I n den salighen name Marie, [90]

Transcriptie

1 Deel 2 Ogiers outheit (versregels ) I n den salighen name Marie, [90] die moeder es ende maghet vrie willic nu beghinnen dichten. Ende dat ic mi niet en moete ontvruchten, des moghe mi helpen die selve maghet die die hemelsce crone draghet ende moeder ende dochter es mede des Heeren, die alre moghenthede 2 ende des firmaments hevet macht, 4145 die beede dach ende nacht makede, ende alle creatueren, ende die selve ieghelijc na sijnre figuren ons sondaren hevet gewracht. 3 Die selve edele vrauwe biddic omme macht 4150 te vulbringhene mijn gheleest, 4 die moeder ende dochter es gheweest 5 1. [Woordverklaring] hem ontvruchten: bang zijn, vrezen. [Hertaling] ontvruchten < entfriehten (vgl. WeGl). 2. [Woordverklaring] moghentheit: macht, vermogen om iets te doen. [Hertaling] moghenthede < vermoglichheit Ook vermoghenthede met dezelfde betekenis is denkbaar. 3. [Hertaling] die beede dach ende nacht / makede, ende alle creatueren, / ende die selve ieghelijc na sijnre figuren / ons sondaren heeft gewracht < Auch beyde tag und nacht / Machet und alle creaturen / Und die selben iglichs nach siner figuren / Uns sundern hat zu geacht. Reconstructie onzeker. [Weddige] Und die selben iglichs nach siner figuren / Uns sundern hat zu geacht > Und diese (Geschöpfe), ein jegliches auf seine Art, uns Sündern zugeordnet hat (WeNo). Na sijnre figuren lijkt eerder een toespeling te zijn op Genesis 1, 27: God schiep de mens als zijn evenbeeld, als evenbeeld van God schiep hij hem. 4. [Woordverklaring] gheleest: taak, opdracht. 5. [Hertaling] te vulbringhene mijn gheleest, / die moeder ende dochter es gheweest < Zu volbringen min gelese, / Die mutter und tohter ist wesen. Ghelese als afleiding van lesen ( lezen, bidden, verzamelen ) is in het Mnl. onbekend en formeel is een verbogen

2 des hoghen Heeren, alse ic eerst seede. Den selven Heere biddic ooc omme moghenthede 1 te vulbringhene dit beghin, 4155 ende dat si mi enen sulken sin willen verleenen te desen werke ende mi also daerinne sterken 2 dies biddicse harde seere voren 3 dat wie dit sal horen 4160 niet en sal vinden te lachterne daer an, want ic saelt maken so ic best can uten Walscen weder ende vort. 4 Ende oft ic an enech woort mesgrepe als ict sal scriven, 4165 onghespot willic bliven, beede van wiven ende man. Omme dat ic nooit eer en began te dichtene, 5 ontsie ic mi in dit begin dat 6 dicke ghevalt, dat icker in 4170 iet faelgiere. Ende mochtet wesen, 7 so biddic die ghone diet sullen lesen, vorm van gheles uitgesloten. Gelet op de mogelijkheid van geweest als voltooid deelwoord, is gheleest als rijmwoord zeer waarschijnlijk. Volgens VL Vl 74 is geweest het gewone participium in het Brabants en het Hollands. 1. [Hertaling] moghenthede. Zie regel [Hertaling] sterken < stercke. Aanpassing nodig omwille van de congruëntie met het meervoudig subject in overeenstemming met wollen in vers [Woordverklaring] voren: vooraf, van te voren. [Hertaling] seere voren < sere. In de Dt. tekst ontbreekt een rijmwoord op horen. 4. [Woordverklaring] weder ende vort: geheel en al, ten volle. [Hertaling] weder ende vort < furt und furt. 5. [Hertaling] Omme dat ic nooit eer en began / te dichtene < Umb das ich note einer enbegan / Zu diehten. [Weddige] WeNo vertaalt: weil ich allein noch nicht zu dichten begonnen hatte. 6. [Hertaling] dat < Und. De zin is logischer als men hem met een onderschikkend voegwoord met het vorige vers verbindt. Onzeker. 7. [Hertaling] Ende mochtet wesen < und soe moete wesen. De zin is vermoedelijk als een syntactisch ongemarkeerde vooropgestelde voorwaardelijke bijzin te interpreteren.[weddige] Und dick gevalt, das icker in / Icht falgiere und soe moete wesen > Und weil es oft passiert, dass ich mich in etwas versehe und (es) so sein muss (WeNo).

3 dat si mi niet seere daer omme en beclaghen, 1 want ic bem noch jonc van daghen ende en hebbe niet machscien 4175 also vele ghehoort ende ghesien alse sulc die ouder sijn dan ic. Hets leden een goet stic dat ic gheseten was te stade 2 in Vlaendren bi liever laden bi goeden gheselscape ute vercoren. Scoonre vrauwen, 4 hoghe ende wel gheboren saten vele in onsen rinc. Van menigherhande dinc sanc men daer die liedekine 4185 ieghelijc na der manieren sine. Sulc telde van yeesten ende van aventueren. Daerna, alse mi ghebueren soude te toghene tmine, 5 so spraken si alle: Hets anscine: 4190 hi en es noch gheen man, 6 sonder waen, 1. [Woordverklaring] beclaghen: aanklagen, beschuldigen. 2. [Woordverklaring] te stade: op het passende moment, op het goede ogenblik. [Hertaling] te stade < tere stede. Het ligt voor de hand hier teenre stede te vertalen, wat echter problemen met het rijm oplevert. Zie volgend vers. 3. [Woordverklaring] bi liever laden: kalm, rustig, bedaard, op mijn gemak. [Hertaling] bi liever laden < by lieben luden. De Dt. tekst suggereert dat het laatste woord lieden zou moeten zijn, wat dan tot een tautologie met By guter geselleschafft in het volgende vers zou leiden. De leden -variant voor lieden is in Vlaanderen weliswaar niet onbekend, maar hij verschijnt meestal in verbinding met een pronomen zoals onsleden e.d. (VL Kl 53). Het lijkt niet onwaarschijnlijk dat we hier te maken hebben met de uitdrukking bi liever laden. Dat heeft als consequentie dat tere stede in vers 4179 een rijmklank a moet krijgen. Het gaat waarschijnlijk te ver aan te nemen dat achter tere stede een echte plaatsnaam schuil gaat. 4. [Hertaling] Scoonre vrauwen < Bi schonen frauwen. Het heeft er de schijn van dat het voorzetsel bi door perseveratie uit de vorige regel in dit vers terecht is gekomen. 5. [Hertaling] soude te toghene tmine < Soude te tegene tmine. Het Mnl. vers is vrijwel onveranderd in het Dt. overgenomen. De emendatie is van HiWe. 6. [Hertaling] Hets anscine: / hi en es noch gheen man < er ist ane schine / Als ein man. WeNo neemt een fout aan. I.p.v. er ist offensichtlich ein Mann zou er eigenlijk het tegendeel moeten staan omdat men de verteller omwille van zijn jeugd wil vrijstellen van een bijdrage aan de vertelronde. We sluiten ons aan deze interpretatie aan, maar

4 hi sal met rechte quite ende ledech gaen. Dit hoordic ende het was wel mijn ghevouch. 1 Doe sprac die een vrauwe ende louch: Hi en sal niet, seede si, te waren, 4195 want hi verhoghet binnen sinen jare 2 so meneghen man met sinen ghedichte. Wildijs hier pleghen, hem souds lichte hier gonnen te bat iemen. 3 Doe ic dat hoorde, sprac ic sniemen: Vrauwe, wistic iet, ic seit u sciere. Oft wildi horen van Ogiere? Clerc, dat willen wi alle horen! Doe ginc ic den vrauwen wel gheboren die kintheit tellen van Ogiere Ende doe ic liet den goedertiere, die mijn herte hout ghevaen, 5 vragheden mi 6 alle sonder waen, ofticker niet meer of hadde ghehoort. Ic antworde: Neen ic, in Dietsce woort Mer men vint des 7 in Walscer tale noch mee. Die scone smale, die vul es alre hovescede, veranderen vers 4190 omdat de uitdrukking anscine sijn steeds onpersoonlijk is. 1. [Woordverklaring] hets mijn ghevouch: dat komt mij goed van pas. 2. [Woordverklaring] binnen sinen jare: als minderjarige. [Hertaling] binnen sinen jare < bi dem jare. 3. [Hertaling] Wildijs hier pleghen, hem souds lichte / hier gonnen te bat iemen < Wolde hijs hier pflegen, ime solds lieht / Hier gonnen te bat yemen. De zin is duister, maar moet vermoedelijk begrepen worden in de zin van WeNo: Wenn er es hier darbieten wollte, so würde es ihm wohl jedermann zu seinem Vorteil gönnen. 4. [Woordverklaring] sniemen: meteen. 5. [Woordverklaring] Met den goedertiere, die mijn herte hout ghevaen is hier blijkbaar Ogier bedoeld. 6. [Hertaling] mi < nu. 7. [Hertaling] vint des < wolts. Men zou kunnen vertalen: Mer men woude des in Walscer tale noch mee ( maar men wou daarover in het Frans nog meer (te horen krijgen). Omdat de dichter de opdracht krijgt het Franse verhaal te vertalen, ligt het voor de hand hem te laten zeggen dat alleen het eerste deel in het Nederlands vertaald is, maar dat er in het Frans nog veel meer bestaat.

5 bat mi 1 daernaer in stilre bede, dat ic ut Walscer spraken 4215 dit bouc in Dietsce wilde maken dore haren wille, die God gheneere. 2 Nu en willict laten nemmermeere went 3 ic hare ghelofte 4 doe. Daerbi willic spade ende vroe 4220 daer omme peinsen ende poghen. 5 God gheve dat ic moghe vulbringhen dit gheleest. 6 Die Gode dienet, hi mach meest seker sijn van goeden lone Ende na dien dat mi riet die scone, die mi mach betren al mijn verdriet, nu en willics laten niet, ic wilt bestaen dor hare minne. Elc swighe ende hore! Ic beghinne 4230 dit werc, dat ic nooit eer en dede. Van Ogier die outhede willic dichten in Dietscer tale. God laet mi dat vulbringhen wale. W i hebben ghehoort in Fransoys [91] van Ogier, den Danoys, hoe hem Karel, die hoghe baroen, te Monfacoen wilde hanghen doen dor die eveldaet van sinen vader 1. [Hertaling] mi < nu. 2. [Woordverklaring] geneeren: redden, behouden, in leven houden. 3. [Woordverklaring] went: totdat. 4. [Woordverklaring] hare ghelofte: de belofte die ik aan haar gedaan heb. 5. [Woordverklaring] poghen: zich inspannen. [Hertaling] poghen < pagen. Het rijmwoord is moghe.[weddige] WeGl leidt pagen af van Mnl. paeyen en vertaalt zufriedenstellen. 6. [Hertaling] dit gheleest < dis lesen. Vgl. vers [Hertaling] Die Gode dienet, hi mach meest / seker sijn van goeden lone < Der guten diente er hyn nach maßen / Sicherlichen von gutem lone. Onze reconstructie is speculatief. [Weddige] WeEm vervangt er zonder nadere toelichting door ich.

6 Godefroot, die algader 4240 Karels ghebot hielt vor onwert. Ende hoe Ogier, die deghen wert, Karle ghegheven wart inlegghen. 1 hebdi dicke horen segghen in Dietsce te menegher stede Ooc hebdi ghehoort daer mede vertrecken 2 sonder waen hoe hi te Sinte Omaers 3 lach ghevaen omme dat sijn vader die ghelofte brac alse hi Karle te houdene sprac Dies doghede Ogier ongherief. 5 Des borchgraven dochter hadde hem lief van der stede, die hem hielt ghevaen. Ooc hevet men dicke wel verstaen hoe Ogier, die edel man, 4255 een kint metter maghede ghewan, die des borchgraven dochter was Boudijn hiet het, sijt seker das, Ogier haddet utermaten lief ende hoe God Ogiere sijn gherief [Woordverklaring] inlegghen: in gijzeling liggen. [Hertaling] inlegghen < in wedden. Mnl. wedde heeft de specifieke betekenis het pand dat men bood bij het voorstel van een tweekamp om de waarheid van iets of de onschuld van iemand te bewijzen (eigenlijk een gerechtelijken tweekamp, die verboden was). Wedde komt daarom minder in aanmerking, vooral omdat het niet rijmt op segghen in de volgende regel. Als rijmpartner hiervoor komt legghen in aanmerking. Mnl. inlegghen, een Vlaamse variant van inligghen, betekent in gijzeling liggen, precies wat hier bedoeld is. [Weddige] WeGl interpreteert wedde als Pfand (onder verwijzing naar Marant en Galie). 2. [Woordverklaring] vertrecken: vertellen. 3. [Hertaling] Sinte Omaers < Sant Thoman (WeEm). 4. [Woordverklaring] spreken: plechtig beloven, toezeggen.[hertaling] alse hi Karle te houdene sprac. < Als er Karolo zu hulden versprach. Mnl. verspreken heeft niet de in het Dt. gangbare betekenis beloven. 5. [Woordverklaring] ongherief: nadeel, schade. [Hertaling] ongherief < grief. De betekenis van Mnl. g(e)rief is volgens het MNW: Al wat iemand door eens anders goedheid of mildheid [...] ten deel valt; dus oorspr. een ons door een ander aangedaan genoegen. Bij uitbreiding ook, en dit is de gewone beteekenis geworden, van hetgeen men voor zich zelven doet. Genot, genoegen, bepaaldelijk zingenot, zinnelijk genoegen. In deze betekenis past het voortreffelijk in vers Hier is het tegendeel bedoeld.

7 beterde, ende hoe hi quam ter soene jeghen Karle, den deghen coene, omme die vroomheit die hi dede vore Rome, daer hi mede scade meneghen Sarrasijn, 4265 ende hoe hi vor Karle, den coninc fijn, jeghen Karahen den camp nam van Perthie, alsic vernam. Ende also hevet men dystorie 1 ghehoort menechmael in Dietsce woort, 4270 hoe si sceeden sonder waen. Vortmeer 2 en hevet men niet verstaen sijn leven als ict kinne. Daeromme eist dat ic beginne vort te dichtene, so ic best can Doe Karel, die edel man, verdreven hadde die Sarrasine, keerdi weder in den lande sine te Parijs in die stede. Die stoute Danoys voer ooc mede, 4280 also dede ooc Namels van Bavier. Doe alle landsheeren fier versament waren bi Parijs, sprac Namels ten coninghe wijs: Siet hier Ogier, 3 den neve mijn, 4285 dien ghi hebt vergheven, coninc fijn, uwen evelen moet sonder wanc, dies u weet mijn herte danc. Nu saghe ic gherne, heere coninc, dat ghi scoudet 4 quite van alle dinc 4290 Bertram, minen sone. Karel sprac: Ic bem die ghone, 1. [Hertaling] dystorie < dis geschiht. 2. [Woordverklaring] vortmeer: verder, voorts.[hertaling] Vortmer < Furbaß me. 3. [Hertaling] Siet hier Ogier < Sitt ir Ogieren. 4. [Hertaling] scoudet < stundent. [Weddige] WeGl leidt stundent quite af van een hypothetische utdrukking quijt(e) staen met de betekenis freigeben.

8 diene u niet ontiet 1 te waren. 2 Mer, hertoghe, biden goeden jare, 3 mi moet gheloven u neve Ogier 4295 ende ghi met hem alhier bider ridderscape, sonder waen, dat hi mi niet en sal ontgaen, mer bistaen sijn lijf algader, also langhe alse levet sijn vader 4300 ende niet te wonene buten minen hove. 4 Namels sprac: Van desen ghelove bem ic uwen wille te doene ghereet. 5 So bem ic anderwerf, seide Ogier, godweet, 6 ic en wils niet avegaen Alse nu die ghelove was ghedaen, voer Namels, die deghen fier, met sinen volke te Bavier ende Ogier bleef bi Karle, den heere, meneghen dach met grooter eere, 4310 ende diende hem sonder waen. Veertien jare, hebbic verstaen, hevet inne die Walsce aventuere. Ende bi dier tijt up ene ure starf sijn vader Godefroot 4315 van Denemerken. Cleene ende groot so verstorven 7 hem alle die stede. 1. [Woordverklaring] ontien: (iemand aan iemand) onttrekken, ontnemen. 2. [Hertaling] diene u niet ontiet te waren < Dien uch niet onsiet te waren. [Weddige] WeNo vertaalt correct: der ihn Euch wahrlich nicht vorenthält. In WeGl wordt onsiet op deze plaats met entsien (Mnl. ontsien ) in verband gebracht en vertaald als Schaden tun, in Schrecken versetzen. Afgezien van het feit dat het Mnl. ontsien deze betekenis niet heeft, is het duidelijk dat hier het Mhd. werkwoord en(t)ziehen (Mnl. ont(t)ien ) bedoeld is. 3. [Woordverklaring] biden goeden jare: bij Gods gunst. 4. [Hertaling] buten minen hove < ußwendig mynen hove. 5. [Hertaling] te doene ghereet < bereit zu tun. Omgesteld omwille van het rijm. 6. [Hertaling] So bem ic anderwerf, seide Ogier, godweet [...] < So bin ich anderwerb Ogier, god weyt. [Weddige] HiWe laat dit vers bij de woorden van Namels aansluiten. 7. [Woordverklaring] versterven: door erfenis of krachtens erfrecht aan iemand toekomen.

9 Nu es hi heere van groter rijchede, dier hi te voren en hadde twint, ende nauweleke kende hine over 1 kint, 4320 daer hem dit goet of was comen. 2 Karel was vro, alsics hebbe vernomen, sekerleke sonder waen, dattet Ogier wale was vergaen, want Karel haddene seere lief sonder waen Also dede hine weder, maer wel saen verkeerde die liefde, als ghi wale sult hooren, eer ic inde mine tale. D oe die coninc Godefroot [92] van Denemerken was bleven doot, 4330 wilde Ogier, sijn stoute sone, die alre doghet was ghewone, in dat lant varen ende dat berechten ende te sinen not 3 verplechten, 4 alse hi te doene sculdich was Ten coninghe ghinc hi, sijt seker das, ende bat orlof in goeder maniere. Karel, die coninc, antworde sciere ende sprac: Ogier, lieve vrient, 1. [Woordverklaring] enen kennen over: iemand kennen als. 2. [Hertaling] ende nauweleke kende hine over kint, / daer hem dit goet of was comen < Und nuweling kint hyn uber kint, / Da yme dis gut af was kummen. Vermoedelijke betekenis: en nauwelijks had diegene, van wie dit goed afkomstig was (nl. Godefroot), hem als kind gekend. [Weddige] WeNo vertaalt: und unlängst noch ein Kind unter Kindern, als ihm dieses Gut abhanden gekommen war. 3. [Woordverklaring] not: voordeel, nut 4. [Woordverklaring] verplechten / verplichten: beheren, besturen.[hertaling] Ende te sinen not verplechten < Und nach sinem nutz bewaren. Het Dt. vers rijmt niet ( berechten:bewaren). Bewaren komt een tweede keer in verbinding met berechten voor in vers 4354, waar het rijmt op varen. WeGl vertaalt het op beide vindplaatsen als beschützen, sorgen für. Hoewel een vol rijm berechten : rechten niet uitgesloten is, opteren we hier voor berechten : verplechten. 5. [Hertaling] alse hi te doene sculdich was < Als er schuldig zu tund was. [Weddige] Dit vers wordt door HiWe met het volgende verbonden. Omdat vers 4336 geen inversie vertoont, is 4335 eerder een bijzin bij wat voorafgaat, dan bij wat volgt.

10 langhe hebdi mi ghedient Alse een stout rudder ende vri sidi altoos gheweest bi mi in menegher noot, die ic hebbe ghesien. Ic en hebbet niet vergheten, rudder fijn, dies ic u nu van herten danc Ghine vaert niewer, sonder wanc, 1 ghine sult 2 ere ontfaen van mi. Hout dat lantscap ende dat goet 3 so vri dat men mi des sal segghen eere van desen daghe emmermeere En dedicket niet, het ware onrecht. Doe sprac Ogier ten coninghe echt: Orlof, heere, laet mi varen mijn lant berechten ende naren 4 hier tote u keeren dan Doe sprac Karel, die edel man: Sal ic u des keerens gheloven, 6 Ogier, so moet ghi mi in ostagien hier achterlaten, 7 bi sinte Jan, dien ghi ter werelt hebt, een man, 4360 so lief, alse ghi u selven doet [Woordverklaring] sonder wanc: zonder valsheid. 2. [Hertaling] ghine sult < Hine sollent. Vóór het vers staat in het hs. een paragraafteken. 3. [Hertaling] Hout dat lantscap ende dat goet < Hebben lantschafft und gut. 4. [Woordverklaring] naren: daarna, later. 5. [Hertaling] mijn lant berechten ende naren / hier tote u keeren dan < Min lant beriehten als ich solte bewaren, / Hier tot uch keren dan. Uit wat volgt wordt duidelijk, dat Ogier hier belooft terug te keren als hij in zijn eigen land orde op zaken heeft gesteld. Het ligt voor de hand aan te nemen dat vers 4355 een nevengeschikte infinitiefconstructie is bij lant mich varen ( laet mi varen ) in vers De verbinding van berechten en bewaren is een associatie van LuFl, die al in de verzen voorkwam. 6. [Hertaling] Sal ic u des keerens gheloven < Sal ich uch des kerens geloben. Mnl. gheloven wordt verbonden met een datiefobject van de persoon en een genitiefobject van de zaak. Bedoeld is: Als u wilt dat ik geloof dat u terug zult keren. [Weddige] Sal ich uch des kerens geloben > Wenn ich Eurer Entfernung zustimmen soll (WeNo). 7. [Hertaling] achterlaten < Hunder uch lassen. 8. [Hertaling] alse ghi u selven doet < al ir uch selber hant. [Weddige] WeNo suggereert dat het rijmwoord op vroet in vers 4362 houdt zou moeten zijn. Dit rijmt echter niet in

11 Merct in u selven, deghen vroet, wie ter werelt 1 dat mochte sijn. Bi Gode, heere, dats Boudijn, mijn lieve sone, antworde Ogier Ware bi mi 2 gestanden hier een man met enen swerde, ende hi den eenen soude ter erde, van ons tween doen legghen doot, bi Gode, ic ginghe hem inden stoot 4370 ende liete mi verslaen, eer ic mijn kint, vant verstaen, liete doden ofte hem iet messcien. Die coninc antworde mettien: Ogier, wat mijns ghesciet, dies en maghic gheloven niet. Ogier antworde: Heere, ghescint 4 moetic werden, oft ic twint 5 looch aen dat ic hebbe gheseit. Neen ghi, sprac die coninc ghemeit So sent omme den jonghen man. Ic salne, bi sinte Jan, over u houden tes ghi keert. Hi sal met mi wesen gheeert, vele meere, bi mijnre trauwen, 4385 dan Charloot, dien ghi hier moghet scauwen. A lse dat hoorde die Danoys [93] sant hi enen edelen Fransoys het Mnl. Doet : vroet is daarentegen een perfect rijm, dat ook uitstekend in de context past. 1. [Hertaling] wie ter werelt < Wie in der welt. Het MNW kent de uitdrukking ter werelt alleen als versterking bij nie en ie.het kan een echo van vers 4360 zijn. 2. [Hertaling] bi mi < al mir. 3. [Woordverklaring] wat mijns ghesciet: wat er van mij ook moge geworden. 4. [Woordverklaring] ghescint: te schande gemaakt, eerloos gemaakt. 5. [Hertaling] oft ic twint < uf ich zwing. [Weddige] WeGl leidt zwing af van Mnl. twinc dat geluikbeduidend is met twint, maar niet rijmt op ghescint. 6. [Woordverklaring] ghemeit: vrolijk.

12 te sinen sone Boudijn te Sinte Amant, dat hi ten coninc fijn 4390 comen soude, ics seker bem, te Parijs, ende bliven over hem in ostagen alse voren es gheseit. Alse men den joncheere wel ghemeit sijns vaders bootscap liet horen, 4395 quam hi ende seit sijnre moeder tevoren. Ende si seede, dat hijt ontsegghen soude. Hi antworde, het ware te houde, 1 ende hi beval haer onsen Heere Gode. Ende sine moeder otroyeerde 2 node 4400 dat die vaert soude wesen. Haer herte vorseede 3 haer in desen sine doot, al mochte sijt beletten niet. Nadien datten sijn vader ontbiet 4 so en conste sijt niet gheweren Die joncheere en wilde niet langher meren. 6 An sinen grootheere 7 hevet hi ghenomen 1. [Woordverklaring] te houde: als bewijs van vriendschap en genegenheid. Minder waarschijnlijk: te spoedig, te vroeg, al te gauw. [Hertaling] het ware te houde < het ware te hold. Onze reconstructie is speculatief. [Weddige] het ware te hold > sie sei einzuhalten (WeNo). Dit voorstel zou in het Mnl. te houden(e) vereisen, wat niet rijmt op soude in vers [Woordverklaring] otroyeren / octroyeren: vergunnen, toestaan, zijn toestemming tot iets geven. 3. [Hertaling] vorseede < versagde. Vgl. WeGl s.v. versagen. 4. [Hertaling] Nadien datten sijn vader ontbiet < Nach dem datten sin vatter ontbiet. Bedoeld is: omdat zijn vader hem beval te komen. [Weddige] Nach dem datten sin vatter ontbiet > nach dem, was ihm sein Vater entboten hatte (WeNo). 5. [Woordverklaring] gheweren: beletten, verhinderen.[hertaling] gheweren < geweren. In het Dt. rijmt geweren op sparen. Mnl ghewaren betekent echter toestemmen, toelaten, dus het precieze tegendeel van gheweren, en komt hier dus niet in aanmerking. 6. [Woordverklaring] meren / merren: toeven, wachten. [Hertaling] meren < sparen. De Dt. tekst bevat een assonantie geweren:sparen. Omdat meren minder gangbaar is dan merren, is het niet uitgesloten dat ook de Mnl. tekst hier een assonantie gheweren:sparen heeft gehad. 7. [Woordverklaring] grootheere: grootvader. [Hertaling] grootheere < anherren. Mnl. anichere heeft dezelfde betekenis, maar komt alleen in het oosten voor.

13 sconen orlof. Dus es hi comen te sijnre moeder sonder waen, diene vriendeleke hevet bevaen in hare arme ende seede: Lief kint, in Gods gheleede moeti varen, sonder waen. Ic sal meneghen heeten traen omme u laten, tote dat ghi keert, 4415 want mijn herte es verseert omme dit varen, sijt seker das, want si niet tevreden 2 en was omme die sake die haer over ginc. 3 Ay moeder, sprac die jonghelinc, 4420 des groten rauwen vant ontberen. Ic sal mi 4 haesten ende keeren so ic eerst mach, also helpe mi Marie. Ende so voer wech Boudijn, die vrie, met sinen gheselle, den Fransoyse, 4425 ende liet dat lant van Artoyse. Ooc meneghe stat diere ende goet dore reden si al, alsic verstoet, onder hem tween, die goede ghesellen. Wat soudic hare dachreisen tellen! 4430 So langhe voeren si te samen tes si te Parijs quamen, daer Karel was ende Ogier ende menech ander rudder fier, die ic u niet en can ghenomen, 4435 daer 5 die meeste willecomen 1. [Hertaling] bevaen < enpfaen. Mnl. bevaen past in deze context beter dan ontfaen. 2. [Woordverklaring] niet tevreden: bedroefd, teneergeslagen. 3. [Woordverklaring] overgaen: overkomen, gebeuren, ten deel vallen. [Hertaling] want si niet tevreden en was / omme die sake die haer over ginc < Dann sie nit zu furen was / Umb sache die ir uber ging. Onzer reconstructie is onzeker. [Weddige] WeNo vertaalt denn sie war nicht umzustimmen in einer Angelegenheit, die ihr naheging. 4. [Hertaling] mi < nu. 5. [Hertaling] daer < Mere. Omdat het tegenstellende mer (Nnl. maar ) hier geen zin maakt, opteren we voor daer.

14 waren gheseit Boudine ende den Fransoyse. Helpe God, hoene die Danoyse Ogier onthaelde, 1 die was sijn vader! So dede theerscap altegader A lso was Boudijn wale ontfaen. [94] Karel, die coninc, sonder waen onthaeldene 2 wel ende was sijns blide. Des anderen daghes vroe bi tide wilde Ogier niet langher sparen In Denemerken wilde hi varen ende bereede hem alse een rudder coene. An Karle ende an die baroene nam orlof die deghen wijs ende sprac: Coninc van Parijs, 4450 oft ic iet goets 3 jeghen u hebbe verdient up eneghe stont, so doet alse een vrient ende lonet Boudine, minen kinde. In die arme sine hevet hine mettien woorden ghenomen 4455 ende seede: Lieve kint, ic sal comen te u weder cortelike. Ende hiermede gaf die coninc rike Ogiere vierewerf twintech man 1. [Hertaling] onthaelde < ouch aelde. [Weddige] WeGl leidt aelde af van Mnl. (h)alen in de betekenis an sich ziehen. Hij vertaalt: wie ihn der Däne Og., sein Vater, auch an sich zog.met een persoon als object in de accusatief betekent Mnl. halen iemand tot zich trekken, aan zich verbinden. Dat kan hier nauwelijks van toepassing zijn. Vgl. ook vers 4443 en A. Berteloot, Gewollt und nicht gekonnt? Oder erst gar nicht gewollt? Der Heidelberger Ogier von Dänemark. In: B. Bastert, H. Tervooren und F. Willaert (ed.), Dialog mit den Nachbarn. Mittelniederländische Literatur zwischen dem 12. und 16. Jahrhundert (Zeitschrift für Deutsche Philologie, Band 130, 2011, Sonderheft), [Hertaling] onthaeldene < Onthaeldene. [Weddige] WeGl leidt dit woord af van onthalden, dat hij als een variant van enthalten interpreteert. Het woord wordt in verband gebracht met Mnl. onthouden en met uitdrukkelijke verwijzing naar vers 4443 vertaald als bewirten, aufnehmen. Twee lemma s daarboven bevindt zich in WeGl het trefwoord enthalen met de correcte vertaling: empfangen. 3. [Hertaling] iet goets < guts.

15 te vaerne onder sinen ban ende sinen wille mede te doene. Also voer wech die deghen coene met sinen lieden up gheseten. Wel ghewapint, doe ic u weten, rumede hi Parijs, die goede stede Te Denemerken wert hi hem dede, wat hi mochte, sonder respijt. Hine gheerde te lettene ghenen tijt. 2 Hi was haestech upter vaert. Si voeren seere die eerste dachvaert, 4470 daernaer dander ende die derde mede. Des vierden daghes quamen sie up ene heede. An enen berghe moesten si varen [...] a riden, die heeren van prise, so si daden. Ogier, die wise 4475 voer voren ende hevet vernomen wel 4 vijfhondert rudders comen wel ghewapint ende ghereden up groten orsen met sterken leden. Si scenen ooc van groter machte Scilde, halsberghe, swerde ende scachte hebben die rudders met hem bracht. Nu hoort, wes si waren bedacht ende hoe si waren so wel versien. Het waren, leet moete hem ghescien, 4485 die daer hielden in der laghe Ogiers stiefmoeders maghe, der felre vrauwen, God gheve haer toren. 1. [Woordverklaring] ban: bevel. 2. [Hertaling] Hine geerde te lettene ghenen tijt < Hine geerde zu letzen gein zijt. 3. [Hertaling] [...]: Het weesrijm varen in 4473 wijst erop dat er een vers verloren is gegaan. Omdat de aansluiting van de verzen 4473 en 4474 niet past, ligt het voor de hand het verdwenen vers achter regel 4473 te positioneren.[weddige] HiWe laat de verzen 4473 en 4474 direct aan elkaar aansluiten. 4. [Hertaling] wel < Das wol. De herhaling van wel in de verzen 4477 en 4478 laat vermoeden dat er meer aan de hand is.

16 Si hadde daer ghesant voren dese rudders, sonder waen, 4490 omme dat si seker hadde verstaen bi spierres, 1 diet hadden vernomen, dat Ogier daer soude comen. Dat hadden si hare wel gheseet. Omme die selve sake hadde si gheleet 4495 dese rudders daer bi scaren, so dat hem Ogier niet en soude ontfaren, si soudene slaen te doot. Hierup hadde si hoope groot, ware Ogier doot, die deghen vrome, 4500 dat dat rike soude comen up hare kindere dan. Daer omme hadde si den edlen man doen verhoeden 2 ende belaghen. 3 Si wiste wel, ware Ogier verslaghen, 4505 dat dan soude comen dat conincrike up haren outsten sone snellike. N u hevet Ogier vernomen [95] alse hi upten berghe was comen boven, die rudderscare Te sinen lieden die met hem waren sprac hi: Hebdi niet ghesien ghewapint volc? Ende mettien saghen daer vort die rudders coene varen inden dale groene 4515 dat volc ghewapint van prise [Woordverklaring] spierre: spion, verkenner. 2. [Woordverklaring] verhoeden: bewaken. 3. [Woordverklaring] belaghen: in een hinderlaag doen lopen. 4. [Hertaling] Ende mettien / saghen daer vort die rudders coene / varen inden dale groene / dat volc ghewapint van prise < und mettin / Sagent daer wert die ritter kune / Varen, da in dem tale grune. / Ist volk gewapent van prijse? [Weddige] WeNo verklaart sagent als saht Ihr en voegt op deze manier een subject toe. Als gevolg daarvan worden deze verzen in de mond van Ogier gelegd. Vers 4516 wordt door HiWe als een zelfstandige vraagzin geïnterpreteerd.

17 Doe spraken si in derre wise te Ogier te waren: Wat riden si hier? Oft men varen enen bode te ghonen heeren dade, 4520 te ervaerne 1 oft si onse scade begheren ofte onse bate? 2 Ogier antworde: Bi caritate, ic sal daer varen ende niemen el. Eist dat icse van herten fel 4525 vinde, ic sal hem metten selven 3 doen, sprac Ogier, die stoute baroen. Wiet nu lachtere ofte prise, si dinken mi doghet in gheenre wise begheren, mer iemens scade Bi ons Heeren Gods ghenade, begheren si des camps ofte pinen Karle te doene ende den sinen, oft ict an hem can verstaen, si waren bat bleven, sonder waen, 4535 ter stede, danen si comen sijn. Die vierewerf twintech rudders fijn beval hi daer te houdene stille. Si antworden, sinen wille waren si ghereet te doene Hiermede voer wech die deghen coene den berch nederwert te dale. Hovescleke met scoenre tale groete hi die rudders van prise ende si hem weder. In hoofscer wise 4545 vraghede hi die heeren, wanen si waren 1. [Woordverklaring] (hem) ervaren: informeren naar, onderzoek doen naar. 2. [Hertaling] Wat riden si hier? Oft men varen / enen bode te ghonen heeren dade, / te ervaerne oft si onse scade / begeren ofte onse bate < Was rijdent sie her uf? men varen / Einen boeden zu jenen herren daede / Der da herfare, ob sie uns schaden / Begerent zu sin uf unser baeten. Reconstructie onzeker. 3. [Woordverklaring] metten selven: op dezelfde wijze. [Hertaling] metten selven < von den selben.

18 ende werwaert 1 dat si wilden varen. Dit vraghede hi up hovescede, oft men mochte, dat ment hem seede, want hijs gherne ware vroet Doe antworde metter spoet dander in felre maniere. Den Danoys Ogiere seede hi: Rudder, bi mijnre wet, ghi moghet hiermede 2 selve ghelet hebben dat ghi so seere jaghet, want van al dat ghi mi vraghet en wert u berecht niet een twint, also helpe mi Marien Kint, eist dat ghi teerst segghet hier 4560 oft ghi den Danoys Ogier, iet kennet ofte iet saghet, hier upter vaert. Alse dit ghevraghet hadde die ghone, sprac Ogier saen: Ja ic, vrient, al sonder waen, 4565 ic kenne wel Ogier, den sterken. Godefroots sone van Denemerken was hi, men hevet dicke gheseit. Nu biddic u dore hovesceit, dat ghi mi dies, des ic u bat, 4570 berechtet. Dander seede: Godsat hebbe diet doet, ghine secht mi, dies ic u vraghe, heere rudder vri, oft ghi Ogier up derre vaert saghet comen herwaert Bi Gode, ja ic, sprac Ogier, hi en es ooc niet verre van hier, 1. [Hertaling] werwaert < uf welhe art. Het heeft weinig zin te vragen op welke manier ze zich voortbewegen, eerder waar ze naar toe willen. 2. [Hertaling] hiermede < iemittes. Vgl [Woordverklaring] letten: beletten, verhinderen, onmogelijk maken. [Weddige] WeNo schrijft aan letten hier de betekenis bemerken toe (MNW s.v. letten, betekenis II, 5), die echter alleen bij het intransitieve letten (meest in verbinding met een object ingeleid door op ) optreedt.

19 dies maec ic u te voeren 1 vroet. Vierwerf twintech man wel behoet van wapine ende van herten valiant brinct hi met hem, bi sinte Amant. Hi en es dinc neghene so seere begherende alse alleene te crankene 3 sine stiefmoeder ende hare maghe, des sijt vroeder A lse dat die verradre Garnier 4 [96] hoorde, die was fel ende putertier, wel te ghemake hi wart dat Ogier upter vaert met so cleenre scare quam Te Ogiere sprac hi: Niet so gram en was ic, ic en bem nu so blide, heere rudder, ic sal u te desen tide dore u hovescede, bi caritaten gherne waerheit weten laten 4595 van dien, dat ghi mi vraghet heden, twi al dit scoon volc ghereden dus comt ende ghebataelgiert. 5 Het hevetse herwaert ghestiert mijn vrauwe, mijn moeder, bi caritaten Ogier, dien ghi secht dat emmer haten moete haer ende haer gheslachte, 6 1. [Hertaling] te voeren < zu weren. [Weddige] WeNo leidt zu weren af van te ware(n). 2. [Woordverklaring] valiant: dapper, flink. 3. [Woordverklaring] cranken / crenken: schade toebrengen, nadeel berokkenen. 4. [Eigennaam] Garnier: halfbroer van Ogier uit het tweede huwelijk van Godefroot (zie WeRe 615). 5. [Woordverklaring] bataelgieren: in slagorde scharen. 6. [Hertaling] Ogier, dien ghi secht dat emmer haten / moete haer ende haer gheslachte < Ogier den ir sagent das yemer haten / Moete hare und hare geslahte... De zin bevat een toespeling op Ogiers opmerking over zijn stiefmoeder in de verzen Het ligt voor de hand sagent als een vorm van Mhd. sagen (Nl. zeggen ; vgl. b.v. vers 4656) op te vatten, waar een normale, door dat ingeleide objectzin op volgt. Het geheel is evenwel ingebed in een relatieve bijzin, wat de constructie complexer maakt. De Mnl.

20 ic salne noch heden met minen scachte so onsochte, can icken ghesien, ghemoeten, 1 wistijt, hi soude vlien 4605 gherne ende scuwen mijn ghemanc. 2 Dies toornde seere, sonder wanc, Ogier, daer hine dreeghen hoorde. Nochtan sprac hi hovescleke woorde omme dat hi die waerheit verstaen wilde Hi sprac: Nu secht mi, rudder milde, wie die vrauwe si, daer ghi of spraket, dies biddic u, dat ghi mi vroet maket, want icse niet wel en kinne. Vrient, tes die coninginne, 4615 die des conincs wijf was van Denemerken. Men secht dat Ogier, die sterke, sijn sone was, sijts vroeder, syntaxis maakt het in dit geval mogelijk het subject van de ondergeschikte dat -zin als object ( dien ) in de bovengeschikte relatieve zin te integreren. Deze constructie wordt beschreven in ST 72 en 73. Het gebruik van de conjunctief moete in de bijzin duidt dan aan dat wat gezegd wordt als onzeker of mogelijk moet worden beschouwd (zie ST 341). De betekenis van de zin is dus: Ogier, waarvan u zegt, dat hij haar en haar geslacht steeds moet haten, ik zal hem... [Weddige] HiWe plaatst das yemer tot geslahte tussen gedachtenstrepen en isoleert deze verzen op die manier als een soort tussenzin van de rest van de constructie. Het ontbrekende subject aanvullend, vertaalt WeNo deze constructie als: dass er stets hassen müsse sie und ihr Geschlecht. Het vreemde aan deze interpretatie is dat de losstaande tussenzin een bij- en geen hoofdzin is. We kunnen er alleen een hoofdzin van maken als we hem als wenszin interpreteren. Dat zou het inleidende voegwoord das en de conjunctief müsse kunnen verklaren. Een wens is hier echter niet op zijn plaats want Garnier kan niet echt wensen dat Ogier zijn moeder en haar familie zou haten. Onduidelijk blijft bij deze interpretatie ook het homonieme sagent. Van de 67 vindplaatsen voor sagent in OvD zijn er 63 die van Mhd. sagen (Nl. zeggen, Lex II ) en slechts 4 die van sehen ( zien ) zijn afgeleid. Als de relatieve zin dien ir sagent los staat van wat volgt, dan wordt de lezer de facto genoodzaakt om sagent te beschouwen als een vorm van zien. In deze interpretatie zou de zin vertaald moeten worden als: Ogier, die u gezien heeft dat hij haar en haar geslacht steeds moge haten ik zal hem... Wanneer we sagent daarentegen van zeggen afleiden, dan hangt de relatieve zin den ir sagent compleet in de lucht. Het gebruik van gedachtenstrepen staat elke zinvolle interpretatie van deze zin in de weg. 1. [Woordverklaring] ghemoeten: aanvallen.[hertaling] ghemoeten < Gemoerten. Het MNW kent geen werkwoord ghemoorden. 2. [Woordverklaring] mijn ghemanc: de (vijandelijke) ontmoeting met mij.

21 maer hine bestaet 1 niet mijn moeder, want mijn vader, sonder blijf, 4620 wannen an sijn erste wijf, die Namels suster was van Bavier. Helpe, moeder ons Heeren, sprac Ogier, nu horic van u die meeste vremthede 2 segghen, die ic tenegher stede, 4625 daer ic nie quam, segghen hoorde. Ghi telt mi hier in waren woorden, dat Godefroot was u vader ende Ogiers mede beede gader. So moghet ghi dan broedre wesen Daeromme wondert mi seere in desen dat een dander so na staet ende so seere onderhaet. 3 Daeromme twifelt mi seere an dier broederscape, bi onsen Heere, 4635 want mi dinct, hoe quadertiere 4 mijn broeder mi 5 ware, in gheenre maniere en mochtickene also seere haten. Dander antworde: Bi caritaten, vrient, dies en hebbic niet te doene Doe sprac Ogier, die deghen coene: 7 Wildi mi ene bede octroyeren 8 hier ter stede, die ghi wel sult moghen doen, also helpe mi sinte Simoen, 4645 wat ghi begheert te wetene van mi, 1. [Woordverklaring] bestaen: verwant zijn met. 2. [Hertaling] vremthede < frommkeit (zo ook WeNo, hoewel zonder emendatie). 3. [Woordverklaring] (hem) onderhaten: elkaar haten. 4. [Woordverklaring] quadertiere: slecht, boos, kwaadaardig. 5. [Hertaling] mi < nu. 6. [Woordverklaring] dies en hebbic niet te doene: daar heb ik niets mee te maken, dat kan me niet schelen. 7. [Hertaling] Ogier, die deghen coene < der tegen kone. De naam Ogier hebben we ingevoegd om de dialoog overzichtelijker te maken. 8. [Woordverklaring] octroyeren / otroyerenn: vergunnen, toestaan.

22 sallic u segghen, rudder vri, sonder lieghen, bi sinte Amant. 1 Dander sprac: Siet hier mijn hant. Bi rudderscape ende bi mijnre trauwe: 4650 Al dat ghi mi vraecht, wient berauwe, sallic u berechten hier, oft ict weet. Doe nam Ogier srudders trauwe te pande ende sprac: Nu biddic u tehande, 4655 dat ghi mi secht in secreet, hoe na u Ogier besteet, daer wi rechte nu of spraken. Dander antworde in waren saken: Heere rudder, dat weet ic wel te voren, 4660 ende en haddict so diere niet ghesworen, het en werde u niet geseet van mi. Mer ic biddu, rudder vri, oft u te vele niet an en staet, 2 dat ghi mi der bede verlaet Ogier sprac: Dat en doe ic niet. Ende als dander ghesiet dat hi dies niet mach verlaten ghesijn, antworde hi: Rudder, die trauwe mijn en willic emmer niet verliesen [Weddige] also helpe mi sinte Simoen, / wat ghi begheert te wetene van mi, / sallic u segghen, rudder vri, / sonder lieghen, bi sinte Amant. HiWe sluit de aanhalingstekens na vers 4644 en plaatst de geciteerde regels op hun beurt als een zelfstandige uiting tussen aanhalingstekens. Dat suggereert dat deze woorden door Garnier gesproken worden, terwijl vers 4649 weer begint met Dander sprac, waarmee niet Ogier bedoeld kan zijn. Het lijkt dus het zinvolste deze regels bij het voorgaande te laten aansluiten. Ze passen syntactisch ook voortreffelijk als hoofdzin, wanneer men de vermeende vraagzin in als een vooropgeplaatste voorwaardelijke bijzin beschouwt: als u mijn verzoek inlost, zal ik u alle informatie verschaffen, die u wenst. 2. [Woordverklaring] anstaen: bevallen, behagen (SUP). [Hertaling] oft u te vele niet an en staet < Ob uch zuviel niet an enstaet. Hier schijnt de toegevende betekenis van oft in het spel te zijn: Ook al behaagt het u niet al te erg. 3. [Woordverklaring] verlaten (met een genitief van de zaak): ontslaan of ontheffen van een verplichting, van iets vrijstellen dat iem. onaangenaam is, er van verschonen of vrijlaten.

23 Ofte ic u lieghe, so moetic riesen. So verre alsics bem vroet ende ict an mijnre moeder verstoet, so en bestaet mi niet Ogier, anders en ware ic niet, sprac Garnier, 4675 jeghen hem ghevaren in gheenre weghen. Doe dat hoorde Ogier, die deghen, verblide hi seere in sinen sin. Die wile dat 1 si dus stonden in deser sprake, so hadde vernomen 4680 Garnier van den berghe comen dese vierewerf twintech rudders fier: Ghelooft si God, daer comt Ogier. Met rechte mach ic sijn blide, dat ic so wel hebbe ghebeet 2 der tide 4685 dat ic sal corten 3 sijn eveldaet. Bi Gode, sprac Ogier, dat verstaet, Ogier en comt daer niet, mer ic bem Ogier, dat besiet! D oe Garniere wart cont [97] dat Ogier was, die daer stont jeghen hem ende so langhe hadde ghehouden sprake, 4 sprac hi: Een nar die niet en wrake dat menne bedriegt. 5 Hoort, Ogier, nemmermee en houdic u over fier [Hertaling] Die wile dat < Biß das. 2. [Woordverklaring] beiden / beeden (met een object in de genitief): wachten op. 3. [Woordverklaring] corten: een einde aan iets maken. 4. [Woordverklaring] sprake houden: het woord voeren. 5. [Hertaling] Een nar die niet en wrake / dat menne bedriegt < wie ein nair dijs frage / Da mit er uch bedreugt. Als rijmwoord op sprake (< sprache ) komt eerder wrake dan vrage in aanmerking. Onze reconstructie is speculatief, maar niet onwaarschijnlijk.[weddige] WeEm vervangt nair door narr en WeNo vertaalt: Welch ein Narr (war ich), diese Frage zu stellen, um Euch zu betrügen. Het heeft weinig zin Garnier te laten zeggen dat hij Ogier een vraag gesteld heeft met de bedoeling hem te bedriegen. 6. [Woordverklaring] fier: stout, onvervaard, dapper.[hertaling] fier < rier. Waarschijnlijk

24 in storm no in gheenre noot. Weert u, anders blijfdi doot. Ic hebbe u alte langhe ghespaert. Ende mettien warp hi omme sijn paert alse die der jooste seere beghert Ende Ogier, die deghen wert, sette hem ooc ter were tehant, want ant speere slouchi die rechte hant 1 dat daer vast was ende stalijn voren. Ende Garnier slouch met sporen Hi quam ghereden met ghewilt. Te pointe hielt hi sinen scilt ende ran met enen sterken scachte. Up Ogiere quam hi met alre crachte ende stac dat in sticken vlooch 4710 die sterke scacht. Nochtan en booch Ogier vanden steke niet. Up Garnier stierde hi den spiet, die voren was ghemaect van stale. Ogier gheraectene so wale 4715 metten scachte stide 2 uptie borst, datti bander side wil Garnier hier zeggen dat hij onder geen enkel beding bereid is om Ogier als zijn broer (of bloedverwant) te aanvaarden of te behandelen, of dat hij hem niet meer als een ridderlijke partner beschouwt. Een passend rijmwoord op -ier is echter moeilijk te vinden. Mnl. cier, dier of tier komen nauwelijks in aanmerking. Onze keuze voor fier is een noodoplossing.[weddige] WeNo interpreteert rier als een samentrekking uit rider, een zeldzame vorm, die wel als aanduiding voor een gouden munt met een daarop afgebeelde ruiter wordt gebruikt, maar zo goed als nooit voor een bereden persoon. 1. [Hertaling] ant spere slouchi die rechte hant < das spere slug er zu der rehten hant. Reconstructie onzeker. Slaen met een wapen als object heeft geen andere betekenis dan de huidige, die hier niet past. Beter lijkt: de hand slaan aan een wapen, een wapen ter hand nemen. 2. [Woordverklaring] stide: met kracht, krachtdadig.[hertaling] metten scachte stide < Mit dem schafft er ine stied. Stied kan geen imperfectum van stoten zijn omdat het moet rijmen op side : stiet heeft een ie, die niet rijmt op î en mist de schwa op het eind. In aanmerking komt dus op de eerste plaats stide, dat als bijwoord aansluiting moet krijgen aan het werkwoord gheraecte in vers Daarom moest de interpunctie grondig aangepast worden.

25 ute quam wel voete drie. Hem ware beter, hine hadde nie up Ogier ghemaect sulc ghecrac Dat grof speere, dat niet en tebrac, trac die sterke Danoys ute weder ende dander viel doot terneder. Dies clagheden seere sine maghe ende quamen vort met enen bedraghe alse ene vrauwe die hadde toren 3 dat si haren heere hadde verloren, dien si lief hadde harde seere. Ic weet dat si alle gheerden den heere Ogier te makene des lives ane Dies stac hi Broyfort, als ic wane, met sinen guldinen sporen up dien, die in sijn ghemoete quam voren. Dat was Valcus, alsic las, die des valscen Garniers broeder was, 4735 dien Ogier dat lijf hadde ghenomen. Nu is Valke ooc jeghen hem comen, alse die sinen broeder wrake gherne, mer hem hadde bat ghestaen tontberne. Ogier was hem te groot van machte Hi stacken midden met sinen scachte dore den scilt, dat hem spleet sijn herte. Doe quamen 5 ghereet dander verradre alse liede coene. Daer mede ghewan 6 Ogier so vele te doene [Woordverklaring] ghecrac: gekraak, lawaai, krijgsgescheeuw. 2. [Woordverklaring] bedrach: gedrag. [Hertaling] bedraghe < gedrage. Mnl. ghedrach betekent gedrang, hoop, opeenhoping van mensen. Blijkbaar wordt hier het gedrag van de begeleiders van Garnier vergeleken met dat van een vrouw die haar geliefde echtgenoot verloren heeft. 3. [Woordverklaring] toren: leed, verdriet. [Hertaling] alse ene vrauwe die hadde toren < Also die frauwe hatt in zorn. 4. [Woordverklaring] des lives ane: dood. 5. [Hertaling] quamen < kam. 6. [Woordverklaring] ghewinnen: krijgen.

26 ende was overladen 1 so seere, dat hi ter erden liet vallen dat spere ende trac dat swert van goeder snede. Broyfort, dat was van sterken leden slouch 2 hi uptie verradre Doe si hem vaster hielden tegadre, 3 dede hise comen ter erden metter helpen van sinen perde, dat vacht ooc met voeten ende tanden. Hoofde, arme ende handen 4755 slouch Ogier of den quadien 4 die God moete vermaledien. A lso vacht Ogier, die helt reene, [98] langhen tijt upt velt alleene, eer hem sijn volc toe mochte comen, 4760 ende weerdem, 5 alse ghi hebt vernomen, met harden slaghen in der scaren. Sine vierewerf twintech ruddare toornden utermaten seere doe si saghen haren heere 4765 van so meneghen man bestaen. Alse wilde lioene ghinghen si slaen verbolghen up die verradre fel, dat haerre menech ter erden vel, die daer versmorden 6 in haer bloet [Woordverklaring] overladen: in het nauw gebracht. 2. [Woordverklaring] slaen (een dier): drijven. 3. [Hertaling] Doe si hem vaster hielden tegadre < Das sie ime dester hilden zugader. [Weddige] WeNo vertaalt: damit sie sich vor ihm desto mehr gemeinsam verneigten, waarbij hij hilden afleidt van Mnl hellen. 4. [Hertaling] quadien < quaden. 5. [Hertaling] ende weerdem < Me kurtzlichen. De syntactische functie en de betekenis van me kurtzlichen (Mnl. mer corteleke?) is onduidelijk. In de nevengeschikte zin ontbreekt een predicaat. Onze reconstructie is puur speculatief. 6. [Hertaling] versmorden < erstrumpfeten. [Weddige] WeGl verwijst naar Vroegmhd. erstremp(f)en met de betekenis verstikken. Mnl. stremmen waarnaar WeGl eveneens verwijst, betekent gestelpt worden, ophouden te bloeden en komt dus zeker niet in

27 Helpe God, hoe dreven si overmoet, 1 die verradre, te haerre scanden! Voete ende arme als 2 metten handen verloren si daer inden strijt. Van middaghe tote vespertijt 4775 waerde 3 die strijt tusscen Ogiere ende den verradren putertiere, 4 dies Ogier hadde quaet verdrach. 5 Harde meneghen sterken slach slouch hi uptie verradre fel 4780 ende Broyfort halp hem wel. Also deden sine rudders mede, die daer meneghen ter stede te sijnre scande vallen daden, also moete mi God beraden, 4785 ende doot legghen upter erde. Ic weet wel dat Ogier met sinen swerde, dat Corteine was ghenant, meneghen ruddere dade pant daer laten 6 te sinen onwille Ic weet ooc wel dat niet stille en hielt sijnre stiefmoeder broeder. Sijns sins waende hi sijn onvroeder 8 doe hi Ogier sach verslaen so meneghen man. Wel, corliaen, riep hi lude up Ogier, aanmerking. 1. [Woordverklaring] overmoet driven: een fiere, uitdagende of dreigende houding aannemen. 2. [Woordverklaring] als: geheel en al. 3. [Woordverklaring] waren: duren. 4. [Woordverklaring] putertiere: boosaardig, gemeen, kwaadaardig. 5. [Woordverklaring] quaet verdrach hebben (met genitief): iets onaangenaam vinden, iets moeilijk kunnen verdragen. 6. [Woordverklaring] pant doen laten: het leven doen verliezen. 7. [Woordverklaring] te sinen onwille: tegen zijn zin. 8. [Woordverklaring] onvroet sijns sins: van zijn zinnen beroofd, waanzinnig, dol. 9. [Woordverklaring] corliaen: kerel, landloper, schooier (scheldwoord).

28 al moeydi u 1 dus putertier, 2 si sullen u connen ghehelpen niet. Oft ghi mi 3 niet ontvliet, bi mijnre trauwen, ghi blivet hier doot, 4800 want ic hebs toren groot, dat ghi mijnre suster kindre beede versleghen hebt, God gheve u leede. 4 Ghi ontgheldet, 5 hebbics macht. 6 Also hief hi met alre cracht 4805 sijn swert ende slouch upten Danoys. Dies toornde seere een Fransoys die Ogiers gheselle was. Hi trac sijn swert, sijt seker das, ende vergalt hem den slach harde wale Up sinen helm van brunen stale hevet hine ghesleghen boven, datti hem dat hovet hevet tecloven ende warpene ter erden neder doot. Dies hadden anxt so groot 4815 die verradre, sonder waen, alsi hare heeren saghen verslaen, datsi alle ghinghen vlien. Ogier voer hem najaghen mettien so langhe ende sine ghesellen mede, 4820 dat die verradre upter stede allegader bleven doot ende danen ontran 7 clene no groot. 1. [Woordverklaring] hem moeyen: zich inspannen, moeite doen. 2. [Hertaling] al moeydi u dus putertiere < Al moetti uch dus, putertier. [Weddige] WeGl leidt moetti af van Mnl. moeten in de betekenis entgegentreten, (ab)wehren, buiten beschouwing latend dat dit werkwoord niet wederkerig is. Putertier wordt door HiWe als een aanspreking beschouwd. 3. [Hertaling] mi < nu. 4. [Woordverklaring] leede: leed, verdriet. 5. [Woordverklaring] ontgelden: voor iets boeten, iets bekopen. 6. [Hertaling] hebbics macht < hebbic geacht. 7. [Woordverklaring] ontrennen: ontsnappen.

29 A lso bleven doot die valsce Danoyse. [99] Ende Ogier versamende sine Fransoyse Daer wel tachtech waren te voren, twintech hevet hi verloren. Ende doe si alle versament waren, saten si up sonder sparen ende reden te Denemerken wert Ogier was van herten beswert ende seere bedrouft in sinen sin dat hi int beghin also crankeleke 1 was ontfaen. Dus voeren si na minen verstaen 4835 die sconen campaengen 2 te samen, hent si in Denemerken quamen. Doe voeren si in die hovetstede, daer Ogier hem te kennene dede 3 den heeren ghemeenleke inder poort Alse die heeren sine woort ende sinen wille hadden verstaen, hebben sine heerleke 4 ontfaen ende dedene huldinghe 5 algader. Dor die ere van sinen vader 4845 seinden si boden achter stede, 6 welc tijt so 7 sijt vernamen, dat si quamen mede. Alle die des landes machtech waren daden hem huldinghe sonder sparen 8 ende droughen hem daer up ter stede [Woordverklaring] crankeleke: op een onbevredigende, slechte wijze. 2. [Woordverklaring] campaenge: veld. [Eigennaam] Mogelijk is ook de Franse landstreek Champagne bedoeld. 3. [Woordverklaring] hem te kennen doen: zich te kennen geven. 4. [Woordverklaring] heerleke: als een heer, zoals een heer betaamt. 5. [Woordverklaring] huldinghe: huldiging, het afleggen van de eed van trouw. 6. [Woordverklaring] achter stede: doorheen alle steden. [Hertaling] achter stede < daraffter in die sted. Vermoedelijk is hier niet daarna bedoeld, maar eerder een uitdrukking als achter lande. 7. [Hertaling] welc tijt so < So balde. 8. [Hertaling] sonder sparen < one lenger sparen.