: strijdros. [Hertaling] wrene < wyen. HiWe emendeert tot wren en interpreteert Hengst, Streitroß (WeGl: s.v. frene / vrene ). 6. [Hertaling] hi > Es. 7. [Hertaling] no < Darnach.

12 Hieromme hevet hi 1 cleene noot 7225 van honghere no van dorst. Mer sijn heere hadde grote borst 2 van honghere ende ooc sijn sciltcnecht. Des vierden daghes quamen si recht ghereden, die helden coene, 7230 ane eene weede groene. Te middewaert stont een riviere ende menech boom van goeder maniere. Daerinne stonden, als ic gome, 3 vighen ende gheroffelsbome ende ander bome menegher conne. 5 Dat dochte Ogier eene wonne so soete, dat hem begonde lusten. 6 Hi sprac: Reynier, laet ons rusten hier in dese scone prayiere Reynier antworde sciere: Wat u wille es, es mine. Dus voeren die heeren fine tote si daer quamen an die weede, daer si vernamen 7245 menech goet cruut ende diere. Doe clam ter erden Reyniere van Broyforten in dat gras. Hi en gheliet hem niet alse een dwas, mer met haesten hi gheprant 7250 sijns heeren steghereep in die hant ende Ogier sat of ter vaert van Broyforten, dat goede paert, 1. [Hertaling] heeft hi < hatt es. 2. [Woordverklaring] borst: gebrek, behoefte aan iets. 3. [Hertaling] Daerinne stonden als ic gome < Darinn stunt als ich wane. Stonden werd aangepast omwille van de congruentie met het subject en gome gekozen omwille van het rijm op bome. 4. [Woordverklaring] gheroffelsboom: kruidnagelboom. 5. [Woordverklaring] conne: geslacht, soort. 6. [Woordverklaring] lusten: behagen in iets scheppen, verlangen naar iets, zin hebben in iets. 7. [Woordverklaring] prayiere / prayerie: liefelijk oord, aangename verblijfplaats.

13 dien Reynier of dede den sadele. Inden sconen groenen prayele liet hine doe weeden gaen. Selve woude 2 hi noode stille staen langhe. Hi ghinc ter selver ure ofdoen sijns heeren achemure, die nat was 3 van bloede Den wapenrock nam hi met spoede ende maecter meneghe scrode 4 of. Sinen heere Ogiere, die lof te menegher stede hadde ontfaen, ghinc hi sine wonden dwaen 7265 met watere uten riviere. Menech cruut goet ende diere bant hi sinen heere te dien stonden metten scroden up sine wonden so hi best conde na sijnre meesterie Ende als Reynier, die sciltcnape vrie, sinen heere so hadde berecht, 6 ghinc selve die goede sciltcnecht sine wapine of doen daer, die vuul waren ende swaer 7275 van swete ende van bloede. Ende Ogier, die rudder goede, halp sinen cnape sonder waen alse hi hem hadde ghedaen. Ende als Reynier was ghebonden, ghingen si corten hare stonden onder die bome met ghemake. 1. [Woordverklaring] prayeel: grasveld; lieflijk oord. [Hertaling] prayele < padel. Het MNW kent alleen padelijn, waaruit WeGl voor padel de betekenis klein pad afleidt. Dit levert weinig zin op in de context. Prayeel lijkt veel zinvoller, al is sadele : prayele dan toch eerder een rijm voor het oog, wat in Mnl. teksten niet uitgesloten is. 2. [Hertaling] woude < solte. 3. [Hertaling] was < waren. Omdat achemure geen meervoud heeft, is waren uitgesloten. 4. [Woordverklaring] scrode: strook stof, lint, zwachtel. 5. [Woordverklaring] meesterie: (genees-)kunst. 6. [Woordverklaring] berechten: van het nodige voorzien, verzorgen. 7. [Woordverklaring] binden: verbinden.

14 Vanden vruchten 1 van goeden smake aten die heeren. Hem dede noot, 2 want si en hadden gheen broot 7285 bin 3 drien daghen ende meere. Nochtan hadden si seere ghevochten alst hem was anscijn. Die heeren wouden 4 hare pijn gherne vergeten up dat si mochten Si plucten vanden soeten vrochten ende aten, die helde coene. Het was in des jares saisoene 5 ende daer was ghewassen vele. Ooc songhen daer met luder kele 7295 cleene voghelkine jolijs. 6 Ende Ogier, die hadde prijs dicke verworven inden daghen sinen, sprac te Reyniere: Die maghe mine wanen nu wel openbare 7300 dat ic inder armoede ware, ende ic hebbe weelden meer dan si. Helpe, sprac Reynier, heere, twi souden u maghe wanen dat? 7 1. [Hertaling] Vanden vruchten < Mit den fruchten. 2. [Woordverklaring] Hem dede noot: ze hadden er behoefte aan, ze deden het noodgedwongen. [Hertaling] hem dede noot < sie dadents noit. De letterlijke vertaling van de Dt. tekst ( si dadent node ) levert noch het gewenste rijm op broot noch een goede zin op. 3. [Hertaling] bin < Bi. 4. [Hertaling] wouden < solden. 5. [Woordverklaring] saisoen: de passende tijd, het goede moment. 6. [Woordverklaring] jolijs: vrolijk, opgewekt. 7. [Hertaling] twi / souden u maghe wanen dat? < wy / Solden uwere mage wenen, dat [...]. [Weddige] HiWE geeft geen commentaar bij deze verzen. Uit zijn interpunctie kan men afleiden dat hij dat op het einde van vers 7304 als een voegwoord opvat, dat een objectzin bij wenen inleidt. Onduidelijk blijft dan de functie van wy op het einde van Wij als pronomen van de eerste persoon meervoud komt niet in aanmerking omdat uwere mage zonder twijfel het onderwerp van de zin en een dubbel onderwerp uitgesloten is. Wy kan dus syntactisch gezien alleen een variant zijn van wie (Nnl. hoe ). Vervelend is dat WeGl onder het trefwoord wie deze variant niet vermeldt, en dat achter vers 7306 geen vraagteken staat. Zo geïnterpreteerd zou Reyniers antwoord luiden: Hoe zouden u verwanten op het idee kunnen komen dat u in uw land Denemarken over

15 Ghi hebt 1 so meneghe rike stat 7305 in uwen lande van Denemerken. Vaste castele ende sterke hout men 2 daer van u te leene. Al waert dat 3 die kerstijnheit ghemeene met Karle up u orloghen 4 woude, 7310 ghi soudt u daerin wel behouden ane haerre alre danc. 5 Dat en sal niet wesen, sonder wanc, sprac Ogier, die coene, dat ic minen lande te doene 7315 so vele sal maken 6 so tileke, wantet en creech noch sekerleke nie van mi bate up ghenen dach. 7 Bi Jesu Kerst, die vele vermach zoveel rijke steden beschikt? Deze vraag is absurd, want de rijkdom van Denemerken zal aan de overige pairs niet ontgaan zijn. Reynier lijkt veeleer te reageren op Ogiers overweging dat zijn verwanten hem nu wel voor heel arm zullen houden, terwijl hij in werkelijkheid de rijkdom van de natuur kan genieten. Omdat Mnl. hoe rijmtechnisch uitgesloten is, kiezen we het synonieme twi en interpreteren: Hoe zouden u verwanten op dat idee kunnen komen? U hebt toch zoveel rijke steden in uw land Denemarken. 1. [Hertaling] Ghi hebt < Ir hatt. 2. [Hertaling] hout men < Hat man. 3. [Hertaling] Al waert dat < Al were. 4. [Hertaling] orloghen < kriegen. 5. [Woordverklaring] ane haerre alre danc: tegen hun aller wil, huns ondanks. 6. [Woordverklaring] enen veel te doene maken: iemand moeite aandoen, iemand last veroorzaken, het iemand lastig maken. 7. [Hertaling] dat ic minen lande te doene / so vele sal maken so tileke, / wantet en creech noch sekerleke / nie van mi bate up ghenen dach < Das ich mynem land zu tun / So viel sal machen so zijtlich, / Wann es entreich noch sicherlich / Nie von mir bat uf keinen tag. Duidelijk is dat Ogier in deze verzen tot uitdrukking brengt, dat hij zijn eigen leen, Denemerken, buiten het conflict met Karel wil houden, vooral nu hij het koningschap nog maar zo kort heeft aanvaard en nog niets voor zijn land heeft gedaan. [Weddige] WeNo leidt entreich af van mnl. ontraken en vertaalt: dass ich meinem Lande so viel und so schnell zu tun auferlegen sollte, denn es ist ihm von mir gewiß noch nie Schaden zugefügt worden. Entreich is om twee redenen moeilijk met ontraken te verbinden. Om te beginnen gaat het om een zwak of onregelmatig werkwoord met als imperfectum ontraecte of ontrochte en ten tweede heeft ontraken een reeks negatieve betekenissen, waarvan slecht wegkomen, in het ongeluk gedompeld worden hier misschien het eerst in aanmerking zou kunnen komen. Die negatieve connotatie is echter op geen enkele manier in overeenstemming te brengen met bat in vers We veronderstellen een verwisseling van c en t, waardoor uit en creech entreich werd.

16 ende die dor ons wart gheboren, 7320 ic sal sien dat ic minen toren up Karle wreke metten Sarrasinen. Daer omme sallic mi pinen. Siet dat ghi mi behulpelijc sijt. Reynier sprac: Heere, up die tijt 7325 dat ic u sal ofgangen 1 so moete men mi doen 2 hanghen. Ende dies en moet sijn gheen vertien. Die wile dat 3 si also spraken wel lude, Ay mien! 4 hoorden die heeren beede 7330 roupen in eenre andre stede ende 5 utermaten seere carmen. Ogier sprac te Reyniere: Wacharmen, Reynier, en hoorstu niet dat gheroup? Ende mettien so scal 6 echter een roup vander stemmen die daer riep te voren: Ay lacen, dat ic ie wart gheboren! Ic mach wel segghen 8 Owy, owach! dat ic niet mede sterven en mach! Dat ic mijn lief mesvaren sie! 7340 Ay, edel God, nu biddic di, die van eenre maghet waert gheboren, dat Ghi den fellen soudier 9 toren beraet ende grote scande, 1. [Woordverklaring] enen ofgangen / afgangen / afgaen: iemand ontrouw worden, iemand in de steek laten. 2. [Hertaling] doen < dan. Ook dan is denkbaar. 3. [Hertaling] Die wile dat < Biss das. 4. [Hertaling] Ay mien < amy. De vorm mien voor mi, die hier door het rijm op vertien gepostuleerd wordt, is jonger Mnl. en komt vooral in rijmen voor (VL Vl 26d). 5. [Hertaling] ende: toegevoegd. 6. [Woordverklaring] scellen: weerklinken. 7. [Hertaling] so scal echter een roup < so geschah aber ein roep. 8. [Hertaling] Ic mach wel segghen < Mag ich wol sagen. 9. [Hertaling] soudier < solchen. Speculatief. De betrokken persoon wordt verder in de tekst wel rudder genoemd, maar hij gedraagt zich onridderlijk. Misschien is dat de reden waarom hier niet het woord rudder wordt gebruikt.

17 die 1 minen heere voet 2 ende hande 7345 ghebonden hevet ende voert ghevaen, dat hine 3 niet en moete verslaen heden no up gheenen daghe. Ende oft dit niet sijn en mach ende sijn doot niet en mach sijn belet, so biddic, Heere, dat ghi mi met 5 die doot hier sent te deser ure. Dus bat die scone creature altoos Gode omme die doot. Dat hoorde Ogier. Met haesten groot 7355 hiet hi sinen sciltcnape Reynier Broyfort sadelen. Hi woude scier varen souken die joncfrauwe, die hi hoorde so grote rauwe 6 driven omme haren amijs Ende Reynier, die hevet prijs, antworde: 7 Bi sinte Simoen ic saelt seere gherne doen. Also ghinc Reynier metter spoet te Broyforte, daer hi stoet 7365 ende weede inden grase alleene. Reynier stac den goeden wrene met haesten den toom in den mont. Hi sadeldene ooc in corter stont ende brochtene Ogiere, den sterken man, [Hertaling] die < Das. 2. [Woordverklaring] voet: voeten (meervoudsvorm, zie VL Vl. 19, 3). 3. [Woordverklaring] hine: hij (de soudier ) hem (de vriend van de jonkvrouw). [Hertaling] hine < er. In de Dt. tekst ontbreekt het object. 4. [Hertaling] belet < beset. Blijkbaar werd de letter l met de lange s verwisseld. [Weddige] WeGl leidt beset af van Mnl. besetten en vertaalt: festsetzen, bestimmen, einteilen. 5. [Woordverklaring] met (bijwoord): eveneens, ook. [Hertaling] met < niet. Het is logischer dat de jonge vrouw liever met haar vriend samen wil sterven dan zonder hem verder te moeten leven. Niet rijmt ook niet op belet of beset. 6. [Hertaling] rauwe < muwe. [Weddige] Ondanks het feit dat het MNW opmerkt dat het woord moeye in de betekenis moeite, verdriet, last in het Mnl. niet is aangetroffen, leidt WeGl muwe daarvan af en vertaalt Bekümmernis. 7. [Hertaling] Antworde < Antworte er.

18 die sine wapine hadde ghedaen an die wile dat Reynier haelde tpaert. Ogier spranc daer up ter vaert. Ooc dede sine wapine an Reynier. Hi spranc ooc up den goeden destrier Recht an sijns heeren rugghe bachten 1 sat Reynier. Met groter jachten 2 noopten si den goeden wrene die vresceleke sine beene streckte ende wide screet Meneghen busch Ogier dorreet up ghedinken, 3 alse hi van verre hoort. 4 So langhe reet hi, dat hi so vort quam dat hi die joncfrauwe siet. Doe en beede 5 Reynier langher niet Hi spranc met snelre vaerde van Broyforte upter aerde ende ghinc neven sinen heere te voet so langhe, dat si der joncfrauwen goet, daer si sat, quamen naere bi Wel dicke riep si: Ay mi, ay mi! 7 ende claghede Gode haer mesval. Ogier diet hoorde al, hadde van herten jamer groot ende sprac te hare: God, die ons gheboot 7395 te deser werelt ende gaf lijf, 8 die moete u, scone wijf, 9 1. [Hertaling] bachten < ahten. 2. [Woordverklaring] jacht: vaart, spoed. 3. [Woordverklaring] ghedinken: herinnering ( up ghedinken : uit zijn herinnering?). 4. [Hertaling] hoort < horte. Aangepast aan het rijmwoord vort. Het praeteritum is logischer maar rijmt niet op vort. 5. [Hertaling] en beede < enbiedt. [Weddige] WeGl leidt enbiedt af van Mnl. ontbiden met de betekenis warten, bleiben. Dat is niet onmogelijk, maar de negatie niet vereist het partikel en en het simplex biden betekent eveneens wachten, toeven. Het praeteritum past echter beter in de context dan het praesens. 6. [Hertaling] daer si sat, quamen naere bi < Die da saß kament nahe hin by. 7. [Hertaling] Ay mi, ay mi < amy, amy. 8. [Hertaling] lijf < lieb. 9. [Hertaling] u, scone wijf < uch uwerm schonen lijp. Het alternatief uwen sconen lijf

19 verlenen gheluc ende vrede. Also verre mi God van leede alse mi 1 leet es u verdriet Ende mochtics u ghebetren iet, dies soudic gherne doen pine. 3 Ende mettien sach die scone fine upwaerts ende hevet Ogier ghesien. Si dochte dat si nie vore dien 7405 hadde ghesien so groten man. Si ghedochte: Helpe God ende sinte Jan! Wanen comt dese man ghereden? Hi es so overscone van leden ende sijn ors scinet van so groter macht Hadde hi daerna die cracht, hi mochte noch in waren saken al mijn leet te goede maken, oft hi des so willech 4 ware. Te Ogier sprac si daernare: 7415 Secht mi, rudder fier, omme wat saken comdi hier? Te bescauwene mijn groot leet? Ogier antworde: Godweet, ic en quam niet om ander saken 7420 dan dat ic gherne wilde maken u leet te lieve na mijnre macht. Het dede minen herte so onsacht dat ic hoorde u carine. 5 Ic en haddet ghelaten om gheene pine, 7425 ic ware comen hier. God moet u lonen, rudder fier, levert een volrijm op en doet in een begroeting erg onhoofs aan. 1. [Hertaling] mi < nu. 2. [Weddige] Also ferre mich got von leid / Als nu leet es uch verdried > Solches Leid, wie das Leid, das Euch jetzt Kummer bereitet, halte Gott von mir fern (WeNo). 3. [Woordverklaring] pine doen: zijn best doen, zich inspannen. 4. [Woordverklaring] willech: gewillig, bereid tot iets. 5. [Woordverklaring] carine: pijn, smart, leed, droefheid. [Hertaling] carine < carmen. Aanpassing omwille van het rijmwoord pine. [Weddige] WeGl leidt het woord af van Mnl. kerme en vertaalt Klage, Wehruf.

20 dat ghi mi hebt ghedaen doghet. 1 Ic sal spade werden 2 verhoghet van minen groten seere, 7430 want, bi onsen lieven Heere, heere rudder, diet mi hevet ghedaen, es so machtich sonder waen ende van leden so sterc, hine ontseede 3 in een perc 7435 twintech man van sterken leden. Ooc hevet hi een vordeel mede: So wat man hi bestaet ende teerst 4 up hem slaet, eer hem dander can gheraken, 7440 so es hi seker bi desen saken, dat hi emmer ghewinnen sal. Daerof comet groot mesval. 5 Menech rudder es niet vor hem bleven, mer meneghen man hevet hi sijn leven 7445 met sijnre eveldaet ghenomen. God die moetene verdoemen! Hi voert mijn lief met hem ghevaen. Ic sorghe, hi salne verslaen. D oe Ogier hoorde dese tale [124] sprac hi: Bi Gode, scone smale, hout in vreden u herte. Ic sal boeten 6 u smerte, oft ic salre omme doot bliven 7 dore die eere van allen wiven [Woordverklaring] enen doghet doen: iemand een gunst, een weldaad bewijzen. [Hertaling] dat ghi mi hebt ghedaen doghet < Das ir hant getan uwer tugend. 2. [Woordverklaring] ic sal spade werden...: het zal lang duren vóór ik [Woordverklaring] ontsegghen: weigeren (de strijd aan te gaan). 4. [Woordverklaring] teerst: als eerste. [Hertaling] teerst < von erst. 5. [Woordverklaring] mesval: ramp, katastrofe. [Hertaling] Daerof comet groot mesval < Bi diser sachen ist kein mißfal. Bi diser sachen lijkt een herhaling te zijn van vers Onze reconstructie is speculatief. 6. [Woordverklaring] boeten: beteren, herstellen, weer goed maken. 7. [Hertaling] oft ic salre omme doot bliven < Ob ich selbs darumb dot blijbe.

21 up dat ghi mi cont, scone wijf, den wech ghewisen sonder blijf dien die rudder henen vaert. Die joncfrauwe antworde onghespaert: Ja ic, rudder, bi onsen Heere, 7460 hi voer oostwert min no meere die strate die hier lijt vor u. Een casteel staet, segghic u, seere naer, vier milen verre. Hi mochte, soudi langher merren, 7465 lichte in sijn casteel wesen 1 eer ghine verridet. 2 Mettesen nam orlof an die scone 3 Ogier. Sinen sciltcnecht Reynier hiet hi bliven te deser ure 7470 bi der scoonre creature. Ter stont nam hi die keere, 4 ende Reynier seede: Ic sal doen, heere, gherne dat ghi mi ghebiet. Ende mettien voer dat coene diet 7475 den wech, dien hem die joncfrauwe wijst. 5 Hi sorghede, dat hi ongheprijst 1. [Hertaling] Hi mochte, soudi langher merren, / lichte in sijn casteel wesen < Ir mogent gar lijcht beyten so lang, her, / Das er in sin castell solte wesen. De omformulering van deze verzen maakt de indruk dat LuFl hier een echte poging heeft gedaan om creatief te vertalen. De reconstructie is onzeker. 2. [Woordverklaring] verriden: rijdende inhalen. [Hertaling] verridet < herrijdent. 3. [Hertaling] an die scone < an der schone. [Weddige] WeEm voegt een n toe aan schone. Tegelijkertijd vraagt WeNo zich af of schone niet door koene vervangen moet worden. Beide mogelijkheden sluiten elkaar uit. De toevoeging van een n aan schone is mogelijk, maar overbodig omdat in het Mnl. het adjectief na een bepaald lidwoord gewoonlijk sterk verbogen wordt (zie A. Berteloot,... eens wisen subtiils menschen.... Over de verbuiging van het adjectief in het Middelnederlands. In: A. Quak & T. Schoonheim (red.), Gehugdic sis samnungun thinro. Liber amicorum Willy Pijnenburg. Groningen ). De vervanging van scone door koene maakt van der koene Ogier het subject in de zin en van an een bijwoord i.p.v. een voorzetsel. Afgezien van het feit dat de syntaxis van het vers dan erg verwrongen aandoet, is de uitdrukking orlof aennemen veel minder gewoon dan orlof nemen an enen. 4. [Woordverklaring] die keere nemen: zich op weg begeven. 5. [Hertaling] wijst: Merkwaardig is dat in de verzen 7476 tot 7479 naar het praesens wordt overgeschakeld. De rijmwoorden laten geen andere interpretatie toe.

22 bleve, waer dat 1 hem dander ontride. 2 Dies roerde hi Broyfort te dien tide 3 metten sporen ende dedet lopen seere 7480 na den ruddre, den fellen heere, die voren was wel twee milen. Broyfort liep seere. In corter wilen drouch hi so verre sinen heere dat hi van verre sach met seere 7485 eenen rudder, die te dien stonden up een ors was ghebonden dat groot was ende van sterken leden. Enen andren rudder sach hi ghereden neven hem, die fel was ghenouch Hi dede groot onghevouch den ghevanghenen, dien hi voerde, 4 want hine jamerleke mesvoerde, 5 bedi 6 Ogier van verre sach dat hi hem meneghen slach 7495 metter vuust slouch in sijn ansichte so dat tbloet seere ghedichte daer ghevloeyet 7 quam al root. Dies was Ogiers toren groot, dat hi den ghevanghenen sach slaen Hi riep wel lude: Laet staen, laet staen! Hoort, ghi rudder, ende bide 8 ende berecht mi tesen tide: Wat hevet u die man ghedaen dat icken u so seere sie slaen [Woordverklaring] waer / ware dat: indien. 2. [Hertaling] waer dat hem dander ontride < wa yme der ander entridde. 3. [Hertaling] te dien tide < uf die zijt. [Weddige] WeNo biedt behalve de vertaling augenblicklich ook de mogelijkheid aan uf die zijt als Mnl. in die side te interpreteren en vertaalt dan in die Flanke. 4. [Woordverklaring] voeren: (gevangen) ergens heen brengen. 5. [Woordverklaring] mesvoeren: mishandelen. 6. [Woordverklaring] bedi: want, omdat. [Hertaling] bedi < Denn. Denn (en overigens ook wenn in het vorige vers) correspondeert meestal met Mnl. want, maar met bedi vermijden we dat twee opeenvolgende verzen met want beginnen. 7. [Hertaling] daer ghevloeyet < Darnach gevolget. 8. [Woordverklaring] biden: wachten.

23 ende hi bi u rijt ghebonden? Het soude mi jameren van enen honde also te mesvoerne alse ghi doet dien man. Sidi 1 verwoet? vraghede dander also saen Wat duvel mach u bestaen 2 die toren, 3 dien ic hem doe? Wat hebt ghi te segghene daertoe? Oft u hindert, ghi moghets weren met scilde ende met spere 7515 alse een rudder, oft ghi rudder sijt. Mi wondert seere teser tijt wanen u die wapine sijn comen ofte waer ghise hebt ghenomen. Dies wondert mi seere in waren sinne So menech gat sie ic daer inne ende daertoe so meneghe score. Ogier 4 antworde uptie ure: Diese mi ghesleghen hevet, ic dar wel segghen onghesnevet, dat hi doot es over lanc. 6 Mijn herte secht mi sonder wanc dat ghi den ruddre vant doot, des si waren. 7 Omme dat ghi groot van leden sijt, hebdise ane ghedaen Ende wat meent ghi, heere curliaen, 8 1. [Hertaling] Sidi verwoet < was sijt ir verwoet. 2. [Woordverklaring] mach u bestaen: gaat u aan. 3. [Hertaling] die toren < Von dem zorn. Die toren is het onderwerp in de zin en geen van -bepaling. 4. [Hertaling] Ogier < Diser. 5. [Woordverklaring] onghesnevet: zonder mankeren. 6. [Woordverklaring] over lanc: al lang. [Hertaling] Diese mi ghesleghen hevet, / ic dar wel segghen onghesnevet, / dat hi doot es over lanc. < Daz sie ine geslagen waren. / Ich getare wol sagen sunder sparen, / Das er doet ist uberlang. De overgang van indirecte naar directe rede in de Dt. tekst is ongewoon. Door vers 7522 in de directe rede om te zetten ontstaat een adequaat antwoord van Ogier op de vraag van de ridder. Daarvoor moet echter de stoplap sonder sparen in 7523 aangepast worden. 7. [Woordverklaring] des si waren: aan wie ze (nl. de wapens) toebehoorden. 8. [Woordverklaring] curliaen / corliaen: schooier.

24 woudt ghi deste stouter sijn, dat dorhauwen sijn die wapine sijn, die ghi hebt boven ane ghedaen? Ic en ontsie 1 u niet, sonder waen 7535 deste meer omme een haer. Teenre quader uren quaemdi haer. 2 Dat suldi sien 3 in corter ure. Ghi moghet hier laten die achemure. Ende dat ors dat ghi hebt bescreden 7540 moet ic ooc hebben bi waerheden. Dies en suldi niet langhe derren beeden. A ls Ogier hoorde dese tale, [125] sprac hi: Rudder, wet wale, 4 al spreect ghi te mi u vilonie, also helpe mi sinte Marie, ic en houdu 6 deste beter niet, mer ic heet u sulc verdriet dien ruddre te doene ontberen, ofte sekerleke sallict weren 7550 tuwen lachtre, sijt des wijs. Ghi minret 7 seere uwen prijs, dat ghi enen ghevanghenen slaet. Bi Gode, der werelt Toeverlaet, ghi sultet tuwen lachtere ontberen Die duvel sal u sceren! 8 Ic sal u harde wel ghemoeten. 1. [Hertaling] ontsie < ubersiehe. [Weddige] WeGl schrijft aan Mnl. oversien de betekenis geringschatten, versmaden toe, die het woord in het MNW niet heeft. Noch oversien noch versien komen hier in aanmerking. 2. [Woordverklaring] haer / hare: hier, hierheen. 3. [Hertaling] sien < sagen. LuFl gebruikt sagen in de regel als equivalent van seggen (vgl. vers 7525), wat hier niet past. 4. [Hertaling] wet wale < ir wissent das wol. 5. [Woordverklaring] vilonie: gemeenheid. 6. [Woordverklaring] houden: houden voor, achten. 7. [Woordverklaring] minren: minderen, kleiner maken. 8. [Woordverklaring] sceren: scheren? Misschien is hier de oorspronkelijke betekenis stuk hakken, scheuren in het spel, waarvoor het MNW in het Mnl. geen bewijsplaatsen heeft gevonden.

25 Uwen lachtre sal ic groten. 1 Nu sallic hem slaen deste meer. Hi hief up die vuust ende slouch als eer In sijn ansichte slouchine echter also. Dit sach Ogier, die doe ghedochte weder in goeder trauwe omme twoort 2 dat hem seede die joncfrauwe die hi liet in groten seere Corteine trac Ogier, die heere, ende slouch den fellen mede na datte up dat hovet metten platte van den swerde, alse die hem wilde niet wee en doen. Die rudder milde 7570 en hevet niet meer 3 up hem ghesleghen dan dat 4 hi hem wilde hoeden jeghen tvordeel dat dander hadde ontfaen. 5 Mettien es an een suchten ghegaen 6 dander, daer hi sach 7575 up hem slaen den eersten slach. Dies was hi bedrouft int herte sijn. Hi sprac: Rudder, bi der trauwe mijn, het sal u emmer costen tleven dat ghi mi dien slach hebt ghegheven 7580 ende ic des was onversien. 7 Ogier antworde: Rudder, machscien 1. [Woordverklaring] groten: groot maken. 2. [Hertaling] ghedochte weder in goeder trauwe / omme twoort < Gedochte, were es in guter truwe / Umb das wort. Omdat Ogier bij deze overweging zijn zwaard trekt, kan dit alleen betekenen dat hij zich herinnert aan de waarschuwing van de jonkvrouw dat hij zijn tegenstander als eerste moet slaan als hij hem wil overwinnen. [Weddige] Gedochte, were es in guter truwe > dachte, es habe sich bewahrheitet (WeNo). Deze interpretatie legt geen verbinding met de raad die de jonkvrouw aan Ogier gegeven heeft. 3. [Hertaling] meer < vor. 4. [Hertaling] dan dat < Me daz. Meer (uit Dt. me ) is door ons naar het vorige vers verplaatst 5. [Hertaling] hadde ontfaen < hatt. De Dt. verzen 7573 en 7574 rijmen niet. Beide verzen zijn door ons aangepast. 6. [Hertaling] ghegaen < gait. 7. [Woordverklaring] onversien: onvoorbereid.

26 ic hadde daer redene ghenouch 1 toe. Ay, ic biddu, rudder, hoe? sprac dander. Secht mi wat ghi meent Trauwen, sprac Ogier, so verbeent 2 en bem ic niet, ic dart segghen wel. Mi wart gheseet dat ghi so fel van naturen sijt ende waert dat ghi gheenen rudder en spaert Waer hi comt in u ghemoet, ghi doot hem, want ghi wel sijt vroet dat u niemen ontgaen en mach, dien ghi ghevet den eersten slach. Ende die wile dat ic dat wel wiste 7595 slouch ic u voren bi liste. 3 Dander seede: 4 Bi onsen Heere, ic en ontsie 5 u niet deste meere, die wile dat ghi mi tvordeel hebt ghenomen. Al waren sulke twintech comen 7600 vore mi te deser tijt omme mi te slaen, alse ghi sijt, also helpe mi sinte Jan, so en soudic niet, sprac die felle man, mijn pert willen omme keeren 7605 dor vruchte 6 vander deren, 7 1. [Hertaling] ghenouch < gefug. Hier is blijkbaar een leesfout waarbij ghenouch en gheuouch verwisseld werden, in het spel. [Weddige] meschien / Ich hatt dar reden gefug zu > vielleicht hatte ich Grund, so zu reagieren (WeNo). WeGl vertaalt het substantief gefug (Mnl. ghevoech ) als Anlass, een betekenis die in het MNW niet aan te treffen is. De aaneenschakeling van twee substantieven redene en gevoech zonder nevenschikkend voegwoord is syntactisch twijfelachtig. 2. [Woordverklaring] verbeent: gek (voltood deelwoord van verbenen : voor de gek houden, van zijn zinnen beroven ). 3. [Hertaling] bi liste < von einem viste. Onzeker. [Weddige] WeGl beschouwt viste als een variant van vuste, wat in het Mnl. weinig waarschijnlijk is en niet in de context past want Ogier heeft zijn tegenstander niet met de vuist maar met het plat van zijn zwaard geslagen. 4. [Hertaling] Dander seede < Sagde der ander. 5. [Hertaling] ontsie < ubersieh (vgl. vers 7535). 6. [Woordverklaring] vruchte: angst. 7. [Hertaling] dor vruchte vander deren < Dorch vorten von irem deren. WeGl vertaalt dorch vorten von terecht met aus Furcht vor.

27 die ghi mi soudt doen altemale. 1 Ogier sprac: Laet staen u tale. Dat ghi vrome sijt ende coene, dies suldi wel hebben te doene eer ghi mi heden ontrijt. Dander hadde int herte nijt 3 dat hi Ogier hoorde so coene. Hi was fel in allen doene ende van vilonien wel bedocht Enen scacht hadde hi met hem brocht, die voren 4 was ghemaect van stale. Sonder te sprekene eneghe tale keerde hi tors met ghewelt ende den scilt hi vore hem helt Sinen loop onthaelde 5 hi verre. Vul van toren ende erre quam hi up Ogier ghereden. Hi swoer dat hi uptie heede pert ende man soude doen ligghen stille, 7625 can hijt gheraken te sinen wille. Dus sach Ogier den rudder fel te hem comen snel met sinen speere gheset ten steke. Ende Ogier en hadde sekerleke 7630 gheen spere ende sijn scilt was dorehauwen als ict las hier voren in mijnre tale, in den stride dien hi inden sale hielt jeghen Karels man Nochtan roerde hi metten sporen an 6 1. [Hertaling] altemale < under uch allen. Een letterlijke vertaling levert weinig zin op en rijmt niet op tale. Speculatief. [Weddige] WeNo vertaalt ihr allein. 2. [Woordverklaring] dies suldi wel hebben te doene: dat zult u nog bitter nodig hebben. [Hertaling] dies suldi wel hebben te doene < Das sollent ir wol han zu tun. 3. [Hertaling] hadde int herte nijt < was von gantzem hertzen nijdig. 4. [Hertaling] voren < vornzu. 5. [Woordverklaring] sinen loop onthalen: aanloop nemen. [Hertaling] onthaelde < umb holete. 6. [Woordverklaring] anroeren: in beweging zetten.

28 sijn ors dat niet ne was traghe. Corteyne hielt hi ghereet ten slaghe ende sinen scilt, hem 1 te deckene mede jeghen den steke, die daer ter stede 7640 dander brochte met vullen lope. Hi riep lude: Ghi sult becopen dat ghi hier quaemt, heere cuwaert! Dit hoorde Ogier. Hi stierde 2 tpaert een lettel up die slinke side, 7645 ende dander, die vul was van nide, reet up Ogier machteleke. Mer Ogier was uten steke ghereden eer dander mercte twint. Ende dander quam snelre als een wint 7650 ende volghede Ogier metten scachte. Ogier slouch met coenre ghedachte upten scachte met sinen brande dat hi vor hem in den sande in tween sticken ghevallen quam So seere slouch die sterke man upten scacht die daer lach int sant, dat dander daer of die hant scuderde 3 utermaten, dat hi en wiste hoe hem ghelaten 7660 ende was altemale 4 uten keere. Ende daertoe scaemde hi hem seere want hi waende sijn so uteghelesen 5 dat niemen sijn meester mochte wesen. Hier bi wart hem ghetoont dat eveldaet nie ne blivet 7 ongheloont, 1. [Hertaling] hem: toegevoegd. 2. [Hertaling] stierde < schryet. Mnl scriden is intransitief en komt hier dus niet in aanmerking. Er moet een Mnl. transitief werkwoord in het spel zijn met de betekenis sturen. [Weddige] hie schryet das part > er ließ [das Pferd] schreiten (WeNo). 3. [Woordverklaring] scuderen: beven, trillen. [Hertaling] scuderde < Schodderte. 4. [Hertaling] altemale < by al. 5. [Woordverklaring] uteghelesen: voortreffelijk. 6. [Hertaling] wart hem ghetoont < was er gewoent. 7. [Hertaling] blivet < bleib. In een sententie als deze past het praesens beter dan het

29 si wert 1 verghouden vroe ofte spade. Den ruddere dochte nu sijn scade dat 2 hi te langhe hielt stille. Hi trac sijn swert alse die in wille 7670 was 3 hem te weerne oft 4 die doot daer tontfane. Met pinen groot reet hi na den sterken Ogiere. Ende Ogier slouch met felre chiere den andren upten helm boven 7675 so anxteleke dat hi ghecloven es vanden vreseleken 5 slaghe. Die streke 6 dede hem in dien daghe al vergheten dat hem overghinc. 7 Teerst dat hi bequam, hi vinc 7680 ten swerde. Met felre maniere slouch hi upten sterken Ogiere eenen anxteleke swaren slach. Mer Ogier, dien dat lettel verwach, 8 slouch hem upter stonde weder Si deden die swerde up ende neder harde ghedichteleke gaen. Ic wane, nie man seerre onderslaen 9 sach twee rudders alse dese daden. Ieghelijc wilde den andren scaden 7690 met sijnre const, na sijnre macht. Mer Ogier hadde te grote cracht alse den anderen wel sceen. Nochtan so weerde hi hem al in een, praeteritum. 1. [Hertaling] wert < wart. Zie vorig vers. 2. [Hertaling] dat < Wa. 3. [Woordverklaring] in wille sijn: willen. [Hertaling] alse die in wille / was < als er in willen / Was. 4. [Hertaling] oft < uf. 5. [Hertaling] vreseleken < engstlichem. Aangepast om herhaling te vermijden. 6. [Woordverklaring] streke: slag. 7. [Woordverklaring] overgaen: overkomen, gebeuren. 8. [Woordverklaring] verweghen (onpers. ww.): hinderen. 9. [Woordverklaring] onderslaen (intransitief): met elkaar vechten.