dese redene was ghedaen, [313] hevet hi in sine arme bevaen

Transcriptie

1 N u, heere coninc van herten vri, [311] secht mi wie die vroede si, die mi so wel beraden sal. Also gheven mi goet gheval, heere coninc, Mamet ende Apolijn, 1 alse het uws ooms kinder sijn, Karahens, die heere van Persi was. Si en sullen u loghene no ghedwas doen verstaen in negheenre maniere. Helpe God, hoe wel Broyiere gheviel des conincs tale! Enen bode die conste wale den wech, sant die coninc vri gheringhe te Persi te sinen nevelinghen twee. Wiser en siet men nemmermee payiene dan si waren beede. Sint waren si in kerstijnhede rudders van prise goet vercoren. Ogier ware ooc verloren daer bleven eweleke, en 2 hadden ghedaen sekerleke dese twee kinder ende haer vader. Si hadden beedegader dat herte van dien daer si of waren comen. 3 Te Persi voer die bode 4 sonder respijt ende dede te wetene uptien tijt den heeren Broyiers sprake. Helpe God, hoe worden si tonghemake, die kinder, van des boden tale. Si ne bequam hem niet wale omme dat haer neve Broyier 1. [Hertaling] Also gheven mi goet gheval, / [...] Mahmet ende Apolijn < Also gene nu goet gefal, / [...] Mahmet und Appolin. [Weddige] WeNo merkt de beide leesfouten niet op en vertaalt: So wie es nun Mahmet und Appolin gut gefällt. 2. [Hertaling] en < Und. 3. [Woordverklaring] van dien daer si of waren comen: van hun vader. [Hertaling] van dien daer si of waren comen < von dannen sie waren komen. 4. [Hertaling] Te Persi voer die bode < Zu Persis. De toevoeging is van WeEm.

2 ghevaen hadde den sterken Ogier. Dat was hem te hoorene leet. Hare vaert wel ghereet 1 reden si ende voeren van dan metten bode die wel can 2 den wech te Babilonen waert. So langhe vulbrochten si hare dachvaert tote dat si ten lesten quamen te Babilonen beede samen ende voeren in Broyiers sale daer si worden ontfaen wale. B royier ontfinc sine nevelinghe [312] wel. Naden etene ghinghen si 3 te rade inden sale Broyier ghinc hem, weet ic wale, sine sake vertellen, hoet ware vergaen, ende dat hi Ogier hadde ghevaen in sinen kerkere, die daer slouch doot sinen vader in sijnre 4 noot Ghi neven, nu wilt mi raden ende wisen hoe ic dese scade wreken moghe upten kerstijn so dat ic al dat leven mijn moghe hebben vroudelijc spel Doutste sprac: Ic sal u wel, neve mijn, hierup 6 beraden. Werken suldi al met staden ende hebben neghene haestechede, want menech man heeft hem daermede [Woordverklaring] ghereet: zonder lang te aarzelen. 2. [Woordverklaring] connen: kennen. [Weddige] WeNo interpreteert kan als een omwille van het rijm verkorte vorm kand(e). 3. [Hertaling] ghinghen / si < sie gingen. 4. [Hertaling] sijnre < einen. Speculatief. WeNo vertaalt: in einer Notlage. 5. [Hertaling] vroudelijc spel < freuden spiel. De samenstelling vroudespel is in het MNW niet geattesteerd. 6. [Hertaling] hierup < hieher uff.

3 tonneren ende tongonste 1 brocht. Mamet die ons hevet ghewrocht, hevet u so vele te eren ghedaen dat ghi lichteleke hebt ghevaen Ogier, den sterken man, welken vermeestren en can nieman no onder hem bringhen. Ende na dat hine u dwinghen liet, heere coninc, neve mijn, ooc so wilt des vort Apolijn danken met goeden herte ende laet den keytijf die smerten liden in uwen kerkerstene daer hem dat vleesch tot up die beene sal verswinden ende vertaren Ende als ghi uptie kerstine wilt varen, so sullen wi alle varen mede. Ende als ghi Parijs, die stede, ghewonnen hebt sonder waen, moet Ogier daer sijn verdaen ende mijn vader also mede. Ooc daertoe wat daer gheloeft an kerstijnhede sal emmer moeten bliven onder, nadat ghevallen es dit wonder 2 dat ghi Ogier hebt ghevaen Want u ne mach niemen verslaen sonder Ogier, des sijt wijs. Daerbi moghet ghi Parijs herde lichte gewinnen met uwer cracht dat uwen vader Broyier ontvacht D oe dese redene was ghedaen, [313] hevet hi in sine arme bevaen 1. [Woordverklaring] ongonste: vijandelijke gezindheid. [Hertaling] ongonste < ungaum. [Weddige] WeGl leidt het woord af van Mnl. (on-)gome af, dat echter niet geattesteerd is. Hij vertaalt het als Mißachtung. 2. [Hertaling] nadat ghevallen es dit wonder < Nach dem alsdenn gefallen ist dis wonder. 3. [Woordverklaring] ontvechten: weerstand bieden, ontgaan.

4 beede gader sine neven ende seede: Mamet moete u gheven goet gheluc eweleke want ghi cont wel sekerleke die waerheit al ghesegghen. 1 Men sal den Danoys legghen in enen donkren kerkersteene. Spise sal hi hebben cleene Dus rieden Karahens kinder beede die redene die ic u 2 vorseede, Si wisten wel, 3 waer omme sijt daden. Si wilden daerbi ontladen 4 Ogier vander doot ende met water ende met broot hem houden al sine daghe. 5 Jamer dreef 6 hi ende grote claghe harde utermaten vele. Die payiene leefden met spele Ieghelijc heere keerde te sinen lande. Die bloeme alre wigande moeste met jamer ende met weenen legghen inden kerkersteene al ommeganc 7 seven jaer Dat 8 men hem daerentusscen vor waer niet anders en gaf smal no groot dan slicht 9 water ende broot, ware hi van hoghere doot bleven daer binnen [Hertaling] al ghesegghen < gantz gesagen. 2. [Hertaling] u < ine. 3. [Hertaling] Si wisten wel < Wißten sie wol. Door deze omstelling wordt de zinsstructuur van de verzen overzichtelijker. 4. [Woordverklaring] ontladen: bevrijden, verlossen. 5. [Hertaling] ende met water ende met broot / hem houden al sine daghe < Mit wasser und mit brode / Ine da mit zu halten alle sine tage. De syntactische structuur van de Dt. zin is ondoorzichtig. 6. [Hertaling] dreef < furte. 7. [Woordverklaring] al ommeganc: ten volle. 8. [Woordverklaring] dat: omdat (zie ST 327). 9. [Woordverklaring] slicht: simpel. 10. [Hertaling] ware hi van honghere doot bleven daer binnen < Doit were er

5 Mer God, die wel bekinnen can stilleswighende eens ieghelijc menscen noot, dede hem die ghenouchte 1 so groot in dien watre ende broot ontfaen so dicke ment hevet ghedaen ieghelijcs daghes driewerf sat Ic weet dat God sijns niet en vergat, die 2 sine vriende te versiene pleghet. Ogier die inden kerker leghet ende die so vele behouvede teten, dede Hi, doe ic u weten, met watre ende broot ghevoet wesen also wel, alse hi vor desen noyt en was van spisen mee. 3 In dien kerkere laghen die twee kerstine met Ogier ghevaen Node wilde mense laten gaen. Si laghen daer ende leden pine groot. Water ende gherstenbroot dat twee pont wooch sans faelge 4 gaf men hem ieghelijcs daghes eens hare vitaelge Also lach Ogier, die coene, te Babilonen inden prisoene seven jaer sonder waen al omme 5 swaerleke ghevaen in Broyiers kerkere met seere Nu hoort van Acharise, den heere, die altemale Ogiers lant te versorghene hadde in sijnre hant ende Boudijn, sijn kint. Ogiers wijf, die hem seere mint, starf ooc te waren. hungershalb da bynnen. 1. [Woordverklaring] ghenouchte: genoegzame voorraad, toereikende maat. 2. [Hertaling] die < Der doch. 3. [Hertaling] mee < nie. 4. [Woordverklaring] sans faelge: zonder fout, zonder missen. 5. [Woordverklaring] seven jaer al omme: volle zeven jaar. [Hertaling] al omme < Al umb.

6 Ant ende vanden seven jaren sciet si vanden levene ter doot. Dies hadde Acharijs rauwe groot omme die vrauwe ende seer Up dander side hadde hi noch meer leets omme Ogier, sinen gheselle. Hi swoer so diere, ende soude hine uter hellen halen, hi wildes hem 1 onderwinden, ofte hi wilde hem onderstaen 2 te vinden Omme Ogier was hi drouve 3 seere. Hi voer te Namelse, den heere, die een hertoghe was van Bavier, ende seede hem dat hi sinen neve Ogier emmer wilde souken varen ende bat den Bavier dat hi wilde bewaren Ogiers lant tote dat hi weder keerde ende dat hi sijn kint wel gheleerde, met hem 4 tie 5 ende houde toter stonde dat hi keeren soude, ende hem wel behouden sijn recht. Te Namels sprac hi echt: Heere hertoghe, dat ghi wel moetet varen. Ic en wil dies emmer niet ontbaren, want ic en ghetrauwe, bi sinte Amant, niemene so wel Ogiers lant alse ic u ghetrauwe, deghen fier. Bi mijnre sielen, sprac die Bavier, heere coninc, heere Acharijs, ic sal u segghen dat waer is: Eist dat ic selve bem ghetrauwe, ic en sal no dor toren no dor rauwe laten, ic sal sijn land te waren so gherne alse dat mine bewaren, 1. [Hertaling] wildes hem < wolte es. Mnl. onderwinden is reflexief. 2. [Woordverklaring] onderstaen: proberen; zich tot taak stellen. 3. [Hertaling] drouve < leydig. Mnl. ledich heeft geen passende betekenis. 4. [Woordverklaring] met hem: bij zich 5. [Woordverklaring] tien: kweken, opvoeden.

7 ende 1 ic saelt emmer laten niet Mer holpe u ontbieden 2 iet, so biddic u gherne te waren dat ghi onderweghe 3 laet u varen, want daer en es gheen grote vrome ane. 4 En trauwen, dits in sduvels name dat ghi dit wederradet, 5 sprac Acharijs, omme al dat inder werelt is, en liet ic die vaert niet met allen. 6 Ic sal souken die bloeme alre vasallen 7 al dore ende dore heedinesse Ende en can ickene, des sijt ghewesse, niegherinc daer inne vernemen, heere hertoghe, en wilt u niet vergremen, 8 want, also helpe mi sinte Simoen, ghi sout daer die eerste pine omme doen D oe dat die Bavier hoorde, [314] lachte hi omme Acharijs woorde, die hi te hem daer seede 1. [Hertaling] ende < Mer. Deze zin drukt geen tegenstelling uit met wat voorafgaat. Het woord mer is hier vermoedelijk uit de volgende regel binnengesmokkeld. 2. [Woordverklaring] ontbieden: zijn wil te kennen geven, zijn mening zeggen; holpe u ontbieden iet: mocht het iets helpen als ik u zeg wat ik ervan denk. [Weddige] WeNo vertaalt: Aber hülfe Euer Warten etwas. 3. [Woordverklaring] onderweghe: achterwege. 4. [Hertaling] want daer en es gheen grote vrome ane < Wann daran ist nit großer fromme. Omstelling omwille van het rijm (de assonantie) op name. De variant vrame voor vrome (voordeel, nut) is Nederrijns en oostelijk Middelnederlands. Hij past dus niet bij de Vlaamse kleur van LuFl s legger. 5. [Woordverklaring] wederraden: afraden. 6. [Woordverklaring] niet met allen: onder geen beding. [Hertaling] met allen < vallen. Speculatief. 7. [Hertaling] vasallen < gesellen. Aangepast omwille van het rijm, hoewel elders in de tekst in het meervoud de variant vasalen optreedt. 8. [Woordverklaring] hem vergremen / vergramen: boos worden, zich opwinden. 9. [Hertaling] ghi sout daer die eerste pine omme doen < Ir sollent da die erst pijn umb tun. Is bedoeld: (als ik dit niet zou doen,) zou u de eerste zijn, die de moeite daarvoor op zich zou nemen? [Weddige] WeNo vertaalt: Ihr werdet da als erster Arbeit bekommen.

8 ende sprac: Heere coninc, bi mijnre waerhede, 1 ic wille gherne deerste sijn die omme den neve mijn arbeit soude willen bestaen. 2 Ende begherdi van mi mede te ghaen daer henen daer ghi sult gaen nu, ic wille gherne gaen met u ende bestaen met u die payiene. Neen, Namels vrient, die Sarrasine sijn van herten also fel. Ghi mochtet niet connen also wel u onderwinden alse ic sal mi Bewaert Ogiers lant, deghen vri, ende ic sal naer hem spien ten besten 3 ende besien 4 al dore heedinesse wijt. Nemmermee te gheenre tijt en keeric weder, bi sinte Simoen, ic sal eer vanden baroen die waerheit weten bloot, oft hi levende si ofte doot. Dat en sal ic laten dor ghenen grief Namels sprac: God moete so lief u hebben, dat hi u wise cortelijc daer ghi van prise den helt vinden moet. Acharijs nam metter spoet orlof an den goeden Bavier. Boudijn, den joncheere fier, custe hi daer ter stont wel sevenwerf an sinen mont. 1. [Hertaling] Heere coninc, bi mijnre waerhede < da mit, her kunig, by miner warheid. Het Dt. vers is ongewoon lang, De beginwoorden kunnen zonder meer weggelaten worden. 2. [Hertaling] willen bestaen < umb zu bestaen. Onzeker. 3. [Woordverklaring] ten besten: zo goed mogelijk. [Hertaling] ten besten < Nach dem besten. Het MNW kent geen uitdrukking na den besten. [Weddige] WeNo vertaalt: so schnell wie möglich. 4. [Woordverklaring] besien (intransitief): opletten.

9 In sine arme nam hine mettien ende seede: Lief kint, ic sal besien 1 uwen vader, bi onsen Heere, eer ic emmermeer keere, ofte eneghe niemare van hem horen. Boudijn sprac: God, die gheboren, heere Acharijs, wilde sijn dore us ende liet hem an een cruus martelen dore ons, sondaren, die wille u, heere, daerhenen laten varen, daer ghi corteleke vernemen moet van minen vader, den ruddre goet, goede niemare ende horen. Ic bem seker wel tevoren, en vindet ghine niet, en trauwen, ic sal sterven van groter rauwen D at jamerde Acharise seere. [315] Orlof nam hi an den heere Namels ende an Boudine. Ane dede hi ene stamine, 2 wel ghewrocht van rauen haare Daerover dede die helt vor ware ene wide cappe grise. Gode van den paradise bat hi dat Hine wilde bewaren. Also ghinc hi wech in deser ghebaren rechte alse oft hi ware een pelgerijn. Bordeus 3 liet die helt fijn altoos gaende te voet [Woordverklaring] besien (transitief): opzoeken. 2. [Woordverklaring] stamine: kledingstuk van grove stof. 3. [Eigennaam] Bordeus: Bordeaux. Het verhaal bevat geen enkele informatie waarom de helden zich in Bordeaux bevinden. Het is goed mogelijk dat hier een andere plaatsnaam (Parijs?) heeft gestaan. 4. [Hertaling] Bordeus liet die helt fijn / altoos gaende te voet < Bordens ließ der heldt fijn / Altzijt geen zu voet. De emendatie geende i.p.v. geen is van WeEm. [Weddige] WeNo vertaalt Bordeaux ließ der stattliche Held allzeit zu Fuß [...] hinter sich. Hij sluit echter een verwisseling van Bordeus en bordoen ( pelgrimsstaf ) niet uit, wat Der Pilgerstab ließ den stattlichen Helden allzeit zu Fuß gehen zou betekenen. Deze laatste

10 Te Brandijs 1 hi hem over doet sonder iet langher letten Die helt dede hem over setten tote anden andren cant. Dore Mamet ende Tervogant bat hi in allen steden broot, al en dedet hem enghene noot Mer hi dedet 4 dore behendechede. Meneghe rike stede doreghinc hi, die helt, vor ware, die mi seere onghewone waren te noemene, al dedics pine Die vijf sinne sine waren al becommert omme Ogiere. Dor ghene stat en leet die fiere dan, al sonder waen, hi hadde vraghe daernaer ghedaen met sijnre behendichede. Te Jherusolime in die stede, ten heleghen grave hi hem dede, dat hi met groter haestechede custe met sinen mont Vele seere vrochte hi dat enech hont vanden payienen mochte merken. Hi ghinc seere saen uter kerken daer dat heleghe graf in stont. Hine dorste daer gheene stont inne resten no beeden. Hi dede hem met haestecheden interpretatie heeft het nadeel dat der heldt fijn onmiskenbaar nominatief en dus onderwerp is. 1. [Eigennaam] Brandijs: Volgens WeRe Brindisi, waar men zich inscheept voor een reis naar het Heilige Land.. 2. [Hertaling] Te Brandijs hi hem over doet / sonder iet langher letten < Zu Brandijs er sich uber doet. / Sonder es langer zu letzen. Onduidelijk. Mnl. overdoen heeft geen passende betekenis. 3. [Hertaling] al en dedet hem enghene noot < Wie woles yme ted kein noit. 4. [Hertaling] hi dedet < er ted es yme.

11 in die mamerie 1 sonder lette. 2 Knielen ghinc hi vore Mamette. Dat dede hi dor bedwanc Ic wane dat hijs cleenen danc bewijsde Mamette ofte Apoline, want hi hate seere die wet 3 sine. A charijs ghinc wech van dan [316] alse een seere toornech man want hi en conste sonder waen in der stat niet van Ogier verstaen. Doe bedochte hem voort die heere dat hi hem met snellen keere wilde maken te Verlet, daer die gheloveden an Mamet alle daghe streden metten kerstinen. Hi ghedochte dat Ogier, die gheselle sine, daer wel wesen mochte. Omme dat daer die heedine vochten jeghen die kerstine, hoopte 5 hi te bet. Also quam te Verlet waert vaste 6 die helt vri. 7 Ende in sijn lant van Persi meende hi daerna te gane, want hi peinsde daer ane alremeest, die helt lovesam, oft hi daer gheen niemare vernam van der saken die hi sochte [Woordverklaring] mamerie: moskee. 2. [Woordverklaring] sonder lette: ongestoord, rustig. 3. [Woordverklaring] wet: godsdienst, religie. 4. [Eigennaam] Verlet: WeRe verklaart deze naam als Berlet, d.w.z. Barletta in de Italiaanse provincie Bari. 5. [Woordverklaring] hopen (intransitief): hoop hebben. 6. [Woordverklaring] vaste: snel, met spoed. 7. [Hertaling] Also quam te Verlet / waert vaste die helt vri < Also kam er gein Verlet, / Wart fast der helt frij. [Weddige] WeNo vertaalt vers als fast unbehindert blieb der Held. 8. [Hertaling] Ende in sijn lant van Persi / meende hi daerna te gane, / want hi peinsde daer ane / alremeest, die helt lovesam, / oft hi daer gheen niemare vernam / van der

12 In sijn lant ghinc hi sonder vrochte tote dat hi ter stede quam daer hi sine kinder vernam, die daer woenden in een casteel. Hi sach daer werscap ende riveel driven die serianten ende die cnapen Acharijs ghinc in waren saken ten sale toe sonder respijt, doe hem dochte dat etentijt 1 sijn soude ofte daer bi. Ter porten quam die helt vri Hi sprac: Laet in dor Mahoen! Mettien sach ute die glottoen, die portenier was vercoren, ende seede: Goede man, hets verloren dat ghi hieromme te wachtene staet Gaet, uwen heere bevolen, gaet! Ghi moghet wel sijn een truwant. 2 Acharijs sprac: 3 En wildi mi niet dor Tervogant in laten no dor Apoline? 4 Swijch, sprac die Sarrasine, onwerde truwant, corliaen. 5 Wat soude u bestaen 6 saken die hi sochte. < Und dorch sin lant Persij / Meynte er herumb zu kommen / Also want er wan dar an / Allermeist, der helt lobsam, / Wenn er da kein nuwe mere vernam / Von der sachen die er suchte. [Weddige] WeNo vertaalt de verzen als: So wandte / setzte er darauf (auf Persien) seine größte Hoffnung (wan) [...]; denn dort (in Verlet) hatte er nichts Neues erfahren. Logisch zou zijn dat Karahen besluit om naar Perzië te gaan omdat hij in Verlet geen informatie over Ogier kan verkrijgen. Dit laatste lijkt echter pas in de verzen uitgedrukt te worden. Mogelijk is tussen de verzen en iets verloren gegaan. De verzen en rijmen in de Dt. tekst niet. 1. [Woordverklaring] etentijt: middagmaal, (feestelijke) maaltijd. 2. [Woordverklaring] truwant: bedelaar, schooier, landloper. 3. [Hertaling] Acharijs sprac < Sprach Atharijs. 4. [Hertaling] En wildi mi niet dore Tervogant / in laten no dor Apoline < daz ir mich nit dorch Tervogant / In wollent laßen nach dorch Apollin. Speculatief. De Dt. tekst is een bijzin zonder hoofdzin. 5. [Woordverklaring] corliaen: landloper, schooier. 6. [Woordverklaring] wat soude u bestaen: waarom zou u aanspraak hebben op, waarom zou u het recht hebben.

13 also te gaen 1 in sconincs sate? 2 Ay lieve portenier, wilt mi in laten ende doet mi up die porte wide Wat men mi ten tide 3 ghevet, ic sal u delen die helt. Ay truwant, oft ic u ghelt hadde, bi Apoline, daer souden wi als ghesellen fine bat van leven dan wi doen nu. 4 Mi ware liever dat ic u dat ghesicht ontwee hadde ghesleghen dan dat ic u mijn ghelt hadde ghegheven, sprac Karahen ten payien Ja, quaet truwant, sprac mettien die portenier, hebdi so ghesproken, dat en blijft heden onghewroken, 5 ende hi greep 6 doe metten caproene Acharijs, den coninc coene, ende trac so seere dat hi splakede 7 1. [Hertaling] also te gaen < Das ir also geent. 2. [Woordverklaring] sate: paleis. 3. [Hertaling] ten tide < zur zijde. Ook ter side is denkbaar, maar ter side gheven komt als uitdrukking in het MNW niet voor. 4. [Hertaling] oft ic u ghelt / hadde, bi Apoline, / daer souden wi als ghesellen fine / bat van leven dan wi doen nu < ob ich uwer gelt / Hette, by Appoline / Da solten gute geselline / Mer baß da von leben dann es sollen nu. Het antwoord van de poortwachter moet de barse reactie van Karahen verklaren. Dat kan eigenlijk alleen als hij ingaat op Karahens poging tot omkoping. Het woord gheselline betekent in het Mnl. gezelin en komt dus niet in aanmerking. Men zou het nog als een verkleinvorm van gheselle door middel van het suffix -lijn kunnen interpreteren, maar dit suffix is in het Mnl. erg zeldzaam en de context biedt ook weinig aanleiding om een diminutief te gebruiken. Onze ingreep is drastisch en daarom erg speculatief. Weddige onthoudt zich van elke commentaar bij deze zin. 5. [Hertaling] dat en blijft heden onghewroken < Nu blibt es doling ungerochen. Het Mnl. dalinc met de betekenis vandaag, heden is volgens het MNW in het Mnl. nog niet geattesteerd en Kiliaan noemt het woord Nederrijns of Saksisch. In de regel gebruikt LuFl het woord huden voor Mnl. heden. Denkbaar is ook tameer. 6. [Hertaling] ende hi greep < Und ergreiff. 7. [Woordverklaring] splaken: openscheuren. [Hertaling] crakede < begunde krachen. Mhd. krachen betekent krachend brechen (LEX I, ). Het Mnl. craken heeft niet de betekenis scheuren, het woord splaken daarentegen wel. In verband met de genese van OvD is het interessant dat dit woord door het MNW als 16de-eeuws wordt

14 ende hi hem een gat daerinne makede. A lso handelde 1 die portenier den coninc [317] dat hi daervan wart in ware dinc erre in sinen sinne Die vuust verhief hi met groter onminne ende slouch daer den porteniere met. Hi hadde ghesweghen bet, 2 want Acharijs, die heere, slouchene so seere an den hals dat hine brac ende hi nemmer negheen wort en sprac. 3 Hi bleef daer legghen sonder waen ende die coninc es vort ghegaen. Ter porten ghinc hi in Stout was hi in sinen sin. Ten sale toe screet 4 hi scier, daer sine kinder van herten fier an der tafele saten ende aten. Ter dore quam hi van der saten ende doene sach die portenier, sprac hi: O wach putertier, hevet u die duvel ghedreghen hier inne? Bi Mamet, hi sal daer an ghewinnen harde lettel, sprac die portenier, dat hi u liet comen hier. Hi salt ontghelden, bi Tervogan. Mi dinct, 5 ghi sijt een kerstijn man, an u voere, 6 an u ghelaet. 7 gekarakteriseerd. Misschien komt ook (ont)slaken met de betekenis loslaten in aanmerking. 1. [Woordverklaring] handelen: behandelen, de hand slaan aan. 2. [Hertaling] Hi hadde ghesweghen bet < Das er hatt geswegen bett. 3. [Hertaling] nemmer negheen wort en sprac < nymmer kein wort me sprach. 4. [Woordverklaring] scriden: stappen. 5. [Hertaling] Mi dinct < Mich dunckt. [Weddige] Hoewel WeGl duncken terecht met dünken, scheinen weergeeft, vertaalt WeNo hier: Mi scheint bei Euch. 6. [Woordverklaring] voere: manier van doen, handelwijze, gedrag. 7. [Woordverklaring] ghelaet: voorkomen, houding. [Hertaling] an u voere, an u ghelaet

15 Acharijs sprac: Vrient, dat verstaet: wel gheraden hebdi. Kerstijn bem ic, ghelovet mi, ende wilt bliven tote in mijn fijn. Ja, sprac die Sarrasijn, bi Mamette, ghi haddet ghesweghen bet Sal ic leven, bi mijnre wet, ghi sultet ontghelden sciere. Acharijs sprac ten porteniere: Ay goede vrient, swijcht van dien. Hadde mi dijn heere ghesien, die coninc, hi soude mi gheven sulke ghaven, wi souden daervan leven wel moghen beede, sonder waen, oft icse scone wilde ontfaen. D ies toornde seere die portenier [318] ende sprac: Ja, quaet pautenier, hout met minen heere u sceren. Ic sal u tuwen lachter leren scimpen 1 met so edel een man. Ene colve hadde die tiran, met isere ghebonden vast, ende meende daer mede des lives gast 2 te makene den pelgherijn. Hi dede up die porte sijn 3 ende liep ten coninghe 4 waert Ende als dese 5 den musaert verbolghenleke up hem sach comen, < An uch vor an uwerm gelait. WeNo vertaalt: (...) Eurem ganzen Auftreten nach (...). 1. [Woordverklaring] scimpen: schertsen, spotten. 2. [Woordverklaring] des lives gast: van het leven beroofd, dood. 3. [Hertaling] die porte sijn < die porte sin Atharijn. [Weddige] WeEm vervangt sin door fur en beschouwt Atharijn als een datiefvorm van Atharijs. Dit laatste is zowel formeel als inhoudelijk onwaarschijnlijk want de portier maakt de deur niet open voor Acharijs (om hem binnen te laten) maar om hem te lijf te gaan. 4. [Woordverklaring] ten coninghe: met coninc is Acharijs bedoeld. 5. [Hertaling] dese < er. Aanpassing met de bedoeling het verloop van de handeling doorzichtiger te maken.

16 hevet hi hem den loop ghenomen 1 ende liep den payiene bat naer ende ghegrepene daer vaste in sine arme beede. Hi warpene daer ter stede neder onder die voete sine. Ooc nam hi den Sarrasine uten handen sine codde ende gaf hem daer mede sulke nodde 3 boven up sinen hersenier 4 dat daer ende hier sijn hersene 5 ute sinen hovet vlooch. Ende Acharijs, die coninc, tooch voort also inden palas. Meneghe tafele daer bereet was, daer an sat menech payien. Ende ter hoochsten tafele van al dien sach hi, dats waerhede, sitten sine kinder beede tegadere 7 side aen side. Ic weet wel dat hi doe wart blide in sinen sinne ende in sinen moet. Vort ghinc hi metter spoet vor die tafele daer doe 8 saten sine twee sonen ende aten een neven dander lieflike. Acharijs seede: God van hemelrike, die ons allen gaf dat leven, [Woordverklaring] enen den loop nemen: iemand de weg afsnijden? [Hertaling] ghenomen < an ghewonnen. Onzeker, aanpassing omwille van het rijm. 2. [Woordverklaring] codde: knots, knuppel. 3. [Woordverklaring] nodde: slagen? Het woord komt niet voor in het MNW. [Weddige] WeGl leidt het woord af van Mnl. not (Nnl. noot) en denkt daarbij aan het Dt. woord Kopfnuss. Deze veronderstelling is eerder onwaarschijnlijk vermits noot in het Nl. een lange vocaal heeft en de dentaal op het einde in het meervoud niet stemhebbend wordt. 4. [Woordverklaring] hersenier: metalen kapje dat onder de helm gedragen wordt; helm. 5. [Woordverklaring] hersene: Het woord werd in het Mnl. nog in het enkelvoud gebruikt. 6. [Hertaling] tooch < ist gezogt. Aanpassing omwille van het rijm. 7. [Hertaling] tegadere < Bieinander. 8. [Hertaling] doe < doch.

17 die wille vrede ende vrientscap gheven Karahens kindren van Persi. Doe ickene lest sach, riet hi mi dat, erst dat ic quame toter stede, daer 1 ic sine kinder ghesie, ic 2 si ooc beede groeten soude saen. 3 Nu blivet te Gode. 4 Ic wil gaen. 5 D oe saten die heeren ende ghedochten [319] wat si alre best doe gheantworden mochten. Niet wel 6 dorsten si in ware tale overlude in den sale sprake hanteren van Gode. Nochtan so ghehingeden 7 si node dat die bode so soude sceeden van danne die van haren vader, den edlen manne, hem enech dinc mochte te weten doen. Gaudijs ghedochte, die baroen: En dar ic niet spreken 8 quaet no goet den man, die mi hevet ghegroet also overmids minen vadre? Vor den heeren algadre riep hi den pelgherine an ende seede: Hoore, kerstijn man, 1. [Hertaling] daer < Das. 2. [Hertaling] ic < und. 3. [Hertaling] groeten soude saen < Grußte. Sunde han ich getan. 4. [Woordverklaring] blivet te Gode: vaarwel. 5. [Hertaling] Nu blivet te Gode. Ic wil gaen < Nu blibent, zu gotte wil ich gan. Nadat hij zogezegd de groeten van Karahen overgebracht heeft, neemt deze bode meteen afscheid. Dat blijkt ook uit de verzen , waar de beide zonen overleggen dat ze de bode niet zomaar meteen weer kunnen laten vertrekken. Weddiges interpunctie houdt geen steek. 6. [Hertaling] Niet wel < Nit gar wol. 7. [Woordverklaring] ghehingen: toestaan, gedogen. [Hertaling] ghehingheden < gehingen. Aanpasing naar WeEm.. 8. [Hertaling] En dar ich niet spreken < Ich getare nit reden. De overweging van Gaudijs wordt duidelijker uitgedrukt door een vragende dan door een bevestigende zin. 9. [Woordverklaring] overmids minen vadre: vanwege mijn vader. [Hertaling] overmids minen vadre < von wegen mins vater.

18 hoe sceedestu so corts van mi eer ik hebbe gheantwort di ende ghesproken ane? Ic bidde di ende vermane harde utermaten seere dattu dor mijns vaders eere hier comst sitten ende eten bi mi Vele oneere soude ic doen di, bi minen gode Tervogan, omme dattu 2 best een kerstijn man, want ic moet die kerstine haten. Den groten heeren die daer saten in den sale weder ende vort, bequamen wel dese wort omme dat haer heere hate die kerstine. Gaudijs sprac: Omme dattu den vader mine genoemt hebs, kerstijn, bi Mahoen, so willic di die eere doen, dattu hier neven mi comst sitten. Die coninc ghinc sonder litten 3 neven sine kinder sitten daer. Mer eer dat die helt vorwaer cume een montvul stac 4 in den mont, quam daer een Sarrasijn, een hont, boven ghelopen in den sale ende riep O wee met luder tale. Helpe, Mamet ende Apolijn, Gaudijs, heere coninc fijn, hier es ghesciet die meeste mort, daer of voren nie 5 en was ghehort. Bi mijnre sielen, coene deghen, u porteniere sijn beede versleghen sonder mes ende sonder swaert. 1. [Hertaling] eer ic hebbe gheantwort di < Ich hette ee geantwort dir. 2. [Hertaling] omme dattu < Und umb das du. 3. [Woordverklaring] litten: variant van letten. 4. [Hertaling] stac < stieß. 5. [Hertaling] daer of voren nie < Von dem vor nye.

19 Bi Mamette, sprac daer een vieliaert, 1 Lieve cnape, het mach wel sijn si verslouch die pelgherijn, dien die coninc, onse heere, mainteneert 2 also seere. E nde doe dat hoorde Gaudijs, [320] die coninc, ic bems tevoren wijs dat van dier saken die heere seere wart uten keere over hem, 3 des te eer omme das 4 dat 5 sijn vader kerstijn was ende daer bi die payiene segghen mochten quaet ende up hem legghen, want si wel sijn van quaden keere Die coninc Gaudijs gheboot den heeren dat si daer oflieten 6 der sprake. 7 Men soude na den etene te dier sake 8 so spien 9 ende gomen dat goede wrake ghenomen over die porteniere soude werden. Also bleven 10 met verden, 11 die payiene die maeltijt dore. Ende Karahen dede in deser ure sinen kindren te verstaen dat hi ware die soudaen, haer beeder vader. Die porteniere moesten beede gader 1. [Woordverklaring] vieliaert: grijsaard. 2. [Woordverklaring] mainteneren: (voorkomend) behandelen. 3. [Woordverklaring] over hem: op hem (?). [Hertaling] over hem < Und uber yme. 4. [Woordverklaring] omme das: daarover, daarom. [Hertaling] omme das < das. 5. [Hertaling] dat < Umb das. 6. [Woordverklaring] oflaten (met genitief): ophouden met iets, iets stopzetten. 7. [Hertaling] dat si daer oflieten der sprake < Das sie da ab ließen von der sprache. 8. [Hertaling] na den etene te dier sake < nach eßen zu den sachen. 9. [Woordverklaring] spien: nauwlettend nagaan. 10. [Hertaling] bleven < blieben sie. 11. [Woordverklaring] met verden: tevreden gesteld.

20 daer vergheten bliven. Ghone, 1 die grote bliscap driven in hare herten stillekine, den fellen Sarrasinen wilden si node haren sin ontdecken. Na den etene 2 die kinder trecken met haren vadre bi staden in hare scone kemenade. Daer vragheden die kinder goet haren vader, hoet omme hem stoet ende oft hi iet begherde seere. Bi Gode, kinder, ja ic, sprac die heere, mi ghebrect so vele in minen sin, dat mi en mach gheen ghewin vervrouden 3 bin 4 allen minen daghen, want die liefste al mijnre maghen hebbic verloren, dies drouvic seere, want ic en can hem min no meere ervaren, 5 dies hebbic drouvecheit. Ende ic hebbe groten 6 arbeit dore hem met souken ghedaen, dats waer, al omme ende omme een jaer, somer ende wintertijt. Ende nemmermeer mach ic verblijt werden, bi sinte Jan. Ende hebbic 8 den selven man vonden, dien ic hebbe ghesocht, dan wert mijn seer ten ende brocht. 1. [Hertaling] Ghone < Die jenen. 2. [Hertaling] Na den etene < Nach eßen. 3. [Woordverklaring] vervrouden: verheugen, blij maken. 4. [Hertaling] bin < bi. 5. [Woordverklaring] ervaren: vinden. [Hertaling] ic en can hem no min no meere / ervaren < ich enkan weder mynnre nach mere / Von yme erfaren. Het Mnl. ervaren wordt met een lijdend voorwerp maar niet met een van-bepaling verbonden. 6. [Hertaling] groten < den. Hier hoort geen lidwoord te staan, maar b.v. wel een adjectief. Speculatief. 7. [Wordverklaring] al omme ende omme een jaer: een vol jaar lang. [Hertaling] al omme ende omme een jaer < Alumb ein gantzes jar. 8. [Hertaling] Ende hebbic < Und ich han.