A lso trooste Ogier die joncfrauwe. [281] Die payiene dreven grote rauwe Si clagheden seere haren Mahoen dat die coninc Samerioen van den kerst

Transcriptie

1 A lso trooste Ogier die joncfrauwe. [281] Die payiene dreven grote rauwe Si clagheden seere haren Mahoen dat die coninc Samerioen van den kerstijn ontfaen hadde die doot. Dies voer een heer groot jeghen Ogier, den rudder sterc Ende Ogier voer in dat perc 1 bat naerre den payienen fel. Ende die maghet, weet ic wel, volghede Ogiere altoos na. Doe riep die meneghe: Vanc ofte sla desen kerstinen keytijf, die Broyiere hevet sijn lijf ghenomen ende Samerioene! 2 Ende Ogier die van herten coene was, en achte der rauwe cleene, up dat heedijn heer ghemeene stierde 3 hi sijn ors Bantsant. Met sinen swerde meneghen cant hieuw hi van der payiene scilde. Hi dede ooc opten velde meneghen payien vallen doot. Meneghen slach ende meneghen stoot ontfinc ooc die helt coene. Dat velt dat scone ende groene was, dede hi verwen root Helpe God, hoe 4 in der noot die joncfrauwe hielt 5 bi Ogiere, die die payiene putertiere so seere verslouch, dat hi ghevaren 1. [Hertaling] in dat perc < in den barck. 2. [Hertaling] die Broyiere hevet sijn lijf / ghenomen ende Samerioene < Der Broyern hat sinen lijff / Und Samerionen genomen. Omstelling omwille van het rijm. 3. [Hertaling] stierde < Hiewe. Het woord houwen past niet in de context, het is vermoedelijk een anticipatie van vers [Hertaling] hoe < wie er. [Weddige] WeNo interpreteert er als een enclitische variant van daer. 5. [Woordverklaring] houden: zich bevinden, zich ophouden, zijn.

2 quam in dandre scare, daer hem saen hevet versien Gaudes ende riep mettien: Helpe Mamet, ic hebbe vernomen dien selven kerstijn toe comen die heden verslouch Samerioene Hijs emmer van herten coene. Hi verslouch so meneghen man. Bi Mamette ende bi Tervogan, hijs emmer een stoute baroen. Hi brinct met hem, dats wel mijn doen in goeder trauwen, eene die alre scoonste joncfrauwe die mine oghen ghesaghen ie. Nu toe 2 al die ghone die mi lief hebben ende begheren mine eere! Nu willic sparen min no meere. Wat mi daer omme ghesciet, die joncfrauwe en ontgaet mi niet. Si sal werden sonder blijf in minen lande mijn seker wijf Si es so scone int aensien. Ende Ogier es mettien den payiene comen bat naer. Menech spere slouch men onder daer ten steke upten sterken man Een spere hadde Ogier vander erden upgheheven scier ende quam toeghesleghen met sporen up dien, die hem dochte alre best gheboren. Dat was die coninc Brodumont Up hem reet hi daer ter stont rechte 3 optie borst voren dat dat spere up dander side quam voren 4 1. [Woordverklaring] dat es mijn doen: dat gaat mij aan, dat is iets voor mij. [Hertaling] dats wel mijn doen < das wol min toen / Ist. 2. [Woordverklaring] nu toe: vooruit. 3. [Hertaling] rechte < Glich. Onzeker. Ghelike komt niet in aanmerking. 4. [Woordverklaring] voren comen: te voorschijn komen. [Hertaling] voren < vore.

3 ende hi doot viel uptie erde. Die stoute Danoys vinc ten swerde ende slouch meneghen slach swaer. Die joncfrauwe volghede hem emmer naer so si best mochte inden stride. Ende Ogier maecte die plaetse wide. Niemen en conde vore hem gheduren Gaudes liet ter selver uren Ogier riden met ghemake alse een die gaet na 1 ander sake, want hi die joncfrauwe seere beghert. Dies hielt hi hem bachten inden stert ende liet den Danoys liden voren. Ende Ogier noopte dat ors met sporen. Daer hi die meeste heeren sach slouch hi emmer den eersten slach. Hine ontsach niemen die vore hem quam Ende als die heere Gaudes vernam dat haer Ogier was ontleden, 2 es hi ter joncfrauwen ghereden, die hi begreep ter vaerde ende meendese heffen van haren paerde ende setten up dat sine. Mer die over scone fine maecte groot ghemals. 3 Met beeden handen ende armen omme den hals greep hi dat ors Volantine Onzeker wegens rijk rijm. 1. [Woordverklaring] nagaen: vervolgen, nastreven. 2. [Woordverklaring] ontliden: ontgaan, ontsnappen, wegrijden, van iemand verwijderd zijn. [Hertaling] dat haer Ogier was ontleden. < Das er Ogiers was entladen. Gaudes kan de jonkvrouw alleen vangen als zij van Ogier gescheiden raakt. Dat schijnt de betekenis van dit vers te zijn, vandaar dat we er als haer interpreteren. 3. [Woordverklaring] ghemals maken: drukte maken, heftige bewegingen maken, zich weren. [Hertaling] maecte groot ghemals < Mahte sich alles zu mals. [Weddige] Hoewel WeGl (met verwijzing naar vers en zonder vermelding van vers 19568) het woord mals vertaalt als übermütig; santf, schlaff, interpreteert WeNo Mahte sich alles zu mals hier als alles daran setzte. 4. [Hertaling] Met beeden handen ende armen omme den hals / greep hi dat ors Volantine < Mit beyden henden und armen umbangen den halß / Greiff er das roß

4 ende die felle Sarrasine scoten 1 vaste an haer daer. Ende die scone hadde groten vaer van den quadien fel. Dies riep si lude, weet ic wel, ende seere naden Danoys Ogier. Ende die payiene putertier begonsten der joncfrauwen paert wech voeren metter vaert, die altoos riep harde seere: Trooste mi, dor Gods eere. Dese dieve willen ontvoeren mi! Alse dat hoorde die helt vri, keerde hi snelleke sijn paert. Meneghe vlegghe ende meneghen scaert voer hi up die Sarrasine slaen ende hauwen metten swerde sine. A lso slouch Ogier den Gods vianden [282] of arme, voete ende handen. Omme die maghet was hi vervaert, Bantsant dat goede paert dat hem dandre perde te na besief, 2 sine voete het up hief ende dede die perde vore 3 hem rumen. Ooc dede Ogier der payiene so vele tumen dat wonder ware te tellen. Met sinen slaen ende met Bantsants vellen Volantine. [Weddige] WeNo laat deze verzen bij de vorige aansluiten en vertaalt: indes die überaus schöne Edelfrau alles daran setzte, mit beiden Händen und Armen den Hals (des Pferdes) zu umklammern, ergriff er das Roß V. In het Mnl. wordt echter maken niet met een infinitief als umbfangen verbonden. Het is logischer dat Gaudes het paard grijpt nadat hij de jonkvrouw omwille van haar heftige tegenweer niet van het paard kan tillen. 1. [Woordverklaring] aen enen scieten: naar iemand toesnellen, toeschieten op iemand, zich op iemand werpen. 2. [Woordverklaring] dat hem dandre perde te na besief: dat het gevoel had dat de andere paarden te dichtbij waren (?). [Hertaling] dat hem dandre perde te na besief < Was yme pferde zu nahe besoiff. WeEm voegt der in vóór pferde. Onze reconstructie is speculatief. 3. [Hertaling] vore < von.

5 wart vore hem gherume 1 dat velt. Hi noopte daer met ghewelt dat goede ors ende reet voort na der joncfrauwen lude, die 2 hi hoort van verren up hem roupen seere. Verbolghen was Ogier, die heere. Wat daer quam in sijn ghemoete, dede hi vallen onder voete met swaren slaghen ende met fellen. Hi swoer diere: Ende ware si uter hellen te haelne, ic soude si crighen. Harde selden hoorde hise swighen, die joncfrauwe wel gheboren Seere vul was Ogier van toren, dat si hem so was ghenomen. Ten lesten es hi ghereden comen so verre, dat hise hevet versien. Up die payiene riep hi mettien: Beetet, beetet, valsce keytive! Entrauwen, ghi sult metten live betalen, dat ghi hebt mesdaen. En lati die maghet niet gaen, ghi moetet ontghelden tuwer scande Lopen dede hi dat ors Bantsande dat utermaten wide screet. Den payienen hi vorereet 3 ende der joncfrauwe met, die niet en mochte stille een let houden van groten vare. Die stoute Danoys sprac te hare: Scone maghet, laet staen u wenen. Ic en sie hier der payiene ghenen, hi en salt ontghelden te sijnre scande, dat hi u hevet ghenomen. Metten brande 1. [Woordverklaring] gherume: ruim, onbezet, vrij, leeg. [Weddige] WeEm maakt van gherume een voltooid deelwoord: gerumet. 2. [Hertaling] die < als. 3. [Woordverklaring] voreriden: voorbijrijden.

6 ghinc hi den payienen na lopen ende dedese hare eveldaet becopen, want hi daer, sijt seker das, nadien dat ict int Waelsce las, verslouch bi rechter tale vier hondert, dat weet ic wale. A lso verdreef hi die Sarrasine. [283] Daerna nam hi die scone fine ende dedese riden met hem Dat jamerde nu seere, ics seker bem, den riken coninc Gaudes. Te sinen drien neven hi comen es, die coninghe waren alle drie. So grote claghe en hoordic nie alse doe dede die Sarrasijn ende seede: In al den leven mijn en werdic nemmeer blide, en helpt ghi mi niet ten tide, dat mine 1 werde die joncfrauwe, die die kerstijn onghetrauwe mi nu ter stont ghenomen hevet. Een sijn neve 2 hem antwort ghevet ende vraghet: Neve, weti iet waerhenen dat hi vliet, die onghetrauwe kerstijn? Ic hebbe noch, bi Appolijn, ene resinne 4 met mi brocht. Dies moghedi wesen wel bedocht. Al ware hi over milen sevene, hi en soude haer metten levene 1. [Hertaling] mine < mir. 2. [Hertaling] Een sijn neve < Siner neven einre. 3. [Hertaling] waerhenen dat hi vliet < Warzu das er hab fliet (resp. flet). [Weddige] Te oordelen naar de vierkante haken rond het versnummer aarzelt WeGl het woord fliet als een substantief met de betekenis Eifer, Streben (d.i. Mnl. vlijt ) te interpreteren. Waertoe dat hi hevet vlijt lijkt echter weinig waarschijnlijk te zijn. WeGl geeft echter geen alternatieve interpretatie. 4. [Woordverklaring] resinne: reuzin.

7 niet ontgaen, bi Tervogant, al ware hi 1 die stercste wigant, die ie ter werelt ontfinc lijf. Helpe, sprac Gaudes, die keytijf, neve, doet die resinne hier bi comen. Bi Mamette, het sal haer vromen. Mach si mi die joncfrauwe ghevaen, ic sal haer emmer, sonder waen, dat lant van Cordes 2 daer vore gheven Daer inne mach si eweleke leven al haer tijt, bi Appolijn. Ic salse doen comen, neve mijn, sprac te Gaudes Agrepart ende dede hem met snelre vaert daer hi wiste sine resinne ende seede: Galante, 3 lieve minne, wildi nu doen een bederve, 4 ghi sult daer mede ghewinnen erve ghenouch eweleke tuwen live Hi seede waer, want die keytive wan daer an die bitter doot. Al en ontfinc si die gave niet groot, si hadde ghenouch te haren levene. 5 Doe die resinne van dien ghevene ghewaghen hoorde haren heere, spranc si up met snellen keere. T e haren heere sprac die resinne: {284} Heere, dat u Mamet minne ende die rike god Tervogan! [Hertaling] al ware hi < Und were er schon. 2. [Eigennaam] Volgens WeRe is met Cordes het Spaanse Cordoba bedoeld. 3. [Eigennaam] Galante < Gabante. Aanpassing in overeenstemming met vers [Woordverklaring] bederve: onderneming, taak, opgave. 5. [Hertaling] Al en ontfinc si die gave niet groot, / si hadde ghenouch te haren levene < Al enpfing sie den schaden nit groit / Sie hatten gnug zu irem leben. De Dt. tekst houdt geen steek, want de schade die de reuzin oploopt is zeer groot, nl. de dood. Wat wel klein uitvalt (nl. niets) is de beloning, maar daar heeft ze desondanks genoeg aan voor de luttele rest van haar leven. We kiezen gave in verband met ghevene in vers

8 Secht mi: wat sal ic bestaen daer mede ic die rente 1 verdiene? Ic segghe u, minne, seede die payiene, een kerstijn es ons ontfaren, die ons versleghen hevet te waren Broyier, den coninc coene, ende sinen broeder Samerioene ende meneghen andren, sonder waen, daer Mamet of ontfaen die sielen, also hope ic, hevet Die alre scoonste joncfrauwe die levet voert die kerstijn ooc met hem. Mijn neve Gaudes sal sinen sen verliesen, en werde 3 hem niet die joncfrauwe. Wildi hem boeten 4 sine rauwe ende hem die joncfrauwe halen, hi sal u daer vor betalen met 5 Cordes, dat rike lant. Bi Mamet ende bi Tervogant, sprac die resinne also saen, dese bederve wert corts ghedaen. Dies houdu an mien. 6 Die resinne dede an mettien sterker halsberghe drie. Sulken duvel en saechdi nie alse si was, die Galant. Mamet ende Tervogant bat si seere utermaten te waren, dat haer die kerstijn ontfaren 1. [Woordverklaring] rente: loon, beloning. 2. [Hertaling] daer Mamet of ontfaen / die sielen, also hope ic, hevet < Da Mahmet ab muß enpfaen / Die selen, also hoffen ich, hevet. De hulpwerkwoorden muß en hevet sluiten elkaar wederzijds uit. Omdat hevet in het rijm staat, hebben we afgezien van moeten. De fout is waarschijnlijk ontstaan door een contaminatie van de uitdrukkingen daer Mamet de sielen af moete ontfaen en daer Mamet de sielen af hevet ontfaen. 3. [Woordverklaring] werden: ten deel vallen, eigendom worden van. 4. [Woordverklaring] boeten: stillen, verzachten. 5. [Hertaling] met < Von. 6. [Woordverklaring] mien: mij.

9 niet en mochte te verre Si sette sonder langhe merre up haer hovet drie hoede van stale. Ene seisene, verstaet mi wale, nam in haer hant dat sterke wijf, daertoe een spere dat seere was stijf ende lanc, des nemet goem. Een wel gewassen tijnboom 1 es cume so groot alse was dat spere dat die resinne nam met ghere. Het en maecte hare niet in als Die seisene hinc si an haren hals ende liep met snelre vaert na Ogiere, want het en was gheen so goet paert te dien tiden levende, dats waerhede, dat so seere conste 3 lopen alse si dede Die duvelinne, die sulc een ghewelt hadde, ghinc lopen seere. Harde saen quam si daer si den heere Ogier sach riden voren. Si riep dat mense mochte horen: Hoort, ghi kerstijn, te quader tijt, wilt 4 mi horen ende ontbijt. Ghi moet hier laten die joncfrauwe. Ic sal daermede sinen rauwe boeten Gaudesse, den heere, die daer omme drouvet seere. 1. [Woordverklaring] tijnboom: boom of stang waaraan een watervat gedragen wordt. 2. [Woordverklaring] Het en maecte hare niet in als: Het maakte haar helemaal niets uit. [Hertaling] Het en maecte hare niet in als < Sie enmachte sich nit mals. Hem malsc maken betekent zich dapper weren (MNW s.v. maken ) en hem eens dincs malsc maken betekent trots op iets zijn, zich op iets laten voorstaan (MNW s.v. malsc ). Beide uitdrukkingen passen niet in de context. Hier verwacht men eerder een zin waarin meegedeeld wordt dat de reuzin geen enkele moeite had met het gewicht van de net beschreven speer. [Weddige] WeNo vertaalt: Sie ließ sich keine Zeit en beschouwt mals blijkbaar als een genitiefvorm van Mhd. mal, mael. WeGl verklaart nit mals als nicht einmal (in vers 15519) resp. keine Zeit (in vers 19730) 3. [Hertaling] conste < solte. 4. [Hertaling] wilt < Wollent ir. Onzeker.

10 O gier sach omme hem mettien [285] ende hevet die resinne versien, die harde greseleke 1 was ghedaen. Ter joncfrauwen sprac hi saen: Scone maghet, wi moeten beeden. Hier comt die duvel, bi waerheden, naer ons ghelopen met sulker vaert. Ic weet wel, dat Bantsant, mijn paert, niet so seere soude lopen connen alse si doet, Si sal verwonnen werden ofte ic sal dore noot 2 vore haer hier bliven doot. Ic weet wel dat si die duvel si. Ende hier mede was hem bi comen die resinne Galant. Si swoer diere bi Tervogant dat si 3 Ogier sal doen becopen dat hise hevet doen lopen so seere naer hem Haer grof spere, ic seker bem, sette si ten steke ghereet. Eer dat Ogier dat selve weet liep si up hem met snelre crachte. Eer hem des ghedachte droucht hem vort uten ghereede. 5 Ghevallen quam hi uptie heede van Bantsante, den wrene goet. Die joncfrauwe vinc dat ors metter spoet, daer Ogier of viel 6 so onsochte [Woordverklaring] greseleke: angstaanjagend, verschrikkelijk. 2. [Woordverklaring] dore noot: door de nood gedwongen. 3. [Hertaling] dat si < Das es. 4. [Woordverklaring] eer hem des ghedachte: voor hij erover kon nadenken. [Hertaling] Eer hem des ghedachte < E es yme wart gedacht. WeNo vertaalt Ehe er sich dessen versah. Speculatief. 5. [Woordverklaring] droucht hem vort uten ghereede: werd hij uit het zadel gelicht. [Hertaling] droucht hem vort uten ghereede < Trog vorwort uß sinem gereyd. De Dt. zin bevat noch een subject noch een object WeNo wijst eveneens op de onvolledigheid van de zin en vertaalt: zog (es ihn) nach vorn aus dem Reitzeug. 6. [Hertaling] daer Ogier of viel < Da von Ogier viel.

11 Si hadde sorghe dattet mochte so verre lopen, na minen wane, dattet quaet weder soude sijn 1 te vane. Daeran ghedochte die joncfrauwe daer. 2 Die resinne trat bat naer Ogiere upter stede. Hare seisene hevet si verheven mede ende slouch up Ogiere, den heere, enen slach so anxteleke seere dat hi moeste ane sinen danc knielen. Mer hi spranc gheringhe up vander erden ende greep te Corteinen, sinen swerde. Die resinne slouch hi doe metten swerde uptier stonde up die scoudre ene wonde dore die halsberghe alle drie. Ghine saghet gheen wijf nie so ghebaren alse si dede. Die seisene hief si upter stede, die lanc was ende swaer. Ende Ogier trat si bat naer. Hi slouch met coenen ghedochte. Der seisene lemmele hi gherochte ende slouchse te middewaert in twee Doe waende si wel ghevee werden 3 ende hevet verheven echt 4 der seisene stick uprecht ende slouch daer Ogier mede dat hi tumede upter stede al omme ende omme driewerven. Si waende doe wel doen sterven Ogier, den sterken heere, die hem en ververde nie so seere 1. [Hertaling] weder soude sijn < sin solte widder. 2. [Hertaling] daer < war. 3. [Woordverklaring] ghevee werden: zich in doodsgevaar bevinden, het onderspit delven (zie Al lezende 27. Ghevee). 4. [Hertaling] echt < reht. Het is onwaarschijnlijk dat recht hier rijmt op uprecht.

12 in ghenen wighe, daer hi ie quam Uptie resinne es hi al gram ghetrocken 1 met sinen bloten swerde. Die resinne met sulker verde slouch hi 2 boven up dat hovet dat hi die bovenste helm hevet gheclovet ende den andren als daer mede, mer upten derden ontstont 4 die snede van Corteine, den goeden swaerde. Die resinne maecte 5 een leleke ghebaerde 6 doe si den swaren slach besief Hare seisene si echt up hief ende liep Ogiere naer. Ende Ogier hadde groten vaer vore hare als hise sach verbolghen, ende began met allen 7 crachten volghen doe hi haren slach versach. Met Corteine sonder verdrach hevet hise up hare scoudre gheraect. Armeloos an der rechter side heeft hise ghemaect mettien slaghe, die was fel Die resinne ooc ter erden vel, daer si ontfinc den swaren slach. Harde saen sonder verdrach spranc si up met felre chiere. Den goeden Danoys Ogiere slouch si metter seisene swaer, die si in der linker hant hadde daer, 1. [Woordverklaring] up enen trecken: optrekken tegen iemand, naar iemand toegaan, iemand aanvallen. [Hertaling] Uptie resinne es hi al gram / ghetrocken < Off die resynne al gram / Geraufft. [Weddige] WeEm voegt er kam in vóór al gram. 2. [Hertaling] hi < sie. De emendatie is van WeEm. 3. [Hertaling] dat hi die bovenste helm hevet gheclovet < Die obersten helm hatt er geclovet. Aangepast omdat sulke in een gevolgzin verlangt. 4. [Woordverklaring] ontstaen: niet door iets heen gaan, afketsen op iets. 5. [Hertaling] maecte < hatt. 6. [Woordverklaring] ghebaerde: misbaar, lawaai, geraas. 7. [Hertaling] allen < gantzen. Speculatief. 8. [Woordverklaring] volghen: (hier:) naar iemand toegaan.

13 ene wonde in die side, die doe seere bloede uptien tide. Dies wart Ogier vele gram Dat swert hi met beeden handen nam ende slouchse up dat hovet mede dat hi haer mettien snede dat hovet spleet al sonder saghe. Also starf si daer te dien daghe A lso starf die resinne fel. [286] Nu hoort van den vier coninghen die wel hem des ghewins bewaenden. 1 Met sporen quamen 2 si seere slaende na der resinnen die voren was Ogier saghen si, sijt seker das, die resinne toten tanden cloven. Nu swoeren si diere, dat si beroven wilden Ogier vanden live. Gaudes, die coninc, rechte sijn stive spere ten steke met stouten moet. Up Ogier, den ridder goet, quam hi verbolghen ende erre. Ende Ogier versach hem van verren jeghen hem comen gherant Springhen 3 began hi up sijn ors Bantsant ende nam der resinnen spere stide. Jeghen den payiene met groten nide reet hi alse een stoute wigant. Gaudes stac met machtegher hant up Ogier sijn spere ontwee. Mer Ogier scade hem vele mee ende reet hem sijn spere int herte. Gaudes viel te doot vandien smerte 1. [Woordverklaring] hem bewanen (met een genitiefobject): verwachten. [Hertaling] die wel / hem des ghewins bewaenden < die wel / Sich von dem gewynn bewaenden. Het werkwoord bewanen wordt met een genitief of een accusatief verbonden, niet met een van -bepaling. 2. [Hertaling] quamen si < kam er. De emendatie is van WeEm. 3. [Hertaling] Springhen < Springend. De emendatie is van WeEm.

14 achter rigghe 1 upten velde van sijn pert Dat sach die coninc Agrapert ende sine andre broedre twee. Ogier begherden si ghevee te makene 3 met hare macht. Ende Ogier stac sinen scacht up dien die hem eerst quam naer dat hi ter erden vore waer doot neder viel vore hem. Dandre quamen, ic seker bem, beede up hem ghesleghen mettien Ogier die hevet 4 wel versien. Sijn spere hi vallen liet. Ten swerde vinc dat coene diet ende voer up dandre tween slaen. Niemen en conste vore hem ghestaen Harde saen vulenden die Sarrasijn vore Ogier haren fijn. 5 Ende waren haerre 6 daer gheweest mere, hi hadse versleghen al, 7 die heere. Ende doe si alle viere waren doot, voer Ogier met haesten groot weder ter joncfrauwen wert, die daer hielt up haer pert ende seere vro was, datse versien 8 hadde Ogier jeghen den payien [Woordverklaring] achter rigghe: achterover.[hertaling] achter rigghe < Hinder sich. De Dt. tekst is nonsens, want het paard kan niet achter zichzelf aanlopen. Sich lijkt op Mnl. rick terug te gaan. 2. [Hertaling] achter rigghe upten velde van sijn pert < Hinder sich, uf dem velde lieff das pfert. De mededeling dat het paard op het slagveld rondliep is weinig zinvol, wel dat Gaudes achterover van zijn paard gegooid werd. 3. [Woordverklaring] ghevee maken: doden, om het leven brengen (zie Al lezende 27. Ghevee). 4. [Hertaling] hevet < helt. [Weddige] WeEm vervangt helt commentaarloos door hett. 5. [Woordverklaring] fijn: einde, dood. 6. [Hertaling] waren haerre < were ir. 7. [Hertaling] versleghen al < alle erslagen. 8. [Woordverklaring] versien: in bescherming nemen, onder zijn hoede nemen. [Hertaling] versien < geseen.

15 Tegader voeren si daer beede ute haren groten leede, dat si quite waenden sijn. 1 Mer si hadden nochtan mee Sarrasijn te bestridene dan si noch ie ghesaghen, want der payiene ghemeente laghen 2 hadden si te bestridene, dats mi cont. Die rike coninc Justamont was een gheleetsman vanden here. In sijn herte hadde hi groten ghere Ogier, den Danoys, te verslane. Des mochte hi wel ghewinnen daer ane die doot, dat wart hem wel anscine. Meer dan tiendusent Sarrasine brochte met hem die payien Dat hevet Ogier saen versien. D ies dede die payien houden, so ic wane, [287] enen andren payien sine vane. Vore al sine manne reet hi alse een man van herten vri ende nam enen groten scacht. Up Ogier was al sijn ghedacht hoe hine mochte verslaen. Dus noopte hi vaste met sporen aen alse een man van herten vri, tote hi Ogier quam bi, die hem alse een rudder milde deckte met sinen goeden scilde, daer dander up quam ghereden met also groter vermoghentheden dat sijn spere in sticken brac. Ic wete wel dat Ogier doe trac Corteine, dat swert van goeden snede 1. [Hertaling] ute haren groten leede, / dat si quite waenden sijn < Mit irem wol großen lede, / Daruß sie da woenden sin. De Dt. tekst is cryptisch, de reconstructie is specultatief. 2. [Woordverklaring] der payiene ghemeente laghen: de legers van het merendeel van de heidenen.

16 ende slouch Justamonde daer mede so seere dat hine rovede die meeste 2 helcht van sinen hovede. Mettien bleef Justamont doot ende quam dat heedine conroot ghesleghen togiere wert. Ende Ogier noopte sijn pert Die joncfrauwe volghede hem. 3 Die meeste slaghe, ic seker bem, voer hi uptie payiene slaen, die men voren ie sonder waen slaen sach enen eneghen man Ogier reet up die tiran te vulbringhene groten moort tote dat hi te Parijs, der goeder poort, so vaste bi quam ghevaren. Doe voeren met groten scaren die payiene tusscen hem ende der stede. Ogier doe ter joncfrauwen seede: Scone, en wilt 4 nu niet sparen. Ghi sult 5 ter poorten in varen. Teerst dat ghi daer inne moghet comen, so secht Karle, en soude mi werden ghenomen dat lijf, ic en vlie nemmer mere vore desen payiene in ghenen kere, si moesten teerst 6 vlien. Ende oft hi dat wille sien noch heden an desen daghe, dat hi hier come ende mine maghe. 1. [Hertaling] rovede < beraubde. Beroven kan niet tegelijk een direct en een indirect object bij zich hebben. 2. [Hertaling] meeste < beste. 3. [Hertaling] Die joncfrauwe volghede hem < Yme nach volgete die jumpfrauw. Omstelling omwille van het rijm. 4. [Hertaling] en wilt < Wir wollent. Uit de context blijkt dat Ogier de prinses beveelt naar Parijs te rijden. 5. [Hertaling] Ghi sult < Wir wollent. Ogier is niet van plan met de prinses mee te rijden naar Parijs, maar geeft haar de opdracht een boodschap aan Karel te brengen. 6. [Woordverklaring] teerst: eerst, als eerste. [Hertaling] teerst < von erst. Mnl. van eerst heeft geen passende betekenis.

17 D ie joncfrauwe seede, si dadet gherne. 1 [288] Doe en ghinct niet an een scerne, 2 mer Ogier ginc uptie payiene slaen Hi dedese vaste achtergaen 3 ende erselen 4 ane haren danc. Hi en was ooc niet so cranc, hine slouch man ende pert ter erden te iegheliken slaghe met sinen swerde al dat hi gheraecte wel. 5 So langhe vacht die helt snel tote dat hi al die scaren dore reet, ende die joncfrauwe voer ghereet te Parijs ten porten toe Met luder stemmen riep si doe: Hoorstu? Doe open, portenier, die porte! Ic bem een messalgier ende bringhe ene bootscap groot. Die portenier doe met haesten scoot den sterken grendel achterwaert ende die joncfrauwe reet onghespaert ter porten in met snelre vaerde. Ende si en sat niet van haren paerde tote dat si quam vore des conincs sale daer si hare bootscap wale dede vore Karle, den heere. Ende Karel dede met snellen keere te wapine roepen al dore die port alse hi der joncfrauwen redene hadde ghehort Doe verstormde alle die stede. 1. [Hertaling] si dadet gherne < sie wolte es gern / Tun. 2. [Woordverklaring] doe en ghinct niet an een scerne: toen was het uit met de vrolijkheid, toen werd het ernst (de uitdrukking staat niet in het MNW). 3. [Woordverklaring] achtergaen: achteruitwijken. [Hertaling] achtergaen < hinder sich gaen. 4. [Woordverklaring] erselen: terugwijken. 5. [Hertaling] al dat hi gheraecte wel < Biss er das gerachte wel. De Dt. tekst heeft geen zin. 6. [Woordverklaring] scieten: schuiven.

18 Helpe God, hoe menech man hem dede wapinen dore al die port. Daer dede weder ende vort menech an sine wapine Willem Fierenbras ende die sine deden hem talre eerst uter stede. Namels hem ooc wapinen dede ende altemale sijn gheslacht. Karel dede hem met groter cracht wapinen met sinen maghen. Ter porten quamen si ute gheslaghen ghelike saen alle die doe waren in Parijs. Ogier verblide, des sijt wijs, harde utermaten seer, doe hi sach dat kerstijn heer, die die Sarrasine quamen deren. Al hadde hi te voren in sinen sceren ghevochten, so ghinc hi nu slaen van eernsten 1 sonder waen Hi ne mochte 2 mee alse hi nu dede ende sette te werke sine lede overdadeleke 3 vast. Willem Fierenbras maecte ooc gast 4 meneghen man met sinen brande Die payiene bleven inder scande. Die kerstine bejagheden den prijs. Meneghen heedin, bem ic wijs, versloughen si in dien daghe. Die heedine begonden werden traghe ende moesten vlien hare straten want die kerstine jaghedense utermaten tote der donkre nacht. 1. [Woordverklaring] van eernsten: ernstig. 2. [Hertaling] Hi ne mochte < Enmohte er. Reconstructie onzeker. HiWe verantwoordt de inversie door de zin met sonder waen in vers te laten beginnen. 3. [Woordverklaring] overdadeleke: bovenmatig, geweldig. [Hertaling] overdadeleke < Ubertedenclichen (vgl. WeGl). 4. [Woordverklaring] gast maken: om het leven brengen.

19 Doe moeste der kerstine heer cracht 1 weder keren te haren muren ende danckten der aventure den kerstinen Gode seere sonder waen dat hem so wel was vergaen. D us rusteden die kerstine die nacht [289] ende die heedijn heer cracht lodgeerde onderwilen upten velde. Des morghens alse vrome helde vergaderden die payiene noch ghecroonder coninghe tiene ende vichtien ammirale Si hadden noch met ghetale meer dan tweehondert dusent Sarrasine. Si meenden alle die kerstine te verslane eer dat ludede die noene. Ende die kerstine van herten coene bereeden hem ooc met snellen keere ute te vaerne up dat heedijn here dat daer lach an den muren. Die kerstine deden haer achemure an met snellen keere Men gaf Willeme, den joncheere, te voerne die hovetbaniere. Die Oliflamme gaf men Ogiere te voerne, dies hi was blide. Dies was vergaen een langhe tide datse niet en voerde die helt vercoren. Nu hoort vanden payienen, die haren toren harde gherne wilden wreken, datsi hadden sekerleken verloren so meneghen edlen man Daer was die coninc Galeran 1. [Hertaling] der kerstine heer cracht < des heyden heres krafft. De heidenen beschikken niet over beschermende muren zoals de christenen. Hier moeten LuFl bijgevolg beide kampen verwisseld hebben. 2. [Hertaling] die heedijn heer cracht < des heydin heres krafft.

20 ende die coninc Margarijs. 1 Dese twee waren, dies bem ic wijs, Broyiers broedre die doe was doot. Si deden maken met haesten groot vive ende twintech scone scaren. Ende met ieghelike deden si varen enen ammirael ofte enen coninc. Ende ieghelijc hadde 2 in ware dinc in sijnre scare tien dusent payiene Den riken coninghe Rodiene was die eerste scare ghegheven. Dandre leede hem beneven 3 Canor, die felle payien. Die derde leede Rutelien, die vierde leede Sameriaen, 4 die vijfste die coninc Plutegaen, 5 hi was heere van Libien lant, die seste die coninc Ambilant, die sevende die coninc Marmorijn, die achste die coninc Aupijn, die neghende die coninc Galarijs, die tiende die coninc Margarijs. Dandre vijftien scaren in ware tale leeden soudane ende ammirale [Eigennaam] Margarijs < Mordarijs. Deze broer van Broyier verschijnt opnieuw in de verzen e.v. We opteren hier en in vers voor de frequentere naamvariant Margarijs i.p.v. Mordarijs. [Weddige] WeRe merkt de identiteit van beide figuren niet op. 2. [Hertaling] ieghelijc hadde < hatt iglicher. 3. [Woordverklaring] hem beneven: naast hem. [Hertaling] hem beneven < yme neben. 4. [Eigennaam] Sameriaen < Saveraen. Verderop in de tekst worden de hier genoemde koningen door Willem Fierebras en Ogier gedood. Daar luidt de naam van deze vorst Sameriaen (verzen 20262, en 20278). We opteren voor de frequentste variant. [Weddige] WeRe houdt Saveraen en Sameriaen voor twee verschillende personen. 5. [Eigennaam] Plutegaen < Lutegaen. De in vers e.v. genoemde Plutegaen is identiek met de hier genoemde vorst. Daarom hebben we voor de meest voorkomende naamvariant gekozen. [Weddige] WeRe houdt Lutegaen en Plutegaen voor twee verschillende personen.

21 D ie eerste scare van den tienen 1 [290] leede een der ghetrauweste payiene die van moederlive ie wart gheboren. Dat was, weet ic wel tevoren, die edle Karahen van Persie Die soudaen van der Torkenie leede neven hem dandre scare sal men u segghen te ware. Die derde wart gheleet met snellen keere van den soudaen Madagere, die eerst sterc payien was verseit. 2 Die vierde leede Samareyt, die vijfte leede Manquareit, die seste die soudaen Frodeseit, die sevenste die soudaen Fulkijn, die achste die soudaen Mamproijn [die neghenste die soudaen...] a die tiende leede Manfisoen. Dese waren na minen wane groot van goede ende rike soudane. Na dat ic las in Waelscer tale, so leeden dandre vive ammirale, die rike waren ende welgheboren. Den eersten name moghedi horen. Galopien hiet hi, die vrie. Sijn was dat rike van Arabien, dat een groot lant es ende goet. Dandre leede, als ict verstoet, dammirael Fauseroen. Die derde hadde in sijn bandoen 4 een die hiet Octart, die heere [Hertaling] tienen < subenzehen. Omdat de 25 afdelingen ingedeeld worden in twee keer tien plus vijf naar gelang van de rang van hun leiders, ligt het voor de hand dat hier tien bedoeld moet zijn. Waar suben (normaal zeven ) vandaan komt is onduidelijk. [Weddige] WeEm emendeeert funfftzehen. 2. [Woordverklaring] verseggen: hetzelfde als segghen (noemen)? [Hertaling] die eerst sterc payien was verseit < Der erst starck payen was verseyt. Onduidelijk. 3. [Hertaling] [die neghenste die soudaen...]: het vers ontbreekt. 4. [Woordverklaring] in sijn bandoen: onder zijn gezag, onder zijn leiding.

22 Die vierde leede met sulken keere Gopinas, die felle payien. Die die vijfte leede, was seere ontsien in menegher stat, in menech lant. Gadoffel hiet die tirant Fel was hi ende coene ende heere over die griffoene. 1 Ende so hadden si vijf ende twintech scaren ende in iegheliker hadden si te waren twintech dusent man van sterken leden Ende alle waren si wel ghereden ende 2 van wapinen wel versien. Die kerstine maecten ooc mettien vichtien clouke scaren eer dat si uter porten wilden varen [Woordverklaring] griffoen: het is onduidelijk of hier een bepaald volk bedoeld is, zoals WeRe aanneemt, of of het om de bekende fabelwezens (griffioenen of griffoenen) gaat. 2. [Hertaling] ende < Auch.