Ende Cordragoen slouch met sulken vlite na Ogiere met sijnre ghewilt, en 1 hadde Ogier niet den scilt daer jeghen gheworpen, hi ware bleven doot

Transcriptie

1 C ordragoen was seere snel. [271] Hem halp ooc daertoe wel sijn ors dat was van lichten leden. Ende Corteine hadde goede snede Dat was al Ogiers bate. Die payien slouch boven mate met sijnre matsuwen 1 up Ogiere. Die payien putertiere hadde gherne ghewroken sinen toren up Ogier, die hem voren ghedaen hadde 2 int eerste ghemoet. Ende Ogier, die rudder goet, liet hem harde node dwinghen. Den payien slouch hi in waren dinghen meneghe wonde groot ende diep. Ende Cordragoen, die niet en sliep, galt hem met sijnre matsuwen weder. Ogier dochte, hoe dat hine worpe 3 neder in die erde, dats ware tale, want hi te poente 5 vacht wale. 6 So oversterc was die keitijf. Ende Ogier, die omme sijn lijf anxt hadde ende sorghen groot, meneghen slach ende meneghen stoot gaf hem weder die stoute heere ende versochtene 7 met niewen keere alse een die des andren gherne ware quite [Hertaling] met sijnre matsuwen < Mit siner machuen. Eigenlijk zou men hier en in vers telkens een meervoudsvorm verwachten. 2. [Woordverklaring] hem vore doen: zich onderscheiden, laten zien dat men de beste is. [Hertalng] die hem vore / ghedaen hadde < den er yme vorn / Getan hatt. 3. [Hertaling] worpe < dar. WeEm emendeert warff i.p.v. dar. 4. [Hertaling] dats ware tale < das ist ein ware zale. 5. [Woordverklaring] te poente: naar behoren. 6. [Hertaling] want hi te poente vacht wale < Also er ine zu puncte vachte wael. De Dt. zin is onduidelijk en de reconstructie onzeker. 7. [Woordverklaring] versoeken: aanvallen. [Hertaling] versochtene < undersuchte ine. [Weddige] WeGl vertaalt undersuchen onder verwijzing naar Mnl. ondersoeken als prüfen, angreifen. De laatste betekenis past niet bij Mnl. ondersoeken maar wel bij versoeken. 8. [Hertaling] alse een die des andren gherne ware quite < Als da einre eins gern were quijt.

2 Ende Cordragoen slouch met sulken vlite na Ogiere met sijnre ghewilt, en 1 hadde Ogier niet den scilt daer jeghen gheworpen, hi ware bleven doot. Die slach was so utermaten groot dat dat pert knielde uptie erde. Die stoute Danoys greep ten swerde dat hi verhief met niewen keere, ende Cordragoen, die sterke heere, hadde sine matsuwe verheven echt. Ende Ogier brochte Corteine recht toe ghedreghen met sulker hant dat hi Cordragoen, den wigant, rochte 2 uptie stonde mede 3 ende sneet hem metter snede die scouder of metten arm. Doe maecte die payien groot ghecarm E nde Ogier riep daer met spoede: 4 [272] Secht, keitijf, hoe es u te moede? Waeromme en hebdi niet der arme twene 5 ofte drie? Ghi hebt nu niet dan enen. Ghi hebtet nu alte quaet Mettien hief die payien up ende slaet sine matsuwe, Cordragoen. Dien slach scutte 6 Ogier vore den felloen. Ende daermede verhief hi dat swert. Den payien dien hi beghert, slouch hi met Corteinen doe. 1. [Hertaling] en < Und. 2. [Woordverklaring] raken: treffen. [Hertaling] rochte < rurte. Het Mnl. woord roeren heeft slechts bij hoge uitzondering de betekenis treffen. 3. [Hertaling] dat hi Cordragoen, den wigant, / rochte uptie stonde mede < Cordragoen den wygant / Rurte er uf die stund med. Van de Dt. hoofdzin hebben we een bijzin gemaakt die van met sulker hant in vers afhangt. 4. [Hertaling] met spoede < mit spott. Het woord spot komt in het Mnl. niet in aanmerking omdat het niet rijmt op moed. 5. [Woordverklaring] twene: varriant van twee. [Hertaling] Waeromme en hebdi niet der arme twene <Warum furent ir nit zwene arme neben. 6. [Woordverklaring] scutten: afweren. [Hertaling] scutte < verdackte. Vgl. vers

3 Dat hovet ten scoudren toe spleet 1 hi hem mettien smete. Ter erden neder, doe ic u weten, viel die payien, die quade hont Ende Ogier greep uptie stont dat goede ors, eert hem ontghinc. Biden tome hi het vinc. Daernaer spranc hi uptie erde Die scone joncfrauwe entie werde halp hi van sinen destrier. Up Volantine sette hise scier ende hietse te ghemake wesen. Bantsant bescreet hi mettesen ende mettien hevet hi vernomen die payiene na hem comen die hi te voren dore reet. Ter joncfrauwen sprac hi ghereet: Also helpe mi God, scone fine, die felle honde, die Sarrasine, comen mi na ghevaren echt. Wat radi, sal ic ghevecht hem leveren ende haers ontbiden? Neen ghi. Laet ons riden, 2 sprac die maghet, edel man Ic hebbe sorghe, bi sinte Jan, vor u lijf, edel heere. Ende mettien was dat heedijn here hem comen seere vaste bi. Ter joncfrauwen sprac hi van herten vri: Scone, eer ic die bloothede 3 [...] dede a 1. [Hertaling] spleet < Spielte.[Weddige] WeGl leidt spielte af van het sterke werkwoord spalten en verwijst daarbij naar Mnl. spouden. Omdat dit werkwoord volgens het MNW uitsluitend in het oosten gebruikt wordt, komt in een Vlaamse tekst spliten eerder in aanmerking. Het imperfectum van Mhd. spalten luidt vreemd genoeg spielt en niet spielte, maar het oostelijke spouden wordt zowel sterk als zwak gebruikt. 2. [Hertaling] Laet ons riden < mer lant uns rijden. 3. [Hertaling] bloothede < blodikeit. 4. [Hertaling] dede < Tede. Vers bevat in de Dt. tekst een weesrijm. Het eerste woord van vers zou het gezochte rijmwoord en dus de rest van een verdwenen vers 19006a

4 dat ic soude vlien van desen payienen ende si mien 1 so naer sijn comen alsi sijn nu, ic soude eer, des bewaric 2 u, jeghen hem vichten toter nacht. Nu siet, wes sidi bedacht? Wildi mijns ontbiden 3 ofte wildi met mi riden. jeghen die payiene? 4 Ic sal nu wel bescudden 5 mi ende u, ende ghi en sult hebben ghene noot. Die joncfrauwe sprac: Bi God. Ic segghe u: wilts 6 ontberen! 7 Mer nadien dat ghi u wilt onteren, ic aventure het met u. Ende mettien gaf enen hu 8 Ogier, ende reet up die payiene, die hem begonden tontsiene van Ogiere, daer sine sien Ende die Danoys began mettien up hem te slane met sijnre crachte. ende maecte daer groot stabetachten. 9 kunnen zijn. 1. [Woordverklaring] mien: variant van mi. 2. [Woordverklaring] bewaren: verzekeren. [Hertaling] bewaric < gewere ich. Mnl. ghewaren heeft niet de betekenis verzekeren. 3. [Hertaling] ontbiden < erbeyten. 4. [Hertaling] jeghen die payiene < Gegen den payen. [Weddige] HiWe beschouwt deze woorden als een soort voorbepaling bij het volgende ich sal nu, maar ziet daarbij over het hoofd dat er in dat geval inversie ( sal ich ) zou moeten optreden. Het einde van vers is geen zinsgrens. 5. [Woordverklaring] bescudden: beschermen, verdedigen. 6. [Hertaling] wilts < wollent ir es. 7. [Woordverklaring] Wilts ontberen: zie daarvan af, doe dat niet. Het werkwoord willen wordt hier gebruikt als omschrijving van een imperatief (zie ST 350). 8. [Woordverklaring] enen hu gheven: een strijdkreet slaken. [Weddige] WeGl interpreteert hu als een tussenwerpsel. 9. [Woordverklaring] stabetachten maken: opruimen. Stabetachten betekent maak dat je weg komt en wordt hier blijkbaar nog in de letterlijke en niet zoals in vers in de overdrachtelijke betekenis ( iemand die op een hogere plaats in de maatschappij staat dan hij verdient ) gebruikt.

5 D us jaghede die quaden Ogier [273] ende die joncfrauwe dede haren destrier hem emmer volghen vaste bi. Ende die rudder van herten vri dede die payiene vore hem rumen 1 al sonder beede. Hi beverwede die groene heede met der payiene bloede root. Meneghen slach ende meneghen stoot gaf hi hem met sinen brande. Den verwiseden 2 Gods vianden beriet hi scade ende vele pinen Menech payien sciet daer van sinen ghesellen an dien daghe. Ende Ogier voer se met meneghen slaghe emmer jaghen vort ende weder. 3 Dore scilt, dore halsberch ende dor leder slouch hem Ogier meneghe wonde, daer 4 dat bloet uptie stonde ute liep ghelijc ene beke. Die joncfrauwe was tonghereke 5 in haer herte sonder wanc dattet Ogier maecte so lanc, hi en dede hem uten here. Ten lesten wies so seere up Ogier die porse so groot dat hi moeste dor die noot achter trecken 6 in goeder trauwe. Hem volghede altoos naer die joncfrauwe die daer gherne gheweest ware uten hope. Met sporen began Ogier nopen 1. [Woordverklaring] rumen (intransitief): uitwijken, uit de weg gaan. 2. [Woordverklaring] verwiset: veroordeeld, verdoemd. 3. [Hertaling] vort ende weder < dar und herwidder. 4. [Hertaling] daer < Das. 5. [Woordverklaring] tonghereke: teneergeslagen. 6. [Woordverklaring] achter trecken: wijken, zich terugtrekken. [Hertaling] achter trecken < Hinder rucken

6 Bantsant, dat seere ghinc scriden Die joncfrauwe reet hem besiden upten goeden orse Volantijn. Al was Ogiers ors Bantsandijn sterc ende groot van leden, Volantijn screet so grote screden dat 1 altoos voreliep 2 Bantsande. Van den payienen upten sande en conste niemen Ogier overriden, 3 doe hi 4 niet langher wilde biden. So grote screden screet 5 Bantsant Mamet ende Tervogant verlieten 6 seere die Sarrasine, dat si moesten liden sulke grote pine van enen kerstinen man, al porden si hare orse met sporen an ende volgheden sine met ghere. 8 Drie coninghe waren daer inden here die wel waenden sekerlike, dat niemen en ware haerre ghelike. Goede orse hadden si bescreden [Hertaling] dat < Das. [Weddige] Omdat Mnl. dat een verborgen enclise ( dat het ) kan bevatten is Weddiges emendatie ( Das es ) overbodig. 2. [Woordverklaring] vorelopen: vooruitlopen op iets of iemand, sneller zijn dan iets / iemand. 3. [Woordverklaring] overriden: voorbijrijden, inhalen. 4. [Hertaling] doe hi < Als er denn. 5. [Hertaling] screet < hatt. In het MNW wordt screde altijd gecombineerd met scriden, vgl. ook vers [Woordverklaring] verlaten: in de steek laten. [Hertaling] verlieten < Fleheten. In de Dt. tekst lijkt die Sarrazin onderwerp van de zin te zijn, wat echter geen zin oplevert: de Sarracenen smeken hun goden niet dat ze hen groot leed doen toekomen. De constructie krijgt slechts een zin als Mahmet und Tervogand als onderwerp wordt beschouwd. Het onderdeel heten in Fleheten kan zeer goed een verlezing zijn van lieten en het begin van het woord kan een herinterpretatie zijn van een v gevolgd door een er -abbreviatuur. 7. [Woordverklaring] anporren: aansporen, prikkelen (?). Het MNW kent alleen het simplex porren in deze betekenis. 8. [Hertaling] al porden si hare orse met sporen an / ende volgheden sine met ghere.< Al hiewen sie mit sporn an, / Mer nit enfolgeten sie mit ger. De reconstructie is speculatief. Mnl. aenhouwen betekent [b]ij het houwen (van een beeld) aanbrengen en komt hier dus niet in aanmerking. [Weddige] HiWe beschouwt deze verzen als een zelfstandige zin maar geeft geen verdere verklaringen.

7 Ogier volgheden si na met haestecheden. D us reden na 1 die coninghe drie. [274] Ende die goede Danoys, die nie in sijn herte was vervaert, sprac ter joncfrauwen: Doet u paert sachte gaen, dies biddic u van herten, oft u bedochte nu dat u dat riden mach deren seere. Ende die joncfrauwe sprac ten heere: Dat u wille es, dat si Met ghemake so reet si also metten heere Ogier tote dat si quamen tenen rivier die breet, wide was ende diep. Die stroom tusscen den oeveren liep strangheleke 2 met snelre vloghe 3 dan een strael 4 van enen boghe varen mochte te rechte. Ogier sprac: Strijt no ghevechte en mach ons hier niet begaden Mi dinct, wi moeten baden, sullen wi liden 6 desen rivier. Mettien begonsten si hare destrier seere nopen, dats waerheit. Ogier, die helt wel ghemeit, sach bachten hem 7 mettien. Die drie coninghe hevet hi versien naer hem comen met groter spoet. Ogier sprac: Joncfrauwe goet, ic segghe u waer inder trauwen mijn, het moet noch hier ghestreden sijn 1. [Woordverklaring] naeriden: achternarijden, achtervolgen. 2. [Woordverklaring] strangheleke: met kracht, geweldig. 3. [Woordverklaring] vloghe: vaart, stroming. 4. [Hertaling] strael < pfijle. 5. [Woordverklaring] begaden: storen, lastig vallen.[hertaling] begaden < entgaen. Onzeker. 6. [Woordverklaring] liden: oversteken. [Hertaling] liden < rijden. 7. [Woordverklaring] bachten hem sien: achteruit kijken.

8 eer wi dit water liden. 1 Ic hebbe vernomen ten stride comen 2 drie payiene, die van leden sien taensiene harde grimmech 3 sonder waen. Ay rudder, laet ons int water slaen, dies biddic u dore onsen Heere, so en sullen wi nemmermeere die payiene dorren 4 ontsien Neen, joncfrauwe, sprac mettien Ogier, dat en sal niet wesen. Ende een payien es binnen desen 5 Ogiere wel seere ghenaket ende riep: Kerstijn ongheraket, Mamet moete u gheven scande dat ghi onsen gode Tervogande sulken groten scade ghedaen hebt heden. 7 Al ons volc hebdi dorereden met uwer groter galgaerdien Bi Mamette ende bi onser mametrien, dat sallic u hier ontghelden doen. Met sporen noopte die glottoen sijn pert dat was van groter cracht. Ten steke hielt hi sinen scacht ende reet hem an met stouten wille. 1. [Hertaling] liden < beriden. 2. [Hertaling] ten stride / comen < zu strijden / Dorther kummen. 3. [Woordverklaring] grimmech: woedend, grimmig. [Hertaling] grimmech < brummig. [Weddige] WeGl verwijst naar Mnl. bremmen ( loeien, brullen en vertaalt brummig als brüllend, mürrisch. Dat strookt niet goed met taensiene in het vorige vers, dat een visuele indruk veronderstelt. Dat geldt ook voor de verwijzing naar brummig in SUP met de betekenis brandend. Onze oplossing is speculatief. 4. [Woordverklaring] dorren: moeten. 5. [Hertaling] een payien es binnen desen < die payen sint innen desen. Vanaf vers is duidelijk dat het hier om slechts één persoon gaat en niet om drie tegelijk. We hebben daarom dit vers en riep (< rieffen ) in regel aangepast. 6. [Woordverklaring] ongheraket: lelijk, zot, dwaas. 7. [Hertaling] ghedaen hebt heden < getan heben. Aanpassing omwille van het rijm. 8. [Woordverklaring] galgaerdie: schadelijk gedrag (van galgaert : booswicht, galgenaas ; de afleiding is niet geattesteerd in MNW).

9 Ogier en hielt ooc niet stille. Hi trac dat swert van goeder snede. Sinen scilt hielt 1 hi mede jeghen den steke, dien dander brochte, daer mede hi Ogier so gherochte dat dat spere in sticken brac. Ende Ogier die hem wel vermach, 2 slouch hem weder up dat hovet so dat hijt hem hevet gheclovet al dore ende dore toten tanden. Die payien viel te sijnre scanden also uptie erde neder sonder mee te sprekene weder. 3 S o starf Canos, die coninc. [275] Dies toornden seere in ware dinc Tybert ende Aspernont. Si noopten uptie stont hare orse metten sporen. Aspernont quam ghereden voren met sijnre glavie gheachemeert. 4 Ende Ogier, die wel gheleert was up sulke dinc, reet naerre den coninc ende keerde dat ors an ene side Die payien quam so vul 5 van nide up Ogier ghereden seere dat hem sijn grof stijf spere in wel menech sticke brac. Ende Ogier slouch den payien te dien tiden alse hi neven hem soude riden so seere,dat hine rovede 1. [Hertaling] hielt < hing. 2. [Woordverklaring] hem vermoghen: sterk zijn. 3. [Hertaling] also uptie erde neder / sonder mee te sprekene weder < Also nydder uf die erde / Sonder me zu sprechen word. Aanpassingen omwille van het rijm. 4. [Woordverklaring] achemeren: uitrusten (eig. uitdossen, opschikken). 5. [Hertaling] so vul < wol. Onduidelijk. Het woord moet een bepaalde graad aangeven, zodat daar in een vergelijkende zin bij kan aansluiten.

10 een goet deel van sinen hovede. 1 Dies was hem te moede sochte. Ic wane dat niemen gheloven mochte, hoe seere dander daer vlo. Dat sach Ogier die doe hem vaste ghinc volghen naer. Sijn 2 swert voerde hi ghetrocken baar, Bantsant noopte hi Ogier, den helt vri, drouch dat goede ors vore den payien. Alse die payien hevet versien dat hi niet en mochte ontgaen, keerde hi sijn ors also saen ende sette sinen scacht ten steke. Ende Ogier voer verbolghenleke ten payiene, daer hine vernam, die seere up hem ghereden quam met sulken wille, met sulker cracht, dat hi sinen sterken scacht up hem in groten sticken brac. Ende Ogier die hem wel vermach, 3 slouch so seere metten brande upten payiene te sijnre scande boven upten helm, dat hi hem rovede die meeste 4 helt van sinen hovede. Also viel die payien ter erden alse een die stridens nemmee begherde. S o bleef Tybeert doot ter stede. [276] Ogier hadde vort an vrede ende mochte varen waer hi henen wilde. Mettien sprac hi ter joncfrauwen milde: Joncfrauwe wel gheboren, nu siet, hadde ic ghevloen tevoren, [Hertaling] een goet deel van sinen hovede < Dat gut spere mit dem hovede. De Dt. tekst levert geen zin op. Hetzelfde rijmpaar duikt op in de verzen [Hertaling] Sijn < Een. 3. [Hertaling] vermach < vermoht. Vgl. vers [Hertaling] meeste < beste.

11 ic hadde viande vele deste meer. Vele liever legghense mi in den seer versleghen dan si leven te waren. Scone joncfrauwe, nu laet ons varen te Parijs, hets tijt Ic meene dat wi no storm 1 no strijt meer vinden sullen in onse vaert. Ende so reden si ten riviere waert, daer si herde saen toe quamen. Ic weet wel, dat si niegherinc vernamen brigghe, daer si mochten over. Mer daer si alre nederste saghen doever, daer sloughen si in die Seine alse liede die upten pleine gherne uptie andre side waren Wel waenden si sijn dorevaren vanden payienen alle leede, 2 mer si en hadden bi waerheden nochtan dat vierdeel niet en ghesien. Want dat ghemeene heer der payien lach banderside der Seine 3 ghelogiert. Die perde hebben si ghestiert 4 in die Seine, diese daerover droughen an dat andre oever, 5 des si worden verblijt Nu eerst nakede Ogier strijt vele meer, alse ghi sult horen dan hi ie street te voren met sinen live up enen dach. Want dat heedijn heer lach [Woordverklaring] storm: aanval.[hertaling] storm < stort. [Weddige] WeNo vertaalt stort als Störung resp. Sturz. 2. [Woordverklaring] lit: afdeling, gelid (?). [Hertaling] vanden payienen alle leede < Der payen und al der leden. Speculatief. 3. [Hertaling] banderside der Seine < jensijts des sewes. 4. [Hertaling] ghestiert < geschiert. [Weddige] WeNo vertaalt: ausgeschirrt für die Flussüberquerung. 5. [Hertaling] in die Seine, diese daerover / droughen an dat andre oever < In disem sewe kortz uber / trugen sie an das ander uber. [Weddige] WeEm voegt Sie toe vóór trugen.

12 tusscen Parijs ende der Seine mede. 1 Nu hoort hoe een seriant dede verstaen al openbare hoe Broyier versleghen ware ende dat een kerstijn man hadde ghedaen, ende dat die kerstijn sonder waen noch niet ne ware ghereden dor die riviere. Helpe God, hoe gherne Broyiere wreken wilden die payiene. Si hadden noch 2 coninghe achtiene met hem in haren scaren. Ic weet wel dat si twene 3 waren Broyiers broedre, die daer was versleghen. Der wrake wilden si gherne pleghen. Samerioen hiet deen, dander Gaudijn Al dandre Sarrasine daden si ten wapinen vaen ende maecten daer sonder waen achtien scaren in ware dinc. Ende iegheliker scaren gaf men enen coninc die dat gheleede mochte doen. Nu mochte hem Ogier, die baroen, met goeden rechte seere ontsien omme dat verwiesen 4 die payien. 5 A lso toghen die payiene ter vaert [277] alle ter Seine 6 waert want si waenden bider waerheden dat Ogier noch niet en ware ghereden 1. [Hertaling] ende der Seine mede < und diser sted. Mogelijk ware ook ende deser stede, maar omdat de plaats waar de rivier overgestoken wordt niet nader bepaald is, lijkt de andere oplossing plausibeler. 2. [Hertaling] noch < dennoch. 3. [Woordverklaring] si twene: twee van hen. 4. [Woordverklaring] verwassen: in kracht toenemen? 5. [Hertaling] omme dat verwiesen die payien < Uf das verwijßte die payen. [Weddige] WeEm voegt er toe achter verwijßte en lijkt dit woord van Mnl verwiten te willen afleiden (WeGl). Reconstructie onzeker. 6. [Hertaling] Seine < riviere. Veranderd om de herhaling in vers te vermijden.

13 dor die riviere, sijt seker das. Ende so hi erst over was, spranc hi up die erde sciere. Sine tween goede destriere droghede hi, die waren nat. Doe ghinc hi saen na dat sine leden wel versien Bescreden hevet hi saen na dien sijn ors ende die joncfrauwe thare. 1 Hi was harde cleene in vare datse iemen soude letten. 2 Mer corts hevet hi van Mamette versien enen hovetstandaert. Ter joncfrauwen seede hi: En sijt niet vervaert, scone, hoet ons mach vergaen. 3 Soudi vele payiene up mi sien slaen, so houdu altoos naer bi mi Ay mi, seede die scone, ay mi! 4 Wat sechdi nu, rudder fier, sullen dan der 5 payiene putertier meer comen an onse vaert? Jaet, sprac Ogier, joncfrauwe, enen standaert sie ic 6 daer vore met Mamets teeken. Onder dien selven sal noch heden menech sijn ende nemen sonder si [Hertaling] thare < das ander. Aanpassing omwille van het rijm. 2. [Hertaling] letten < zun leit. 3. [Hertaling] hoet ons mach vergaen < was uns mag ubergaen. 4. [Hertaling] Ay mi, seede die scone, ay mi < Ay my, sede er schone amy. Omdat dit veeleer de repliek van de jonkvrouw lijkt te zijn dan een verzuchting van Ogier, hebben we ingegrepen. Het is ook erg onwaarschijnlijk dat Ogier de hem nagenoeg onbekende koningsdochter als sijn amie zou aanspreken. 5. [Hertaling] der < die. De emendatie is van HiWe. 6. [Hertaling] enen standaert / sie ic < ich sehe einen standart. Het Dt. vers is bijna dubbel zo lang als normaal, vandaar de ingreep. 7. [Woordverklaring] sonder si: zonder makeren, stellig, zeker. [Hertaling] Onder dien selven sal noch heden / menech sijn ende nemen sonder si < Under dem selben sal nach hut sin end / Maniger nemen sunder waende. De Dt. tekst bevat vier niet rijmende verzen ( ). Onze reconstructie levert twee assonerende ( teeken : heden ) en twee rijmende verzen op.

14 Hout u an Gode ende an mi. Die viande Gods sallic verslaen ende God sal sonder waen, hopic, in mijnre helpen sijn. So wie in den dienste sijn es, ten mesgaet hem niet. Die Danoys die redene liet ende en sprac daer uptie selve stont nemmeer. Vaster gorde hi sijn ors dant was eer gegort, sijn ors Bantsant. Die oversterke wigant moeste ontberen enen scacht An Gode keerde hi al sijn ghedacht. Seere verliet hem die helt wert up Corteine, sijn goet swert. A lso trooste Ogier die scone wise. [278] Up haren orsen goet van prise waren si beede gheseten. Ogier en hadde, doe ic u weten, negheen spere ter hant. 1 Te sinen swerde hadde die wigant al sinen troost, sinen toeverlaet Bantsant hi met sporen slaet. So dede die joncfrauwe Volantine. Mettien hebben die Sarrasine in haren ghemeenen hoope vernomen den Danoys ghereden comen Drie coninghe waren, ic seker bem, die crachteleke met hem voeren bestieren die vorehoede. Si worden seere in haren moede verbolghen alsi den Danoys sien Samerioen, die sterke payien, was die meeste onder hem allen. Hi swoer diere, wat mochte ghevallen, 2 1. [Hertaling] ter hant < so gemessen. De Dt. tekst bevat een drierijm ( gesessen : wissen : gemessen ) en een weesrijm ( wygant ). 2. [Hertaling] wat mochte ghevallen < was es mag gefallen.

15 die sterke payien putertiere, dat niemen en soude Broyiere wreken ane Ogier dan hi. Die coninc Brodumont seede: Spi 1 dat ghi dus spreect! 2 Emmer sidi onghereect. 3 Wien, sechdi, hoort toe dit dinc? Ja en es hier niet 5 Rodie, die coninc, die groter ende sterker es vele? Hi sal hebben te desen spele den vorestrijt, 6 wat ghi daer omme doet. Samerioen waende verwoet werden van Brodumonts tale. Hi trac ghereet sijn swert van stale ende slouch Brodumonde up dat hovet. Toten tanden hadde hijt hem gheclovet en haddet belet sijn beckineel Nochtan wonde hine een deel int hovet mettien slaghe groot. Met groter macht daer up scoot Brodumonts sone Clariont. Ene sterke matsuwe hadde hi ter stont met beeden handen verheven ende hevet Samerioene ghegheven bachten enen slach so onsoete dat hi sterte vore sine voete 1. [Woordverklaring] spi: foei (tussenwerpsel). 2. [Hertaling] Spi / dat ghi dus spreect < spij / Muße uch gescheen, daz ir das sprechen. Omdat spi een tussenwerpsel en geen substantief is, kan het ook geen subject zijn in de zin. De wending spi dat... is in het Mnl. gebruikelijk. 3. [Woordverklaring] onghereect: in een slechte toestand, er slecht aan toe (in ieder geval minder goed dan koning Rodie).[Hertaling] onghereect < ungerechen. Het rijm op spreect wijst erop dat hier alleen Mnl. onghereect in aanmerking komt. [Weddige] WeGl vertaalt het woord ungerech met de variant ungerechen als ungebührlich. 4. [Hertaling] Wien, sechdi, hoort toe dit dinc < Wem sagent ir zugehorde dise ding. 5. [Hertaling] Ja en es hier niet < So doch hie ist. 6. [Woordverklaring] vorestrijt: het openen van de strijd, het beginnen van de aanval. 7. [Hertaling] en haddet belet sijn beckineel < Und hette getan sin beckenel. [Weddige] WeEm voegt nit in vóór getan en laat de zin verder doorlopen.

16 ende spartelde 1 harentare Menech payien was daer in vare te vichtene omme dese dinc. Vore Gaudesse, den coninc, ende vore Karahen, den soudaen vercoren, ghinghen die payiene haren toren claghen, dat Samerioen, die heere, ghesleghen ware so sere van Brodumonts sone Clariont. Ende doe Gaudes dit verstont spranc hi ghereet up sijn pert ende voer ten vorewighe 2 wert. Ooc bat hi Karahen, den heere, dat hi daer bleve, tes hi kere. K arahen antwerde: Bi Mahoen, [279] heere, ic salt gherne doen Vaert ende set in vrede die coninghe rike. Gaudes voer wech machtelike up sijn ors vercoren, seere nopende met sporen, ende reet in die vorewighe Ende hi sach met groten crighe vichten Samerioens maghe. Ooc sach hi dienen van meneghen slaghe Brodumont ende sine sonen. Grote slaghe sloughen die ghone up dandre stouteleke. Dies claghede Gaudes jamerleke Mamette ende Appoline dat hi sach ghone Sarrasine so seere vichten onderlinghe Hi reet snelleke inden ringhe ende riep met luder stimme: Wie hier dandren doet mee onminne, die moete van Mamette sijn verwaten! 3 1. Hertaling] spartelte < zabbelte. 2. [Woordverklaring] vorewijch: synoniem van vorestrijt. 3. [Woordverklaring] verwaten: vervloeken, verdoemen. [Hertaling] verwaten < verwiesin.

17 Ic weet dat die payiene varen laten Gaudes gherne in den ringhe. 1 Met luder stemme riep hi: Hoort, ghi coninghe 2 Brodumont ende Samerioen! Ic ghebiede u met 3 alt bandoen, 4 dat men ghebieden mach eneghen man ende bi den voghet Tervogan dat ghi latet dit ghestrijt! Doe ontdede 6 die plaetse wijt an beeden siden ende die rinc. Samerioen, die coninc, swoer bi sinen goden alle vive dattet ontghelden moesten metten live Brodumont ende sijn sone mede, ofte hi sal hebben upter stede dat vorevechten sonder blijf Gaudes, die felle keitijf, sprac: Dor Mamette die ons doet leven, ghi heeren, ghi sult hem dat vorevichten gheven, want vechtewi onder ons, wi Sarrasine, so worden daeromme die kerstine vele te stouter als sijt verstaen. Laet ghi met uwen striden den kerstine, die daer hevet ghegeven den dootslach Broyiere, al u leven salt u rauwen sonder wanc Het woord rijmt op ließen (Mnl. lieten ), wat niet functioneert bij verweten of verwesen. Daarom opteren we voor een rijm verwaten : laten en verwijzen naar het feit dat de dichter op talrijke plaatsen omwille van het rijm van preteritum naar presens overschakelt. 1. [Hertaling] in den ringhe < dorch den ring. Dore den rinc ware eveneens denkbaar, maar omdat in het volgende vers twee koningen worden aangesproken ligt een rijm ringhe : coninghe meer voor de hand dan rinc : coninc. 2. [Hertaling] coninghe < kunig. 3. [Hertaling] met < ab. De gewone correspondentie van Dt. ab is Mnl. af/of resp. ofte, maar dat komt hier nauwelijks in aanmerking. Mnl. afghebieden betekent gebieden iets weg te doen en is dus ook niet passend. Speculatief. 4. [Woordverklaring] bandoen: gezag. 5. [Hertaling] eneghen man < einigem / Manne. De verplaatsing is nodig omwille van het rijm. 6. [Woordverklaring] ontdoen: opengaan.

18 Die hem meest nedert, 1 dien sal des danc gheven Mahoen, onse heere. Die coninc Gaudes castide so seere ende so langhe ghone payiene, dat hi den coninc Rodiene ten lesten verbat daer af, dat hi Samarioene gaf dat vorevichten upten campioen. Brodumont dede hem ooc int bandoen naden segghene 2 des conincs Gaudes Samarioen verblide des dat hi alles quam te boven. Mamet began hi loven, werden ende eren. Ende Gaudes ghinc ordineren tander heer ende scaren, oft Ogier mochte ontfaren Samarioene, oft so come, 3 dat menne 4 dan te sijnre onvrome ontfaen soude in een ander here So setten si hem ter were. S o scaerden hem die payien. [280] Ende Ogier es binnen dien 5 den heeren bat naer ghereden. Samerioen hevet sijn ors bescreden ende nam een spere in sijn hant. Ogier, den wigant, meende hi daer verslaen scier. Ende erst dat hi Ogier vernomen hadde, so riep hi saen: Entrauwen, heere kerstijn, hets ghedaen! 1. [Woordverklaring] hem nederen: zich vernederen. 2. [Woordverklaring] segghen (subst.): scheidsrechterlijke uitspraak. 3. [Hertaling] come < quaeme. Aanpassing omwille van het rijm op onvrome (< unframe ). 4. [Hertaling] menne < man. De Dt. zin bevat geen object. 5. [Woordverklaring] binnen dien: ondertussen, onderwijl. [Hertaling] binnen dien < oben dien.[weddige] WeNo vertaalt Und Og[ier] ist zum Streit [...].Mnl. boven dien betekent in weerwil daarvan, toch, wat hier niet echt past.

19 Ghi moet nu hier laten tleven want dat vorevichten es mi ghegheven. Ghi blivet hier doot, ic sal u leren enen so hoghen man deren alse Broyier, onse coninc, was. Ende Ogier sprac: Sijt seker das, ic sloughene doot, dat weet ic wale. Wildi nu dat wreken sonder hale, 1 so ridet ane 2 want ic bem bereet Die payien met sporen smeet sijn ors ende slouch onder dat spere. Ende Ogier, die stoute heere, trac sijn swert ende hilt 3 den scilt jeghen den steke. Met groter ghewilt quam dander toegesleghen. Alse een overmoedech deghen stac hi up Ogier den spiet. Ogier, die Danoys, en sliep ooc niet. Metten scilde deckte hi hem jeghen den scacht ende dander stac met sulker macht dat dat spere brac in menech trensoen. Ogier verhief dat swert alse een man coen ende slouch daer den payiene met up dat hovet, dattet hem splet totten tanden. Ogier sprac: Tuwer scanden, payien, sidi hier gheraect! 6 Waerdi hier mee, teer werden si ghemaect 1. [Woordverklaring] sonder hale: zonder omhaal (stoplap zonder veel betekenis). 2. [Woordverklaring] ridet ane: kom op ( aneriden : op iemand aanrijden, hem aanvallen). 3. [Hertaling] hilt < hing. 4. [Hertaling] Metten scilde deckte hi hem jeghen den scacht < Mit dem schild dackte er den schacht. 5. [Woordverklaring] spletten / splitten: splijten (presens; of het preteritum van splijten met verkorte stamvocaal?). 6. [Hertaling] Ogier sprac: Tuwer scanden, / payien, sidi hier gheraect! < Over, sprach Ogier, zu allen schanden, / Payien, werden ir hie geracht. De hele zin is onduidelijk. Onze oplossing is speculatief. [Weddige] WeNo vertaalt: Zu aller Schande [...] werdet Ihr hier gerächt Omdat geracht op gemacht (Mnl. ghemaect ) moet rijmen, kan dit woord niet van wreken afgeleid worden.

20 cortelijc alle alse ghi sijt Ter joncfrauwen Ogier rijt ende seet: Hout uwen vrede, lieve, Ic sal die rechte grontdieve 2 gaen onthalen na haren recht. Ghi sult noch heden dat alre scoonste ghevecht sien dat ghi ghesaghet ie. Ende God, onse Heere, sal mi daerinne sterken, dies hebbic troost. Scone joncfrauwe, als iet u noost, 3 dan doet mi emmer verstaen Ic sal u helpen ende slaghe slaen so vele ende so uteghelesen. dat hare 4 gheen payien en sal ghenesen. 1. [Woordverklaring] Waerdi hier mee, teer werden si ghemaect / cortelijc alle alse ghi sijt: Als er nier nog meer van uw soort waren, des te eer zouden ze er allemaal binnen korte tijd aan toe zijn zoals u. Onzeker. [Hertaling] Waerdi hier mee, teer werden si ghemaect / cortelijc alle alse ghi sijt. < Weren ir hie mee, ee sie wurden gemacht / Kurtzlich als ir sijt. [Weddige] WeNo vertaalt: Wären hier noch mehr von ihnen, sie würden noch früher um einen Kopf kürzer gemacht als Ihr. 2. [Woordverklaring] grontdief: aartsbooswicht, doortrapte schurk. 3. [Woordverklaring] nosen: schaden, kwaad doen. [Hertaling] als iet u noost < als ich es nost. WeEm emendeert terecht: als icht u nost en WeNo vertaalt: wenn Euch etwas stört. 4. [Hertaling] hare < sin. De Dt. tekst is duister. Hare (genitief meervoud van si als object bij ghenesen ): daarvan, van die slagen.