Ic wille gherne met u varen. Ic en beghere gheene langhere bide Laet ons varen, hets tide. 2

Transcriptie

1 D us lach ende sliep Ogier [181] al onghewapint, die rudder fier. Hi wiste lettel van sinen ome. 1 Hi soude wel sijn gheweest in swaren drome, haddi hem bewaent 2 der comste 3 sijn. So langhe voer die bisscop Tulpijn tote dat hi quam der linden bi, daer onder lach die deghen vri. Hi sachene daer 4 ontwapint legghen. Hi en hadde niet an, ic dart wel segghen, den halsberch, bedi 5 hi haddene selve of ghedaen Tulpijn began sonder waen utermate seere mesbaren omme dat hi daer quam ghevaren. Dat was hem utermaten leet, want hi en wilde sinen eet emmer niet breken altoos. Meinedech no trauweloos en hoordic nie vulcomen 6 iemen van haren gheslachte nomen. 7 Si waren ghetrauwe ende van herten fier Wel dicke riep hi: Neve Ogier, lacen! Nu eist daertoe comen 8 dat ic mine siele moete verdoemen 1. [Hertaling] Hi wiste lettel van sinen ome < Er wißte wenig zu sagen von sinem ohem. 2. [Woordverklaring] hem bewanen (met genitief): een idee hebben van iets, iets verwachten. 3. [Hertaling] comste < kunst. 4. [Hertaling] Hi sachene daer < Er ine auch sah 5. [Hertaling] bedi < sonder. 6. [Woordverklaring] vulcomen: in alle opzichten. 7. [Hertaling] en hoordic nie vulcomen / iemen van haren gheslachte nomen < Enhorte ich ine nie worden volkomen / Yeman in irem geschlecht noemen. Reconstructie onzeker. [Weddige] WeNo vertaalt: Meineidig und treulos geworden zu sein, hörte ich weder ihn noch jemanden aus seinem (eigentl[ich] ihrem) Geschlecht nennen. 8. [Hertaling] lacen! Nu eist daertoe comen < Lusena! Enist darzu komen. [Weddige] WeGl leidt lusena af van Mhd. losen resp. lusenen en vertaalt lusena als: Horch (luister). Dit heeft in deze context weinig zin want Tulpijn spreekt Ogier niet aan, maar beklaagt zich over zijn ongelukkige toestand. Een klagende uitdrukking lijkt dus veel beter op haar plaats aan het begin van deze zin.

2 oft dat 1 ic u vaen moete met cracht. Ay God, wee mi! Neemt mi alle die macht die ic nu hebbe in al den leden, eer dat scande ofte lelechede 3 minen maghe ghesciede van mi! Mettien quamen si hem bi ghevaren, daer si 4 ter erden neder beten vanden perden. Hare spere staken si int sant. Helpe God, hoe menech man die hant slouch an den slapenden man. Helpe God ende sinte Jan, sprac Ogier, die helt wart, doe hi so onsochte gewect wart ende hi so meneghen man hem sach bi wel ghewapint. Die rudder vri hadde hem gheweret gheren Corteynen sochte hi. Hi moeste sijns ontberen, want sijt hem namen te voren. Die vuust hief hi. Onder die oren slouch hi enen 6 rudder mede dat hi ter erden viel upter stede ende hem sijn halscnoc 7 brac. Ogier scoet toe 8 ende trac wat hi mochte met snelre vaert 1. [Hertaling] oft dat < Uf das. Het voor de hand liggende opdat past niet in de context: Tulpijn staat voor de keuze meinedig te worden of Ogier gevangen te nemen. 2. [Hertaling] Ay God, wee mi! Neemt mi alle die macht < Ach got we, ir nement mir alle die maht. LuFl s tekst houdt geen steek, want God neemt Tulpijn niet zijn macht. Het gaat veeleer om een wens van Tulpijn. Vandaar de aanpassingen. 3. [Hertaling] eer dat scande ofte lelechede < Eer das ich schand aff lelicheden. Syntactisch gezien is ich hier overbodig. [Weddige] WeEm voegt achter ich in toe, waarmee vermoedelijk ihn als object bij schand bedoeld is ( eer dat ik hem schend of dat mijn verwante smaad wordt aangedaan door mij ). De emendatie is overbodig. 4. [Hertaling] daer si < Biss sie. Mnl. tote (dat) past hier niet. 5. [Woordverklaring] gheren: graag. 6. [Hertaling] enen < so einen. 7. [Woordverklaring] halscnoc: halswervel. 8. [Woordverklaring] toescieten: zich snel ergens heen bewegen, vijandelijk op iemand aanstormen. [Hertaling] scoet toe < schoet na. Het MNW heeft geen passende betekenis voor na(er)scieten.

3 dat ghetuuch 1 of van srudders paert die tevoren neder vel Daermede sette hi hem so wel ter were met sijnre manheit 2 groot, dat hi haerre sevene slouch doot eer dat sine mochten tonder bringhen. Hi ghinc daermede al omme swinghen harentare voort ende weder. So meneghen man velde hi daer neder dat icse en wiste hoe ghenomen. Mer het moeste toch daertoe comen dat si hem velden daer ter neder Wat hi metter vuust slouch weder, dat enmochte niet ghebaten. Doe waest Tulpijn diene vraghen began oft hi sonder alle were 3 met hem wilde varen doe. 4 Dere en soude men hem doen nemmeere. Ogier vraghede: Ay, oom heere, en mach daer an sijn gheen vertien? 6 Neen, neve, daer es redene bi dat ic het niet laten mach altoos, want meinedech ende trauweloos worde ic daer mede, wildict sparen. Ghi moocht coenleke met mi varen, want in Karels ghewelt, mijns heeren, en late ic u comen nemmermeere, no in iemens ghewelt dan mine. Ogier sprac: Van gheenre pine omme hem ontsie ic mi dan te waren [Woordverklaring] ghetuuch: paardetuig. 2. [Woordverklaring] manheit: manhaftigheid. 3. [Woordverklaring] were: verdediging, weerstand. 4. [Hertaling] doe < zu. Toevaren staat niet in het MNW. 5. [Woordverklaring] dere: leed, pijn. 6. [Woordverklaring] vertien: afstand doen van iets, afzien van iets. 7. [Hertaling] altoos < alsus. Aanpassing omwille van het rijm. 8. [Woordverklaring] Van gheenre pine / omme hem ontsie ic mi dan te waren: Dan ben ik voorwaar niet bang voor enig leed dat hij mij zou kunnen berokkenen.

4 Ic wille gherne met u varen. Ic en beghere gheene langhere bide Laet ons varen, hets tide. 2 D oe porde 3 Tulpijn, die heere. [182] Te Rome toe voer hi nemmeere, mer hi voer met snelre vaert so hi eerst mochte te Riemen 4 waert ende haeste hem metter spoet. Ogier hadde den wrene goet Broyfort ter vaert bescreden. Met wel groter jamerheden seede Ogier, die helt fijn: Heere God, en sal ic Boudijn, mijn kint, nemmermee wreken moghen an Charlote? Neen ic, want ghedoghen en wildijt niet, dinct mi. 5 Dit hoorde Tulpijn die hem reet bi Hi sprac togiere: Neve mijn, ghi hebt so vele den coninghe 6 fijn quaets ghedaen in alre manieren, dat ic niet en can visieren dat ie kint wart so seere ghewroken Nochtan, die soene diere es ghesproken, salmen u doen hebben gheheelike, 7 updat ghi wilt den coninc rike ende Charloot te vriende ontfaen. 1. [Woordverklaring] bide: uitstel. 2. [Woordverklaring] tide: volgens het MNW een zeldzame bijvorm van tijt. 3. [Hertaling] porde < rante. 4. [Eigennaam] Riemen < Rense. Riemen is de Mnl. naam voor Reims. 5. [Hertaling] want ghedoghen / en wildijt niet, dinct mi < vont gedogen, / Enwollent ir es nit, das ducket mi. 6. [Hertaling] den coninghe < der kunige. 7. [Hertaling] Nochtan, die soene, diere es ghesproken, / salmen u doen hebben gheheelike < Dennoch die schone dier ist gesprochen / Psalmen uch doen han gehelich. [Weddige] WeNo biedt suone als alternatief voor schone aan en geeft voor beide mogelijkheden een vertaling: Dennoch sind da für den Schönen (Baldewin) Psalmen gesprochen worden, die Euch geneigt gemacht haben resp. [...] ist eine hohe Sühne festgesetzt worden; Psalmen haben Euch gut (mnl. geheellike?) getan / darauf eingestimmt (mhd. gehellec?).

5 Ogier sprac: Dat en wert ghedaen van mi seker nemmermeere dat ic ander soene ontfa, oom heere, van Karle dan dat hovet van sinen sone, die alre boosheit es ghewone ende minen kinde nam dat lijf Ten lesten quamen die heeren sonder blijf te Riemen 1 ghevaren in die stat, daer si ontfanghen waren bat dan ic u soude connen tellen. Ogier beete met sinen ghesellen die hem waren van herten ghetrauwe. Si vergaten alle rauwe. Si aten ende droncken met joye. Mer Tulpijn en mochte niet vervrooyen 2 alse hi 3 met al den herte sijn, omme dat hi Ogier, den deghen fijn, in sijn ghevanghenesse moeste doen vanghen. Ende dat Karel hem wilde doen hanghen, dat duchte hi utermaten seere. In sijn prisoen dede 4 die heere, sinen neve, doe daer gheten was. Nadien dat ict in Waelsce las, so bestelde doe die heere Tulpijn vier rudders, die Ogiere 5 ten dienste sijn dach ende nacht souden wesen Ende Tulpijn ghereede hem mettesen wat hi mochte, des sijt wijs, weder te vaerne te Parijs. Ic weet wel dat hi gherne ware daer. 1. [Hertaling] Riemen < naymen. [Weddige] WeEm verwijst terecht naar vers 13837, maar vervangt naymen door Raymen. In regel staat riemen superscript boven doorgehaald niemen. 2. [Woordverklaring] vervrooyen: vrolijk zijn, zich verheugen. 3. [Woordverklaring] alse hi: zoals hij (nl. Ogier). 4. [Hertaling] dede < tett ine. 5. [Hertaling] Ogiere < Ogiern sinem oheim. Omdat Ogier niet de oom maar de neef van Tulpijn is, klopt hier iets niet. Dat het vers buitengewoon lang is, is reden genoeg om deze verdachte bijstelling weg te laten.

6 Ogiers swert ende sijn ghegaer, dat Corteyne gheheeten was, bant hi al, sijt seker das, up Broyfort, den wrene goet, ende voer henen metter spoet so langhe, tote dat hi sonder langher sparen te Parijs quam ghevaren, in die rike stede 2 ende port. Sonder letten voeren si vort vore sconincs sale. Daer beten si alle sonder tale ende sonder enech samblant. 3 Tulpijn nam in die hant van den orse den riken toom. Karel hoorde segghen dat Ogiers oom, die goede bisscop Tulpijn, hem brochte Broyfort ende die wapin die Ogiers, sijns neven, ghewesen waren. Sonder enech langher sparen ghinc hi hem jeghen ende ontfincken wale met sconen woorden. Den wrene snel presenteerde hi met groten spoet den coninghe ende die wapine goet, diet daer vroleke 4 ontfinc. Vele seere wonderde den coninc waer Tulpijn die wapine hadde ghenomen ende dat ors. Waer ofte hoet hem toe ware comen, bat Karel Tulpine, die fiere, 5 dat hijt hem seede sciere. T ulpijn antworde den coninc ende seede: [183] Ic sal u segghen die rechte waerhede, heere, alse wi gheseten sijn. Dat goede ors ende die wapin 1. [Woordverklaring] ghegaer: wapenrusting, hier concreet: zwaard. 2. [Hertaling] in die rike stede < In die rijliche stat. 3. [Woordverklaring] samblant: vertoon. 4. [Woordverklaring] vroleke: blij, verheugd. 5. [Hertaling] die fiere < den herren. Aanpassing omwille van het rijm.

7 dede die coninc goet besteden. 1 Charloot quam ooc met haestecheden doe hi dese niemare hoorde Met meneghen clouken 2 woorde heeft hi sonder waen den edlen bisscop ontfaen, met bliden herte, met blider chiere. Up een sitten 3 dat was diere, ghinghen sitten die heeren hogheboren. 4 Karel, die coninc, sprac te voren: Nu bem ic daer an. 5 Ic biddu, bisscop, edel man, mi te bescedene 6 up hoveschede: met wat subtijlhede 7 ofte waer mede hebdi Ogiers wapine bejaghet? 8 Dat wondert mi seere, want Charloot ghewaghet, 9 mijn sone, so helpe mi sinte Jan, dat Ogier, die sterke man, al mijn volc sonder wanc dore reet weder al haren 10 danc. In al there 11 was niemen sonder waen die hem mochte wederstaen. Hi es so sterc, bi onsen Heere! Daeromme wondert mi wel seere, hoe ghi sine wapine moghet hebben vercreghen, 1. [Woordverklaring] besteden: in bewaring geven. [Hertaling] dede die coninc goet besteden < Ted der kunig gut bescheyden. 2. [Woordverklaring] clouc: slim. 3. [Woordverklaring] sitten: zetel, stoel, zitbank. 4. [Woordverklaring] hogheboren: van edele afkomst, hooggeboren. 5. [Hertaling] Nu bem ic daer an < Noch bin ich dar an. Onzeker. Betekent het: nu ben ik aan de beurt? 6. [Woordverklaring] besceden: verhalen, berichten. 7. [Woordverklaring] subtijlheit: list, sluwheid. 8. [Hertaling] bejaghet < erkriegt. Speculatief. 9. [Hertaling] ghewaghet < sagt. Speculatief, aangepast omwille van het (gereconstrueerde) rijmwoord op regel [Hertaling] al haren < ir aller. De meervoudsvorm hare correspondeert met het collectivum volc. 11. [Hertaling] In al there < In dem gantzen her.

8 want met stormen 1 ende met weghen 2 mochtewi hem nie iet anghewennen. 3 Entrauwen, heere coninc, dat vant kennen, sprac Tulpijn, die edel man, dat icse met crachte niet en ghewan. Dat ware ons te doene geweest onghereet. 4 Mer, heere coninc, up mijn gheleet 5 so voer mijn neve ghevaen met mi U te eeren, 6 heere coninc vri, hebbic u sine wapine ende sijn swert te presente ghebrocht ende sijn pert, uwen wille te doene daer met. Entrauwen, heere, hier en wert niet ghelet, sprac Karel, bi sinte Jan, ghi moet bringhen den sterken man. Hi en sal mi nu niet ontganghen, 8 Te Montfocoen 9 sallic hem doen hangen. D oe dat hoorde die bisscop goet, [184] bedrouft wart hem herte ende moet Hine was nie meer so bedrouft in sinen sen. Hi sprac: Heere coninc, ic en bem so valsc no so trauweloos niet 1. [Woordverklaring] stormen: aanvallen, bestormen. 2. [Woordverklaring] weghen: drukken, onder druk zetten? Of het omgekeerde: met vriendelijke woorden (uit Mnl. wegen in de betekenis op de rechte weg brengen, leiden, besturen )? 3. [Woordverklaring] enen iet aen(ghe)wennen / aen(ghe)winnen: iets van iemand verkrijgen, iemand iets afdwingen. [Hertaling] mochtewi hem nie iet anghewennen < Mohten wir yme nie nust angewynnen. Reconstructie onzeker. 4. [Woordverklaring] onghereet: onmogelijk. 5. [Woordverklaring] up mijn gheleet: onder mijn bescherming, zo dat ik persoonlijk voor zijn veiligheid verantwoordelijk ben. 6. [Hertaling] U te eeren < Uß eren. 7. [Woordverklaring] letten: aarzelen, dralen. [Hertaling] hier en wert niet ghelet < enwurt nit geleit. [Weddige] WeEm voegt dis als subject toe en vertaalt: (das) wird nicht geduldet, waarbij WeGl geleit van liden afleidt, dat weliswaar de betekenis dulden maar geen zwak voltooid deelwoord heeft. Alternatief zou gheleden in deze betekenis op mede i.p.v. met in vers kunnen rijmen. Maar het lijkt logischer dat Karel erop aandringt dat zijn bevel snel wordt uitgevoerd. 8. [Woordverklaring] ontganghen: (meestal in het rijm optredende) variant van ontgaen. 9. [Eigennaam] Montfocoen < Monfraten. Vgl. vers 4238.

9 dat ic soude, wats mi ghesciet, eneghen man willen bedrieghen. Minen neve en sal ic ook niet lieghen, 2 wats mi ghesciet, bi ghenen keere, want ic moeste hem gheloven, heere, bi mijnre trauwen sonder waen, eer datti hem wilde laten vaen, dat hi soude comen nemmermeere in niemens bedwanc bi ghenen keere, sonder, heere coninc, in die mine. Waerachtich staet mi wel te sine, want, heere coninc, wilden bedrieghen die bisscopen ende papen, ende 3 die liede belieghen, so en mochte die werelt niet langher staen, si moeste in boesheit al vergaen. Ic sal mi hoeden, oft God wille Openbare, lude ende stille sal ic wel houden mijn ghelove. 4 Karel sprac: Ic salt loven. 5 Nochtan siet 6 sonder waen dat ghine u nemmer laet ontgaen! Dat bevelic u up u lijf. Tulpijn sprac: Heere coninc, sonder blijf, weet dat hi mi niet en sal ontganghen. Nochtan en suldine niet doen hanghen. Oft ghine hanghet, so hanct mi met hem Tulpijn waende in sinen sen rechte verwoeden alte male ende tooch 7 van Karle uten sale alse die van herten was verbolghen. Sijn volc dedi hem na volghen [Hertaling] wats mi ghesciet < wat mi darumb gheschiht. 2. [Woordverklaring] enen lieghen: iemand bedriegen, iemand iets wijs maken. 3. [Hertaling] ende < auch. 4. [Woordverklaring] ghelove: belofte. 5. [Woordverklaring] iet loven: zijn toestemming geven tot iets.[hertaling] Ic salt loven < ich sal es loben. 6. [Hertaling] siet < bliben. Speculatief. 7. [Hertaling] tooch < zogete.

10 Si streken van dane ende vort teenre andre herberghe in die port, daer si hem met ghemake aisierden. 1 Nu hoort wat si daer visierden, die bisscop ende sine ghesellen Sinen lieden beghan hi tellen also ende seede, daer 2 moete met groter werdichede ghereden sijn te al sinen maghen. Nu laet sien: wie sal mine bootscap draghen ende corteleke doen sinen keere? Den bode willic altijt doen eere ende werdicheit mine levedaghe. Daer en dar niemen vraghen 3 oft hi daer iemen ghewillech vant sine vrientscap te hebbene te hant. 5 Ja hi, daer was menech stoute seriant die niet met alle wilde werden ghescant ende was al ghereet sinen dienst te doene. 6 Dat sach, God weet, die bisscop tenen male 7 ende sprac: Ghi heeren, mine tale suldi verstaen ende mine woort. Te Nerboene, die goede port, moet uwer een varen mine bootscap doen [Woordverklaring] hem aisieren: zich ontspannen, zich te goed doen. 2. [Hertaling] Daer < Er. 3. [Hertaling] Daer en dar niemen vraghen < Da endarff nyeman nach fragen. 4. [Hertaling] vant < van. [Weddige] WeNo merkt op van reimbedingt statt vant. 5. [Hertaling] sine vrientscap te hebbene te hant < Und mine fruntschafft sal er han. Speculatief. [Weddige] HiWe legt de verzen tot het midden van als directe rede in de mond van Tulpijn. 6. [Hertaling] Ja hi, daer was menech stoute seriant / die niet met alle wilde werden ghescant / ende was al ghereet / sinen dienst te doene < Ja, hie sint manige stoltze schariant, / Das sie alle nit werden geschant, / Die da warent algereit / Sinen dienst zu tun. 7. [Hertaling] Dat sach, God weet, / die bisscop tenen male < da sprach, got weiß, / Der bischoff zum ersten male. De Dt. tekst maakt weinig zin omdat daar onmiddellijk und sprach op volgt en de bisschop duidelijk niet voor de eerste keer het woord neemt. Onze interpretatie: Dat merkte de bisschop meteen lijkt daarom plausibel.

11 Also coos hi daertoe enen baroen 1 die gheheeten was Gheraert, ende seede: Vare metter vaert te Nerboene inden sale ende doech Aymerijn bekennen wale ende sinen sone, dat Ogier es ghevanghen ende dat Karel hem wilt doen hanghen. 2 D ie cnape sprac: Ic saelt doen, heere. [185] Hi ghinc hem bereeden alse een die seere sijns heeren ghebot begherde te doene Nu hoort, hoe die bisscop coene voort ghinc sine dinc beleeden. 3 Hi 4 ghinc met groter haestecheden ende sant sonder daghen 5 enen bode te iegheliken van sinen maghen ende ontbootse datse quamen. Alsi die bootscap vernamen, waren sijs alle ghereet te doene. Menech man van herten coene reet te Parijs waert Namels maecte hem ooc up die vaert. Al hadde hem Ogier sijn kint verloren, 6 nochtan dedet hem van herten toren dat men hem sinen neve doden wilde. Nu hoort hoe die bisscop milde smerghens ter kerken ghinc met eeren ende vulbrochte daer den dienst des Heeren. Alse hi den dienst hadde vuldaen, 7 quam Karel, die coninc, te hem ghegaen 1. [Hertaling] daertoe enen baroen < zu einem baroen. 2. [Hertaling] dat Ogier es ghevanghen / ende dat Karel hem wilt doen hanghen < das da sij gefangen / Ogier, und Karle wil ine tun hangen. 3. [Woordverklaring] sine dinc beleeden: zijn aangelegenheid organiseren. 4. [Hertaling] Hi < Und. 5. [Woordverklaring] sonder daghen: onverwijld. 6. [Woordverklaring] verliesen: (hier in de ongewone causatieve betekenis:) doen verliezen. [Hertaling] Al hadde hem Ogier sijn kint verloren < Wie wol yme Ogier sin kint hatt verlorn. 7. [Hertaling] vuldaen < vollen getan.

12 ende sprac: Heere bisscop, comt met mi nu tetene, ic hebbe te sprekene 1 met u ende dies en mach ic u verlaten niet. Heere, dat si, antworde dat coene diet, ic sal daer comen sonder blijf. Die bisscop ghinc wech, die sijn lijf in sijnre herberghe uptier ure wel dede wapinen ter cure ende al sine liede mede. Ooc haddi bi hem inder stede brocht vijf hondert man van leden 2 snel, die hem alle ghereeden 3 wel ten stride. Ende also versien 4 ghingen si ten sale 5 mettien metten bisscop, haren heere. Ende als die coninc Karel, die seere ontsien was, hevet vernomen den bisscop, dat hi in sijn palays was comen met sinen volke ghewapint wale, ende ieghelijc enen hoet van stale hadde onder sinen caproen, sprac Karel, die baroen: Sijt wellecome, heere bisscop vri. Secht: hebdi u ghewapint over mi, ende u volc al mede? Tulpijn antworde upter stede ende sprac: Heere coninc utvercoren, 7 en bem ic niet hoghe ghenouch gheboren wapine te draghene in uwen hof 1. [Hertaling] te sprekene < zu reden. 2. [Hertaling] leden < lieden. 3. [Hertaling] ghereeden < vergingen. WeGl vertaalt hem vergaen met sich aufmachen. Het werkwoord is in het Mnl. zeer zelden reflexief en betekent dan erop uit gaan, zich vertreden of zich vrij bewegen, wat niet in de context past. Ons voorstel is speculatief. 4. [Woordverklaring] versien: voorbereid. 5. [Hertaling] ghingen si ten sale < Zu dem sale zu gingen sie. 6. [Woordverklaring] caproen: kap, muts. 7. [Hertaling] utvercoren < gut erkorn.

13 sonder an u te nemene orlof? 1 A y God, heere bisscop, ja ghi! [186] antworde die coninc vri. Ic sprac te u in minen sceren, 2 Ic biddu dat ghi wilt ontberen uwen ernst up mi daer omme. Ende Tulpijn sweech als een stomme Hi en antworde hem cleene no groot. Ende mettien men gheboot water te nemene in den sale. Wat holpe daer omme langhe tale? Tulpijn sat, in ware dinc, ter tafele biden coninc ende at bi sijnre side. Men at in vroyde ende blide over al inden sale. Naden etene sprac dese tale ten bisscope die coninc: Berecht 3 mi eenre dinc, heere bisscop, dat ic u vraghen sal: Ogier, u neve, die al verboert hevet dat men verboeren mach, ende dien ghi hebt up desen dach ghevaen in u prisoen, wat wildi met hem doen? Want ten es 4 niet, sonder waen, sonder redene dat ghine hebt ghevaen Dat weet ic wel. Ghi hebt ghedaen recht. 5 Doe sprac Tulpijn ten coninghe echt 6 1. [Woordverklaring] orlof nemen: toestemming vragen. 2. [Woordverklaring] ic sprac te u in minen sceren: ik maakte een grapje. [Hertaling] Ic sprac te u in minen sceren < Al sprech ich widder uch, zu minem sterne. De toegevende zin is onpassend en werd daarom in een hoofdzin veranderd. [Weddige] WeNo vertaalt: ich spreche zu Euch als meinem Leitstern (d.h. geistlichen Führer). 3. [Woordverklaring] berechten: inlichtingen geven over (met een genitief). 4. [Hertaling] ten es < enist. 5. [Hertaling] Ghi hebt ghedaen recht < ir hant daran recht. Onzeker. 6. [Woordverklaring] echt: opnieuw.

14 ende seede: Dat icken hebbe ghevanghen en es niet ghesciet daer omme, dat menne hanghen soude, heere coninc, mer het ghesciede omme die dinc die ic u gheloofde hier te voren, dat ic u den helt wel gheboren soude helpen dwinghen te deser stont, dat die deghen namecont, heere coninc, die soene wilde ontfanghen, die ghi hem hebt gheboden, des es leden langhe. 1 Ende, heere coninc, ic salne houden ghevaen u ter eeren, tote hi sulcs wille ontfaen. J a, sprac die coninc, eist also? 2 [187] Wildi u spade ende vroe, heere bisscop, jeghen mi 3 setten dan? Coninc heere, bi sinte Jan, jeghen u willic mi setten niet. Wat mi daer naer ghesciet heere, wilt 4 dat wel verstaen, al hebbic 5 minen neve ghevaen, ic en latene niet verdoen. Mer ic salne in mijn prisoen gherne houden in uwer eeren ende dat 6 hi der kerstijnhede nemmermeere scaden en sal te gheenre tijt. Neen, heere bisscop, strijt ende wederstrijt maken wi hier al te vele. Mer ic heete u ende bevele dat ghien nu 7 uptie andre stede ende in corten tiden verleghet 1. [Hertaling] des es leden langhe < es ist lang. Onzeker. 2. [Hertaling] eist also < ist yme also. 3. [Hertaling] mi < uch. EmWe: mich. Merkwaardig is dat HiWe niet ook vers corrigeert. 4. [Hertaling] wilt < wollent ir. 5. [Hertaling] hebbic < hant ir. 6. [Woordverklaring] dat: opdat. 7. [Hertaling] dat ghien nu < das ir mir den. Onzeker.

15 ende berecht sonder wanc oft ghi Ogier sonder danc houden sult so 1 mi 2 up gheven Heere coninc, sem 3 mijn leven, hierup willic mi beraden 4 ende biddu dor ghenaden dat ghijt u niet verlanghen laet, 5 tote dat ic daerup neme minen raet, heere coninc, seven daghe ende nemmeere. Dat lovic, antworde Karel, die heere. Also ende tusscen hem beeden die sprake ende Tulpijn ghinc, dats ware sake, 6 ter herberghen met sinen lieden Menegherhande si hem berieden 7 van harde menegher 8 dinc. Eer die derde dach toe ghinc ende die avont toe quam, sach men daer meneghen edlen man te Parijs, alsic verstont, die Ogier na bestont. Van Pavien die coninc Desdier quam daer, ende Namels van Bavier, die vroet was ende te hove waert Ooc coninc Bueve sonder Baert quam daer. Ende die coninc Gwindeloen van Ongrien, die hoghe baroen, quam daer ende menech hoghe man mede te 10 Parijs, die goede stede, [Woordverklaring] oft... so: ofwel... ofwel. 2. [Hertaling] mi < nu. 3. [Hertaling] sem < so. 4. [Hertaling] Hierup willic mi beraden < Hie her uff wil ich mich beraden. 5. [Woordverklaring] het hem laten verlanghen: ongeduldig worden, het geduld verliezen. 6. [Hertaling] dats ware sake < das is ein ware sache. 7. [Hertaling] si hem berieden < sie sich mit yme berieten. 8. [Hertaling] menegher < menigerhand. Het woord lijkt een herhaling uit het voorgaande vers te zijn. 9. [Woordverklaring] waert: geacht, geëerd. 10. [Hertaling] te < Vor.

16 die mi ongheleghen 1 te noemene waren. Daer quam ooc al openbare Aymerijn, die heere van Nerboene, ende met hem Willem, sijn sone, ende menech man, die hem bestoet Si trocken alle, des sijt vroet, Ogiers maghe, tote dat si quamen in ene herberghe te samen, daer in si hem berieden van meneghen dinghen, in welkerhande mate si den coninghe ene antworde mochten gheven, daer Ogier mede mochte 3 behouden tleven. E nde alsi hem hadden beraden [188] ghinghen si hem wapinen met staden, die heeren altemale Daernaer toghen si in sconincs sale altemale voet over voet. 4 Ende Karel was, als ic verstoet, in sinen sale wel vorsien. Ende Macharijs, leet moete hem ghescien, was met al sinen gheslachte bi Karle ghewapint, die wel achte Ogiere tontwisene dat lijf. 5 Mettien quamen sonder blijf Ogiers maghe inden sale Karel hevetse ontfaen wale, alse die haerre was utermaten blide. Die hoochsten ghinghen aen die een side inden sale maken enen rinc. Up dander side ghinc die coninc sitten ooc met sinen maghen. Die verradre, die lettel plaghen 1. [Woordverklaring] ongheleghen: niet passend. 2. [Woordverklaring] enen bestaen: verwant zijn met iemand. 3. [Hertaling] daer Ogier mede mochte < Da dorch Ogier mohte. 4. [Woordverklaring] voet over voet: langzaam. 5. [Woordverklaring] enen dat lijf ontwisen: iemand ter dood veroordelen.

17 doghede in haren live, 1 saten ooc ghewapint stive 2 met Karle in den rinc Ten lesten sprac die coninc Tulpijn an ende seede: Heere bisscop, die vrede 3 es ute, die ghi mi baet. Nu secht mi uws herten staet: wildi mi Ogier gheven? Tulpijn antworde: Sem mijn leven, heere coninc, wat mi daeromme ghesciet, Ogier en ghevic u niet al met al bi gheenen keere Emmer, 4 heere coninc, dor u eere willic Ogier, den baroen, gherne houden in mijn prisoen, tote dat werde ontfaen die soene, heere coninc, sonder waen, die ghi hem hebt gheboden ten ersten daghe. Ende dat selve hebben al onse maghe gheordineert ende gheviseert. Die coninc wart ghescoffeert 5 van sbisscops redene harde seere ende swoer bi Gode, onsen Heere, dat hem Ogier niet en mochte ontganghen, mer hi wildene te Montfaucoen doen hanghen. Ooc hebbent 6 al sine maghe ghesworen. 1. [Hertaling] in haren live < mit iren liben. Denkbaar ware eventueel ook: met haren lieven (met diegenen die hen lief waren), maar dan moet de komma achter doghede geplaatst worden.. 2. [Woordverklaring] stive: zwaar. 3. [Woordverklaring] vrede / verde: uitstel. [Hertaling] vrede < reymede. Het Mnl. woord remede betekent geneesmiddel, medicijn, maar niet wachttijd, uitstel (Dt. Frist ) zoals WeGl beweert. Ook het Mhd. woord remedie betekent alleen remedium (Lex III, Nachträge 347). 4. [Woordverklaring] emmer (in combinatie met willen ): zeker. [Hertaling] Emmer < Nymmer. 5. [Woordverklaring] scofferen: van zijn stuk brengen. 6. [Hertaling] hebbent < hattent. Het is niet onmogelijk dat haddent, de conjunctief imperfectum van hebben, bedoeld is, maar dan slaat sine mage niet op Karel maar op Ogier of Tulpijn.

18 Dies hadde van herten groten toren joncheere Willem Fierenbraes. Hi sprac: Ic en bem niet so dwaes, heere coninc, bi sinte Simoen, dat ic Ogier sal laten verdoen. Daer omme: en sweert niet so diere want ic bem hier vor Ogiere. D oe dit hoorde Karel, die heere, [189] wart hi recht al uten keere van Willems redene die hem en bequam niet wel. Vul van toren ende gram riep hi Macharijs, den glottoen, te sinen rade. Wat hi goets ghedoen mochte met Ogiers gheslachte, vraghede hi. Die verrader, die van ghedachte was utermaten fel, sprac: Heere coninc, ic sal u raden wel wat ghi best doet, bi sinte Denise. Ghine moghet in gheenre wise Ogier ghecrighen in waren dinghen, Mer, heere coninc, moghedijt daer toe bringhen dat si Ogier hielden ghevaen tote der stonde dat hi ontfaen wilde die soene van te voren, hi soude dat hovet metten oren hem laten seker of slaen eer hi die soene soude ontfaen. Dies 1 stonde hem langhe te doghene die noot. Ende en laet hem anders niet dan water ende broot gheven in gheenre maniere. So sal hi sterven vele sciere want, bi Gode vanden paradise, Ogier bedarf 2 wel vele der spisen ende meer te sinen etene alleene 1. [Woordverklaring] Dies: daarom. [Hertaling] Dies < Sust. Ook dus is mogelijk. 2. [Woordverklaring] bedarven / bederven: nodig hebben.

19 dan seven man toebehoort 1 int ghemeene, ja, heere, ende daertoe mere Hore, sprac Karel, dats eene goede keere! 2 Also helpe mi sinte Amant, wel moeti varen, diene vant hier ende nu ende altoos. 3 Karel Macharijs vercoos dat hi soude sine tale vore Ogiers vrienden in den sale spreken dor sinen wille. Die quade verrader en sweech niet stille. Hi antworde: Heere coninc, bi sinte Simoen, ic saelt utermate gherne doen. Ic en wille emmer laten niet, heere coninc, te doene dat ghi ghebiet. Ende daertoe willic, God weet, altijt wesen wel ghereet, ende die mi toe horen 4 altemale. Samen keerden si inden sale, die coninc ende die felle Macharijs. Doese dandre saghen comen, des sijt wijs, 5 sweghen si al stille ende lietense segghen haren wille. K arel riep dat ment mochte horen: [190] Hoort, ghi heeren wel gheboren, wat Macharijs wisen sal. Die redene lovic al, sprac Karel, die coninc coen. Ende mettien began die glottoen also sine redene viseren 6 1. [Woordverklaring] toebehoren: toekomen, passend zijn voor iemand. 2. [Woordverklaring] keer / keere: list, streek. 3. [Hertaling] hier ende nu ende altoos < Nu ende ytzo ende alzu. 4. [Woordverklaring] die mi toe horen: mijn verwanten. 5. [Hertaling] Doese dandre saghen comen, des sijt wijs < Da sie die andern sahent, des sijt wijse, / Kommen. 6. [Hertaling] viseren < erzelen. Het Dt. woord en zijn Nl. equivalent ( vertellen ) rijmt niet. Speculatief. Het aantal mogelijke woorden op -eren is zeer groot.

20 ende sprac: U allen te eren die Ogier bestaet, so wilt mijn heere sonder waen Ogiere die doot verlaten. 1 Ende noch wilt hi hem meer ghematen. Hi wilten gherne, bi sinte Simoen, Tulpijn laten houden in sijn prisoen, up dat hine niet en late ontgaen 2 toter stonde, dat hi ontfaen wille die soene, die hem mijn heere boot. Mer, ghi heeren, water ende broot moet Ogier, dat coene diet, onderwilen eten. Ende anders niet so moeti hem gheven daer binnen tetene met cleenre minnen. Dese redene dede die felle dief. Willem ontfinc groot grief in sijn herte van dien woorde dat hi Macharijs segghen hoorde, ende sprac: Mordenare putertiere, en 4 soude men niet anders gheven Ogiere, minen neve, dan water ende broot, sterven moeste hi ene quade doot. Hets scande dat ghi hebt ghesproken, 5 glottoen! Die vuust hief up die jonghe baroen ende slouch daer so mede te hande Macharise vor sine tande dat hem der tande viere ofte meere 6 vielen in sine kele mettien slaghe. Doe hine gherochte, 1. [Woordverklaring] die doot verlaten: van de doodstraf verschonen. 2. [Hertaling] up dat hine niet en late ontgaen < Uf das er ine yme nit laße entgaen. 3. [Woordverklaring] grief: krenking, smaad. 4. [Hertaling] En < Und. 5. [Hertaling] Hets scande dat ghi hebt ghesproken < Das ir ie gesprachen. De Dt. tekst is onduidelijk en de reconstructie puur speculatief. 6. [Hertaling] der tande viere ofte meere < der zene vier ader also viel. Ofte also vele maakt weinig zin. Onze oplossing lijkt zinvoller, ook al levert ze alleen een assonantie en geen perfect rijm op.

21 wart hem also onsochte, dat hi van smerten vele onsoete ghevallen quam vor Karels voete. Also hard was die streke. 1 [...] a Mer hi stont up so hi eerst mochte ende sprac dat hi hem nemmeer en rochte 3 daer te sprekene die voretale Ende Willem trac sijn swert van stale alse een die altoos begheert strijt, ende seede: Men sal te deser tijt minen neve betere spise gheven, anders, bi Gode, het sal dat leven hem hondert 5 costen, sonder waen, oft icse anders can begaen [Woordverklaring] streke: slag. 2. [Hertaling] Omdat vers een weesrijm bevat en er een vergelijkende zin bij also hard ontbreekt, is aan te nemen dat hier een vers overgeslagen is. 3. [Woordverklaring] roeken: prijs stellen op iets, belang hechten aan iets. 4. [Woordverklaring] voretale: het eerste woord, de eerste rede voor alle anderen. 5. [Woordverklaring] hem hondert: honderd man (ST 100). [Hertaling] hem hondert < Hundert. 6. [Woordverklaring] begaen: in handen krijgen.